مذاکرات مجلس شورای ملی ۹ مهر ۱۳۳۰ نشست ۱۸۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۹۳۷
۴شنبه ۱۷ مهر ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۸۹
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۱۸۹
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه نهم مهر ماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
۱ - تصویب صورت مجلس
۲ - بیانات آقای رئیس و بیانات قبل از دستور آقایان: شوشتری - اسلامی - پیراسته و صدری
۳ - تقدیم لایحه اساسنامه شرکت ملی نفت به وسیله آقای دکتر معظمی مخبر هیئت مختلط
۴ - معرفی آقای فیوضات به معاونت وزارت فرهنگ به وسیله آقای وزیر فرهنگ
۵ - بیانات آقایان کشاورزصدر - دکتر شایگان - فرهودی و جمال امامی به عنوان ماده ۹۰ آیین‌نامه
۶ - تصویب فوریت و طرح گزارش کمیسیون نظام راجع به مشمولین غایب و فراری.
۷ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس ساعت ده و هفت دقیقه صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
۱ - تصویب صورت مجلس.
رئیس - صورت غایبین جلسه گذشته قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
غایبین با اجازه - آقایان: میرمجید موسوی. بزرگ‌نیا. اورنگ. دولت‌شاهی. موقر. مجتهدی. اردلان. سرتیپ‌زاده. عماد تربتی. غضنفری. رستم‌گیو. مکی. اللهیار صالح. طباطبایی.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: شکرایی. محمودی. خسرو قشقایی. سنندجی. حاذقی. ثقه‌الاسلامی. افشار. امیری‌قراگزلو. امیر افشاری. جواد مسعودی. شادلو. صدر میرحسینی.
دیر آمدگان با اجازه - آقایان: دکتر بقایی یک ساعت. دکتر هدایتی، آخر وقت یک ساعت. دکتر کیان یک ساعت، فرهودی یک ساعت.
دیرآمدگان بی‌اجازه - آقایان: برومند یک ساعت، هراتی ۳۰ دقیقه، حسن اکبر یک ساعت. نصرتیان یک ساعت.
رئیس - آقای شوشتری نسبت به صورت مجلس فرمایشی دارید بفرمایید
شوشتری - بلی با کمال تأسف در صورت مجلس باید عرض کنم جناب آقای عماد تربتی نماینده محترم که حضور به هم نرسانیده‌اند با این که عضو اقلیت هستند سانحه دلخراشی برای ایشان پیدا شده بود از این جهت نتوانستند حضور به هم رسانند و عذرشان موجه است و دیگر این که در صورت مجلس یک عبارت نوشته شد آنچه که بعد از فرمایش جناب آقای کشاورزصدر که می‌فرمودند از ماده ۹۰ استفاده کنم من عرض نکردم ما تسلیم شدیم شما چه می‌گویید در صورتی که من عرض کردم حال که ما تسلیم به سکوت شدیم لغت به سکوت حذف شده و عبارت تغییر پیدا کرده است از این جهت استدعا دارم اصلاح بفرمایید
رئیس - آقای اسلامی بفرمایید
اسلامی - بنده می‌خواستم از مقام محترم ریاست مجلس و آقایان نمایندگان استدعا کنم ترتیبی بفرمایید که از جناب آقای شوشتری استدعا بشود که از تحصن خارج بشوند و بعد از خاتمه جلسه ترتیب این کار داده شود.
رئیس - این صحبت‌هایی که می‌شود مربوط به صورت مجلس نیست آقای کشاورزصدر بفرمایید
کشاورزصدر - بنده در اینجا در توضیح که دادم نوشته‌اند که عرض کردم جناب آقای فرامرزی مطلب را توضیح می‌دهم، مراد این نیست که اگر مجلس رأی داد می‌شود صحبت کرد بلکه معکوس این بود بنده عرض کردم مراد این است که اگر مجلس رأی بدهد البته می‌شود صحبت کرد، نهایت این موضوع مربوط به پنج دقیقه از ۱۵ دقیقه است و مطلب دیگر این که خواستم توضیح بدهم که مراد بنده از استفاده از ماده ۹۰ دفاع از خودم بود و ابداً بنده به هیچ کس بی‌احترامی نکردم و نمی‌کنم.
رئیس - دیگر نظری نسبت به صورت مجلس نیست؟ (اظهاری نشد) صورت مجلس تصویب شد
۲ - بیانات آقای رئیس و بیانات قبل از دستور آقایان: شوشتری - اسلامی - پیراسته و صدری.
رئیس - به طوری که خاطر آقایان مسبوق است اقلیتی در مجلس وجود داشت که آقای شوشتری نماینده محترم هم جزو آن اقلیت بودند و با آنها همکای می‌کردند ولی در جلسه پیش به مناسبتی که خود اقلیت هم یک اعلامیه‌ای دادند آن اقلیت به کلی از بین رفته است (پیراسته - سکوت کردند) و با دولت در موضوع نفت همکاری می‌کنند و الآن اقلیت نیست جز آقای شوشتری که به عنوان عدم امنیت در مجلس تشریف دارند هر چند من از حیث امنیت آقایان نمایندگان و همین طور آزادی نطق و بیان همیشه به آقایان اقلیت اطمینان داده بودم حالا هم می‌خواهم از آقای شوشتری تمنا کنم که از این تحصن و اقلیت خارج بشوند تا انشاءالله کارهای مجلس با یک صورت خوبی و حسن نیت انجام شود (صحیح است) آقایانی تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند من جمله خود آقای شوشتری، بفرمایید.
شوشتری - بسم الله الرحمن الرحیم. از لوازم حکومت‌های ملی و ممالک مشروطه وجود اقلیت است در مجالس مقننه زیرا روش اکثریت طرفداری از دولت است و اگر اقلیت وجود نداشته باشد اشتباهات
دولت مردم و کشور را به زیان‌های غیر قابل تحمل دچار می‌سازد.
آنان که معتقد به وجود اقلیت در مجلس نیستند یا جاهل و ندانند و یا آن که فکر و روح آنها تسلیم به مصالح دیگری است که آن را می‌خواهید عنوانش را دیکتاتوری قرار دهید یا عناوین دیگر - امروز بیش از این صلاح نمی‌دانم توضیحی دهم.
بنده از آغاز دوره شانزدهم با هیچ دولتی رسماً موافقت نکردم مگر یک مرتبه در دولت علا که علت آن را ذکر کردم به واسطه رفع تشنج آنی بود از کشور و در برنامه دولت‌های گذشته مخالفت خود را با ادله اصولی معروض داشتم - هر فردی در سیاست روش خاصی دارد و روش بنده این است - و در برنامه جناب آقای دکتر مصدق علل مخالفت خود را عرض کردم یکی از آن علل خروج ایشان از صف نمایندگان و قبول زمامداری بوده است در عین حال راجع به اصل ملی شدن نفت همان طور که مکرر گفته و توضیح داده‌ام و در صورت مجلس‌ها ضبط است مضافاً از آن که قبل از آمدن ایشان به مجلس در چند نطق مفصل خود مفاسد و معایب شرکت سابق را با ادله بطلان قرارداد دارسی و ۱۹۳۳ معروض داشته و راجع به ملی شدن نفت مکرر رأی داده‌ام رأی اعتماد مجدد به آقای دکتر مصدق درباره نفت خواست به او دادیم حتی رفقای مرا به حیرت انداخته بود.
و اما اگر اعتراض کنم که پرونده نفت از موضوعات دیگر باید جدا باشد و تمام کار مملکت نفت نیست هیچ ذی شعوری و بی‌غرضی نمی‌تواند این حرف را غیر عاقلانه تلقی کرده مگر آن که در قضاوت وارد نباشد - چه چیز ایجاب کرده نماینده موافق با یک لایحه که آرزوی دیرین ملت ایران را دربر دارد و به آن رأی داده خرابی‌های دیگر را ببیند و سکوت اختیار کند - همه ما نمایندگان راجع به ملی شدن نفت رأی دادیم - رأی هم سبک و سنگین ندارد -مثلاً بگوییم رأی یک نماینده ارزشش بیشتر است و رأی دیگری کم قیمت‌تر است خوشبختانه تا حال ندیدم و نشنیدم و احساس نکردم مخالفتی یک نفر از نمایندگان در اصل ملی شدن نموده باشد اعتراض هر چه بوده راجع به اجرا بوده و اعتراضات اصولی در موضوعات دیگر به دولت شده و می‌شود - این هوها و جار و جنجال‌ها و مخالفت تراشی‌ها را باید بگوییم یا منتظر الوکاله‌ها فراهم می‌سازند و یا دست مرموز بیگانه برای فلج ساختن کارها ایجاد می‌کند - از هر راه که فکر کنید این حرف‌ها به ضرر مملکت بوده و هست و خواهد بود - ایجاد و تأسیس و منتشر شدن فحش‌نامه‌ها به عنوان روزنامه و عده از وکلا را مخالف نفت بر خلاف دستور معرفی نمودن از همان دست‌های مرموز است.
با کمال تأسف باید عرض کنم این مردمان مغرض به محض آن که فرصتی پیدا کنند برای فحش‌نامه‌های خود دلیل تراشی کرده مثلاً بیانات جناب آقای دکتر مصدق را در مجلسین دلیل بر خیانت وکلا قرار می‌دهند آنچه افترا بود زده و می‌زنند از یک اشتباه آنها تشجیع شدند زیرا پی بهانه می‌گشتند - نتیجه آن در آتیه به چه صورت در خواهد آمد نمی‌توانم پیش‌بینی کنم که آیا قوانین موضوعه زمان ایشان را از این حرف‌ها می‌خواهند متزلزل سازند و بعداً آن قوانین را مبتنی بر تهدید و اخافه خواهند شناخت یا خیر؟
آشفتگی اوضاع و بر هم ریخته شدن اوضاع ادارات و توصیه بازی و ایجاد حکومت‌های مختلف در حکومت اغلب نمایندگان را به فکر انداخت و عده‌ای را متوحش و متزلزل ساخت در نتیجه اقلیت به وجود آمد که بنده از آغاز تشکیل دولت مخالف بودم طبعاً در صف اقلیت قرار گرفتم این چهارده نفر طبق سنن و سیره پارلمانی مبادرت به انتقاد نمودند اتفاقاً که نمی‌دانم این اتفاق را ساده تلقی کنم یک مرتبه سیاست مرموز اوضاع ما را به صورت دیگر در آورد و پای بیگانه و شورای امنیت به میان آمد با حفظ این اعتراض که به عقیده بنده و عقیده دارم که این عقیده تمام نمایندگان است که طرف معامله ایران کمپانی عادی و شرکت تجارتی بوده (صحیح است) نه دولت انگلیس در اثر اشتباه دولت و یا زورگویی دولت‌های پولدار پر زور و به کار بردن لم‌های مخصوص سیاسی این اختلاف تجاری را از صورت اصلی خارج و به صورت وحشتناک فعلی درآورد.
امروز صلاح نمی‌دانم بیشتر از این حرفی زده توضیحی بدهم حالا واقع شده‌ایم در امری برخلاف انتظار مواجه شده‌ایم با مداخله بیگانگان بر خلاف عدل در امور کشورمان آقایان نمایندگان محترم اقلیت که هر یک سر تکریم فرود می‌آوردم صلاح دیدند «استدعا دارم آقای مسعودی توجه فرمایند» مادام که موضوع در شورای امنیت بر خلاف مطرح است از انتقاد دست برداشته به بیگانگان بفهمانند چون پای شما به میان آمد ایرانی همه به یک صدا به روش شما معترضند و در داخله اختلافی در مقابل خراجیان با هم ندارند من و مصدق و فاطمی آقا و آقا بقال و عطار و عاقل و جاهل و عالم همه باید در مقابل بیگانه بگوییم ایرانی ابدانی هستند در یک روح و همه آنان پای بند اسلامند ما خارجی نمی‌شناسیم راستی اگر این افراد این فکر منطقی و کف نفس نمایندگان اقلیت را باز دست‌های مرموز و دشمنان دوست نمای دولت آقای دکتر مصدق به صورتی خجالت آور درآوردند و آن بلندگو درموقع قرائت اعلامیه عوض آن که تمجید و تقدیس کند هر عبارت قبیحی را به زبان آورده و مثل اوباش‌های سرگذرها حماسه سرایی کرد که دیدید آخر مخالفین را به زانو درآوردیم (کشاورزصدر - نگفتند) من خودم گوش کردم راستی اگر این افراد روزی کار حساسی به آنها سپرده شود نمی‌دانم به سر مردم و ملت چه خواهند آورد اما بنده چون از آغاز مخالفتم استدلالات مخصوصه داشته و عادت ندارم در امری که از روی تحقیق و فهم وارد شده‌ام بدون علت و دلیل از آن دست بکشم و پا بیرون نهم آن اعلامیه با کمال تأسف را امضا نکردم زیرا اگر امضا می‌کردم به عقیده خود از مخالفت اولیه دست کشیده و حق انتقاد بعداً ازم گرفته و سلب می‌شد و این یک مبحث علمی و قضایی است و به سهولت افراد عادی نمی‌تواند قضاوت کنند مضافاً بعضی از موضوعات را در حال حاضر بر خلاف مصلحت ایران دانسته و ناچارم گوشزد کنم با امضایی که می‌کردیم نمی‌توانستم این مراتب را بیان کنم مثلاً بنده عمل آقای دکتر مصدق را در تهدید دولتی را به قدرت دولت دیگر مخالف مصالح می‌دانم و نتیجه عقلانی بر آن نمی‌توانم تصور کنم یا آن که وعده‌های موهوم دولت امریکا را که هزاران کیلومتر با ما فاصله دارد نمی‌توانم پایه اطمینان قلب قرار دهم و تسلیم به آن شوم که دولت ایران به وعده‌های پوچ بی‌اساس در مناسبات با دیگران و یا دولی که با ما نزدیک‌ترند خلل وارد سازد تهدید انگلیس به قوای شوروی و یا تهدید شوروی به قوای انگلیس یا تهدید این دو به قوای امریکا و این خیالات واهی زیان و ضررش بیشتر است اصلاً چرا ما باید به بیگانگان اعتماد کنیم در موضوعات سیاسی و قضایای دیپلماسی و مراوده با دول باید سرمشق ما حساب دقیق و موازین اصولی باشد زیرا ممکن است یک اشتباه جزیی مملکت و ملتی را دچار هزاران مخاطره قرار دهد کسی به من اعتراض نکند ما اگر روش پدران خود را تعقیب می‌کردیم و در فداکاری و خدمتگزاری به مملکت اتکامان را صرف به خداوند قرار می‌دادیم و با دستور دیانت اسلام وحدت کلمه خود را محفوظ می‌داشتیم و داشته باشیم وهم‌مان مصروف بر آن باشد که از ایجاد دو دستگی و اختلاف دور باشیم و به پای خود بایستیم یقین دارم در هر امری موفق شده و خواهیم شد و می‌شویم نمی‌خواهم آیات قرآنی و دستورات آسمانی را امروز عرض کنم ولی امیدوارم جناب آقای دکتر مصدق در مسافرت به امریکا و در شورای امنیت برای احقاق حق ملت ایران که شرکت می‌جویند ارمغان‌های خوبی برای ملت ایران بیاورند ملت ایران را مواجه به انشاط بی‌حساب قرار دهند و انشاءالله اگر به این صورت برگشتند همان طور که در برنامه ایشان عرض کرده‌ام همه بدانند اول کسی که به ایشان تبریک می‌گوید و دست ایشان را می‌بوسد بنده هستم و بدون حرف معذرت از گذشته می‌خواهم و در عمل جبران مخالفت‌های خود را می‌کنم و اگر العیاذ بالله سیاست مرموز انگلیس و زور گویی دول سرمایه‌دار موضوع را آن طور که خواسته است ایران است تمام ننمود و از راه انصاف و عدالت دوری جستند و تصدیق بفرمایید مخالف و مخالفینی لازم است وجود داشته باشند که راه اعتراض مسدود نشده باشد.
