مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ بهمن ۱۳۲۹ نشست ۱۱۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال ششم – شماره ۱۷۴۷
۴شنبه ۲۵ بهمن ماه ۱۳۲۹
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۱۱۴
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۱۱۴
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز پنجشنبه ۱۹ بهمن ماه ۱۳۲۹
فهرست مطالب:
۱ - قرائت غایبین و مذاکره در صورت مجلس
۲ - قرائت نامه آقای وهاب‌زاده راجع به اختصاص مقرری نمایندگی خود جهت ساختمان دبستان در اردبیل
۳ - بیانات قبل از دستور - آقایان: نریمان - بهادری - صدرزاده - کشاورز صدر - رفیع
۴ - بقیه مذاکره در گزارش راجع به بهداشت شهری
۵ - تصویب صورت مجلس جلسه قبل
۶ - بقیه مذاکره در گزارش راجع به بهداشت شهری
۷ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه.
مجلس ساعت ۱۱ و شش دقیقه صبح به ریاست آقای گنجه (نائب رئیس) تشکیل گردید.
۱ - قرائت غایبین و مذاکره در صورت مجلس
نائب رئیس - اسامی غایبین جلسه گذشته قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
غایبین با اجازه- آقایان: دکتر مصباح‌زاده. موسوی. عرب شیبانی. اورنگ. برومند. شوشتری. قهرمان. صاحب‌جمع. سودآور. مجتهدی. اسکندری اسلامی. دهقان. عماد تربتی. ناصر صدری. دکتر مصدق. طباطبایی. دکتر شایگان. بهبهانی. جمال امامی. سلطانی.
غایب بی‌اجازه - آقای: کاظم شیبانی
دیرآمدگان با اجازه: آقای دکتر بقایی یک ساعت و ۳۰ دقیقه. آقای ثقةالاسلامی دو ساعت. آقای دکتر جلالی یک ساعت
دیرآمدگان بی‌اجازه- آقایان: شهاب خسروانی ۳۰ دقیقه. حسن اکبر یک ساعت. هراتی یک ساعت. امیر افشاری یک ساعت.
نائب رئیس - نسبت به صورت جلسه گذشته تذکری هست؟ آقای فقیه‌زاده بفرمایید.
فقیه‌زاده - در صورت جلسه قبل بنده یک عرایضی کردم که یک کلمه اضافه نوشته‌اند و آن کلمه (بیش از) می‌باشد در عبارت بیش از صدی پنج کلمه (بیش از) اضافه است بنده عرض کردم مطابق تصویب‌نامه صدی پنج مطالبه می‌کنند در صورتی که حق ندارد برخلاف قانون است این را استدعا می‌کنم اصلاح بفرمایند.
نائب رئیس - اصلاح می‌شود آقای اردلان نسبت به صورت جلسه تذکری دارید؟
اردلان - بلی
نائب رئیس- بفرمایید.
اردلان - عرض کنم در جلسه گذشته بنده نسبت به یک تبصره پیشنهادی چون مخالف بودم تقاضای تجزیه کردم و مطابق نظامنامه در آخر که رأی کلی باید بگیرند نسبت به این تبصره باید جداگانه رأی گرفته شود این است که بنده استدعا می‌کنم که در آخر که می‌خواهید رأی بگیرید بنده تقاضایم را تجدید می‌کنم که نسبت به این موضوع جداگانه رأی گرفته شود.
نائب رئیس - آقای بهادری بفرمایید.
بهادری - جلسه گذشته راجع به سؤالات اینجانب صحبت شد بنده می‌خواستم از مقام ریاست استدعا کنم که مدتی است از دولت سؤالاتی شده و بنده خودم دو ماه است که سؤال کرده‌ام و هنوز جواب داده نشده مقرر بفرمایید هفته‌ای یک جلسه برای سؤالات معین بشود که سؤالات مطرح بشود نامه‌ای هم از مسئولین شرکت نفت رسیده که تقدیم مقام ریاست می‌کنم.
