بازدیدهای داخلی شهبانو فرح پهلوی
بازدیدهای داخلی شهبانو فرح پهلوی یک چکیده دانشنامه‌ای و دست‌چینی از بازدیدهای شهبانوی ایران است که نمایانگر بخشی از دستاوردهای برنامه‌های عمرانی کشور و سازمان‌های زیر ریاست عالیه شهبانو به ویژه در فرهنگ، سنت ، لباس و موسیقی ایران می‌باشد. شهبانو فرح پهلوی در چهارچوب فعالیت‌هایش به عنوان شهبانوی ایران از استان‌های ایران بازدید بعمل آورد. این بازدیدها برای آگاه شدن از شرایط زندگی مردم بومی و آوردن طرح‌های نوین اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، عمرانی و رفاهی و سرپرستی انجام آن بود. استان‌ها، شهرستان‌ها، شهرها، روستاها و قریه‌های بازدید شده بوسیله ایشان بدین قرار هستند:[۱] [۲] [۳] [۴] [۵]
بازدید از استان سیستان و بلوچستان
نخستین سفر شهبانو فرح پهلوی روز سه شنبه ۱۵ آذر ۱۳۴۴ به سوی سیستان و بلوچستان بود. پس از ساعتی پرواز از تهران شهبانو گام بر فرودگاه زاهدان گذاشت. زاهدان همسایه کویر لوت پیش از این دزدآب نام داشت و رضا شاه بزرگ نام آن را تغییر داد. زاهدان در آخر خطی قرار دارد که به شبه قاره هندوستان می پیوندد. شهبانو فرح پهلوی در تالار فرهنگیان با دانش آموزان و فرهنگیان دیدار کرد و دریافت که زاهدان با کمبود دبستان رو به رو نیست. شهبانو فرح پهلوی از دو بازار زاهدان دیدن کرد و در همان روز فرستنده یک سد کیلو واتی رادیو زاهدان را گشود و به مردم بلوچ قول داد "که از این پس نماینده شما مردم بلوچ باشد". ۱۶ آذر ماه شهبانو فرح پهلوی وارد زابل شد و با رییس ایل ریگی به گفتگو پرداخت. در بازگشت به زاهدان از نمایشگاه صنایع دستی زنان بلوچ سوزن‌دوزی و کلاس مبارزه با بیسوادی دیدن کرد. در ۱۷ آذر ماه شهبانو فرح پهلوی به خاش رفت و از درمانگاه شیر و خورشید بازدید کرد و سپس رهسپار ایرانشهر شد . ایرانشهر پیش از سامانه پهلوی " پیله" نام داشت. از دهکده مرزی قاسم آباد از دبستانی دیدن کرد و گروه هنرمندان بلوچی برای اجرای برنامه‌هایشان به حضور شهبانو آمدند و موسیقی بلوچی با سازهای رباب و سرود نواختند. در راه بازگشت از قاسم آباد به بمپور رفت و از دانشسرای کشاورزی و مدرسه روستایی دیدن کرد. و سپس راهی چابهار شد. استاندار از گسترش شیلات و بنیان سردخانه مجهز و ابزار بهتر یخ‌سازی گزارش داد. مردم اعزام سپاه دانش بیشتری از شهبانو می خواستند و هم چنین شهبانو قول داد که سپاه بهداشت بیشتری به یاری مردم سیستان و بلوچستان اعزام شوند. در این سفر شهبانو فرح پهلوی دادگاه بخش چابهار نیز گشود و در سفرهایی که پس از سال ۱۳۴۴ شهبانو فرح پهلوی به این استان کرد ساختمان یک پایگاه دریایی و هوایی برای پیوند با اقیانوس هند و بندرگاه و اسکله دریایی، فرودگاهی برای پرواز و فرود جت به گمنامی چابهار پایان داد. دستور برای خانه سازی و رفاه مردم در این منطقه داده شد. پس از بررسی‌های متخصصان در بستر خشک یک رودخانه مته به آب شیرین رسید و سبب ساخت کارخانه ها، سردخانه‌ها و سیلوها شد. آمار نشان می دهد که از سال ۱۳۵۲ میلیو ن‌ها دلار سالانه دستمزد نیروی کار بومی بوده است.
بازدید از استان هرمزگان
نخستین بار که شهبانو فرح پهلوی از استان هرمزگان بازدید کرد سال ۱۳۴۴ بود. بندرعباس بزرگترین اسکله ایران و در شمار مجهزترین اسکله خاورمیانه است این بندر با درازای ۱۰۵۰ متر و ۱۸ سکوی بارگیری است که هم زمان شش کشتی به ظرفیت ۱۵ هزار تن می توانند در آن بارگیری کنند. بندرعباس که در پیش گمرن نامیده می شد و شاه عباس آن را آباد کرد و نام خود را بر آن نهادند. در بندرعباس شهبانو فرح پهلوی از یک مهد کودک دیدن کرد که بیشتر کودکان کارکنان نیروی دریایی در آن جا نگهداری می شدند. و سپس به دیدن ناو بایندر که به نام دریادار بایندر افسر شهید در شهریور ۱۳۲۰ نامگذاری شده بود رفت. دومین بازدید شهبانو از استان هرمزگان ۱ اردیبهشت ۱۳۵۶ بود در این سفر دستاورد سفر نخستین و بازرسی‌های بیشمار بر اجرای پروژه‌ها نمایان بود. بندرعباس با طرح سبز کردن کویر اینک پس از یازده سال با کاشتن گیاهان بومی و جنگل‌کاری بسیار سبز شده بود و سبب ایستا شدن شن‌های روان . برکه‌ها یا آب انبارهای کهن که جای رشد میکرب بیماری پیوک بود به موزه و کارگاه ها، تاتر و فروشگاه و چای‌خانه سنتی و زورخانه، کتابخانه و اکواریوم تغییر یافته بودند. شب نخست عید نوروز ۱۳۵۶ زلزله سختی بندر عباس را لرزاند و شهبانو به دیدار زلزله زدگان در کپرهای حصیری که برای بندرنشینان بر پا شده بود و خنک و بی خطر بود رفت. پس از آن به بازدید از رادیو تلویزیون بندر عباس که ساختمان بی همتای آن در بنیاد آقا خان در ژنو و نیویورک ثبت شده و با الهام از سنت و تکنیک مدرن در گیتی سوم شناخته شده بود رفت. رادیو تلویزیون بندرعباس با قدرت بیست کیلو وات آغاز به کار کرد و در کوتاهی همه کرانه خلیج فارس را زیر پوشش گرفت. شهبانو فرح پهلوی هم چنین از مهد کودک شماره دو جمعیت بهزیستی و از جمعیت خیریه فرح پهلوی در بندرعباس که به ویژه مادران تنها را زیر چتر حمایت خود داشت و نیز کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دیدن کرد و سپس راهی جزیره هرمز]] شد. دبستان راهنمایی هرمز که جالب‌ترین ساختمان دبستان را در ایران داشت مورد بازدید شهبانو فرح پهلوی قرار گرفت.