پس از ذکر مراتب معروض بر همه معلوم باشد علت امضا ننمودن من اعلامیه را چه بوده و چرا نظر رفقای محترم و نمایندگان محترم را که فکرشان مقدس است و نسبت به آنها تمکین کرده و خواهم کرد و الا ما امروز مهر بر دهان زده و سکوت اختیار کردیم و الا از راه انتقاد اولیه برگشت نکردم با تمام این عرایض و توجه به مخاطر نظر به آن که در این چند روز جمع کثیری از طبقات مختلقه به این جانب مراجعه و هر یک مصلحت اندیشی فرمودند بنده فعلاً سکوت اختیار کنم و در موقع مسافرت آقای دکتر مصدق از مخالفت دست بردارم مخصوصاً جناب آقای بوشهری وزیر محترم راه که بیمارند از بستر بیماری وسیله تلفن پریشب مدتی را با اینجانب مذاکره و همین طور آقایان نمایندگان محترم و دوستان مخصوصاً جناب آقای دشتی که نظر به سابقه ارادت و لطف دیروز بنده را سرافراز و قویاً از بنده خواستند که فعلاً ساکت باشم و اقدامی نکنم عرض کردم من عادت ندارم از پشت به کسی خنجر بزنم و این خنجر زدن از پشت را بر خلاف مردانگی و اخلاق ایرانیت می‌دانم و ایمانم اجازه نمی‌دهد در موقعی که رئیس دولت در خارج از ایران مواجه با بیگانگان است به ضدیت برخیزم و حواس او را پرت کنم لذا امتثال از اوامر تمام دوستان مخصوصاً رفقای اقلیت بالاخص رئیس محترم مجلس شورای ملی آقای سردار فاخر و امر عموم آقایان را امتثال کرده و امروز به تحصن خود خاتمه می‌دهم مهر سکوت به لب می‌گذارم تا مراجعت ایشان (در این موقع ساعت ده و نیم آقای رئیس صندلی ریاست را ترک و آقای گنجه به جای ایشان جلوس نمودند) ناگفته نماند برای رفع تشنج و جلوگیری از مفاسد افراد مرموز ناچارم نسبت به فحش‌نامه‌های حتوک به دادگستری عرض‌حال جزایی داده آنها را تعقیب کنم و این عمل چندین فایده دارد یکی از فوائد آن تشخیص این موضوع است که آیا باز هم این فحش‌نامه‌ها تقویت می‌شوند و اگر تقویت می‌شوند از کجا به آنها دستور داده و تشجیع‌شان می‌نمایند
و آیا در موقع محاکمه آن دست مرموز و تقویت باقی خواهد ماند یا خیر
نایب رئیس - آقای شوشتری وقت‌تان تمام شده است
شوشتری - خواهش می‌کنم یک دقیقه وقت بدهید در خاتمه گرچه جناب آقای رئیس محترم مجلس در جلسه گذشته بیان آقای مصدق را که در حضور تماشاچیان روز پنجشنبه نموده بودند توجه فرموده ولی بنده مقتضی می‌دانم آقای نخست‌وزیر خودشان در مجلس بیایند و بیانات‌شان را اصالح نمایند و الا با آن بیان تمام قوانین موضوع در دولت ایشان در آتیه ممکن است از صورت قانونیت بیفتد چه آن که خواهند گفت آن قوانین روی اخافه و تهدید بوده به علاوه ممکن است بعدها دیگران این روش را سرمشق قرار دهند مجلس شورای ملی مظهر کامل اراده ملت ایران است و هیچ قوه نمی‌تواند مجلس را تضعیف کرده و پایه آن را سست نماید مجلس شورای ملی مصدر مملکت است و تمام ارکان دیگر کشور از این مصدر مشتق می‌گردد اصلاً آن بیان قبل از مسافرت از آقای دکتر مصدق پسندیده است و فعلاً دیگر عرضی ندارم.
کشاورزصدر - بقیه وقت‌تان را به بنده بدهید.
شوشتری - یک دقیقه هم اضافه استفاده کردم. بله خوب معلوم شد که انگلیسی کیست و دورانی چند روز معلوم شد که من یک نفر انگلیسی هستم (خنده حضار) خیلی خوشمزه است شوشتری انگلیسی است این را یک روزنامه نوشته بود انگلیسی را شناختیم.
نایب رئیس - آقای اسلامی بفرمایید
اسلامی - بنده قبل از بیان مطالبم لازم می‌دانم که از پست این تریبون تنفر شدید ملت ایران را از ارجاع یک امر داخلی به شورای امنیت ابراز دارم (صحیح است) بنده همان طوری که در نطق مشروح خودم قبل از صدور رأی دیوان دادگستری لاهه مشروحاً و مستدلاً بیان کردم حالا هم عرض می‌کنم این امور به هیچ وجه در صلاحیت این قبیل سازمان‌های بین‌المللی نیست (صحیح است) به ویژه که دولت انگلستان اصالتاً از طرف خود و وکالت از شرکت سابق نفت این ملی شدن را پذیرفت بنابراین دیگر به هیچ وجه جای تردید نیست و این امر از امور داخلی ما است و ما انتظار داریم شورای امنیت و اعضای آن ثابت کنند که این سازمان‌های بین‌المللی سازمان به صورت قانونی در آوردن مظالم دول بزرگ نخواهد بود و این انتظار ملت ایران است بعد از این موضوع بنده مطالبی داشتم که با جریان جلسه گذشته دیگر لازم نمی‌دانم آن مطالب را اینجا عرض کنم ولی یک نکته‌ای را ناگزیرم تذکر بدهم و آن بیاناتی بود که جناب آقای جمال امامی در دو جلسه قبل اینجا فرموده بودند چون بنده آن روز حضور نداشتم حالا عرض می‌کنم چون مربوط به دولت نیست و مربوط به کار شخصی است اگر مربوط به کار دولت بود بنده سکوت می‌کردم (شوشتری - حالا هم ممکن است بفرمایید من استدعا می‌کنم این موضوع شخصی را کنار بگذارید) بنده می‌خواهم از خودم دفاع کنم (شوشتری - نمی‌خواهم) فرمودند که بنده فعلاً تازه در زیر لوای آقای دکتر مصدق سینه می‌زنم مفهوم آن جمله این بوده است در صورتی که بنده در یک روز در یک آن و در یک وهله به اتفاق نمایندگان جبهه ملی و نمایندگان اقلیت آن روز طرح ملی شدن نفت را امضا کردیم که خیلی‌ها ما را مسخره می‌کردند و در ۲۴ اسفند سال ۲۸ یعنی ۲۵ روز از رسمیت یافتن مجلس ۱۶ گذشته بود و ۲۵ فروردین سال ۲۹ یعنی دو ماه تقریباً از به رسمیت یافتن مجلس ۱۶ گذشته بود بنده دو نطقی که کردم ملت ایران فراموش نکرده و در صورت مذاکرات هست منتهی چون مسأله نفت جزو دستور نبود و سوژه آن روز نبود شاید زیاد مورد توجه قرار نگرفت بنابراین بنده تازه طرفدار این استیفای حقوق ملت ایران نشده‌ام این که آقای دکتر مصدق است و در دل‌ها جای دارد اما هر کسی بیاید نخست‌وزیر بشود و همین روش و سرسختی ایشان را در مقابل اجنبی برای احیای حقوق ملت ایران ادامه بدهد بنده در زیر لوای او سینه می‌زنم و از حرف‌ها و تعرضات و تحریکات هم هیچ باک ندارم، بنده آن روز که راجع به نفت صحبت کردم هنوز نمایندگان تهران و جناب آقای جمال امامی که نماینده مجلس دوره ۱۶ بودند نیامده بودند و این مذاکرات مجلس حاضر است و این جواب آنهایی که تصور می‌کنند تابع قدرت روز هستیم حال آن که بنده با مخوف‌ترین دولت‌ها سازش نکردم و رأی ندادم آن هم مذاکرات مجلس که اینجا هست (صحیح است) اما قبل از بیان این دو مقدمه باید عرض کنم که خوشبختانه با ابراز احساساتی که آقایان نمایندگان محترم اقلیت در یک همچو موقع حساس و باریکی به منصه ظهور رسانیده‌اند جای هیچ گونه بحث و مقال نیست و البته سوء تفاهم بوده است و ما همه و ملت ایران و نمایندگان از این گذشت و اقدام خیری که برای ملت ایران و برای حقوق از دست رفته کرده‌اند سپاسگزاری می‌کنیم اما اگر در جریان یک کاری در اجرای یک قانون که از خود مجلس گذشت دولت لازم می‌داند که با بعضی از مردان سیاسی کشورها تماس بگیرد این عمل دولت با حسن اعتمادی که به نخست‌وزیر این مملکت و این دولت داریم نبایستی مورد گله قرار بگرید ما و شما تا آخر دوره شانزدهم اینجا هستیم اگر دولت قانونی آورد که آن قانون بر خلاف مصالح ملت ایران بود ما و شما رأی نخواهیم داد اما امروز که دولت دارد قانون را اجرا می‌کند ما نبایستی ایراداتی بگیریم مثلاً یک روزی که هریمن می‌آمد اکثر آقایان می‌گفتند یا بعضی از روزنامه‌ها می‌گفتند دیدید که این نسخه امریکایی بود که از انگلیس می‌خواهد بگیرد و بدهد به آمریکا بعد آن روزی که استوکس آمد به ایران گفتند که خیر می‌خواهد بدهد به انگلیس‌ها و آقایان می‌گفتند که اصلاً حتی نباید از یک (و) قانون هم بگذرند و بایستی تمام ۹ ماده اجرا بشود ولی بعد که پیشنهاد استوکس را وازدند اعتراض کردند که چرا قطع گردید خوب آقا آن قطع غیر از این پیش نمی‌آمد ناچار بودند که مذاکرات را قطع کنند.
وقتی که این قبیل مسائل پیش می‌آید آقایان یک قدری تأمل بکنید و مطمئن باشید که وقتی بخواهد مصالح مملکت به خطر بیفتد ما هم با شما هم‌صدا می‌شویم اما راجع به این که بعضی‌ها تصور می‌کنند دولت این قدر افکار عمومی و مردم را در جلوی مجلس راه انداخته‌اند البته قبل از یکشنبه اگر مردم خارج (بنده به مجلس توهین نمی‌کنم) تصور می‌کردند که این افکار عمومی و این جمعیت‌ها دروغ است الحمدالله که همه آقایان تشریف داشتید و ملاحظه فرمودید که ملت ایران چه احساساتی در تمام کشور بروز داد که بنده نمی‌توانم در اطراف آن بحث کنم و جای مقال نیست، ملت ایران چه می‌گوید؟ حالا به فرض این که ما به اینها تلقین کرده باشیم و به فرض این که این طور شده باشد ملت ایران بنده خیال می‌کنم بیدار شده روشن شده ملت ایران می‌گوید که ما باید تا آخرین دینار حقوق خودمان را از شرکت سابق نفت استفاده کنیم بنابراین این یک حرف اصولی و صحیح است ما اگر بگوییم افکار عمومی وجود ندارد آن افکار عمومی که یک چنین عقیده را دارد حقیقت به ملت ایران توهین کرده‌ایم این است که بنده بیش از این در اطراف این موضوع صحبت نمی‌کنم ولی یک چیزی را لازم می‌دانم اینجا گفته شود شاید اکثر مردم ندانند موضوع درآمد نفت و ضمیمه بودن آن تأثیری در اقتصاد مملک نداشته است البته آقایان می‌دانند در این مدتی که ما از شرکت سابق نفت منافعی حاصل کردیم شاید مجموع درآمد این چند سال به اندازه سود یک ساله شرکت سابق نفت نبوده و آن هم تازه در انگلستان می‌ماند و صرف خرید اشیای لوکس یا خیلی چیز مهمی که می‌شد قند و شکر وارد می‌شد. بنابراین آقایان باید بدانند به این که قبل از شهریور درآمد نفت صرف خرید اسلحه می‌شد تازه باز هم برای دفاع از بریتانیای کبیر و به درد ما نمی‌خورد حالا ما اگر دو سه سال سرپوش بگذاریم روی چاه‌های نفت یعنی درآمد نفت را از اقتصاد ایران خارج کنیم به هیچ وجه به ما لطمه‌ای وارد نمی‌شود این دو سه سال اخیر هم که پول‌هایی داده شده است به برنامه هفت ساله چه قدم مثبتی برای مردم برداشتند؟ چه کاری ایجاد کردند؟ چه چیز سودمندی ایجاد کردند؟ هیچ تنها چیزی که از حاصل نفت به دست‌مان می‌آید یک مقدار ارزی بود که با آن ارز هم نه تراکتور وارد می‌شد نه کارخانه قند و شکر و اجناس لوکس وارد می‌شد ما یک سال قند و شکر نمی‌خواهیم ما یک سال اشیا لوکس نمی‌خواهیم این است که ما نبایستی خرابی مالیه و عدم توازن بودجه‌مان را که به علت رشوه و ارتشا و این مسائلی که بعد از شهریور شدت پیدا کرده است به حساب این سه چهار ماه بگذاریم شما می‌دانید که الآن چند سال است که بودجه مملکت توازن ندارد
نایب رئیس - آقای اسلامی از وقت‌تان به کسی داده‌اید؟
اسلامی - نه خیر نداده‌ام، بنده در سفارت پاکستان شاهد یک فیلمی بودم که نشان می‌دادند (این قبیل چیزها مورد توجه است) برای آقایان محترم، در آنجا نشان می‌دادند وقتی که پاکستان مستقل می‌شد آذوقه و مایحتاج دو روز خود را نداشت نه پارچه نه قند و شکر نه بانک نه دولت آمدند کارخانه‌جات دستی قدیم را به کار انداختند برای این که از خارج پارچه نیاورند دولت انگلیس با یک دولت دیگر همداستان شدند و تمام کنف و تمام محصول آنجا را برای ۵ سال نخریدند و اینها را در مضیقه مالی گذاشتند تمام کارخانه‌جات و منابع سرشار آنجا در آن قسمت از سرزمینی بود که دولت هندوستان متصرف شده بود چندی اینها را تحریم کردند که صادرات پاکستان را نخرند بعد از ۶ ماه بالاخره دنیا احتیاج داشت کنف و سایر صادرات آنها را خرید و امروز ملاحظه می‌فرمایید که پاکستان یک دولت بسیار قوی است، خود انگلستان را در زمان جنگ می‌دانید به چه مصیبتی دچار شد چرچیل رفته بود در کلیسا اصلاً مأیوس بود و می‌گفت ما غیر از دعا هیچ کاری نداریم بکنیم.