۲ - قرائت نامه آقای وهاب‌زاده راجع به اختصاص مقرری نمایندگی خود به ساختمان دبستان در اردبیل
نائب رئیس – نامه‌ای است از آقای وهاب‌زاده که بایستی مفاد آن به استحضار آقایان نمایندگان برسد قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
مقام محترم مجلس شورای ملی- اینجانب در نظر داشتم که در موقع عقد عروسی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به نمایندگی از طرف موکلین هدیه ناقابلی به پیشگاه مبارک همایونی تقدیم دارد در این اواخر که افتخار تشریف به پیشگاه همایونی حاصل گردید ذات شاهانه امر فرمودند که هر گونه هدیه که به مناسبت جشن عروسی تهیه می‌شود برای کارهای اجتماعی و خیریه تخصیص گردد اینک در امتثال امر مبارک شاهانه به موجب همین نامه از ریاست محترم مجلس شورای
ملی تقاضا دارم دستور فرمایید حقوق دو ساله دوره شانزده نمایندگی مجلس اینجانب را که تا حال استفاده ننموده‌ام برای ساختمان دبستان در اردبیل تخصیص و در اختیار معتمدین محل بگذارند که به مصرف ساختمان دبستان برسد مضافاً به این هزار و پانصد متر زمین بیاض ملکی خود را که در بهترین نقطه شهر اردبیل واقع است برای ساختمان دبستان مذکور به رایگان تقدیم می‌دارد احمد وهاب‌زاده
فرامرزی - خواندن آن در مجلس لازم نبود.
نائب رئیس - خواندن این نامه مطابق آیین‌نامه بود مراجعه بفرمایید. ضمناً خواستم عرض کنم هدیه به فرهنگ از بهترین هدایایی است که تقدیم می‌شود عمل آقای وهاب‌زاده مورد تقدیر است
بعضی از نمایندگان - دستور، دستور
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: نریمان- بهادری- صدرزاده- کشاورز صدر- رفیع
کشاورز صدر - باید قبل از دستور صحبت کنیم، ما گناهی نداریم که جلسه دیر تشکیل شده
نائب رئیس - چند نفر از آقایان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند (دستور، دستور).
کشاورز صدر - مسخره‌بازی در آورده‌اند؟
نائب رئیس - عقیده‌ام این است با محفوظ ماندن نوبت آقایان برای جلسه آینده شروع به دستور کنیم (صحیح است) کشاورز صدر - به چه مناسبت؟ بنده مخالفم، رأی بگیرید، یعنی چه؟ دلبخواه که نیست بیرون می‌نشینید خودتان قرار مدار می‌گذارید بعد می‌آیید اینجا (زنگ رئیس)
آزاد- آقای رئیس بگذارید صحبت کنند
نائب رئیس - آقای کشاورز نوبت شما محفوظ خواهد بود برای جلسه بعد
کشاورز صدر - بنده می‌خواهم حالا صحبت کنم این حق من است نمی‌شود آیین‌نامه را از بین برد اصلاً نطق قبل از دستور را از آیین‌نامه حذف کنید اگر من حرفی زدم بزنید توی سرم نصف شب آمده‌ام اسم نوشته‌ام (همهمه نمایندگان) (زنگ رئیس)
نائب رئیس - چرا این همه همهمه می‌کنید؟!