بازدید از بنادر جنوب ایران
در سفری دیگر شهبانو فرح پهلوی از بندرلنگه و جزیره ابوموسی و بندر کنگ و شهر میناب و روستای حاجی خادمی بازدید کرد.بندر لنگه، بندر مرواریدهای غلطان از قرن نوزدهم یعنی دوران سلطه بیگانگان بر این بندر خاطرات تلخی را دارد در آن زمان نخستین فرودگاه ایران در بندرلنگه ساخته شد که شهبانو و همراهان در آن جا فرود آمدند و از درمانگاه جمعیت شیر و خورشید سرخ و نیز کشتی بیمارستانی فارور وابسته به جمعیت که در آن پنج پزشک جوان و سی متخصص و بهیار و پرستار خدمت می کردند بازدید کردند. در بندرلنگه از دبیرستان پهلوی بازدید به عمل آمد و سپس راهی بازار شدند و در ادامه به بازدید از سردخانه شیلات جنوب که در بنادر جاسک، جزیره خارک، بندر دیر، و بندر بوشهر و اروندکنار در کناره اروندرود و جزایر ابوموسی، سری و قشم که سبب رفاه مردم بومی شده بود پرداختند. در بندر کنگ به دیدار لنج‌سازان رفتند و سپس رهسپار جزیره ابوموسی و میناب شدند. در دوازده کیلومتری میناب ساختمان سدی که بر روی رودخانه میناب زده شده بود که بیش از ده هزار هکتار زمین زراعتی را زیر کشت می برد، عملیات ساختمان دانشسرای مقدماتی و مجموعه مسکونی کارگران مورد بازدید و بررسی قرار گرفت و همچنین شهبانو از مهد کودک سازمان زنان، نمایشگاه نقاشی کودکان و مرکز مادران و نوزادان دیدن کرد. دهکده خادمی با دبستان پنج کلاسه و کلاس مبارزه با بیسوادی، خانه بهداری و بهزیستی و خانه‌های فرهنگ روستایی را شهبانو فرح پهلوی روستایی نمونه و آباد یافت. مرکز شرکت تعاونی و روستایی مهرگان با بیش از هزار تن عضو در این روستا واقع بود. شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۵۰ برای نخستین بار به جزیره کیش پرواز کرد و در اوایل دهه پنجاه سازمان عمران کیش دستور یافت که از جزیره یک مرکز جهانگردی و گردش جهانی، برای ایجاد بندری آزاد و جذب سرمایه های خارجی بسازد . خانواده سلطنتی روزهای عید نوروز و زادروز لیلا پهلوی را در کیش می گذراندند.
بازدید از جزیره خارک
در ۱۳ آبان ۱۳۵۱ شهبانو فرح پهلوی همراه پادشاه ایران محمد رضا پهلوی وارد جزیره خارک بزرگترین اسکله نفتی ایران شدند. این چهارمین دیدار برای گشایش پروژه‌های انجام شده در خارک و یکی از بزرگترین پروژه‌های صنعتی شدن کشور بود. در این روز محمد رضا شاه پهلوی در اسکله خارک، "آذرپاد " دوم، در کنار آذرپاد اول و مرحله چهارم پروژه "گسترش خارک" و پایان بخشی از پروژه "چم" را گشود و بدین ترتیب خارک را در رده بزرگترین اسکله بارگیری نفت خام گیتی در آورد. جزیره دریایی و اسکله چهارپهلوی آذرپاد در بالاترین سطح دریا قرار داشت که می توانست بزرگترین نفت کش‌های دنیا را در کنار خود جای دهد. بیش از دویست میلیون دلار برای ساختمان این سیستم مدرن بارگیری و ذخیره و صادرات نفت پرداخت شده بود. شهریار شفیق فرمانده هوا ناو به فرمان محمد رضا شاه پهلوی فرماندار جزیره خارک بود. زندگی جزیره با بوجود آمدن شرکت‌های عامل نفت تغییر کرد. در وسط دریا در قسمت فلات قاره سکوهای نفتی به نام "داریوش" و "سیروس" به وجود آمده بود. از پروژه‌های رفاه مردم نصب دستگاه‌های تبدیل آب شیرین بود که به یاری مهندسین و متخصصین محیط زیست دانشگاه آریزونا به وجود آمده بود. تاسیسات شیلات زندگی مردم بومی را رونق بخشیده بود. ایرانی‌های نسطوری (عیسوی) پس از زرتشتیان ایرانی در جزیره خارک زندگی می کردند.
بازدید از بندر بوشهر
شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۵۴ از بندر بوشهر بازدید کرد در آن زمان در نزدیکی بوشهر بنای بزرگترین نیروگاه اتمی ایران که از جمله بزرگترین نیروگاه انمی جهان بود در دست ساختمان بود. پنج هزار کارگر ایرانی و چهار سد متخصص خارجی از جمله آلمانی‌ها در شش کیلومتری شهر آن نیروگاه را بنا می کردند. در بازدیداز پایگاه نیروی دریایی بندر بوشهرآخرین مدل هلی کوپترها را که نیروی دریایی ایران خریداری کرده بود نشان داده شد و گفته شد که پایگاه نیروی دریایی به زودی به بندر عسلویه جا به جا خواهد شد. شهبانو در بوشهر از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و جمعیت بهزیستی و آموزشی فرح پهلوی دیدار کرد و سپس رهسپار بندر ماهشهر ، بندر شاهپور ، لاوان ، خورزنگی و خور موسی شد و مرکزهای فرهنگی و بهداشتی و پروژه‌های رفاهی و خانه سازی این بندر ها را بازدید کرد.
بازدید از خوزستان
نخستین سفر شهبانو فرح پهلوی به خوزستان پس از سفر رسمی ایشان به پاکستان به همراهی پادشاه ایران در سال ۱۳۳۸ خورشیدی بود. زوج سلطنتی از کراچی وارد آبادان شد. در آن روز شهبانو فرح پهلوی گواهینامه دانش آموختگان آموزشگاه پرستاری آبادان را به پرستاران داد و سپس به دبیرستان رازی و دیدار از غرفه‌های کاردستی دانش آموزان شماری از دبیرستان‌ها پرداخت. زوج سلطنتی روز بعد به بازدید از پالایشگاه آبادان و اتاق کنترل دستگاه "کت کراکر " رفتند و پس از آن برای بازدید از دانشکده فنی نفت که در آن روز برابر با بیستمین سال برپایی این دانشکده بود رفتند. در این سفر پل ۶۰۰ متری خرمشهر پیوند میان خرمشهر و آبادان که برفراز رود کارون زده شده‌بود گشوده شد. سپس محمدرضا شاه و شهبانو فرح پهلوی تلویزیون خرمشهر و اسکله خرمشهر را گشودند. . در درازای این سفر شهبانو فرح پهلوی پرورشگاه سد تختخوابی جمعیت خیریه فرح پهلوی را گشود و سپس زوج سلطنتی از تاسیسات نیروی دریایی جنوب در خرمشهر دیدار کرد. زوج سلطنتی رهسپار اهواز شد و از تاسیسات راه‌آهن جنوب دیدن کردند. پادشاه ایران دستور دادند که همه لکوموتیوهایی که در راه‌های گوناگون کار می کنند یه لکوموتیوهای الکتریکی تغییر یابند. در ۱۸ آذر ۱۳۴۰ محمد رضا شاه پهلوی کارخانه قند خوزستان را در هفت تپه گشود. این کارخانه در روز ۳۰۰ تن قند تولید می‌کرد. در سال ۱۳۴۲ در دزفول سد محمد رضا شاه را زوج سلطنتی گشودند. این سد که ۲۰۳ متر بلندای آن است ۵۲۵ مگا وات برق تولید می‌کرد و یک میلیون هکتار زمین‌های دور و نزدیک را زیر کشت برده بود. در سفری دیگر در سال ۱۳۴۵ خورشیدی به خوزستان شهبانو فرح پهلوی وارد خرمشهر شد و به همراهی شهریار شفیق به دیدن شهر رفت. در این سفر شهبانو فرح پهلوی از موزه هفت تپه بازدید کرد. چیزهایی را که در موزه برای نمایش گذاشته بودند دستاورد کاوش‌های باستان‌شناسان بود و به هشت هزار سال پیش تمدن کهن ایرانی پیوند داشت. روی دیگر هفت تپه خرابه‌های شهر قدیمی شوش بود. شهبانو فرح پهلوی در شوش به زیارت آرامگاه دانیال نبی رفت. سپس شهبانو فرح پهلوی در این سفر به سوی دشت میشان مرکز سوسنگرد با هلی کوپتر پرواز کرد و با هفتاد دختر سپاه دانش در دانشسرای تربیت معلم گفتگو کرد. شهبانو فرح پهلوی از شهر دزفول که در کنار رود دز در دشت پهناوری است و هم چنین از آرامگاه یعقوب لیث صفاری دیدن کرد. در سال ۱۳۴۷ خورشیدی دانشگاه جندی شاپور دراهواز به فرمان محمد رضا شاه پهلوی و در حضور زوج سلطنتی گشایش یافت.آخرین سفر شهبانو به اهواز هفته آخر اسفند ماه ۱۳۵۶ بود.