الآن هم زندگی در آنجا جیره‌بندی است و اگر یک مریضی از یک دکتری بپرسد من چه بخورم خواهد گفت اینجا جیره‌بندی است و چیزی پیدا نمی‌شود و احتیاجی نیست به این که بنده به شما کنسی بدهم که چه بخورید بنابراین آقایان ملاحظه می‌فرمایید ما وقتی دست به یک چنین کار مهمی زدیم باید مقاومت بکنیم ۳۰ سال هندوستان از هر چیز محروم بود بالاخره ایستادگی کرد پیش برد و این کار مهم‌تر از کار هندوستان است (آزاد - ۳۰۰ سال) به قول جناب آقای آزاد ۳۰۰ سال است و بنده دیگر در اطراف این موضوعات بحث نمی‌کنم از موقع استفاده می‌کنم تلگرافاتی از تمام نقاط مازندران رسیده بود از چهار حوزه فرمانداری که پریروز تمام شهرها تعطیل بود و یک طوماری هم از آمل آمده بود که آقای فرزانگان مدیر روزنامه مازندران با خون خودش نوشته و اهالی امضا کرده‌اند این را تقدیم مقام ریاست می‌کنم و واقعاً احساسات تمام اهالی آنجا خیلی قابل تحسین است بعد هم می‌خواهم توجه جناب آقای وزیر فرهنگ را جلب کنم به کمک زارعین مازندران که به آقایان وزرا بفرمایند در مازندران امسال زراعت نشد مردم هیچ ندارند برای این که بچه‌های‌شان را گول بزنند دیگ را آب می‌کنند که بجوشد و به این وسیله بچه‌هاشان را گول می‌زنند نمی‌خواهید باور کنید بازرس بفرستید و تحقیق کنید هیچ کس چیزی ندارد و یکی هم راجع به مسلولین شاه‌آباد و بو علی که خیلی در زحمت و مضیقه هستند و نسبت به کارگران متحصن هم از مقام ریاست تقاضا می‌کنم توجه بفرمایید و موضوع دیگر یک عده اسناد و مدارکی است که یک عده از اهالی بازار راجع به شرکت تلفن به بنده داده‌اند که بنده از آقایان نمایندگان محترم تقاضا می‌کنم نیم ساعت یا اینجا یا جلسه خصوصی به بنده وقت بدهید که بنده این اسناد و مدارک را بریزم پشت این تریبون تا آقایان بدانید که این شرکت چه کرده و معلوم بشود که این ۲۲ میلیون تومان کجا رفته است تمام مستند است به اسناد قیمتی و قاضی پسند و به وسیله جناب آقای ناظرزاده کرمانی طوماری که از شرق شهباز فرستاده‌اند رسیده که بنده تقدیم مقام ریاست می‌کنم و همچنین تلگرافی به وسیله جناب آقای مخبرفرهمند از همدان رسیده که بنده تقدیم می‌کنم و طوماری که آقای مکی به وسیله بنده تقدیم مجلس کرده بودند مربوط به کارگران دخانیات یک قسمت از جنوب شهر تهران بود این تلگرافات را هم آقای پالیزی داده‌اند که به وسیله ایشان تقدیم مجلس می‌شود (طومار و تلگرافات را تقدیم نمودند)
نایب رئیس - آقای پیراسته
پیراسته - عرض کنم ساعت ۵/ ۲ بعد از ظهر شنبه یکی از رفقای اقلیت در رادیو پاریس شنیده بود که دولت انگلیس علیه ایران به شورای امنیت شکایت کرده است بلافاصله این خبر را به اطلاع سایر رفقای اقلیت رسانید و جلسه‌ای تشکیل دادند تمام وکلای اقلیت بدون استثنا این عقیده را تأیید کردند که ما به حکم سنت دیرین و نیاکانی خودمان که هر موقع ملت ایران با خارجی مواجه شده است اختلافات داخلی را کنار گذاشته است همین حقیقت بارز بوده است که ما را در برابر سیلاب حوادث قرن‌ها حفظ کرده همه رفقای اقلیت بدون استثنا تصمیم گرفتند که موقت تا موضوع نفت ایران در شورای امنیت مطرح است از روش اقلیت و شأن اقلیت که انتقاد و حمله به دولت است صرف‌نظر بکنند و موقتاً سکوت کنند و دولت را در این موقع که با یک دولت خارجی در کار نفت اختلاف دارد تضعیف نکنند و چون ما تصمیم گرفته‌ایم که سکوت بکنیم و حرفی نزنیم بنده امروز بیان بیشتری ندارم فقط دو جمله عرض می‌کنم و آن این است که اگر خدای نخواسته کارها با خارجی‌ها به جنگ برسد بدون تردید بنده این را می‌گویم در صف اول جبهه وکلای اقلیت لباس سربازی می‌پوشند و به جنگ می‌روند (احسنت) و چون بنده همان طوری که عرض کردم رفقای اقلیت تصمیم گرفته‌اند که سکوت اختیار کنند مطلبی ندارم عرض کنم فقط توجه مجلس شورای ملی را به یک مسأله‌ای جلب می‌کنم و آن این است که یکی از خدمتگزاران صدیق این ممکلت که در راه انجام وظیفه از بین رفته است آن مرحوم دکتر شهید نورایی که بدون تردید دکتر شهید نورایی در راه انجام وظیفه از بین رفته و امروز یک دسته یعنی چند نفر اولاد بدبخت و بی‌سرپرست او در اروپا ویلانند و دولت تصمیم گرفته است که مبلغ بسیار ناچیزی که به هیچ وجه متناسب با زحمات این مرحوم که از فضلای این مملکت بود و از استادان این مملکت بود کمک کند لایحه‌اش را آورده‌اند به مجلس شورای ملی و هنوز تصوب نشده بنده دیروز یک نامه از یکی از دوستانم که از شاگردان آن مرحوم است داشتم به بنده نوشته بود که وراث مرحوم دکتر شهید نورایی معطل و پریشانند تقاضا می‌کنم برای این که خدمتگزاران دیگر تشویق بشوند و روح آن مرحوم از ما بیش از این رنجیده نشود برای اولاد کسی که در راه انجام وظیفه فوت شده است زودتر تصویب بفرمایید (صدرزاده - در کمیسیون تصویب شده است) چون عرض کردم ما تصمیم داریم سکوت بکنیم بیش از این عرضی ندارم بقیه وقتم را به آقای صدری و آقای کشاورزصدر می‌دهم.
نایب رئیس - به دو نفر نمی‌شود به یکی می‌دهید؟
پیراسته - به آقای صدری
ناصر صدری - بدواً بایستی به عرض آقایان نمایندگان محترم برسانم که بنده با استفاده از مرخصی برای مدت ده روز به تبریز مسافرت نموده بودم آنچه در این مسافرت بیش از هر چیز جلب‌نظر می‌نمود و لازم است در این باره اینجا بنده تذکری بدهم ابراز احساسات پاک و بی‌شائبه مردم سلحشور و شاه دوست آذربایجان نسبت به امر ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور و همچنین ابراز علاقه به جناب آقای دکتر مصدق پیشرو این نهضت بود که در سراسر آن استان هیجان بی‌سابقه برپا داشته است همگی امیدواریم که معظم له با استفاده از این احساسات بی‌آلایش که در سراسر کشور نسبت به ایشان نمودار است توفیق حاصل فرمایند تا حداکثر منافع این مردم را در راهی که در پیش است تحصیل فرمایند.
امروز همه مردم صلح دوست و آزاد جهان و مخصوصاً آنهایی که به نمایندگی این اقوام در سازمان‌های بین‌المللی برای بسط آزادی و رفاه عمومی ملل انجام وظیفه می‌نمایند بایستی متوجه باشند قیام ملت هیجده میلیون پای برهنه و گرسنه ایران برای این است که می‌گوید در قرن بیستم سزاوار نیست قومی در سرزمین پهناور و حاصل‌خیز و زرخیزی مانند فلات ایران تقریباً به نسبت هر یک نفر از چند صد متر مربع با حالتی ادامه حیات نماید که قریب هشتاد در صد آن جایگاه استراحتش سطح زمین و غذای منحصر به فردش نان ارزن باشد در حالی که از منابع زیر زمین همین ملت اقوامی در جهان امروز آنچنان استفاده برند که قادر باشند بهترین زندگی‌ها را برای مردم کشور خود که تعداد آنها در هر متر مربع به چند صد نفر می‌رسد تأمین نماید.
ملت ایران انتظار دارد که همه مردم آزاد دنیا این حقیقت تلخ را در نظر داشته و دور از تبلیغات پردامنه‌ای که سرمایه‌داران شرکت سابق نفت در سراسر جهان بر علیه این یک مشت مردم فاقد همه گونه لوازم حیات به راه انداخته‌اند یک قضاوت عادلانه نسبت به او نموده و از پشتیبانی و همدردی با وی دریغ ندارند.
فشار اقتصادی و تهدیداتی نظیر انکه این روزنها از گوشه و کنار بگوش می‌رسد جواب احقاق حق اینملت نیست و مردم دنیا بایستی متوجه باشند که با این همه سر و صداها که در سراسر جهان برای آزادی و رفاه و مخصوصاً جلوگیری از فشار دولت‌های بزرگ نسبت به ملل کوچک راه انداخته‌اند سزاوار است با ملت نجیب و بردبار و قانع ایرانی همدردی نموده و او را تا حصول موفقیت قطعی پشتیبانی نمایند.
و اما موضوع دیگری که موکلین بنده خواسته‌اند تا به عرض آقایان نمایندگان محترم برسانم و نسبت به آن توجه مخصوص استدعا نمایم مربوط به اسکناس‌های یک هزار و پانصد ریالی است (شوشتری - اسکناس ۱۵۰۰ ریالی که نداریم) امروز میلیون‌ها تومان از این اسکناس‌ها در دست مردم فقیر شهرها و دهات است و به واسطه عدم اطلاع و دور بودن از مراکز بانک‌ها نتوانستند در موعد معین آنها را به بانک برسانند به عقیده بنده سزاوار نیست وسیله‌ای که مردم با اعتماد به بانک و پشتیبانی دولت برای مبادله و داد و ستد پذیرفته‌اند یک مرتبه با یک مهلت مختصر از جریان خارج و با ضرر رسانیدن به این مردم فقیر و بیچاره منافعی برای دولت تأمین نماییم که اینجا لازم به نظر می‌رسد مجلس شورای ملی که حاکم به مقدرات ملت و تنها پناهگاه او می‌باشد در تصمیم متخذه تجدید نظر نموده و مجال مجددی باز گذارند تا رفع تضییع از حقوق عامه بشود.
۳ - تقدیم لایحه اساسنامه شرکت ملی نفت به وسیله آقای دکتر معظمی مخبر هیئت مختلط.
نایب رئیس - آقای دکتر معظمی
دکتر معظمی - مفتخرم که اساسنامه شرکت ملی نفت ایران را که مورد علاقه عموم آقایان نمایندگان محترم مجلس و ملت ایران است در روزی که در مملکت ایران وحدت کامل حکم‌فرما شده تقدیم می‌کنم (صحیح است) البته در ایران هر وقت موضوعی مربوط به عموم ملت ایران بوده است عموم افراد با هم متحد شده‌اند (صحیح است) خوشبختانه امروز هم در تمام مملکت این وحدت موجود است (صحیح است) همه آقایان از اکثریت و اقلیت با هم متحد شده‌اند و در تمام ولایات و اکناف مملکت هم این اتحاد برقرار است (صحیح است) بنده خواستم از مجلس شورای ملی تقاضا کنم که چون وضع ثابت شرکت ملی نفت تقریباً تکلیفش تعیین می‌شود این اساسنامه را زودتر تصویب بفرمایید و از آقای رئیس مجلس تقاضا می‌کنم که چون این اساسنامه را بایستی کمیسیون نفت اظهارنظر کند امر بفرمایید که کمسیون زودتر تشکیل بشود و اگر هم توضیحاتی از طرف هیئت مدیره لازم است که داده شود اخطار بفرمایند
نایب رئیس - به کمیسیون مخصوص نفت ارجاع می‌شود.
صدرزاده - یک فوریت تقاضا بفرمایید که زودتر مطرح شود.