فرامرزی - عده برای رأی کافی نیست بگذارید قبل از دستور صحبت کنند
کشاورزصدر - احسنت عده برای رأی کافی نیست بگذارید حرفمان را بزنیم
فقیه‌زاده - عده برای رأی دادن کافی نیست اجازه بفرمایید قبل از دستور صحبت کنند
نائب رئیس - تصمیمش با مقام ریاست است من موافقم که نطق قبل از دستور به عمل بیاید (در این موقع آقایان وزیر کشور و وزیر بهداری که در مجلس بودند از جلسه خارج شدند)
کشاورز صدر - شما آقای دکتر صالح بیایید بنشینید شما وزیری هستید که همه دوستت دارند شما بیا بنشین، قهر نکن، بگذار آن دیگری برود
فرامرزی - وزرا حق تعیین دستور برای مجلس ندارند که قهر بکنند باید مطیع مجلس باشند (احسنت)
مکی - عزالممالک قهر می‌کند خیال می‌کند ما نوکرش هستیم.
دکتر بقایی - قهر نمی‌کند فرار می‌کند او از تبریز هم فرار کرد. او در موقع شهریور هم فرار کرد (افشار صادقی - از تبریز فرار نکرد) آقا یادداشت کنید آقای افشار صادقی می‌گویند در شهریور از تبریز فرار نکرد، از رضائیه بعدش فرار کرد
نائب رئیس - خواهش می‌کنم مراعات نزاکت و انتظامات مجلس را بفرمایید. آقای نریمان بفرمایید.
نریمان - یکی از مطالبی که باید عرض بکنم موضوع رأی نماینده ایران در قضیه متجاوز شناختن چین کمونیست بنده خوش‌وقتم که بدون ملاحظه و رعایت اصل محافظه‌کاری در این باب سؤالی از آقای وزیر امور خارجه کرده‌ام.
فرامرزی - وزرا از مجلس قهر می‌کنند وزیر کشور از مجلس قهر کرد من اگر رئیس مجلس بودم راهش نمی‌دادم (کشاورز صدر- آفرین زنده باد فرامرزی)
نائب رئیس - آقای کشاورزصدر رعایت نظم مجلس را بفرمایید
نریمان - این سؤال خیلی به جا و به موقع و این تذکراتی که می‌خواهم عرض کنم تمام در اجرای همان وظیفه‌ای است که فرداً فرد ما راجع به حفظ منافع و مصالح ملت ایران بر عهده داریم.
من لازم می‌دانم توجه مجلس شورای ملی را به اهمیت موقعیت کنونی دنیا جلب کنم و یادآور شوم که اگر در این موقع خطیر یک رویه و خط مشی عاقلانه در سیاست خارجی پیش گرفته نشود و دولت‌ها بخواهند سر خود و روی نظر وسلیقه شخصی بدون توجه نظریات و دستورهای مجلس شورای ملی و در نظر گرفتن مصالح عالیه کشور در میدان سیاست بین‌المللی مرکب نظریات و تمایلات خودشان را به جولان در آرورند این کار جز ندامت نتیجه‌ای بار نخواهد آورد- امروز وضع دنیا بسیار وخیم است و می‌شود گفت دنیا در آستانه جنگ می‌باشد موقعیت ایران چه از لحاظ نزدیکی به کشورهای ذی‌نفع در این کشمکش یعنی دیوار به دیوار بودن با اتحاد جماهیر شوروی و با یک فاصله نزدیک بودن به کشور چین و چه از حیث بدی وضع مالی و اقتصادی و دچار بودن با اشکالات عدیده که از همه بالاتر فقر و فاقه عمومی است بسیار وخیم می‌باشد گذشته از موقعیت بسیار مشکل جغرافیایی این اوضاع بسیار غیر مطلوب اقتصادی و مالی واجتماعی و اداری ما محصول سال‌ها و سال‌ها چشم داشت و طمعی است که دیگران به ثروت ودارایی و مال این مملکت داشته و دارند و برای این که مال ما را بدون مدعی و با خیال راحت ببرند تمام پایه‌های اساسی زندگی مردم این مملکت را سست و ضعیف کرده‌اند.