بازدید از کردستان
برای بازدید از کردستان شهبانو فرح پهلوی روز ۱۵ امرداد ۱۳۴۷ وارد سنندج شد. در مهد کودک شهبانو فرح پهلوی از ۴۸ کودک ۴ تا ۶ ساله دیدن کرد و سپس بودجه ساخت کتابخانه کودک و گسترش مهد کودک را افزود. پس از آن به بازدید از کلینک و آزمایشگاه دامپزشکی و بیمارستان شیر و خورشید شهر سنندج رفت. بعد از ظهر همان روز شهبانو برای گشایش یازدهمین شرکت سهامی زراعی کشور راهی دهکده موچش در ۶۰ کیلومتری سنندج شد. در آن روز ۳۴۰ کشاورز سهامدار شرکت در پیروی از مقررات تشکیل شرکت‌های سهامی کشاورزی بر اساس ارزش زمین‌های خود سهام شرکت را دریافت کردند. روز بعد شهبانو فرح پهلوی برای بازدید راهی مریوان شد و از بیمارستان رضا پهلوی و بیماران دیدن کرد. هم چنین در ادامه سفر شهبانو فرح پهلوی پس از ورود به سقز به بیمارستان شیر و خورشید سرخ برای عیادت بیماران رفت و از آن جا راهی بانه شد. در بوکان استاندار به شهبانو خیر مقدم گفت و سپس شهبانو اعضای سازمان زنان و مدیران سازمان‌های دولتی و مردم عادی را به حضور پذیرفت.
بازدید از آذربایجان غربی
از این جا شهبانو سفر خود را به آذربایجان غربی آغاز کرد. از بوکان تا میاندوآب از دوازده روستا گذر کرد و از هفت روستای آن بازدید نمود. پس از میاندوآب رهسپار مهاباد یا همان ساوجبلاغ قدیمی شد و از سد مهاباد که در سال ۱۳۴۹ روی رودخانه مهاباد بسته شده بود بازدید کرد. این سد بیش از بیست هزار هکتار زمین کشاورزی مهاباد را آبیاری می کند. در مهاباد رییس ایل کنگور به همراه نمایندگان سایر عشایر به دیدن شهبانو آمدند. همان روز شهبانو فرح پهلوی در ساعت نه شب از مهاباد به سوی نقده رفت و در بین راه در قریه قشلاق از سپاهی دانش قریه دیدن کرد. در ورود به رضاییه شهبانو فرح پهلوی با استقبال گرم مردم روبه رو شد. نخستین برنامه، گشایش تلویزیون رضاییه بود در اتاق فرمان درست در ساعت هفده و چهل دقیقه با فشار دادن تکمه‌ای برنامه تلویزیون رضاییه با سرود شاهنشاهی آغاز به کار کرد. سپس شهبانو فرح پهلوی به شیرخوارگاه جمعیت خیریه فرح پهلوی رفت. در آن جا بیش از سد کودک بی سرپرست نگاهداری می شدند. ساعتی بعد به هنرستان حرفه‌ای دختران وارد شد و با آنها به گفتگو پرداخت. در همان روز شهبانو فرح پهلوی ساختمان نو بنیاد بانک‌های رهنی و کشاورزی را گشود و از آموزشگاه بهیاری ۲۵ شهریور و بیمارستان هفتاد تختخوابی شیر و خورشید سرخ دیدن کرد و در استادیوم ورزشی شهر به تماشای مسابقات قهرمانی ژیمناستیک کشور نشست. در پایان بازدید از رضائیه شهبانو نماینده آسوریان را به حضور پذیرفت. سپس شهبانو فرح پهلوی به شهرهای مرزی خانه و اشنویه پرواز کرد و از ۱۴ سپاهی دانش در این منطقه نیز دیدار کرد. روز بعد شهبانو فرح پهلوی رهسپار خوی شد و از فرودگاه به ساختمان جمعیت شیر و خورشید سرخ رفت. پس از آن ماکو در انتظار شهبانو فرح پهلوی نشسته بود. نخستین جای مورد بازدید و گشایش بیمارستان شیر و خورشید سرخ ماکو بود و مدیر عامل شیر و خورشید درخواست کرد که بیمارستان به نام "امداد فرح پهلوی" نام گذاری شود. سپس شهبانو فرح پهلوی به دیدن خانه‌های ارزان قیمتی که وزرارت آبادانی و مسکن برای اهالی ساخته بود رفت. شب را شهبانو در ماکو در باغ چاچوق قصر افسانه‌ای سردار ماکو سپری کرد. در روز بعد راهی دشت چالداران شد سپس به ارس نقطه مرزی بین ایران و شوروی وارد شد. در ارس شهبانو فرح پهلوی از سد خاکی ارس که بر روی رودخانه ارس که برای جلوگیری از هرز رفتن آب با یاری مهندسین ایرانی و روس بر پا شده بود بازدید کرد. این سد ۳۸ متر بلندا داشت و سدها هکتار از زمین‌های منطقه را زیر کشت برده بود.
بازدید از کردستان
شهبانو فرح پهلوی بار دیگر ۲ مهر ۱۳۵۲ برای دیدار از مردم کردستان و آذربایجان غربی و بازدید از کندن زمین‌های تخت سلیمان به وسیله باستان‌شناسان به این سرزمین پرواز کرد. حفاری‌های تخت سلیمان یکی از مهم‌ترین باقی مانده‌های باستانی غرب ایران است. آن روز شهبانو در اجتماع کارگران منطقه تخت سلیمان و با روستاییانی که گرد هم آمده بودند گفتگو کرد و از نیازمندی‌های آنان آگاه شد. سپس شهبانو فرح پهلوی به سنندج پرواز کرد و در دومین روز سفر با نمایندگان کشاورزان بیجار و گروس در کاخ استانداری به گفتگو نشستند. در همین روز از شرکت سهامی زراعی فرح آباد در ۶۲ کیلومتری سنندج دیدن نمود. منطقه در این دیدار از یک صحرا به یک روستایی سبز و خرم بدل گشته بود و دختران سپاهی گزیده شده برای خدمت در شرکت سهامی فرح نمونه‌های فداکاری در کشور بودند. در کتابخانه فرهنگ روستایی بیش از هزار و دویست کتاب گردآوری شده بود. کتاب‌هایی که در آموزش حرفه‌ای کشاورزان اثری ژرف داشت. در بازدید از درمانگاه شرکت سهامی زراعی به آگاهی شهبانو فرح پهلوی رساندند که روستاییان با پرداخت یک ریال بیمه می شوند و به این ترتیب هزینه دارو و درمان آنها و خانواده‌هایشان را سازمان بیمه های اجتماعی روستاییان با همیاری دولت می پردازد. هم چنین شهبانو از بیمارستان دویست تختخوابی سنندج بازدید نمود و درباره تجهیزات بیشتر و تکمیل بیمارستان دستور دادند. سپس شهبانو فرح پهلوی به مهد کودک دبستان شرکت سهامی دیدن کردند و آسوده خاطر شدند که در نبودن مادر، کودکان در جای پاکیزه‌ای نگهداری می شوند. شهبانو به هزینه خود دستور به اسفالت بیست کیلومتر راه فرعی شرکت زراعی فرح‌آباد تا جاده سنندج را داد و هم چنین استفاده از روش آبیاری قطره‌ای در باغ میوه شصت هکتاری شرکت سهامی زراعی.