کشاورزصدر - بنده باید از ماده ۹۰ استفاده کنم به آقای جمال امامی ارادت دارم ولی باید از خود دفاع کنم.
نایب رئیس - بگذارید برای جلسه بعد.
کشاورزصدر - در جلسه دیگر چرا؟
دکتر شایگان - ما باید استفاده کنیم وقت آن می‌گذرد چون در جلسه گذشته آقای رئیس فرمودند که در جلسه بعد از این ماده استفاده خواهید کرد.
فرامرزی - بنده هم طبق همین ماده اخطار دارم.
۴ - معرفی آقای فیوضات به معاونت وزارت فرهنگ به وسیله آقای وزیر فرهنگ.
نایب رئیس - بسیار خوب آقای وزیر فرهنگ
وزیر فرهنگ - (آقای دکتر سنجابی) با کسب اجازه از آقایان نمایندگان محترم جناب آقای فیوضات را که از مأمورین ارشد وزارت فرهنگ هستند و از سابقه ممتد ایشان در فرهنگ آقایان مستحضر هستند به سمت معاونت وزارت فرهنگ معرف می‌نماید (نمایندگان - مبارک است)
ضمناً استدعا و تقاضا از نمایندگان محترم دارم لوایحی که به مجلس تقدیم شده و از جمله یکی از آنها را نماینده محترم تذکر دادند راجع به وراث مرحوم دکتر نورایی و از آن جمله لایحه‌ای مربوط به آموزگاران و دبیران و اصلاح وضع استخدامی آنها توجهی بشود که زودتر تکلیفش تعیین بشود.
۵ - بیانات آقایان کشاورزصدر، دکتر شایگان، فرهودی و جمال امامی به عنوان ماده ۹۰ آیین‌نامه.
نایب رئیس - آقای کشاورزصدر
کشاورزصدر - بنده ابتدا عرض می‌کنم که به جناب آقای جمال امامی همیشه احترام می‌کنم و بعد هم احترام خواهم کرد و از ماده ۹۰ هم خیال استفاده برای این که مبادا یک عبارت زننده‌ای بگویم ندارم فقط راجع به یک نکته‌ای که اشاره کرده‌اند دفاع می‌کنم و همان طور که من استنباط کرده‌ام شاید اشتباه کرده باشم و خود ایشان توضیح بفرمایند و آن این است که جناب آقای جمال امامی خودشان شاهدند که از قبل از این که من وکیل شوم به مناسبت احترامی که همیشه به مرحوم حاج امام جمعه خویی و آقازاده‌های‌شان داشتم به ایشان تکریم و احترام می‌کردم و بعداً یک مرتبه حتی عبارتی که زننده باشد از من نشنیده‌اند آقای امامی تشریف آوردند اینجا و بحث مفصلی راجع به این که در جراید بر خلاف حقیقت تهمت و افترا به اشخاص می‌زنند فرمودند و اشاره کردند نتیجه گرفتند که نمی‌شود با انتشارات این جراید یک شخص را لجن مال کرد و مورد افترا و تهمت قرار داد این توضیحات را فرمودند ولی متأسفانه در آخر بیان‌شان فرمودند که در مجلس فردوسی یک شرحی نوشته شده است راجع به یک توطئه و در آنجا اسامی اشخاص برده شده است و دولت به جای این که اشخاصی را تعقیب بکند آمده مدیر آن مجله را تعقیب کرده که آمده است در مجلس و در اینجا نامی از بنده برده شده قبول دارم که خیلی سر بسته است و خوابنامه‌ای که نوشته شده راجع به من توضیحی نداده است اما یک مطلبی است آن چیزی که مسلم است وحدت ایران و مقاومت در مقابل خارجی و وحدت ملت ایران برای حفظ قانون اساسی و رژیم سلطنت احترام به مقام سلطنت همیشه بوده و خواهد بود و بنده خودم از کسانی هستم که اگر کسی بخواهد بر خلاف قانون اساسی قدم بردارد اعتراف می‌کنی که با طپانچه من مغز او را پریشان می‌کنم وظیفه وجدانی و ملی من است که اگر کسی بخواهد بر خلاف ایران و بر خلاف قانون اساسی اقدام بکند و توطئه به ضد مملکت اشتباه شد او را باید کشت خون او هدر است این است که اینجا اشاره فرمودند که چرا آن اشخاص را تعقیب نمی‌کنند من استدعا می‌کنم از مقام ریاست و هیئت رئیسه که آقای رئیس عالی دیوان کشور و یا هر کس را که آن آقای مدیر مجله قبول دارد بخواهد در مجلس و همین جا ایشان توضیحات‌شان را بدهند تا معلوم شود حقیقت امر چیست البته آن شرحی که نوشته شده مستند به یک خوابنامه‌ای است ولی من معتقدم مطلب به قدری مهم است که به خواب هم باید در این مورد اهمیت داد و خود جناب آقای جمال امامی عرض کنم که خود ایشان که بسیار بر خلاف حق سابقاً و بعد نسبت‌هایی به ایشان دادند و دفاع کردند اینجا که توی روزنامه هر چه نوشته‌اند غلط است چطور در روزنامه‌ای که خودشان تخطه کرده‌اند به یک خوابنامه‌ای آنجا اشاره می‌کنند به آن استناد می‌نمایند و الا من عرضی ندارم اما یک نکته دیگر فرمودند که آقای فرامرزی و کشاورزصدر چه کار می‌کنند یک عبارتی گمان می‌کنم فرمودید مثل این که از توده حمایت می‌کنند من می‌خواهم عرض کنم در یک جا آقای فرخ گزارش می‌دهد که ما می‌رویم به جنگ توده و یک جا جناب آقای جمال امامی می‌گوید که ما با توده همکاری می‌کنیم و یک جا هم روزنامه‌های توده‌ای به ما فحش می‌دهند و هتاکی می‌کنند من قضاوتش را به عهده آقایان نمایندگان واگذار می‌کنم و اما مطلب سوم هم این بود که در یک جا آقای جمال امای فرمودند که آقای کشاورزصدر و آقای اسلامی در نظر آقای دکتر مصدق یزید بودند به مناسبت قانون بند ب و الف و ج و حالا بایزید شده‌اند اما در اینجا چیزی عرض نمی‌کنم که من طرفدار حق و عدالتم و چیزی که خودم آن را صحیح تشخیص می‌دهم من کور کورانه هیچ وقت بر خلاف نظر ملت ایران انشاءالله قدمی بر نمی‌دارند خوب اگر خدای نخواسته یک وقتی شد و یک اشتباه را هم قبول کنم نه آقا قبول نمی‌کنم و اضافه می‌کنم به شهادت این جناب آقای دکتر شایگان و نمایندگان اقلیت من به جبهه ملی پیش از این که اینها به مجلس بیایند معتقد بودم و حمایت کردم و من بودم اینجا که صندوق لواسانات را حلاجی کردم تا باطل کردم و به شهادت خودشان قدم به قدم در مسائل عمومی و اساسی با آنها بودم و خواهم بود این مطالبم را خواستم توضیح بدهم برای این که رفع شبهه برای آقایان اگر ایجاد شده بود فرصت را مغتنم می‌شمارم و از آقایان اقلیت هم کمال تشکر را دارم که در این موقع حیاتی پشتیبانی از دولت دکتر مصدق برای مقابله با یک دولت خارجی می‌نمایند به آنها احترام دارد و به آقای جمال امامی هم احترام می‌کنم.
نایب رئیس - آقای دکتر شایگان
جمال امامی - بنده هم توضیحی دارم
دکتر شایگان - بنده سعی می‌کنم حتی‌الامکان اوقات گران‌بهای مجلس شورای ملی را با بیانات خود اشغال نکنم ولی گاه مطالبی پیش می‌آید که اگر بلا جواب بماند ممکن است در اذهان مردم ایجاد شبهه نماید از جمله دو نفر از نمایندگان محترم مجلس شورای ملی در چند جلسه پیش که بنده حضور نداشتم یکی بالصراحه و دیگری به ایما و اشاره بیاناتی کردند که راجع به بنده بود آن آقای نماینده محترم که به ایما و اشاره صحبت کرده است مطلبی را گفته است به این نحو که دولت دکتر مصدق وقتی به لاهه نماینده می‌فرستد نبایستی استفاده بکند از این موقع و یک کسی را که مریض هست برای خاطر این که برود مرضش را معالجه کند بفرستد این یک مطلب، مطلب دوم این است که برای این کار مخارج گزافی را دولت متحمل شده است آن مریض من هستم و آن مخارج گزاف را هم می‌خواستم اینجا حضور آقایان نمایندگان محترم توضیح عرض کنم اولاً بنده در شهریور سال گذشته به خرج خودم به اروپا رفتم (صدرزاده - صحیح است و نامه شما هم در مجلس هست) و عمل جراحی کردم و یک دینار از دولت نگرفتم بعد هم آمدم آنجا به من گفتند چهار پنج ماه باید استراحت کنم ولی از آنجایی که جناب آقای دکتر مصدق به من نوشتند و تلگراف کردند که قضایایی هست و خودم هم آرام نداشتم آمدم اینجا اگر نظر آقایان باشد در آن بیانات اولی هم که می‌کردم نقاهت داشتم و با حال نقاهت بودم ولی نه آن وقت مریض بودم و نه الآن این جسم نحیف بنده را که می‌بینید بنده باید بگویم که بنده هیچ وقت پهلوان نبوده‌ام (خنده نمایندگان) نه همیشه همین جسم نحیف بوده‌ام که هستم و باید برای آقایان عرض کنم که من برای مرضم به اروپا نرفتم و الا باید بروم به همان محلی که مرا عمل کرده‌اند یعنی به مونیخ و پیش آن طبیبی که مرا عمل کرده بگویم آقا مرا عمل کردید این طور شدم ولی بنده تذکره‌ام حاضر است این تذکره نشان می‌دهد که ابداً به خاک آلمان قدم نگذاشتم بنده به لاهه رفتم و در لاهه هیچ کس را ندیدم فقط موقعی که آقای ابتهاج مرا دعوت کرد به سفارت وقتی که پاریس بودم و رفتم دیدن ایشان برخورد کردم با یک طبیب سفارت به او گفتم که من میل دارم که یک طبیبی را ببینم و حال آن که فردا می‌خواستم حرکت کنم شبش رفتم و آن طبیب را دیدم یک معاینه‌ای کرد و گفت نه خیر چیزی نیست این تنها استفاده شخصی بود که من در این مسافرت کردم اما آن مخارج البته ارقام مختلفی به عرض آقایان رسیده البته آن آقای محترم نمایند که محترم توضیح ندادند ولی جاهای دیگر توضیح دادند که ۱۰ هزار لیره ۱۵ هزار لیره به بنده پول دادند دولت حساب و کتاب دارد در شبی که می‌خواستم حرکت کنم خداوند آن شب را قسمت کسی نکند در آن شب ۲۰۰ دلار به بنده دادند بنده صد دلار را خودم برداشتم و صد دلار را دادم به آقای حسن صدر این مخارجی بود که به ما دادند و گفتند که این پول در اختیار شما باشد تا وقتی که به شما برسانیم بعد هم که رفتیم آنجا هفتصد و پنجاه لیره برای ما حواله کردند ما سه نفر بودیم اینها چیزهای روشنی است و مسائل نظری نیست که بشود روی آن بحث کرد ۷۵۰ لیره به ما دادند از این ۷۵۰ لیره ۱۰۰ لیره دادم به آقای پارسا و ۱۵۰ لیره دادم به آقای حسن صدر (آزاد - چرا تبعیض کردید؟) حالا تبعیض را عرض می‌کنم و می‌گویم چرا تبعیض کردم تبعیض برای این بوده است که اولاً مخارج عمده را بنده می‌کردم این را من باب مثل می‌گویم یعنی من باب مثل بنده رئیس این میسیون بودم و مجبور بودم که جای بهتری زندگی از اسناد کنم عکس برداری کنم که اینها هم اسناد خرجش هست و ثانیاً چرا تبعیض شده بین من و آقای حسن صدر این بوده است که آقای حسن صدر یک هفته بیشتر نبودند و بنده ۱۵ روز در آنجا بودم آن پولی که به دست من رسید و خرج شد ۴۵۰ لیره بود و سیصد لیره را هم که برگشتم فوراً به خزانه داری دادم (اسلامی - حاجتی به این توضیحات نبود همه شما را می‌شناسند) نه ۱۰ هزار لیره و
نه ۱۵ هزار بود این ۴۵۰ لیره آقا مخارج گزافی بوده است که به ما داده‌اند و اما آن نماینده محترم دیگر جناب آقای جمال امامی که فرمودند که بنده دست ایشان را بوسیده‌ام یا می‌خواستم ببوسم بنده افتخار می‌کنم خود ایشان هم
جمال امامی - شما را عرض نکردم دکتر مصدق را گفتم شما واسطه شدید که روبوسی کنیم.
دکتر شایگان - خیلی معذرت می‌خواهم چون تصور کردم راجع به بنده بود.
جمال امامی - خیر شما تشریف داشتید.
ناظرزاده - شما مورد اعتماد همه هستنید جناب آقای دکتر شایگان
نایب رئیس - آقای فرهودی
فرهودی - در جلسه اسبق آقای پیراسته در ضمن اظهارات‌شان فرمودند که در دولت فعلی در موقع خرید گرد د. د. ت یک سوء استفاده‌هایی شده است آقای دکتر بقایی در ضمن این که جواب آقای پیراسته را می‌دادند فرمودند که از طرف آقای دکتر مصدق فلانکس که بنده باشم مأمور شده و رفتند رسیدگی کردند و دیدند سوء استفاده نشده است بنده می‌خواستم عرض کنم که آنچه که آقای دکتر مصدق در بدو تشکیل دولت‌شان از من خواهش کردند این بود که برویم و رسیدگی کنیم ببینیم چرا در خرید گرد د. د. ت تأخیر شده است (صحیح است) چون در نتیجه تأخیر دو خسارت واقع شده بود یکی این که در نتیجه این تأخیر قیمت د. د. ت در بازار ترقی کرده بود دوم این که در نتیجه دیر رسیدن د. د. ت آن مقداری که قبلاً به کار رفته بود نتیجه‌اش از بین می‌رفت چون این باید پشت سر هم باشد تا در ظرف چند سال ریشه کن کند.