امروز دیگر فرصت آن نیست که اگر هم بخواهند بشود این مملکت را برای تحمل مصائب و سختی‌های جنگ آماده نمود دستگاه اداره کننده ما را به روزی رسانند که در بحبوحه عظمت وقدرت آن نتوانست تحمل یک روز سوم شهریور ۱۳۲۰ را بیاورد و با کم‌ترین وزش باد مخالف مانند کاخی از مقوا در هم فرو ریخت.
امروز بعد از چند سال تحمل مصائب جنگ بین‌المللی دوم و بازی کردن نقش پل پیروزی ودر طبق اخلاص گذاردن هستی وتوانایی خود در این بازی امروز بعد از ۹ سال دموکراسی ساختگی و تحمل ۹ سال دولت‌های نالایق قدرت و توانایی تحمل مصائب و سختی‌ها بیشتر از روزهای شهریور ۳۲۰ از ایران و ایرانی سلب شده است در یک چنین وضعی ایران باید در صحنه سیاست بین‌المللی یک رویه و خط مشی عاقلانه و مبتنی اتخاذ کند در یک چنین موقعیتی اتخاذ یک رویه و خط مشی کاملاً بی‌طرفانه به مصلحت ملت ایران است ملت ایران از جنگ بیزار است و طالب و خواهان صلح است نمایندگان (صحیح است) تا در یک محیط آرامی بتواند بدبختی‌های خودش را دوا کند و حقوق از دست رفته خود را باز بگیرد.
ملت ایران به هیچ‌وجه حاضر نیست نه این دسته و نه آن گروه او را آلت مقاصد خود قرار دهند و به هیچ‌وجه اجازه نخواهد داد کسی ایران را پایگاه و مبداء حمله خود به سوی دیگری قرار بدهد ایران می‌خواهد در این کشمکش‌ها کاملاً و صمیمانه بی‌طرف بماند و با تمام قوا از بی‌طرفی خود دفاع خواهد کرد.
دولت آمریکا یا چین کمونیست متجاوز شناخته شوند یا نشوند برای ملت ایران یکسان است اگر نماینده ایران پیشنهادی که با یازده دولت آسیایی دیگر امضا کرده ایمان داشت نمی‌باید بر له پیشنهاد مخالف رأی داده باشد (ابتهاج - این عمل دولت مورد تأیید کمیسیون خارجی مجلس واقع شده) همان طور که ده دولت دیگر امضا کننده پیشنهاد دول آسیایی یا ممتنع مانده یا رأی مخالف دادند.
رئیس - مجمع عمومی سازمان ملل متحد نماینده ایران است- پیشرفت وظایفی که رئیس مجمع عمومی بر عهده دارد ایجاب می‌نماید که مشارالیه در قضایا بی‌طرفی کامل را حفظ کند و حفظ صلح دنیا بسته به رعایت این نکات است.
دولت‌های بی‌اراده که با پیروی از نیات این و آن و به امید واهی در قضایای بین‌المللی خوش رقصی می‌کنند از طرف ملت ایران چه اختیار و مجوزی برای این کارها در دست دارند قانون اساسی که ضامن حاکمیت و تمامیت و وحدت ایران است در اصل دوم مقرر می‌دارد «مجلس شورای ملی نماینده قاطبه اهالی مملکت ایران است که در امور معاشی و سیاسی وطن خود مشارکت دارند» آیا مشارکت ملت ایران در امور سیاسی وطن این است که نماینده ایران به دستور آقای رزم‌آرا یا وزرای کابینه ایشان برای خوشایند دولت آمریکا با دیگران بدون اطلاع و موافقت و کسب دستور از مجلس شورای ملی رأی به متجاوز شناختن این
دولت یا آن دولت بدهد (صفوی - دولت در مجلس ۹۱ رأی داشت و مورد اعتماد مجلس است) آیا معنی حکومت پارلمانی این است که رأی اعتماد مجلس به دولت‌ها با احضار دسته‌جات پارلمانی و توصیه و سفارش تأمین و تهیه گردد آیا معنی مجزا بودن قوای سه‌گانه مملکت که در اصل ۲۸ قانون متمم قانون اساسی مطرح شده این است و بالأخره آیا دولتی که برخلاف اصل ۲۸ مذکور در سر کار باقی مانده دولت قانونی است؟ و رأیی که نماینده ایران بر طبق دستور یک چنین دولتی بدون موافقت پارلمان داده است نافذ است و آیا اعتبار قانونی دارد. من قضاوت امر را به وجدان پاک آقایان نمایندگان واگذار می‌کنم و استدعا می‌کنم برای جلوگیری از این گونه از پیش‌آمدها که ممکن است برای مملکت گران تمام شود چاره‌ای بیاندیشند و راضی نشوند دولت‌هایی که مورد اعتماد مجلس نیستند کار مملکت را از آن چه هست مشکل‌تر نمایند بالاخره مجلس شورای ملی در مقابل ملت ایران مسئول عواقب تمام این کارها و نتایج این گونه آرا ودید و بازدیدها و پذیرایی‌ها و فقدان یک خط مشی مطالعه شده متین و عاقلانه خواهد بود.