بازدید از کرمانشاهان
نیمه دوم آذر ماه ۱۳۴۲ شهبانو فرح پهلوی همسرش محمد رضا شاه را به کرمانشاهان همراهی کرد. در این سفر پادشاه ایران کارخانه قند کرمانشاه را گشود. کارخانه قند در دامنه کوه بلند بیستون و در کنار کتیبه بیستون ساخته شده بود. قبل از ورود به کارخانه، زوج سلطنتی از آثار باستانی بیستون دیدن کردند. در سفری دیگر که شهبانو فرح پهلوی به کرمانشاه کرد، از کرمانشاه، قصر شیرین، سرپل ذهاب، روانسر، قره بلاغ و روستای شیخ مراد دیدن کرد. در این سفر شهبانو فرح پهلوی بارها از خودرو پیاده شد و به میان مردم رفت. از قره بلاغ همه سوار مینی بوس شدند تا از شرکت سهامی رضا پهلوی بازدید کنند. روستاییان گفتند که تا پیش از بنیان شرکت سهامی درآمد آنها از کشاورزی سالی هزار تومان بوده است و اکنون پس از هفت سال در آمدشان نزدیک یه چهل هزار تومان می شود. آن روز در کرمانشاه شهبانو فرح پهلوی شیرخوارگاهی که هزینه آن را مرد نیکوکاری به نام آقای معتضدی پرداخته بود گشود. هم چنین در کنار ساختمان شبانه‌روزی که برای نگاهداری ۵۶ دختر ۶ تا ۱۸ ساله بی سرپرست بود قرار شد که برای پسرها هم یک شبانه‌روزی ساخته شود. پس از بازگشت به کرمانشاه شهبانو فرح پهلوی از سرای کودک انجمن ملی حمایت کودکان، خانه زن کرمانشاه، و آموزشگاه پرستاری فرح بازدید کرد.
بازدید از آذربایجان شرقی
در نخستین سفر به آذربایجان شرقی شهبانو فرح پهلوی در ۲۵ فروردین ۱۳۴۴ برای گشایش کنگره جمعیت خیریه فرح پهلوی وارد تبریز شد. این سفر به ویژه برای دیدار از شرایط بد بیماران جذامخانه بابا باغی به این روستا بود.
صبح روز دوشنبه ۱ شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی پادشاه ایران به همراه همسرش شهبانو فرح پهلوی به کارخانه تراکتورسازی تبریز وارد شدند. تراکتورسازی تبریز نخستین واحد از پنج واحد بزرگ صنعتی ایران بود. دیگر کارخانه‌ها ذوب آهن ایران، ماشین سازی تبریز، ماشین سازی اراک و کارخانه تولید شمش آلومینیوم بودند. بعد از ظهر همان روز زوج سلطنتی از هزاران خانه ارزان بها وابسته به وزارت مسکن و شهرسازی دیدن کردند. این پروژه ۲۸ میلیون تومان هزینه برداشته بود و در اختیار مردم کم درآمد و کارمندان گذاشته شده بود. هم چنین از پروژه عمرانی تبریز بران مدرن کردن شهر و نگاهداری ساختمان‌های کهن دیدن کردند. همان روز پادشاه و شهبانو فرح پهلوی پس از بازدید از مرکز رفاه خانواده تبریز به کانون کارآموزی تبریز رفتند. در چهارمین روز سفر زوج سلطنتی رهسپار مراغه شدند. این سفر برای بازدید از رصدخانه مراغه نخستین مرکز ستاره شناسی ایران ترتیب داده شده بود. در این جا شهبانو فرح پهلوی مراغه را به سوی اسکو پشت سر گذاشت. شهبانو با هنر باتیک این شهر آشنایی داشت و با میل لباس‌های طرح اسکو را می پوشید. زوج سلطنتی سپس رهسپار خاصه‌بان شدند و از شرکت سهامی زراعی و خانه فرهنگ روستایی و سازمان‌های دامداری آنجا دیدن کردند و سپس راهی کندوان شدند. در شصت کیلومتری جنوب تبریز و بیست کیلومتری اسکو، روستای کندوان قرار دارد. این روستا برای داشتن غارهایی که هنوز قابل زندگی بودند و در ایران همتا ندارد شناخته شده است. این غارها در رده آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده و اداره کل حفاظت آثار تاریخی از آن ها نگاهداری می کند . پس از آن محمد رضا شاه پهلوی و شهبانو فرح پهلوی در روز پنجم سفرشان از پروژه بزرگ کشت و صنعت و دامداری دشت مغان بازدید کردند. با اجرای گسترده این پروژه بیش از بیست هزار هکتار از زمین‌های آن زیر کشت صنعتی رفته بود و در بخش دوم پروژه بیش از یک سد هزار هکتار از زمین‌های دشت مغان با همکاری همسایه شمالی زیر کشت رفت. با شبکه آبرسانی که پیاده شده بود و پادشاه و شهبانو از آن بازدید کردند کشاورزان می توانستند بیش از ششسد میلیون متر مکعب آب را که در گذشته به دریای مازندران می ریخت مهار کرده و برای کشاورزی بکار گیرند. آخرین روز سفر به دیدار از دهکده اولتان در کنار قلعه اولتان و دشت جالداران در آن سوی رود خانه ارس ۲۴ کیلومتری جلفای آذربایجان گذشت.
در سال ۱۳۵۶ شهبانو فرح پهلوی دوباره از جذامخانه بابا باغی دیدن کرد در آسایشگاه بابا باغی وزیر بهداری و بهزیستی و کارکنان جمعیت کمک به جذامیان و ۴۰۷ نفر از بیماران جذامی زیر درمان به استقبال وی آمدند. از بیمارستان پنجاه تختخوابی که چند ماه پس از آن بهره برداری شد دیدن کرد و با دختر سپاه دانش که داوطلب خدمت در آسایشگاه شده بود گفتگو کرد.
بازدید از زنجان
سفر شهبانو فرح پهلوی به زنجان برای بازدید از پروژه‌های عمرانی و عملیات بازسازی گنبد مسجد سلطانیه انجام گرفت. در ورود به زنجان شهبانو در کاخ استانداری با نمایندگان مردم زنجان در مجلس سنا و مجلس شورای ملی به گفتگو نشست. سپس به رختشوی‌خانه کهن شهر که به یک موزه مردم شناسی دیگرگون شده بود رفت. معماری رختشوی‌خانه جالب بود تاق‌های ضربی، دوازده ستون، بیست و چهار پنجره و هواکش دیواری و نود هواکش سقفی داشت. پس از آن رهسپار دیدن کتابخانه سهروردی شد و سپس از سبزه میدان وارد بازار گردید و همچنین از کارخانه‌های کبریت سازی زنجان بازدید کرد. شهبانو فرح پهلوی در این سفر رهسپار سلطانیه شد. در سلطانیه دو هزار تن از اهالی به استقبال آمده بودند سلطانیه در چهل کیلومتری زنجان قرار دارد. شهرک جدیدی در جنوب سلطانیه ساخته شده بود و قرار بود مردم به این شهرک جا به جا شوند. شهبانو فرح پهلوی قول داد که این به بهترین راه انجام شود.