(صدرزاده - این تأخیر کی واقع شده است؟) ما به این کار رسیدگی کردیم دیدیم علاوه بر کندی که در امور ادارات و وزارتخانه‌ها است موجب تأخیر یکی هم کمیسیون برنامه مجلس بوده است برای این که این کمیسیون چیزی را تصویب نمی‌کرده مگر این که سازمان برنامه بودجه‌اش را تنظیم بکند و بیاورد و تقاضای انفرادی را که سازمان برنامه می‌داده است من جمله خرید د. د. ت کمیسیون برنامه می‌گفتند این را قبول نداریم وقتی ما اجازه می‌دهیم که اینها را بخرید که بودجه سازمان برنامه را بدهید بعد سازمان برنامه هم مشغول تهیه بودجه برنامه شده (دکتر معظمی - ولی بودجه خرید د. د. ت را ما تصویب کردیم) و در بودجه‌اش خرید گرد د. د. ت را گذاشته و تصویب شده است در سازمان برنامه یک ماه و نیم تأخیر شده است تا این که سفارشاتی برای خرید می‌دهد.
بعد از این که سفارشات را دادند و خواستند قرارداد ببندند دچار یک اشکال ناموجهی در بانک ملی شدند یعنی بانک ملی گفته است که باید صد در صد اعتبار ریال در اینجا بگذارید تا ما اعتبار ارزی برای شما باز کنیم.
در صورتی که عرف تجارتی این بوده است که ۲۰ درصد یا ۲۵ درصد یا اعتبار ریالی باشد یک ماه تمام بانک ملی این کار را معطل کرده یا بالاخره تسلیم شده است همان بیست در صد را نگاه دارند (صدرزاده - حالا ببینید در کارهای عام‌المنفعه چه می‌کنند) این سه فقره تأخیر که شده است در نتیج این تأخیر التبه هم قیمت‌ها ترقی کرده است و هم این که در ولایات د. د. ت به مردم نرسیده است کاری که ما کردیم این بود که یک سرعتی دادیم به جریاناتی که در این کار قرار بود بشود در نتیجه در همان زمان تشکیل دولت آقای دکتر مصدق قرارداد خرید ششصد تن با اقل قیمتی که ممکن بود بنگاه دارویی کل کشور و سازمان برنامه بستند (صحیح است) و ۳۰۰ تن هم دولت امریکا هدیه کرد اول با شرط داد و آقای دکتر مصدق قبول نکردند و بعد که بلاشرط داد آقای دکتر مصدق قبول کردند و چند فقره د. د. ت حمل شد و چنانچه آقایان می‌دانند در اغلب نقاط به مصرف رسید.
بنابر آنچه که در دولت فعلی برای کار د. د. ت شده و بنده را مأمور فرمودند رسیدگی کنم نتیجه‌اش رفع تأخیر و جلوگیری از خسارت و رساندن د. د. ت به ولایات بوده است و الا سوء استفاده‌ای نبوده است و نه ما مأمور بوده‌ایم که به سوء استفاده‌ای رسیدگی کنیم (صحیح است - احسنت)
نایب رئیس - آقای جمال امامی
جمال امامی - همان طور که آقای پیراسته اینجا توضیح دادند ما افراد اقلیت تصمیم گرفته بودیم که تا آخر طرح قضیه نفت در شورای امنیت ساکت باشیم ولی امروز آقایان به استناد عرایض بنده مطالبی فرمودند و از من هم آقای کشاورزصدر تقاضا فرمودند که توضیح بدهم و بنده هم بالاجبار این توضیح را می‌دهم و هم راجع به سوء تفاهمی که جناب آقای دکتر شایگان برای ایشان حاصل شده بود راجع به آقای دکتر شایگان بنده عرض کردم در موقعی که بنده طرح ملی شدن نفت را پیشنهادش را دادم آقای دکتر مصدق پایه لطف را به جایی بردند که خواستند دست بنده را ببوسند آقا شفیع شد که به روبوسی قناعت کردند این طور عرض کردم اما راجع به فرمایشات جناب آقای کشاورزصدر بنده از آخرش شروع می‌کنم.
آنجایی که اظهار فرمودند و مباهات فرمودند که همیشه طرفدار آقای دکتر مصدق بوده‌اند امیدارم که اجر شما عندالله و عند الپیشوا محفوظ باشد و البته بیشتر بشود و اما راجع به بیانات بنده فرمودند بنده این طور نگفتم بنده عرض کردم مدیر مجله‌ای به بنده نوشته بنده هیچ وقت نگفتم که جنابعالی خدای نکرده در توطئه بر علیه رژیم شرکت داشته باشید به خودتان هم در خارج گفتم عرض کردم که مدیر مجله‌ای به من دو تا نامه نوشته است و نوشته که من در مجله خودم چیزی نوشته‌ام اسمی از افراد برده‌ام چرا تحقیق نمی‌کنند همان طور که خود آقا تقاضا کردند از ریاست مجلس برای تحقیق قضیه و روشن شدن آن بنده هم همین طور تقاضا کردم و چیز دیگر نگفتم.
اما راجع به یزید و بایزید بلی بنده گفتم عرض کردم که این آقایان در موقع طرح لایحه تصفیه کارمندان به نظر آقایان یزید بودید ولی حالا که پیروی می‌کنید از آقایان بایزیدید در نظر آقای دکتر مصدق بد و خوب مفهوم ثابتی ندارد همیشه متغیر است این بسته به این است که با نظر ایشان اگر مخالف بکند در هر موقعی بد است و اگر موافقت بکند خوب است در هر موقعی شده این بود و بیش از این هم عرضی ندارم
۶ - تصویب فوریت و طرح گزارش کمیسیون نظام راجع به مشمولین غایب و فراری.
نایب رئیس - پیشنهادی از عده‌ای از آقایان محترم رسیده راجع به تقدیم لایحه بخشودگی نظام وظیفه (صحیح است)
(به شرح زیر قرائت شد)
امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نماییم که از نظر تأمین رفاه جمع کثیری از مردم لایحه بخشودگی نظام وظیفه که در کمیسیون‌های مربوطه گذشته، در دستور واقع شود و به قید فوریت مطرح گردد.
سعید مهدوی. آصف. فقیه‌زاده. گودرزی. نبوی. مخبرفرهمند. مکرم. یک عده امضای دیگر
نایب رئیس - آقای ملک‌مدنی
ملک‌مدنی - همه آقایان اطلاع دارند که این کار نظام وظیفه متأسفانه بر خلاف منظور اولیه جریان داشته به این معنی روزی که این قانون نظام وظیفه گذشت منظور این بود که هر کسی مشمول شد او را همان سالی که مشمول می‌شود به خدمت مقدس سربازی احضار کنند. کارش تمام شود بعد برود دنبال کار و زندگی خودش متأسفانه در این مدت یک جزر و مدهایی پیدا شده که یک اشخاص وضعیت‌شان نامعلوم مانده است ملاحظه بفرمایید از ۱۲۹۵ تا به حال که ۳۵ سال است اشخاصی را همین طور وضعیت‌شان را نا معلوم گذاشته‌اند اشخاصی که رفته‌اند و زن گرفته‌اند و بچه دارند و زندگی می‌کنند و عائله برای خودشان درست کرده‌اند حالا نظام وظیفه آمده این شخص را می‌خواهد برای خدمت ببرد اینها بعد از ۳۵ سال و داشتن زندگی و سرانجام مختصر باید بروند خدمت وظیفه انجام بدهند همه جای دنیا خدمت وظیفه در سن معینی انجام می‌شود خیال می‌کنم همه آقایان اطلاع داشته باشند و خود جناب آقای سرلشگر وثوق که یک افسر تحصیل کرده است و اروپا و همه جای دنیا را دیده ایشان هم این جریان را بدانند من از اشخاصی هستم که معتقدم نظام وظیفه باید باشد بچه‌های خودم را همیشه به موقع خودش برای خدمت فرستاده‌ام همین الآن خود جنابعالی آقای سرلشگر وثوق می‌دانید که پسر کوچک بنده افسر وظیفه است و مشغول خدمت است چون عقیده بنده این است که هر فرد از افراد کشور باید آشنایی به سلاح داشته باشد این قانون مقدس اسلام است، دستور شرع مطهر است سبق ورمایه که در واقع شرط بندی است شرع مطهر جایز نیست تمام قمار بازی‌ها را شرع مقدس حرام دانست فقط تیر اندازی و اسب سورای این دو تا جایز است برای چه؟ برای این که هر فرد بیاید در کشورش زنده باشد مخصوصاً مسلمان‌های از هم گذشته کشور باستانی ما قبل از اسلام با شرفت و با افتخار بوده و هم در وقتی که دین مقدس اسلام را افتخار پیدا کردیم که مذهب رسمی کشور باشد، مذهب اسلام مذهب شمشیر و دفاع از حق است همه اولیای دین ما را به حمایت از حق و حفظ حقوق توصیه کرده‌اند بنده این اصل را باید عرض کنم که تصور نشود من که این عرض را می‌کنم قصدم این است که افراد از خدمت مقدس نظام فرار کنند خیر قصدم این است که این قضیه فصل و انفصال و مزاحمت مردم کم شود بنده اعتقادم این است که ما باید این قانون را طوری تصویب کنیم که آن سالی که مشمول شدند اشخاص را باید شما احضار کنید ما سالی صد هزار نفر در بودجه نظام وظیفه باید سرباز داشته باشیم در حالی که مطابق این احصائیه سرباز که داریم دویست هزار نفر مشمول هستند سالی صد هزار نفر مردم بیچاره گرفتار مأمورین نظام وظیفه بوده زارعین و مردم بیچاره همین طور معلق و سوسپساند و باقی می‌مانند و همیشه باید به انتظار احضار مأمورین نظام وظیفه باقی بمانند در رفت آمد باشند بنده با این که عادت ندارم هیچ وقت مطالبی را عرض کنم که یک قدری نسبت به قوه مجریه توهین در آن باشد ولی عرض می‌کنم که بدبختانه این دستگاه طوری است که باور کنید زندگی زارع را زیر رو کرده است بنده می‌خواهم عرض کنم که هرچه بی‌کار داریم و اشخاص که به اسم کارگر در این
کارخانه‌جات تحمیل شده‌اند تمام زارعین هستند که به نام نظام وظیفه آمده‌اند اینجا در تهران و دیگر برنگشتند به محل خودشان ما باید در این قبیل مسائل حالا که کشور خوشبختانه قدم‌های اساسی بر می‌دارد یک تجدید نظرهایی بکنیم یا اشخاصی که دکتر و لیسانس هستند آیا این معنی دارد که یک لیسانسیه ۳۵ ساله را بگویند بیا تو برو خدمت نظام وظیفه است انجام بده این هیچ معنی ندارد این شخص زن و بچه و همه زندگانیش را ول کند؟ طبعاً این را ما سوق داده‌ایم به طرف یک افکار ناجوری دولت و مجلس همه باید طرفدار این باشیم که جوان‌های تحصیل کرده ما زندگانی‌شان تأمین داشته باشد با رفاه زندگی کنند یک مردی رفته است زندگی خودش را به راه انداخته زن و بچه و یک عائله و یک حقوق مختصری دارد شما امروز او را احضار می‌کنید و مجبورش می‌کنید که بیا برو خدمت نظام وظیفه وقتی که این شخص برود دانشکده افسری زن و بچه‌اش را چکار کند به کی بسپارد، خانه‌اش را به کی بسپارد و معیشت زن و بچه‌اش را از کجا بیاورد بدهد این توضیحات را باید عرض کنم که هم آقای سرلشکر وثوق معاون محترم وزارت جنگ توجه دشته باشند هم نمایندگان محترم مجلس و به البته هیچ کاری بالاتر از این نیست که در دستور مجلس باشد
مردم را از این وضعیت راحت کنید یک قانونی بگذرانید که هر کس سالی که مشمول شد برود سربازخانه. هر کس آن سالی که لیسانس گرفت و از دانشکده آمد بیرون همان سال برود اگر احتیاج ندارید معافش کنید و دیگر این جزر و مد را برایش درست نکنید که هم نتواند زن بگیرد و عائله تشکیل بدهد و هم همین طور بدبخت و بیچاره باشد این توضیحات را من عرض کردم و یقین دارم که نمایندگان محترم توجه و خود وزرات جنگ هم به این قسمت توجه دارند لایحه‌ای که قبلاً داده است باید این مطرح بشود جناب آقای سرلشگر وثوق این لایحه فعلی یک شاهی ارزش ندارد ما باید طرفدار این باشیم که وضعیت مشمولین روشن بشود نه این که بگذرد که مجدداً وضعیت آنها را به هم بریزد.
نایب رئیس - آقای معدل موافق هستید؟
معدل - بنده مخالف هستم
نایب رئیس - مخالف صحبت کرد آقای رضوی شیرازی موافقید؟
رضوی شیرازی - بنده موافق هستم در صورتی که آقای ملک‌مدنی مخالف بودند فرمایشاتی فرمودند که بنده دیگر هیچ محلی برای موافقتم نماند زیرا ایشان که مخالف بودند تمام ادله و براهینی که لازم به تعجیل کار مطرح شدن قانون بود بیان فرمودند از این جهت بنده جز تأیید فرمایشات نماینده محترم عرضی ندارم فقط عرض می‌کنم این صحیح است که واقعاً در ایالات و ولایات هیچ موضوعی نیست مثل نظام وظیفه که تمام خانواده‌ها را بلاتکلیف کرده باشد (صحیح است) وضعیت طوری است که اشخاصی نمی‌توانند هر وقت فرصت کردند خودشان را معرفی کنند وقتی که بروند نظام وظیفه می‌گوید حالا وقت نیست پنج ماه دیگر دو سال دیگر بیا از طرف دیگر کاری هم در هیچ محلی به آنها نمی‌دهند و به علاوه برای ازدواج‌شان برای سایر خصوصیات فامیلی، برای مسافرت همیشه در مضیقه‌اند از این جهت استدعا و تمنای مردم ولایات به خصوص از مجلس شورای ملی این است که تکلیف مشمولین را هر چه زودتر روشن بفرمایند نظریاتی که راجع به کیفیت نواقص لایحه و امثال اینها است البته جایش در موقعی است که لایحه مطرح بشود و تمنا دارم آقایان موافقت بفرمایند پس از ورود در اصل موضوع هر نظر اصلاحی که برای تأمین این منظوری که همه آقایان دارند داده شود مورد قبول خواهد بود.