(اردلان - البته این موضوع نظر خودتان بوده است) (محمدعلی مسعودی - هر نماینده می‌تواند نظر خود را ابراز دارد) مطلب دیگری که باید به عرض برسانم موضوع شرکت سهامی نفت ایران است که طبق برنامه مصوب مجلس شورای ملی مبلغ یک صد میلیون تومان برای سرمایه آن پیش‌بینی شده و این شرکت را چندی است سازمان برنامه برای اکتشاف و استخراج و بهره‌برداری از نفت تشکیل داده است راجع به این شرکت دو مطلب دارم که عرض می‌کنم یکی موضوع تسریع در پیشرفت کارهای آن است که می‌خواهم توجه مخصوص کمیسیون محترم سازمان برنامه را به این قسمت جلب نمایم.
سرعت پیشرفت کارهای شرکت سهامی نفت ایران از چند جهت مهم است یکی این که از لحاظ اقتصادی بی‌اندازه مفید خواهد بود چه از یک طرف پس از به دست آمدن محصول معادن نفت ایران و فروش این محصول و چه در داخله و چه در خارجه عایداتی که از این ممر برای مملکت و دولت تهیه می‌شود برای انجام کارهای عام‌المنفعه و تقویت قوه تولیدی مملکت به مصرف خواهد رسید و همین موجب افزایش بنیه اقتصادی مملکت می‌شود.
دیگر این که در اثر فروش محصولات نفتی چه در خارجه و چه در داخله مبالغ زیادی ارزهای خارجی بر درآمدهای ارزی کشور افزوده خواهد شد.
این نکته را نباید فراموش کرد که هر قدر از فروش مواد نفتی کمپانی نفت جنوب تا موقعی که انشاء‌الله بساطش را مجلس شورای ملی ایران با اعلام ملی شدن صنعت نفت از ایران برچیند کسب شود به همان میزان بر صادرات کمپانی افزوده خواهد شد و معادن آن برای رفع احتیاجات ریالی خود کمپانی مجبور خواهد شد به دولت ایران ارز بفروشد.
این افزایش قابل توجه درآمدهای ارزی مملکت کمک مؤثری به برقراری موازنه بازرگانی خارجی کشور که در زندگی مردم خیلی مؤثر است خواهد نمود و بالنتیجه به واسطه زیاد شدن درآمد ارزی قیمت ارزهای خارجی نسبت به ریال تنزل خواهد نمود و با بالا رفتن قیمت خرید ریال برای مردم ایران گشایش زیادی پیدا می‌شود نتیجه دیگر پیشرفت کارهای شرکت نفت ایران این خواهد بود که به کوری چشم دشمنان و بدخواهان ثابت خواهد شد که ایرانی به خوبی قادر به بهره‌برداری از معادن نفت خودش می‌باشد.