بازدید از همدان
سفر دو روزه شهبانو فرح پهلوی به همدان برای گشایش کارهای ساختمانی دانشگاه بوعلی سینا دیدار از آرامگاه باباطاهر عریان و آرامگاه بو علی سینا و دهکده لالجین بود. شهبانو فرح پهلوی در روز یکشنبه ۱۶ خرداد ۱۳۵۵ وارد فرودگاه همدان یا اکباتان و نام کهن آن هگمتانه شد. محمد رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۳۱ برای هزاره بوعلی سینا و پرده‌برداری از ساختمان نوین آرامگاه بوعلی سینا و بار دیگر ۱۳۴۳ از همدان بازدید کرده بود. از فرودگاه، شهبانو فرح پهلوی به آرامگاه باباطاهر رفت و سپس همان روز ۱۶ خرداد ۱۳۵۵از کمپ دانشگاه که آغاز کار ساختمانی و پی‌ریزی دانشگاه بوعلی سینا بود بازدید کرد. دانشگاه بوعلی سینا در ۱۷۲ هکتار زمین با دو قنات و یک رودخانه ساخته شد. دانشگاه بوعلی سینا دارای چهار مجتمع گسترش کشاورزی، علوم تندرستی، و علوم محیط زیست و علوم آموزشی است. در دانشگاه قرار شد که موزه‌ای به نام فرزانه ایرانی بوعلی سینا بنیان شود و کارهای این دانشمند در آن گردآوری و نگاهداری شود. شهبانو فرح پهلوی پس از آن به دیدار از هنرستان صنعتی همدان رفت. این هنرستان در سال ۱۳۳۲ بنیان شده بود. در سال ۱۳۵۵ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دارای ۱۳۵ کانون در سر تا سر ایران بود. در آن روز شهبانو فرح پهلوی کتابخانه کانون با ۱۵۰۰۰۰ کتاب را گشود و سپس به مرکز خانواده سازمان زنان و مهدکودک رفت. در ۸۵ کیلومتری شمال غرب همدان روستای علی صدر قرار دارد که چند سال پیش از آن محمد رضا شاه پهلوی از آن دیدار کرده و دستور سیم‌کشی برق همه غارها، پروژه بهره‌برداری از آب دریاچه برای کشاورزی و پروژه آب آشامیدنی روستاهای نزدیک را داده بود. بازدید از اسدآباد همدان با ایستگاه‌های زمینی و ۶۰۶ میلیون تومانی که در دشت بشقابی شکل آن دو بشقاب بزرگ ماهواره بر پا بود، برنامه بعدی بود. شبکه ماکروویو تهران - اسدآباد در ۶۵ کیلومتری همدان در ۱۳ مهر ۱۳۴۸ هم زمان با گشایش دومین نمایشگاه بازرگانی آسیایی آغاز بکار کرد. در همان روز شهبانو فرح پهلوی در دره عباس آباد در کنار رودخانه جاماسب با همراهان و روستاییان ناهار رسمی خورد. روز بعد ۱۷ خرداد شهبانو فرح پهلوی به لالجین در ۲۵ کیلومتری شهر همدان رفت. از دوازده هزار تن مردم بخش بهار ۸۰۰ تن کوزه‌گر و سفال‌گر بودند. سپس در لالجین به کارگاه کوچک قالی بافی رفت و نزدیک ظهر صاحب خانه شهبانو را به نان و پنیر و ماست دعوت کرد و شهبانو از آن خورد (عکس) ،
بازدید از گیلان
شهبانو فرح پهلوی چندین بار به بازدید از استان گیلان رفت. این بار با بازدید از سازمان چای سفر خود را آغاز کرد که سبب رفاه بیشماری از کشاورزان و باغداران و صاحبان صنایع کوچک چای شده بود . این سازمان از سال ۱۳۳۷ بر پا شده است. شهبانو فرح پهلوی در پارک محتشم رشت از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کوشک کهن پارک و نمایشگاه نقاشی هنرمندان گیلان دیدن کرد. کانون از سال ۱۳۴۸ در منطقه گیلان فعال است و در آن روز بیش از ۱۲ کتابخانه در شهرهای رشت، لاهیجان، بندرپهلوی، غازیان، رودبار، فومن، صومعه سرا، کتالم، لشت نشا، آستانه اشرفیه، کوچصفهان و آستارا داشت هم چنین یک واحد سیار شهری و یک واحد سیار روستایی ۵۰ مدرسه را در حومه رشت و ۶۵ مدرسه در سطح شهرستان زیر پوشش خود برده بود. در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رشت بچه ها دو قطعه موسیقی کوچصفهان و لشت نشا آهنگ زرد ملیجک کار استاد ابوالحسن صبا را اجرا کردند. شهبانو سپس از کتابخانه عمومی شهر رشت که شاید قدیمی‌ترین کتابخانه ایران است رفت. دفتر مخصوص شهبانو یک میلیون و پانسد هزار ریال برای خرید کتاب در اختیار این کانون فرهنگی گذاشت. در سفری که چند سال پیش به رشت داشتند مهد کودک را به شیرخوارگاه شبانه‌روزی دیگرگون ساختند. در رشت شهبانو فرح پهلوی به دیدار زنان گونی باف در کارخانه گونی‌بافی کنعانی رفت. در گردش شبانه شهبانو از زندان رشت بازدید کرد. روز دیگر در لاهیجان با دیدار از کتابخانه "امجد السلطان " که بیش از سه هزار کتاب داشت آغاز شد. یکی از نیک‌اندیشان لاهیجان به نام غلام علی صفاری پانزده هزار متر زمین رادر باغ نمکیه لاهیجان برای بنیان آموزشگاه کودک‌یاری جمعیت خیریه فرح پهلوی هدیه کرد. شهبانو فرح پهلوی از آنجا به دیدار مسجد تاریخی چهار پادشاه رفت. روزی دیگر شهبانو فرح پهلوی در لنگرود به سوی اسکله نیروی دریایی که تالاب پهلوی به پهنه بیست هزار هکتار در جنوب و غرب بندرپهلوی گسترده بود رفت روز آخر به دیدار از ماسوله گذشت رقص زن‌های جواهر دشتی و صدای ساز و نقاره پایانی خوشی برای این سفر بود.
بازدید از مازندران
در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۶ خورشیدی یکی دیگر از سفرهای شهبانو فرح پهلوی به استان مازندران یا طبرستان پیشین بود. در درازای سفرهای بی شمار برای دیدارهای رسمی شهبانو از شهرهای شاهی ، رامسر ، رودسر ، چابکسر ، بابل ، بابلسر ، نوشهر دیدن کرده بود و این بار به بازدید از دره لار رفت و سپس رهسپار شهر ساری شد. در مرکز بهزیستی و آموزش فرح پهلوی شهر ساری، دختر ها با طبل ، سنج و شیپور به استقبال شهبانو فرح پهلوی آمدند. ۴۹ دختر در این مرکز نگاهداری می شدند. پسرها و دخترهای جمعیت خیریه فرح پهلوی دیگر بزرگ شده بودند و تا سال ۱۳۵۶ سی دختر و پسر ازدواج کرده بودند. مجسمه پادشاه ایران کار و هدیه سه برادر آذربایجانی را شهبانو در میدان ولیعهد محله مورچه باغ پرده برداری کرد. این مجسمه از برنز بود و به بلندای بیست متر. در نیم‌روز دوم در ساری شهبانو فرح پهلوی از مرکز جوانان شیر و خورشید سرخ ایران بازدید کرد. شمار این مرکز به ۱۹ تا آن روز می رسید که در آن کلاس های کاراته، پانتومیم و ده‌ها رشته ورزشی و هنری به روی جوانان گشوده بود. سپس شهبانو فرح پهلوی از چالوس دیدن کرد. در سفری به این شهر ۱۵ خرداد ۱۳۵۵ مرکز رفاه خانواده را گشود و در این دیدار از کلاس های کاردستی کودکان مرکز دیدن کرد. در پروژه سال ۱۳۴۵ طرح عمرانی سفید رود دگرگونی گسترده‌ای در کشاورزی ، دامداری و پرورش ماهی منطقه به وجود آورد و بیش از ده هزار هکتار از زمین های بیشه‌زار از سد شهبانو آبیاری شده بود. پس از آن شهبانو به دیدار نمایشگاه "همیشگی دوران پهلوی" در سورک علی بین ساری و دشت ناز رفت. شهبانو فرح پهلوی همچنین از منطقه محافظت شده محیط زیست گلستان در البرز مرکزی دیدار کرد و فرح آباد، سفید رود، محمودآباد، کلاردشت را یک به یک بازدید کرد و با اهالی به گفتگو پرداخت.