نایب رئیس - آقای معاون وزارت جنگ
معاون وزارت جنگ (سر لشگر وثوق) - منظور از تقدیم این لوایح غیر از تأمین رفاه اهالی کشور و مشمولین چیز دیگری نیست تصور می‌کنم با عرض چند کلمه توضیح ذهن عموم آقایان محترم روشن شود و احتیاج به بحث طولانی در این مورد نباشد یک موضوعی که برای آقایان روشن نیست و در خارج از مجلس سؤال فرمودند موضوع معاف کردن دوره‌های گذشته است در این مورد باید به عرض آقایان برسانم که اجرای قانون نظام وظیفه از متولدین ۱۲۸۴ به بعد در سال ۱۳۰۴ شروع شد طبقات یازده گانه از ۱۲۸۴ تا آخر ۱۲۹۴ سابقاً طبق ماده ۶۵ قانون نظام وظیفه مصوب ۲۹ اسفند ۱۳۲۱ زمان صلح از احضار به خدمت معاف شدند فعلاً از ۱۶ طبقه متولد از ۱۲۹۵ تا آخر ۱۳۱۰ استفاده می‌شود در موقع تأمین احتیاجات فروردین ماه ۱۳۳۰ برای آزمایش به کلیه واحدها دستور داده شد مشمولین عادی متولدین ۱۱ طبقه از ۱۲۹۵ تا آخر ۱۳۰۵ از خدمت معاف شوند و احتیاجات خودشان را فقط از ۵ طبقه از ۳۰۶ تا آخر ۱۳۱۰ تأمین بکنند حتی دستور داده شده که متأهلین این طبقات را هم که مطابق قانون متکلف شناخته می‌شوند معاف کنند ارتش سالی دو مرتبه در فروردین ماه و در شهریور هر سال نفر می‌گیرد یعنی هر دفعه نصف مجموع احتیاجات خودش را می‌گیرد و حالیه وزارت جنگ در نظر دارد در شهریور ماه امسال هم همین طور که در فروردین آزمایش شد و کافی بود با این ترتیب نصف دوم احتیاجات را تأمین بکند و پس از خاتمه سربازگیری یعنی تقریباً در اوایل آبان و آذر طبقات ۱۱ گانه ۱۲۹۵ تا آخر ۱۳۰۵ تمام این ۱۱ طبقه یک جا معاف بشوند بعد از اجرای قانون مصوب ۱۳۲۱ نظام وظیفه در تاریخ اسفند ماه ۱۳۲۷ قانونی به تصویب مجلس شورای ملی رسید که به موجب ماده ۲۶ اصلاحی معافیت موقت یا دائم چند طبقه یا یک طبقه بنا به پیشنهاد وزارت جنگ و صدور فرمان همایونی انجام می‌گیرد در این صورت معافیت زمان صلح طبقات ۱۱ گانه مستلزم تقدیم لایحه و قانون جداگانه نخواهد بود با تصریح این که بعد از صدور معافیت طبقات اولاً آنهایی که زیر پرچم خدمت را انجام می‌دهند تا پایان خدمت قانونی در خدمت باقی خواهند بود کما این که در طبقات یازده گانه به این ترتیب عمل شده است و ثانیاً افردا این طبقات معاف شده در زمان صلح البته مطابق قانون تا سن ۴۵ سالگی جزو ذخیره خواهند بود در زمان جنگ از اینها حق استفاده خواهد بود اما به مناسبت کمی مقدار مشمولین دیپلمه و لیسانسیه و دکتر کلیه متولدین ۱۲۹۵ تا آخر ۱۳۱۰ باید در تأمین احتیاجات دانشکده افسری شرکت جویند ولی همان طور که عرض شد با آزمایشی که ما الآن داریم می‌کنیم احتیاجات وزارت جنگ از لحاظ مشمولین عادی کسر مرتفع خواهد شد و راجع به مشمولین دیپلمه و لیسانسیه و دکتر هم موضوع تحت برسی است بنابراین راجع به معافیت این طبقات به این ترتیب موضوع حل شده وزارت جنگ خودش در فکر انجام این امر و تأمین رفاه و آسایش مردم است اما راجع به قسمتی که فرمودند آن لایحه مربوط به قرعه‌کشی است آن لایحه که مورد عمل و تجربه واقع شده و با اشخاص متخصص و ذیفن در چندین جلسه بحث شد در قسمت مشمولین دیپلمه و لیسانسیه و دکتر عملی شد و به ترتیب قرعه‌کشی انجام می‌شود
اما راجع به مشمولین عادی بررسی شد و به تجربه ثابت شد که وزارت جنگ با وضع فعلی مجهز نیست که بتواند تمام افراد کشور را به ترتیب قرعه‌کشی انتخاب بکند در تمام نقاط به علت نداشتن پزشک کافی و کمیسیون‌های مختلف بنابراین این موضوع هم لازم به بررسی است که پایه ترتیب قرعه کشی معاف کنیم یا به ترتیب از صحبت طبقات و نوع زندگی آنها در هر حال این موضع هم مورد رسیدگی است و کاملاً نظریه تمام آقایان تأمین خواهد شد پس وقتی که این موضوع روشن شد این قسمتی که امروز مطرح می‌شود از موضوعات بسیار مهم و برای رفاه و آسایش خلق خدا است برای این که یک عده بسیار زیادی که چندین ده هزار نفر هستند و بلا تکلیفند اینها، اشخاصی هستند که فرار کرده‌اند و غیبت کرده‌اند و الآن اینها در کشور بیچاره هستند هر اداره‌ای که می‌روند قبول‌شان نمی‌کنند قسمتی که امروز مطرح است مربوط به این اشخاصی است که فراری و غایب شناخته شده‌اند و ما در نظر داریم اینها اگر بیایند تا ۶ ماه پس از تصویب این قانون خودشان را معرفی کنند اینها را از جرایم معاف بکنیم و این قسمت به هیچ وجه مربوط به آن دو قسمت اولی که عرض کردم نیست اینها جداگانه است به طوری که عرض کردم در آخر آبان یا آذر وضع آنها معلوم خواهد شد پس استدعا می‌کنم راجع به این دو قسمت و دو موضوع که روشن است دیگر بحثی نکنم و وارد این لایحه بشویم.
دکتر طبا - اگر معاف نکنید هیچ کس خودش را معرفی نمی‌کند.
نایب رئیس - اعلام رأی می‌شود رأی می‌گیریم به فوریت این لایحه آقایان موافقین قیام فرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد حالا لایحه مطرح است و قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسون نظام به مجلس شورای ملی
کمیسیون نظام با حضور نماینده وزارت جنگ به لایحه دولت راجع به عفو مشمولین غایب و فراری رسیدگی نموده و اینک گزارش شور اول آن را به شرح زیر تقدیم مجلس شورای ملی نماید
ماده واحده - مشمولین نظام وظیفه که تا تصویب و اجرای این قانون وضع مشمولیت خود را از لحاظ وظیفه روشن ننموده‌اند و افرادی که در حین انجام خدمت سربازی فراری شده‌اند و مشمولین آماده به خدمت که در موعد مقرره برای انجام خدمت حاضر نگردیده‌اند و همچنین مشمولین و فراری که در نتیجه غیبت از نظام وظیفه و یا فرار از خدمت به مجازات‌هایی محکوم شده‌اند در صورتی که در ظرف شش ماه پس از تصویب این قانون مشمولین با مراجعه به مناطق و حوزه‌های سربازگیری وضعیت خود را روشن نمایند و فراریان برای انجام خدمت مقرره به قسمت‌های مربوطه خود را معرفی کنند غایب و فراری محسوب نشده و از مجازات مقرره در قوانین موضوع که تا اول تیر ماه ۳۰ برای این قبیل غایبین و فراریان تعلق می‌گرفته معاف خواهند بود
تبصره ۱ - مشمولین که به علت غیبت طبق مقررات قانون نظام وظیفه محکومیت حاصل و فعلاً مشغول انجام خدمت می‌باشند نیز از مجازات مقرره معاف خواهند بود.
تبصره ۲ - مدت خدمت قبلی فراریان نامبرده بالا در صورت حضور جزو خدمت زیر پرچم آنها محسوب خواهد شد.
هریک از قوانین که با مقررات این
قانون مغایرت داشته باشد بلا اثر خواهد بود
مخبر کمسیون نظام - فقه‌زاده
نایب رئیس - آقای حائری‌زاده مخالفید بفرمایید
حائری‌زاده - بنده نوبتم را به آقای سعید مهدوی داده‌ام
نایب رئیس - آقای سعید مهدوی
سعید مهدوی - بنده این که خودم تقاضای طرح این لایحه را کردم ولی بعد چون خودم در سال قبل در کمیسیون نظام بودم و مطالعه دارم در آن لوایحی که تنظیم شده است یکی از آن لوایحی که هست لایحه بخشودگی نظام بود و این ایجادش یک طوری شد که یک روزی که بنده می‌رفتم وزارت جنگ و اتفاقاً کمیسیونی در آنجا بود در زمان وزارت جنگ سرلشگر هدایتی که راجع به لوایح نظام وظیفه صحبت می‌شد در آنجا آثاری بود که دو میلیون و چهارصدر هزار نفر مشمول غایب و فراری الآن ما موجود داریم که مقدرای از این افراد غایب و مقداری فراری هستند این رقم در آنجا جلب توجه کرد که چطور می‌شد از جمعیت یک مملکت دو میلون و چهار صد هزار نفر غایب و فراری داشته باشد آن وقت زمان ریاست نظام وظیفه سرتیپ مظهری بود که حالا هم سرلشگر مظهری است معلوم شد که در این ۱۶ سال که اینها را جزو فراریان می‌دانیم سالی دویست هزار نفر مشمول داریم و حداکثر جناب آقای ملک‌مدنی فرمودند سالی صد هزار نفر احتیاج داریم ما به بیش از ۵۰ هزار نفر احتیاج نداریم و این نکته ساده را هیچ وقت توجه نکرده که ما ۵۰ هزار نفر احتیاج داشتیم ۱۵۰ هزار نفر را به دست خودمان بلاتکلیف گذاشتیم اینها را ما می‌توانیم به عنوان غایب و فراری محسوب بداریم در ظرف ۱۶ سال یک مشمول باید برود به حوزه سرباز گیری و پیدا است که محتاج به توضیح بنده نیست که خیلی ساده یک برگ معافیت به یک سرباز یا به یک نفر مشمول داده نمی‌شود (صحیح است) هزار اشکال پیدا می‌شود اگر کسی مطابق مقررات دو سال تعقیب کرد مراجعه کرد بالاخره سال سوم گرفتاری برایش پیدا می‌شود و آلودگی دارد و تمام حوزه‌ها مثل تهران که نیست که بروند به حوزه خودشان را معرفی کنند حوزه‌ها ۲۰ فرسخ ۳۰ فرسخ از محل مشمولین دور است که اینها باید این راه را طی کنند و بروند برگ معافیت بگیرند و یا وضعیت خودشان را روشن بکنند این اقلاً ۲۰ روز معطل می‌ماند ما سرمایه رعیت را که بسنجیم بعد از ۲۰ روز و یک ماه قطعاً فقیر شده و این دیگر قادر به برگشتن به محل خودشان نیست آنها می‌ماند عملگی می‌کند و تازه تکلیفش معلوم نیست ۱۶ سال گذشته هنوز بهش نگفته‌اند برو دیگر به تو کاری نداریم حالا اگر احتیاجی بود خوب بود اگر تعداد مشمول مورد احتیاج کمتر از احتیاج بود خوب می‌گفتیم اینها وضعیت‌شان را روشن کنند برای سال دیگر ولی ما عالماً و عامداً امروز می‌بینیم ما به این دو میلیون و پانصد هزار نفر حتی به پنج‌شان احتیاج نداریم خود وزارت جنگ هم می‌گوید همین امسال بیش از ۵ هزار نفر احتیاج ندارند از گذشته هم نمی‌گیرد پس ما چرا یک قانونی اینجا وضع کنیم که نقض قانون نظام وظیفه هست بر کسی پوشیده نیست این روزها هم این دستگاه را روغن بزنیم و بگوییم که این مردم بروند و وضعیت خودشان را روشن بکند آن هم چه عده‌ای؟ دو میلیون و پانهصد هزار نفر را ارائه طریق کنیم که بروید به آن دستگاه پول بدهید برگ معافیت بگیرید چه لازم است که شما که احتیاج ندارید بیایید بگویید تمام معاف هستند شما همین امسال هم که ۵۰ هزار نفر بیشتر احتیاج ندارید و دویست هزار نفر دارید دو میلیون و چهارصد هزار نفر یک رقم کوچکی نیست برای یک کشوری که جمعیتش ۱۸ یا ۲۰ میلیون نفر است باید راه حلی برای مردم پیدا کرد و این لایحه این نظر را تأمین نمی‌کند. بنده خودم در یک قهوه‌خانه‌ای در هفت و هشت سال پیش اتومبیلم خراب شده بود خوابیده بودم ۲ ژاندارم با هم صحبت می‌کردند یکی می‌گفت که من مأموریت دارم که هفتصد اخطار نظام وظیفه برسانم و دیگر برای هفتصد اخطار حاضر بود ۲ هزار تومان بدهد و او این اخطارها را بدهد اینها اغراق نیست بنده یک سالی در اسفراین که یک بخشی از بجنورد است بودم سه هزار نفر مشمول در آنجا اخطار کردند رفتند بعد از چند ماه که برگشتند معلوم شد که بیش از ۸۰ نفر احتیاج نداشتند سه هزار نفر را جمع کردند برای این که ۸۰ نفر انتخاب کنند این ۲ هزار و سیصد و بیست نفر دیگر چه کنند ۲ هزار نفر آنجا ماندنی شدند (افشار صادقی - ولی فعلاً وضع نظام وظیفه خیلی خوب است) اتفاقاً این رئیس فعلی نظام وظیفه شخص مطلع و خوبی است اما این جریان‌ها مربوط به دستگاه است از شخص نیست.