مطلب دیگری که راجع به همین شرکت نفت ایران باید عرض کنم شایعاتی است که راجع به مسافرت بعضی اشخاص به ایران و ارتباط این مسافرت‌ها با سهام این شرکت برای مشوب کردن اذهان مردم انتشار داده می‌شود. (آشتیانی‌زاده - کیست این شخص؟) نمی‌دانم به گوش می‌رسد که مسافرت‌های بعضی از شخصیت‌های صاحب ثروت در این موقع به ایران در ضمن برای این است که سهام شرکت نفت ایران به دست آنها بیافتد یعنی دولت به اسم و عنوان تهیه سرمایه اشخاص و افرادی را در این شرکت یا امثال آن سهیم و یا صاحب سهم نماید من لازم دانستم که در ضمن تکذیب احتمال وقوع یک چنین فرض و پیشامدی توجه آقایان امضا کمیسیون برنامه را به این شایعات جلب نمایم و در اینجا با صراحت اعلام کنم که غیر ممکن است سهام شرکت نفت ایران و یا هر شرکت دیگری را احیاناً در آتیه برای این منظور دولت تشکیل بدهد به افراد به هر عنوانی که باشد فروخته و یا منتقل و یا واگذار و یا در بدو تشکیل افراد و اشخاص در این گونه شرکت‌ها سهیم شوند اگر دولت برای اداره بعضی از امور سازمان‌هایی تشکیل بدهد که صورت و شکل شرکت سهامی را دارند مثل بانک کشاورزی و بانک ملی و غیره و با شرکت نفت ایران و امثال آن انتخاب این شکل و صورت صرفاً از این لحاظ است که در اموری که جنبه بازرگانی زیادی دارند شکل شرکت‌های سهامی آزادی عمل لازم و ضروری را برای پیشرفت این امور بهتر تأمین نماید و الّا متصور نیست و نمی‌توان فکر کرد مثلاً دولت سهام بانک ملی ایران را به افراد و اشخاص منتقل نماید به علاوه این عمل مخالف با اصل بیست دوم قانون اساسی خواهد بود که مقرر می‌دارد (مواردی که قسمتی از عایدات یا دارایی دولت و مملکت منتقل و یا فروخته می‌شود و یا تغییری در حدود و ثغور مملکت لزوم پیدا می‌کند به تصویب مجلس شورای ملی خواهد بود)
و مسلم است که هیچ گاه نه دولت فروش سهام شرکت نفت ایران را به مجلس شورای ملی پیشنهاد خواهد نمود ونه مجلس شورای ملی یک چنین پیشنهادی را قبول و تصویب خواهد نمود بنابراین شایعات مربوط به مسافرت اشخاص به ایران برای به دست آوردن سهام شرکت نفت معقول نیست.
نائب رئیس - آقای بهادری بفرمایید.
بهادری - اخیراً که دو سه روزی توفیق حاصل شد که در خدمت همکار عزیزم آقای دکتر مجتهدی برای زیارت همشهری‌ها به آذربایجان بروم و در غیاب بنده در مجلس سنا جناب آقای نصرالملک هدایت سناتور معظم بیاناتی فرموده‌اند که برخی قسمت‌های آن برای من جای گله را باقی می‌گذارد ایشان با خانواده بنده سوابق بسیار طولانی دارند چون هم به ایشان کمال ارادت دارم بنابراین گمان می‌کردم آشنا داند صدای آشنا را اساساً تربیت خانوادگی به بنده هیچ وقت اجازه نمی‌دهد که به رجال و شخصیت‌هایی که به این آب وخاک خدمتی کرده‌اند اهانت نمایم جناب آقای هیئت مورد علاقه شدید بنده و همه آذربایجانیان ایشان رجل درستکار و با ایمانی هستند و اهل سنجش و چاره‌جویی‌اند چطور ممکن است من به ایشان بیچاره خطاب کنم تا با نیت پنهانی مجلس سنا و سناتورهای محترم که اکثرشان با بنده سوابقی دارند تحقیر نمایم.