بازدید از خراسان
سقرهای سالانه شهبانو به خراسان از سال ۱۳۳۹ آغاز شد. در سفر سال ۱۳۴۳ شهبانو فرح پهلوی همسرش محمد رضا شاه پهلوی را همراهی کرد. پادشاه ایران به شهر جدید آبکوه و از پروژه‌های شهرسازی و خانه‌سازی در این منطقه بازدید کرد و شهبانو فرح پهلوی رهسپار آسایشگاه جذامیان محراب‌خان در سه کیلومتری مشهد شد. نخستین جشنواره توس در روز دوشنبه ۲۳ تیر ۱۳۵۴ در حضور شهبانو فرح پهلوی برگزار شد. شهبانو فرح پهلوی تا سال ۱۳۵۷ هر سال از این جشنواره در شهر توس دیدن کردند. در سال ۱۳۴۰ به ریاست عالیه فرح پهلوی بهکده راجی جذامیان بنیان شد و شهبانو در سفرهای خویش یه استان خراسان از بهکده بازدید می کرد.
بازدید از حاشیه کویر
نخستین سفر شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۴۷ بود که پس از زلزله فردوس به بازدید از شهرهای حاشیه کویر رفت. در روز ۱۶ آذر ۱۳۵۳ سمنان نخستین منزلگاه شهبانو فرح پهلوی بود و سپس رهسپار صوفی آباد شد. این روستا سپاه دانش و سپاه بهداشت و سپاه ترویج و آبادانی و خانه انصاف داشت و شهبانو با سپاهیان به گفتگو نشست و سپس به دیدن کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفت. مرکز رفاه خانواده و خانه های تعاونی و کارخانه نخ‌تابی سمنان هم جنین مورد بازدید قرار گرفت. آموزشگاه و نمایشگاه فولکلوریک دختران آموزشگاه روستایی آخرین برنامه آن روز بود. روز دوم به بازدید از روستای قلعه امیر رفت و سپس رهسپار دامغان شد و از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بازدید کرد . پس از نیم‌روز به شاهرود وارد شد و از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بازدید کرد و شب را در میهمانسرای شهر گذراند. روز سوم جمعه ۱۸ آذر ۱۳۵۳ به بیارجمند که سی و سه قریه را بر می گرفت وارد شد. پس از نیم‌روز راهی بسطام شد و در آنجا با رییس سازمان صنایع دستی کفتگو کرد سپس رهسپار سبزوار گشت و به بازدید از شبانه‌روزی جمعیت خیریه فرح پهلوی و مرکز شیر و خورشید سرخ و سازمان‌های رفاهی و اجتماعی سبزوار پرداخت. پس از آن از پروژه ایستا ساختن شن‌های روان که نخستین بار در سال ۱۳۴۴ در حارث آباد آغاز شده بود و پس از ۹ سال در سال ۱۳۵۳ سرزمین پهناور در حاشیه کویر را به جنگلی زیبا از درختان تنومند تاغ دیگرگون کرده بود. کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ریشه‌ای ژرف در زندگی مردم پیدا کرده بود. مرکزهای رفاه خانواده با ابتکار آرشیتکت کویری دکتر نصرالله پرنگی در زمینی به پهنه ۲۲۵۰ متر مربع ساخته شده‌بود . در روز پنجم ۲۰ آذر شهبانو فرح پهلوی از سبزوار راهی کاشمر شد و از دو بیمارستان شهر و بیماران دیدن کرد و پس از خوردن ناهار به گناباد رفت واز پرورشگاه و شبانه‌روزی‌های شهر بازدید کرد. پس از دیدن ده بیدخت در این سفر از شرکت سهامی زراعی شاه آباد قائنات که در سال ۱۳۴۷ بنیان و یکی از شرکت‌های سهامی کشاورزی پیشرفته به شمار می‌آمد و هم چنین از خانه فرهنگ روستایی و مهد کودک و قالی بافی‌ها بازدید کرد. در بیرجند از باغ زرشگی که به شبانه‌روزی جمعیت خیریه فرح پهلوی دیگرگون شده بود رفت و در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با کودکان به گفتگو نشست. هنرمندان بومی در شب با رقص‌های سوری و سه دسته و سینه‌چاک دست افشانی می کردند. در جنوب بیرجند کارخانه ذوب مس و تولید کننده‌های برق و سیستم آبرسانی و خانه سازی برای کارگران و مهندسان کان مس بهره برداری اش آغاز شده بود را شهبانو بازدید کرد. شهبانو فرح پهلوی نیز در این سفر به بازدید از فردوس رفت. شهر دارای دو بافت قدیم که در زلزله از بین رفته بود و بافت جدید که به وسیله سازمان نوسازی کشور بنیان شده بود، دارای ۷۷۲ خانه مدرن بود. ۵۰ میلیون تومان هزینه خانه‌سازی نوی و ضد زلزله شده بود. پس از بازدید از نوسازی شهر شهبانو فرح پهلوی به مهدکودک رفت. در بخش بشرویه که پارچه برک و پشمی آن پرآوازه بود مردم و بخشدار به استقبال شهبانو فرح پهلوی آمده بودند در این شهر از مرکز بهداشت که به وسیله سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی در سال ۱۳۵۱ ایجاد شده بود و زیر نظر یک سپاه بهداشت پزشک یا یک ستوان یکم اداره می شد. از فرودگاه طبس شهبانو فرح پهلوی به میهمانسرای شهر رفت و در درازای روز از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که در سال ۱۳۵۱ بنیان شده بود دیدن کرد. در سال ۱۳۵۷ زلزله‌ای طبس را ویران کرد که محمد رضا شاه پهلوی و شهبانو فرح پهلوی به یاری مردم شتافتند. آخرین روز سفر شهبانو فرح پهلوی به بازدید از نایین و سپس از زواره گذشت.
بازدید از یزد
شهبانو فرح پهلوی در دیدار از یزد به سازمان زنان با ۱۵۰ عضو رفت این سازمان با ایجاد ۳۵ کلاس مبارزه با بیسوادی به تلاش گسترده‌ای دست زده بود. .یزد بیش از ۵۰ دختر سپاه دانش داشت. پس از آن، به دیدار از مرکز رفاه خانواده یزد رفت که زیر سرپرستی سازمان مددکاری و خدمات اجتماعی اداره می شد و در سال ۱۳۴۱ آغاز به کار کرده بود. این مرکز بیش از ۷۰۰ کمک هزینه تحصیلی به کودکان آماده آموزش و ۱۵۰ کمک هزینه به دختران نوآموز داده بود. طرح جامع شهر یزد که به وسیله شورای عالی شهرسازی به راهی تهیه شده‌بود که نگاهبان تاریخ ایران از زمان ساسانیان و بافت کهن و فرهنگی شهر باشد و هم چنین رفاه و آسایش مردم را فراهم سازد. شهبانو فرح پهلوی سپس رهسپار تفت در سی کیلومتری یزد و به آبادی کوجکی به نام فهرج شد.
بازدید از کاشان
۱۲ خرداد ۱۳۵۳ سفر شهبانو فرح پهلوی به کاشان با دیدار از ساختمان کاروانسرای شاه عباسی و بازار شهر آغاز شد. سپس از پلی‌کلینیک حاج سید عباس گلابچی و بانک خون کاشان که زیر سرپرستی جمعیت شیر و خورشید سرخ بود دیدن کرد. پس از نیم‌روز با صاحبان صنایع و رییس کارخانه‌های ریسندگی و بافندگی کاشان، کارخانه مخمل و ابریشم‌بافی کاشان و کارخانه‌های کاموابافی دیدار و گفتگو کرد. آنان از شهبانو فرح پهلوی درخواست کردند که یک مجتمع آموزش صنعتی همانند "دانشکده کار بلژیک" برای آموزش مهندس و تکنسین بنیان شود. قرار شد که بسیار تند وزارت علوم با دفتر مخصوص شهبانو در اجرای این پروژه همکاری کند. شهبانو فرح پهلوی از کارخانه مخمل و ابریشم کاشان نیز دیدن کرد که بیش از ۲۵۰۰ کارگر و بیش از ۱۰۰ مهندس و تکنسین در آن کار می کردند هم چنین همین شمار کارگر و مهندس و تکنسین در کارخانه‌های حریر بافی وابسته به کارخانه های مخمل و ابریشم کار می کردند. پس از آن شهبانو فرح پهلوی به بازدید از شبانه‌روزی جمعیت خیریه فرح پهلوی که ۷۳ کودک در آن جا زندگی می کردند رفت و قرار شد ساختمان مدرنی و مجهزی با هزینه یک میلیون و سیسد هزار تومان برای کودکان ساخته شود. شهبانو فرح پهلوی از قمصر و باغ فین نیز دیدار کرد.