اتفاقاً یک عده‌ای از این رعایا رفته بودند گفته بودند که ما را ببرید ما داوطلبانه حاضریم که به خدمت برویم ولی گفته بودند که خیر نمی‌شود یک عده‌ای هم که گفته بودند ما نمی‌رویم به آنها هم گفته بودند که نمی‌شود بالاخره از آن کسی که می‌خواست برود پول می‌گرفتند که ببرند و از آن کسی که می‌خواست نرود پول می‌گرفتند که نبرند و بالاخره به جای سه هزار نفر هشتاد نفر را بردند با این مقدماتی که عرض کردم بالاخره در وزارت جنگ این موضوع مطرح شد که چه کنیم و پس از مطالعات زیاد که در کمیسیون‌های وزارت جنگ در زمان سرلشگر هدایت کردند آمدند فرمولی انتخاب کردند که این مشمولین را که ما احضار می‌کنیم قبل از احضارشان باید بگویم که این قدر احتیاج داریم فرض بفرمایید ده هزار نفر هم بیشتر می‌گیریم اگر ۵۰ هزار نفر احتیاج داریم می‌گوییم شصت هزار نفر چون ممکن است عده‌ای مریض باشند بالاخره ۱۰ - ۲۰ هزار نفر را می‌گذاریم کنار و بقیه را قبل از این که در دفاتر ثبت کنیم برای ایشان قرعه‌کشی قائل می‌شویم در هر حوزه‌ای فرماندار محل فرمانده لشگر یا رئیس نظام وظیفه یا رئیس پادگان یا رئیس ژاندارمری یا دادستان اینها چند نفری بودند که در آن قانونی که در کمیسیون تصویب شده بود قید کردیم رئیس انجمن شهر، معتمدین محل می‌آمدند و می‌نشستند تعداد مشمولین آنجا را تعیین می‌کردند فرض بفرمایید در یک جا که دو سه هزار نفر مشمول دارد روی کل تشخیص می‌دادند که اینجا بیش از ۳۰۰ یا ۴۰۰ یا ۵۰۰ نفر بیشتر احتیاج ندارند
این سه هزار نفر را می‌آمدند در قرعه چهارصد نفر در می‌آوردند و می‌گفتند با این قرعه این ۴۰۰ نفر مشمولند دو هزار و ششصد نفر دیگر را می‌گفتند معافند نه مراجعه بکنند و نه بیایند.
آنها را دیگر احضار نمی‌کردند در هر سالی آن اندازه‌ای که می‌خواستند و قرعه به ایشان اصابت می‌کرد مشمول شناخته می‌شدند و بقیه می‌رفتند عقب کار و زندگی‌شان، همین کارگران کارخانه‌ها از وقتی که مشمول می‌شوند تا زمانی که تکلیف‌شان معین نشود به ایشان کار نمی‌دهند شما گماشته‌تان وقتی می‌بیند ۳ ماه دیگر باید برود و می‌آید به شما مراجعه می‌کنند شما می‌کوشید که من کار به تو نمی‌دهم برای این که مشمول هستی در صورتی که ممکن است تا ۱۰ سال دیگر نبرندش (صحیح است) به نظر بنده برای دولت خیلی آسان است که بیاید بگوید آقا تا این تاریخ معاف از این تاریخ به بعد می‌گیریم حالا فرضاً بعضی فرار کرده‌اند و غیبت کرده‌اند بیایید از این هم چشم پوشی کنید ۲ میلیون و پانصد هزار نفر خیلی است در یک مملکتی که این قدر غایب و فراری دارد در صورتی که غایب و فراری به دست ما ایجاد شده به نظر بنده هر سال می‌بایستی نظام وظیفه این توجه را می‌داشت و تکلیف این ۱۵۰ هزار نفر در مملکت معلوم می‌شد وقتی ما ۲۰۰ هزار نفر مشمول داریم و بیشتر از ۵۰ هزار نفر احتیاج نداریم چرا این عده زیادی بیایند؟ شما که احیتاج ندارید پس چرا بیایند خودشان را معرفی کنند. (معاون وزارت جنگ - الآن تکیلف آنها روشن است) تکلیف آنها این است که شما احتیاج به آنها ندارید و اگر ما بیاییم این قانون را تصویب کنیم یک مقداری کمک کرده‌ایم به دستگاه فاسد حوزه‌های شهرستان‌ها (صحیح است) و این اندازه عمارت و ساختمان که در شهر تهران مخصوصاً دیده می‌شود از این منابع است مجلس که نباید در این کار کمک بکند دیگر من عرضی ندارم.
نایب رئیس - آقای فقیه‌زاده
فقیه‌زاده (مخبر کمیسیون نظام) - آنچه که از فرمایشان آقایان استنباط شده این است که در تاریخ ۲۸/۱۱/۲۹ یعنی لایحه‌ای است که وزارت جنگ آورده است در کمیسیون نظام و به تصویب رسیده است و گزارش آن هم به مجلس تقدیم شده آن قانون در دستور قرار بگیرد در صورتی که آن قانون را دولت پس گرفته است بنده می‌خواستم استدعا کنم از الآن یک طرحی تهیه بکنید و به امضا برسانید که همان طرح در دستور قرار بگیرد مقصود این است اگر آن طرح تهیه شد در دستور قرار خواهد گرفت و آقایان در اطرافش مطالعه و مذاکره خواهند کرد ولی این‌مانع از این نیست که این قانون فعلی مطرح بشود چون آقایان می‌دانند اشخاصی هستند که رفته‌اند به خدمت نظام وظیفه دو ماه خدمت کرده‌اند الآن نه روی خانه دارند نه روی زن و بچه‌شان را می‌توانند ببینند نظام وظیفه هم هر روز اینها را تعقیب می‌کند در این قانون پیش‌بینی شده که این شخص رفت خودش را معرف کرد اصلاً معاف می‌شود (چند نفر از نمایندگان - آن قانون مطرح بشود این فایده ندارد) بسته به نظر آقایان است بنده نظری ندارم منظور این است که اگر منظور آقایان این است آن لایحه بخشودگی مطرح بشود آقایان باید آن را به صورت طرح بدهید و ممکن است این هم ضمیمه آن بشود.
نایب رئیس - حالا در صورتی که آقای معاون وزارت جنگ هم موافقند لایحه قبلی مطرح بشود آن را در دستور بگذاریم و رأی بگیریم.
معاون وزارت جنگ - بنده تصور می‌کنم با توضیحاتی که عرض کردم موضوع برای همه آقایان روشن شده باشد این کاملاً از هم مجزا است وزارت جنگ کاملاً با آقایان موافقت دارد راجع به این که دوره‌هایی که احتیاج به آنها نیست معاف بشوند ولی این مستلزم رسیدگی است الآن یکی از آقایان برای من یادداشتی فرستاده‌اند که موافقت بکند تا ۱۳۰۵ همه معاف بشوند بسیار خوب ما حرفی نداریم ولی این مستلزم رسیدگی است روی رقم و تجربه و بعد روی یک اصولی باید معاف کرد یعنی یا باید قرعه‌کشی بکنیم معاف بشوند یا
نسبت به سن‌شان و طبقات مشمولیت معاف بشوند به ترتیب اساسی و با در نظر گرفتن تناسب احتیاجات وزارت جنگ این موضوع از این چیزی که الآن مطرح است به کلی مخبر است امروز همین طوری که توضیح دادند در حدود دو میلیون نفر به علت این که فرار کرده‌اند بلاتکلیف هستند مثلاً دو سال خدمت کرده و فرار کرده‌اند دو ماه مانده به خاتمه خدمتش این می‌ترسد که اگر برگردد باید دو مرتبه آن دو سال را تجدید بکند ما وقتی گفتیم آن دو سالت بخشوده است بیا خودت را معرفی کن وضعیت روشن می‌شد دستت کاغذی می‌دهیم که هر جا بخواهی بروی بتوانی این قطعاً خواهد آمد و از بلاتکلیفی خارج می‌شود این لایحه که هنوز طرح نشده و اجازه نفرموده‌اید که در اطرافش بحث بشود ربطی به آن موضوع ندارد ضمناً بنده باید اینجا عرض کنم که با نظر لطفی که عموم آقایان به دستگاه وزارت جنگ دارند و مخصوصاً شخص جناب آقای مهدوی که نسبت به سر لشگر مظهری اظهار لطف هم فرمودند به نظر من این زیاد منطقی نیست که بگوییم یک قانونی اجرا نشود برای این که مبادا این دستگاه خراب باشد (مهدوی - مبادا نیست خراب است) مثل این است که گفته شود ضابطین دادگستری کسی را جلب نکنند برای این که اگر ببرند در دادگاه‌ها مبادا خدای نکرده ازشان پولی بخواهند این به نظر بنده صحیح نیست بنابراین باز از حضور آقایان استدعا می‌کنم که این دو موضوع را با هم مخلوط نفرمایید راجع به معافیت آن ۱۰ دوره منوط به آزمایشی است که ما الآن مشغولیم و می‌کنیم که اگر نتیجه مطلب گرفته بشود معاف خواهند شد این موضوع راجع به این است که یک عده اشخاص بی‌تکلیف نمانند اجازه بفرمایید طرح بشود و موضوع روشن بشود بعد البته اگر آقایان موافق بودید رأی می‌دهید و اگر موافق نبودید رأی نمی‌دهید.
نایب رئیس - پیشنهادی هم به امضای ۱۵ نفر راجع به طرح لایحه ما قبل رسیده است که قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی
پیشنهاد می‌کنیم لایحه شماره ۵ مورخه ۲۸/۱۱/۲۹ دولت که گزارش آن نیز تقدیم به مجلس گردیده مطرح و به فوریت با این لایحه بحث شود.
عباس اسلامی - ظفری - خاکباز - دکتر جلالی - کهبد - صدری - صفایی - گودرزی - دکتر طبا - آبکار - فرهودی - تولیت - قریشی - بزرگ‌نیا - مسعودی.
نایب رئیس - گزارش کمیسیون قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
گزارش از کمیسیون نظام به مجلس شورای ملی
کمیسوین نظام با حضور آقای وزیر جنگ به لایحه دولت راجع به اصلاح قانون نظام وظیفه رسیدگی نموده لایحه مزبور را به شرح زیر اصلاح و اینک گزارش شور اول آن را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید.
ماده واحده - در تکمیل مقررات راجع به سربازگیری مواد زیر مقرر می‌گردد.
۱ - فهرست اسامی مشمولین همه ساله در چهار نسخه از ادارات و دفاتر آمار و ثبت احوال تنظیم و تسلیم حوزه‌های سربازگیری می‌گردد که دو نسخه آن از طریق حوزه‌های نظام وظیفه به اداره نظام وظیفه عمومی و یک نسخه به منطقه یا حوزه مستقل مربوطه ارسال و یک نسخه در حوزه‌ها نگهداری می‌شود.
۲ - وزارت جنگ قبل از شروع موعد سربازگیری صورت احتیاجات کلیه واحدهای ارتش و تعداد سربازان مورد احتیاج از هر حوزه و منطقه را تعیین و پس از وصول فهرست اسامی مشمولین سالیانه تحت نظر کمیسونی که به ریاست رئیس اداره نظام وظیفه عمومی و یا عضویت نمایندگان وزارتخانه‌های جنگ و دادگستری و کشور و اداره آمار و ثبت احوال و رئیس منطقه و یا حوزه مستقل نظام وظیفه عمومی تشکیل خواهد شد تعداد مورد احتیاج ارتش را به اضافه کسور احتمالی در صورتی که تعداد موالید اضافه بر احتیاجات ارتش باشد به ترتیب قرعه از بین فهرست اسامی موالید تعیین و بلافاصله صورت اسامی و مشخصات کلیه موالید هر حوزه و منطقه را با تفکیک آنهایی که قرعه به نام‌شان اصابت کرده یا نکرده در محل‌های مربوطه آگهی و به استحضار عموم می‌رساند.
۳ - مشمولینی که قرعه به نام آنها اصابت ننماید از احضار به خدمت زیر پرچم به استثنای موقع بسیج و ادوار تعلیماتی تا خاتمه سن قانونی معاف خواهند بود.
۴ - مشمولینی که قرعه به نام آنها اصابت نکرده شخصاً داوطلب انجام خدمت سرباز باشند با اجازه مخصوص وزارت جنگ پذیرفته خواهند شد.
۵ - مشمولین دیپلمه و لیسانسیه و دکتر که تحصیلات خود را خاتمه داده‌اند و همچنین محصلینی که تحصیلات خود را خاتمه نداده‌اند اعم از این که قرعه عمومی به نام آنها اصابت کرده یا نکرده باشد و به فرض این که اسامی آنها در ضمن صورت اشخاص که قرعه عمومی به نام آنها اصابت نکرده اعلام و بدون توجه به وضعیت تحصیلی اخطار هم به آنها شده باشد از لحاظ قرعه‌کشی به تناسب تعداد موالید و احتیاجات ارتش تابع مقررات مخصوص خواهند بود که در آیین‌نامه مربوطه تصریح می‌شود و هر گونه اقدامی که ضمن قرعه‌کشی عمومی نسبت به آنها می‌شود بلا اثر خواهد بود.
۶ - به وضعیت اشخاصی که قرعه به نام آنها اصابت کرده مطابق مقررات قانونی رسیدگی و مشمولین بلا مانع به خدمت سربازی اعزام خواهند شد.
۷ - به وضعیت اشخاصی که طبق قوانین جاریه متکفل شناخته می‌شوند فقط یک مرتبه رسیدگی می‌شود و چنانچه تکفل آنها محرز شود درباره آنان مانند آنهایی که قرعه به نام‌شان اصابت نکرده است رفتار خواهد شد.
۸ - در صورتی که پس از تأمین احتیاجات ارتش تعدادی سرباز بلا مانع آماده به خدمت باقی بماند و در وضعیت آنها تا موقع احضار بعدی تغییری مطابق قانون حاصل نشده باشد در وهله بعدی بدون رعایت اصول قرعه‌کشی مقدم بر مشمولین سال بعد به خدمت اعزام می‌شوند.
۹ - موالید از ۱۲۹۵ تا تاریخ تصویب و اجرای این قانون در اختیار وزارت جنگ خواهند بود وزارت جنگ می‌تواند در صورت عدم تکافی تعداد مشمولین بلا مانع هر سال یک یا چند طبقه از مشمولین سنوات قبل را که فرمان معافیت برای آنها صادر نشده باشد مطابق آیین‌نامه اجرای این قانون به خدمت احضار نماید.