بازدید از کرمان
بهار ۱۳۵۰ بازدید شهبانو فرح پهلوی از استان کرمان با ورود به شرکت سهامی فرش آغاز شد. در کرمان بیش از هشتاد هزار کارگر قالی‌باف کار می کردند. شهبانو فرح پهلوی از نمایشگاه فرش کرمان و نمایشگاه صنعت پته‌دوزی، شال‌بافی، گیوه‌دوزی، بافت پارچه‌های ابریشمی و نخی و برک و سفال‌کاری و کاشی‌های زیبا درکرمان دیدن کرد با بنیان شرکت‌های تعاونی، اجرای قوانین کارگاه‌ها ، بیمه کارگران، و جلوگیری از بافتن فرش‌های نامرغوب صنعت فرش در کرمان روح تازه‌ای پیدا کرد. در این سفر شهبانو فرح پهلوی در کاخ استانداری کرمان از مهندس علیرضا افضلی‌پور که هزینه بنیان دانشگاه کرمان را بر عهده گرفته بود پذیرایی کرد. شهبانو فرح پهلوی در آن روز مرکز رفاه کارگران کرمان را گشود. شهبانو فرح پهلوی شامگاه برای دیدن برنامه هنری یه خانه شهر کرمان و کاخ جوانان کرمان رفت و هنرمندان، موسیقی و دست افشانی (رفص) بومی را به نمایش گذاشتند. هم چنین در این سفر به پایگاه مرکزی عملیات شرکت ملی ذوب‌آهن رفت و کارشناسان ایرانی و شوروی از ایشان استقبال کردند. شهبانو فرح پهلوی از زرند و کان‌های پابدانا، باب نیروز و مس سرچشمه دیدن کرد . سپس به سوی بم پرواز کرد و به ارک بم رفت. پس از آن به جیرفت وارد شد. هنرستان صنعتی جیرفت، شرکت تعاونی باغ داران، گشایش تصفیه‌خانه آب و تکمیل لوله‌کشی، خوابگاه هنرآموزان و کتابخانه کودک در بالای لیست برنامه آن روز بود. سپس شهبانو فرح پهلوی رهسپار بافت و سیرجان شد. در بافت از آموزشگاه شبانه‌روزی جمعیت خیریه فرح پهلوی و شیر و خورشید سرخ دیدار کرد. مردم از شهبانو فرح پهلوی درخواست ساختمان سد بر روی روخانه بافت را کردند. شهبانو سپس به سیرجان شهر ساسانی کهن ایران که در پیش شایگان نام داشته است وارد شد. در سیرجان بیمارستان امدادی و جراحی کوروش کبیر وابسته به جمعیت شیر و خورشید سرخ را گشود . روز بعد به سرچشمه رفت و از کان‌های مس و سیلیس و طلا و نقره بازدید کرد. روزی دیگر به روستای باغین رفت و از شرکت سهامی زراعی آن دیدن کرد. سفر دوم شهبانو فرح پهلوی به کرمان در ۲۱ مهر ۱۳۵۶ بود در این سفر از جنگل‌های مصنوعی بیرون شهر که پهنه ۱۰۰ هزار هکتار داشت و پارک جنگلی که بیش از ۴۵ کیلوتر مربع را زیر پوشش فضای سبز قرار داده بود دیدن کرد. درختان جنگلی هر یک سه تا چهار متر شده بودند و بادشکن‌هایی برپا شده بود که شهر را از توفان شن نگاهداری کند. شهبانو فرح پهلوی در تالار خورشید از نمایشگاه صنایع دستی کرمان دیدن کرد، در کنار آن نیز فرآورده‌های منطقه عمرانی جیرفت به نمایش گذاشته شده بود. پس از آن شهبانو فرح پهلوی به دیدن دو یخچال قدیمی شهر رفت. داخل یخچال پس از بازسازی به یک تماشاخانه سنی در آمده بود. یخچال مویدی بزرگترین کوزه ساخت دست بشر است که در آن بیش از ۲۵۰ تن می توانند برنامه‌های هنری را تماشا کنند. روز سوم سفر شهبانو فرح پهلوی از کرمان وارد ماهان شد. در پایان این سفر به رفسنجان رفت و از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شهر بازدید کرد.
بازدید از سپاهان (اصفهان)
شهبانو فرح پهلوی یازده بار به سپاهان (اصفهان) سفر کرد. در یازدهمین سفر شهبانو فرح پهلوی و آخرین سفر وی به سپاهان در سال ۱۳۵۶ برای شرکت در جشن هنرهای مردمی اصفهان بود در درازای هفت شبانه روز جشن ده‌ها نمایشگاه در گوشه و کنار اصفهان بر پا شده بود . سپس شهبانو فرح پهلوی دانشگاه فارابی را گشود. در این سال سومین نمایشگاه صنایع دستی ایران برپا شده بود. برنامه دیگر بازدید از آسایشگاه مسلولین، دو مهد کودک برای کودکان کارگران، یک بیمارستان، باغ و پارک کودک بود. شهبانو فرح پهلوی همچنین به بازدید از کارخانه ذوب‌آهن ایران رفت در کنار ذوب آهن شهرک آریاشهر برای زندگی پنج هزار نفر با همه وسیله رفاهی یک شهر مدرن ساخته شده بود. طرح آریاشهر در کنگره بین المللی آرشیتکت‌های گیتی در برازیلیا برنده جایزه نخست شد. در کنار شهر ذوب‌آهن دریاچه مصنوعی که درآن قایقرانی می توان کرد ایجاد شده بود. هم چنین شهبانو فرح پهلوی از گلشهر و نجف آباد دیدن کرد.
بازدید از استان چهار محال بختیاری
شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۵۶ از سپاهان به شهر کرد مرکز ایل و استان چهار محال بختیاری پرواز کرد. اهالی زانیان، اشکفته و چالشتر بر سر راه شهبانو فرح پهلوی به زایشگاه بنگاه حمایت مادران و نوزادان چالشتر پایکوبی می کردند. شهبانو فرح پهلوی شب نخست در شهر کرد در میهمانسرای شهر ماند و هنرمندان ایل بختیاری دست افشانی‌های (رقص) بومی ایل بختیاری رااجرا کردند و آواز سر دادند. مردها رقص چوبی کردند، دست افشانی ده نفر به ده نفر اجرا می شد و با ساز و دهل همراه بود. در شهر سامان از شرکت سهامی زراعی ، کمیته ملی پیکار با بیسوادی دیدن کرد. در آن سال ۱۵۶۰۰ دختر روستایی درس می خواندند و مهارت در زمینه برق و مکانیک و کارکردن با ماشین های شخم زنی و تراکتورهای سنگین را هم می آموختند. روز دوم به دیدار مردم زلزله زده ناغان رفت و قول داد که خانه‌ها تند بازسازی و خانه های مدرن ضد زلزله ساخته شود. سپس شهبانو فرح پهلوی از بروجن بازدید کرد و رهسپار لرستان شد و از خرم آباد دیدن کرد. در آنجا از مرکز پژوهش‌های جذام وابسته به جمعیت کمک به جذامیان بازدید کرد که در آن ۲۷ نفر پزشک و پرستار در آنجا کار می کردند. بیماران جذامی از روستای کوچکی به نام نورآباد در ناحیه پیشکوه می آمدند. سپس از دره الشتر و دره تنگه علیا و سراب امیر بازدید کرد. از روستای سراب امیر به اردوگاه پیشاهنگی در ده کیلومتری خرم آباد با بیش از ۲۰۰۰ تن از دانش آموزان مدرسه‌های عشایری که در یک اردوی هفت روزه تربیتی شرکت کرده بودند رفت. روز آخر با دیدار از بروجرد و نوژیان در غرب خرم آباد به پایان رسید.
بازدید از استان کهگیلویه و بویراحمد
شهریور ماه ۱۳۵۶ شهبانو فرح پهلوی برای بازدید از استان کهگیلویه و بویراحمد سرزمینی که از تاریخ ۶ دی ۱۳۵۵ استان نامیده می شد به یاسوج مرکز استان وارد شد. از سازمان‌های وعمران شهری و از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بازدید کرد. سپس از درمانگاه اورژانس کودکان و اردوگاه دانش آموزان عشایری دیدن کرد. در سال ۱۳۵۶ دویست مدرسه عشایری با پنج هزار دانش آموز در منطقه وجود داشت. پس از آن برای دیدن خانه فرهنگ روستایی به تل خسرو رفت و از مهد کودک و نمایشگاه صنایع دستی دیدن کرد. نخستین سفر شهبانو فرح پهلوی به این استان به میانه سال‌های چهل باز می گردد که گام‌های نخستین پیشرفت و نوسازی پایان یافته بود. چهره شهر دیگرگون شده بود و ۹۶٪ کودکان به مدرسه می رفتند. سپس از راه یاسوج یه سوی نورآباد ممسنی پرواز کرد. از سوی دفتر مخصوص برنامه ویژه برای گردآوری نامه‌های مردم برپا شده بود و در ساختمان استانداری مردم عرایض خود را به دفتر شهبانو می‌دادند. شهرستان نورآباد (فارس) بیش از سی هزار نوآموز و بیش از هشت هزار دانش آموز داشت. روز یکشنبه ۲۷ شهریور پس از ناهار در فرمانداری نورآباد ممسنی نشستی با نخست وزیر و وزیر راه و رییس دانشگاه پهلوی شیراز برگزار شد و کمبودها و نارسایی‌های منطقه بررسی شد. در درازای این سال‌ها ۱۸ درمانگاه روستایی و خانه بهداشت و ۵ درمانگاه شهری و یک درمانگاه و اورژانس کودکان و بیمارستان شیر و خورشید و سه مرکز بهداشت ساخته شده بود. هم چنین ۱۴ خانه فرهنگ روستایی و ۲۱۸ کلاس پیکار با بیسوادی و ۸۶۳ دبستان و دبیرستان و آموزشگاه‌های گوناگون حرفه‌ای و غیر حرفه‌ای وجود داشت.
بازدید از استان فارس
پانزدهمین سفر شهبانو در اسفند ۱۳۵۶ به شیراز شهری که سهم شایسته‌ای از پیشرفت‌ها برده بود. دانشگاه پهلوی شیراز دومین دانشگاه بزرگ ایران با ۵۰۰۰ دانشجوی ایرانی و ۳۰۰ دانشجوی خارجی و هم چنین کارخانه‌های بزرگ کود شیمیایی، تلفن‌سازی، پارچه بافی، در نزدیکی شیراز بنیان شده بود. هشت سد بزرگ در استان فارس بر روی رودخانه ها زده شده بود. شیراز از نخستین شهرهایی بود که لوله کشی آب شد واز شبکه گازرسانی استفاده کرد. شیراز مرکز فرهنگی، هنری و جهانگردی بزرگ ایران در آمده بود. هم چنین جشن هنر شیراز یک سنت سالانه در شهر شیراز شده بود که در درازای یازده سال برگزار شد. استان فارس با تخت جمشید ، مرودشت و پاسارگاد مرکز شاهنشاهی ایران و نخستین میراث فرهنگی گیتی نگاهدار فرهنگ ایران است. شهبانو فرح پهلوی در این سفر نخستین کنفرانس طب سنتی را در تالار پهلوی گشود. در این سفر شهبانو فرح پهلوی برای دیدار از آموزشگاه روستایی تربیت بهدار به کوار در ۶۰ کیلومتری شیراز رفت که در آن ۷۶ دختر و پسر آموزش می دیدند تا بهدار و بهورز روستای خود شوند. سپس همه با اتوبوس برای بازدید از خانه بهداشت روستایی به قریه قلعه فرنگی رفتند. در یکی از سفرها شهبانو فرح پهلوی بازسازی رصدخانه ابوریحان بیرونی در شیراز که کهن‌ترین رصدخانه گیتی است را دستور داد و در سفری دیگر نزدیک ساعت سه بامداد بنای تازه رصدخانه را گشود و بدین ترتیب دانش ستاره‌شناسی بار دیگر در ایران زنده شد. شهبانو فرح پهلوی در هر سفری هر جای نیمه ویران شده نیازمند به بازسازی را می دید آن را دوباره بر پا می ساخت، همانند کاروانسرای مشیر که قهوه‌خانه شد و یا باغ دلگشا که پارک عمومی و گردشگاه شد و یا باغ عفیف‌آباد که به باشگاهی دیگرگون شد. به کوشش شهبانو فرح پهلوی حمام وکیل نوسازی شد و به موزه بدل شد و ارگ کریم خان به موزه صنایع دستی .
بازدید از ترکمن صحرا
سفر شهبانو فرح پهلوی به ترکمن صحرا با شهر گرگان آغاز شد. مردم، نمایندگان مردم و مردم کردکوی به استقبال آمده بودند. در گرگان شهبانو فرح پهلوی نخست از تالار نمایشی فخرالدین اسعد گرگانی که پس از تالار رودکی بزرگترین تالار نمایش در ایران است دیدن کرد. سپس به دیدار از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان رفت. در بازگشت به اقامتگاه، شهبانو فرح پهلوی اعضای انجمن شهر را به حضور پذیرفت. شهردار درباره گردشگاه ناهارخوران در ۸ کیلومتری گرگان گفت و از جانب مردم در خواست کرد که شعبه‌ای از دانشگاه فرح پهلوی در گرگان گشوده شود. روز دوم شهبانو فرح پهلوی رهسپار مرکز رفاه خانواده وابسته به سازمان زنان شد. مرکز دارای کلاس‌های خیاطی، ماشین نویسی، برق و مکانیک بود. سپس شهبانو فرح پهلوی به دشت گرگان که به ترکمن صحرا معروف است وارد شد. کارخانه‌های پنبه پاک کنی گرگان و دشت به ۳۵ رسیده بود با این حال منطقه به کارخانه‌های بیشتری نیاز داشت. در گرگان از مرکز سپاه دانش دختران دیدن کرد که از سال ۱۳۵۱ بیش از ۳۰۰۰ دختر سپاهی این مرکز به روستا ها فرستاده شده بودند. روز بعد شهبانو فرح پهلوی از گنبد قابوس دیدن کرد و یک استادیوم ورزشی، کتابخانه شماره ۲ کانون و یک استخر شنا را گشود. نیم‌روز شهبانو فرح پهلوی یه شاه مزرعه در ۴۲ کیلومتری گرگان وارد شد. ناهار را در میهمانسرای مزرعه خورد و آنگاه سازمان و تجهیزات و تعمیرگاه ماشین‌های کشاورزی، انبارهای کود و سم گیاهی دیدن کرد همچنین از خانه‌های سازمانی مجتمع آموزشی شاه مزرعه دیدن کرد. سفر شهبانو فرح پهلوی در میان دست‌افشانی و پایکوبی با نوای سنتی سازهای سنتی مردم ترکمن با لباس های بومی به پایان رسید
منابع
- ↑ منصوره پیرنیا: سفرنامه شهبانو ، انتشارات مهر ایران، پاریس، ۱۳۷۱ ، ص. ۱۲ - ۴۲۶
- ↑ روزنامه کیهان از آغاز انتشار تا فروردین ۱۳۵۸ خورشیدی
- ↑ روزنامه اطلاعات از آغاز انتشار تا فروردین ۱۳۵۸ خورشیدی
- ↑ قوانین برنامه‌های عمرانی کشور مصوب مجلس شورای ملی
- ↑ وزارت دربار - پروتکل و برنامه سفرهای داخلی شهبانو فرح پهلوی