۱۰ - آیین‌نامه این قانون از طرف وزارت جنگ تنظیم و پس از تصویب هیئت وزیران به موقع اجرا گذارده می‌شود.
۱۱ - هر یک از قوانین که با مقررات این قانون مغایرت داشته باشد بلا اثر خواهد بود.
مخبر کمیسیون نظام - تیمورتاش
نایب رئیس - طرح این مانع نیست که آن لایحه هم مطرح بشود آقای دکتر فاطمی بفرمایید
معاون نخست‌وزیر - عرض کنم تا این قانون خوانده نشده بود گمان می‌کنم که بسیاری از آقایان نمایندگان محترم تصور می‌فرمودند نظریاتی را که دارند که می‌خواستند در ضمن لایحه اول بفرمایند در این لایحه تأمین شده است در صورتی که آقایان ملاحظه فرمودید به هیچ وجه تأمین نشده است منتهی یک مشکلاتی برای اجرا این است که خود تیمسار سپهبد نقدی که سال‌ها ریاست نظام وظیفه را داشته‌اند فعلاً آمده‌اند این لایحه را پس گرفته‌اند یعنی از لحاظ تشریفاتی که اینجا گذاشته‌اند به طوری که آقای معاون وزارت جنگ گفتند قابل اجرا نیست بنابراین وقتی که نظر آقایان محترم را تأمین نکند و برای وزارت جنگ هم مشکل باشد از این جهت اگر اجازه بفرمایید همان لایحه اول مطرح بشود منتهی آقایان هر پیشنهادی که دارند البته با کمال میل دولت اجرا خواهد کرد و کمال تشکر است که تا این اندازه آسایش صدها هزار نفر مردم مورد توجه آقایان نمایندگان محترم مجلس شورای ملی است (صحیح است)
اسلامی - آقا اجازه می‌فرمایید؟
نایب رئیس - این که آقایان گفتند لایحه اول از طرف وزارت جنگ مسترد شده مطابق سوابق که هست لایحه مسترد نشده و در جریان است
اسلامی - اجازه بفرمایید توضیح بدهم. بنده پیشنهاد کننده هستم حق توضیح دارم، مطابق ماده ۱۴۷ اخطار نظامنامه‌ای دارم.
نایب رئیس - آقای صفایی بفرمایید.
اسلامی - بنده که پیشنهاد کننده هستم وقتی نظرم را عرض نکرده‌ام چه فایده دارد؟
رضوی - اخطار مقدم است.
صفایی - جناب آقای اسلامی آن پیشنهاد را بنده هم امضا نموده‌ام شما هم که امضا فرموده‌اید بنده هم امضا کرده‌ام با توضیحاتی که تیمسار و جناب آقای فاطمی دادند و توجه به متن لایحه قبلی که خوانده شده بنده احساس می‌کنم این لایحه نظر آقایان نمایندگان محترم را تأمین نمی‌کند (صحیح است) چون نظر آقایان را تأمین نمی‌کند و از طرفی آنچه را که منظور آقایان نمایندگان است در ضمن طرح لایحه موردنظر دولت ممکن است پیشنهاد داد بنده معتقدم که آن پیشنهاد را پس بگیرید و چون خود بنده هم جزو پیشنهاددهندگان هستم پس می‌گیرم و از آقای اسلامی هم استدعا می‌کنم ایشان هم پس بگیریند
نایب رئیس - آقای رضوی بفرمایید.
رضوی شیرازی - ماده ۱۴۷ البته این است که هر نماینده‌ای می‌تواند به این که پیشنهاد بکند که هر قانونی در دستور باشد یا نباشد بنده عرضم قبل از این بود که آقای صفایی که خودشان امضا کرده بودند پیشنهاد را مسترد کنند می‌خواستم عرض کنم ترتیب مطرح کردن پیشنهاد که این طور نیست یعنی در ضمن این که مجلس مهیا شده و رأی می‌دهد به فوریت لایحه‌ای نمی‌شود یک عده آقایان بیایند پیشنهاد بکنند یک قانون ده دوازده ماده‌ای خوانده بشود و طرح بشود این وضع اصلاً درست نیست اجازه بفرمایید مجلس عجالتاً که رأی داده است روی این قانون و فوریتش هم تصویب شده آقایان
رویش هم بحث بکنند و الا بدون این قضیه البته تصور نمی‌شود که عملی باشد.
نایب رئیس - این که فرمودید هر یک از آقایان می‌توانند پیشنهاد تغییر دستور بدهند این طور نیست تغییر دستور باید به امضای ۱۵ نفر باشد طبق ماده ۸ آن ماده‌ای که فرمودید مسکوت گذاردن است ولی تغییر دستور باید به امضای ۱۵ نفر باشد آقای اسلامی.
اسلامی - عرض کنم که اگر آقای رضوی توضیحات بنده را استماع می‌فرمودند محتاج به این اتلاف وقت نبود یک عده آقایان لیسانسیه‌ها و دکترها تقاضا کردند که یکی از آقایان نمایندگان آن قانون سابق را مطرح بکنند یک عده از این لیسانسیه‌ها حضور دارند ما یک طرحی تهیه کردیم ولی چون حالا آقای معاون وزارت جنگ و آقای معاون نخست‌وزیر می‌فرمایند که برای وزارت جنگ اشکال دارد و ما هم از امور فنی اطلاعی نداریم موکول می‌کنیم به نظر خود آقایان اما به عقیده بنده اشکالی ندارد این هم مطرح بشود آن قسمت لایحه شما که خیلی مختصر است آن لایحه‌ای که مورد بحث بوده فقط معافیت فراری‌ها است ممکن است جزو یک تبصره‌ای ضمیمه این لایحه بکنید مورد بحث واقع بشود نظر همه آقایان این است که مردمی که در این مملکت گرفتار این مأمورین نظام وظیفه هستند شما خودتان را نگاه نکنید یا آقای وزیر جنگ را که آدم‌های خوبی هستید یک عده از این مأمورین در شهرستان‌ها مردم را اذیت می‌کنند نظر آقایان این است که یک ترتیبی داده بشود که از این آزار و اذیتی که به این افراد سرباز تحمیل می‌کنند جلوگیری بشود بنده از این فرصت هم استفاده می‌کنم در چند جلسه قبل اینجا راجع به دانشکده حقوق مطلبی عرض کردم بعضی تصور کرده‌اند که بنده نسبت به اساتید توهین کرده‌ام و حال آن که بنده نسبت به فرد فرد اساتید کمال احترام را دارم بنده عرض کردم قانونگذاری و تفسیر قانون هر دو یک مرحله دارد یعنی اگر می‌خواهند یک قانونی وضع بکنند یا یک قانونی تفسیر بکنند هر دو تشریفات‌شان شبیه به همدیگر است تشریفات هر دو یکی است.
نایب رئیس - این مطلب ارتباطی به موضوع نداشت.
اسلامی - و الا بنده نسبت به تمام اساتید کمال احترام را دارم خصوصاً اساتید دانشکده حقوق که استاد خود بنده هم بوده‌اند و پیشنهاد خودم را هم راجع به طرح لایحه اول پس می‌گیرم
نایب رئیس - اعلام رأی می‌کنیم.
صفایی - اجازه بفرمایید توضیح عرض کنم بعد از آن که از عده ۱۵ نفر دو امضا پس گرفته شد دیگر مورد پیدا نمی‌کند که مطرح شود چون باید طرح گزارش لااقل به امضای ۱۵ نفر باشد.
نایب رئیس - پس گرفتید؟
صفایی - بله دو امضا پس گرفته شد.
نایب رئیس - بسیار خوب پس همان گزارش اولی مطرح می‌شود آقای صدرزاده موافق هستید نسبت به لایحه اولی بفرمایید. چون مخالف صحبت کرده است.
صدرزاده - این بحثی که الآن پیش آمد راجع به این دو قانون و طرحی که در اینجا مطرح است بنده تصور می‌کنم جز اتلاف وقت تأثیر دیگری نداشت برای این که تضادی ندارد با هم به موجب این قانونی که مطرح است یک عده از مشمولین تکلیف آنها تعیین می‌شود یعنی اشخاصی بوده‌اند که آنها به نام فراری معرفی شده‌اند و هر وقت بخواهند مراجعه بکنند به موجب این قانونی که الآن در دستور هست تکلیف آنها معلوم خواهد منافات ندارد تا این که به موجب آن قانون که سابقاً تقدیم شده مطالعات بیشتری بشود و نسبت به سایر مشمولین که بلاتکلیف هستند تعیین تکلیف به عمل بیاید عجالتاً نسبت به قانون فعلی هم دولت موافق است و هم مجلس موافقت دارد که تکلیف یک عده از مشمولین تعیین بشود و ما باید از فرصت استفاده بکنیم و تکلیف این دسته از مشمولین که به موجب این قانون معلوم می‌شود معین بکنیم بعد هم نسبت به سایر مشمولین یا دولت مطالعات بکند و لایحه‌ای بیاورد یا این که خودمان اگر پیشنهادی در این خصوص مهیا شده است به عنوان تبصره به عنوان پیشنهاد اصلاحی به این لایه ضمیمه می‌کنیم و چون روحیه مجلس هم مساعد است برای تعیین تکلیف بلاتکلیف‌ها آن را هم مورد تصویب قرار خواهد داد بنابراین دیگر ضرورتی ندارد که ما در باب این دو لایحه جداگانه بحث کنیم و این وقت و فرصتی که داریم از دست بدهیم.
نایب رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده آقای ناظرزاده
ناظرزاده - به طوری که از صحبت‌ها مشهود شد آقایان نمایندگان محترم در نظر دارند که نسبت به اشخاصی که چندین سال است مشمول و مورد رنج و زحمت قرار گرفته‌اند یک فکری بشود که زودتر راحت و خلاص بشوند در این پیشنهاداتی که شده خوانده می‌شود بعضی از آقایان نمایندگان این امور را رعایت کرده‌اند بنابراین به عقیده بنده بهتر است که به کفایت مذاکرات رأی گرفته بشود آن پیشنهادها که خوانده شد در آن پیشنهادها برای اشخاص بلاتکلیف که سال‌ها اسم مشمول روی ایشان است و تکلیف خودشان را نمی‌دانند فکری شده و به این جهت بنده پیشنهاد کفایت مذاکرات را دادم
نایب رئیس - آقای نبوی مخالف هستید بفرمایید.
نبوی - درست است قانون اگر نقض داشته باشد پس از آن که رأی به کفایت مذاکرات گرفته شد ممکن است به وسیله پیشنهاد نواقص را رفع کرد ولی قبل از شروع پیشنهادها باید مطالب گفته شود و نواقص قانونی بیان شود و ذهن آقایان نمایندگان محترم روشن بشود تا در موقع پیشنهادات دیگر بدون زحمت رأی بدهند و نکند اگر یک پیشنهاد مفید باشد از نظر این که مطالب در موقع گفته نشده آقایان رأی ندهند و آن پیشنهاد تصویب نشود از این جهت بود که بنده با کفایت مذاکرات مخالفت کردم یک توضیحی هم لازم بود داده شود و آن این است که آنچه مورد نظر آقایان نمایندگان است دو موضوع است یکی از آن دو موضوع که مورد توجه وزارت جنگ هم قرار گرفته است موضوع دیگر که مهم‌تر از آن است وزارت جنگ توجه نکرده آنچه وزارت جنگ توجه کرده که فراری‌ها و سایر کسانی که به وضعیت‌شان رسیدگی نشده از مجازات‌های قانونی معاف بشوند و حال آن که نظر آقایان مهم‌تر از این است اگر وزارت جنگ موافقت کند یا مجلس رأی بدهد به این موضوع معافیت از مجازات‌ها خود به خود مرتفع است اساساً بایستی از مشمول بودن اینها معاف بشوند در گذشته هم وزارت جنگ به آن نکته توجه کرد و برای یک سال‌هایی که لایحه آورد، این مسأله ساده‌ای است ما دو میلیون مشمول را نخواهیم توانست ببریم به سربازخانه دلیلش هم این است که تا به حال نتوانسته‌اند ببرند عده سرباز ما محدود است با این ترتیب ما دو میلیون نفر را معلق می‌کنیم نه می‌توانند ازدواج بکنند نه می‌توانند مستخدم بشوند نه می‌توانند کسبی راه بیندازند تمام درها برای این عده بسته است بنابراین ما باید عملی بکنیم که این عده از نظام وظیفه از احضار و مشمول بودن معاف بشوند نه تنها از مجازات‌ها (صحیح است) از مجازات‌ها معاف کردن معنیش این است که همه اینها باید بیایند به ادارات نظام وظیفه کدام دستگاهی است که بتواند دو میلیون نفر را به وضع‌شان رسیدگی بکند چطور این کار ممکن است؟ حقایق را باید گفت ما نباید منکر بشویم دستگاه ما و حوزه نظام وظیفه ما در ولایات خوب نیست. بنده تصدیق می‌کنم که وقتی همین آقای وزیر جنگ فعلی ریس نظام وظیفه شدند و بودند به مراتب وضع را اصلاح کردند حالا هم از گذشته بهتر است ولی نه این که سوء استفاده نیست.
هست هر چه هست در مملکت باید گفت اگر نگوییم به جایی نمی‌رسیم حقایق را همیشه باید گفت سرنوشت ۲ میلیون نفر را نباید به عنوان این که بیایند وضع‌شان رسیدگی بشود به دست مأمورین داد کاری که هیچ فایده ندارد چرا باید کرد بنابراین ما باید کاری بکنیم در ضمن یک پیشنهادی و جناب آقای معاون وزارت جنگ هم موافقت کنند که تمام آنها را تا یک سال معین معاف کنیم تا هم اداره نظام وظیفه و هم مردم هم مملکت هم مجلس را راحت بکنیم (صحیح است) مخالفت را هم پس می‌گیرم.
نایب رئیس - اعلام رأی می‌شود نسبت به کفایت مذاکرات عده کافی نیست وقت هم گذشته (بعضی از نمایندگان - می‌آیند) چون عده کافی نیست جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده روز پنجشنبه ۱۱ مهر دستور بقیه همین لایحه
(مجلس ۲۵ دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
نایب رئیس مجلس شورای ملی - گنجه