به هر صورت تا نگوییم بدو میل به ناحق نکنیم
عرض دویم این است در این مسافرت چند روزه آذربایجان مشاهداتی کردم و مطالبی شنیدم مردم نظریاتی داشتند لازم می‌بینم به عرض برسانم و توجه دولت را جلب نمایم
قسمتی از برنامه اصلاحی که در آذربایجان شروع شده بارقه از امید را دارد در دل مردم روشن می‌سازد و اگر دولت توجه بیش‌تری داشته باشد از حالا بودجه سال آینده کشور تصویب بشود از اول سال بودجه عمرانی در اختیار آذربایجان بگذارند امیدوارم با بررسی این استاندار جدید برنامه اصلاحی پیشرفت بیش‌تری نماید گله و ناراحتی مردم از برق است در تبریز پنج سال است که شرکت برق روشنایی را به مردم حرام کرده برای اصلاح آن هر ماه را به ماه دیگر وعده می‌دهد باید در این مورد دولت توجه عاجلی نماید و همراهی کند که شرکت به دست خود مردم در محل تشکیل شود تا از مزاحمت این شرکت خلاص شود دیگر سایر شهرستان‌های آذربایجان از لحاظ برق گرفتاری‌های فراوان دارد از جمله میانه و سراب که تمنا دارم دستور فرمایید وسایل قرضه از بانک فراهم و در اصلاح وضعیت برق اقدام نمایند همین طور است موضوع آب اکثر از شهرها مثلاً میانه در تابستان آب آشامیدنی ندارد و در زمستان هم فوق‌العاده در مضیقه است خود شهرداری حاضر است کمک‌هایی نماید اگر از طرف برنامه یک نفر مهندس برای مطالعه در تهیه آب میانه فرستاده شود بسیار ضروری است.
دیگر این که عده‌ای از اهالی مراجعه و اظهار می‌کردند دولت تمام مقاطعه‌کاری‌های ساختمانی مربوط به آذربایجان را در تهران به مناقصه می‌گذارد در نتیجه مردم در خود تبریز معطل می‌مانند مخصوصاً صنف کفش‌دوزها به بنده مراجعه و اظهار می‌داشتند که همه ساله کفش ارتش را آنها تهیه می‌نمودند و حالا در تهران کنترات می‌دهند و نیز برای بر آوردن تمام نیازمندی‌ها
در تبریز کارخانه‌جاتی است که می‌تواند به خوبی انجام دهد ولی توجه نمی‌شود. از دولت خواستارم که دستور اکید صادر فرمایند اولاً کنترات‌های ساختمانی مربوط به آذربایجان در محل مناقصه بگذارند دیگر این که برای رفع احتیاجات دولتی از کارخانه‌جات محلی استفاده نمایند.
در تبریز ضمن دیدار دوستان در باب ساختمان آرامگاه مرحوم ستارخان سردار ملی صحبت مذاکره شد مردم آزادی‌خواه تبریز به بنده مأموریت دادند که به نام مردم آذربایجان از این عمل خیرخواهانه جناب آقای تقی‌زاده رئیس محترم مجلس سنا و سایر رجال صدر مشروطیت نمایم اهالی آذربایجان هم در همراهی با این نیت خیر آماده همکاری هستند ضمناً خواستم عرض نمایم که علاوه از مرحوم سردار ملی عده از سران آزادی‌خواه خدماتی انجام داده‌اند از جمله مرحوم باقرخان سالار ملی که اهالی تبریز تصمیم دارند در شهر تبریز آرامگاهی برای آن مرحوم بر پا نمایند و نیز تمنا دارم جناب آقای حکیمی وزیر محترم دربار توجه فرمایند که از اعطائیه ملوکانه برای تعمیر آرامگاه مرحوم ثقةالاسلام شهید که روی اقدام جناب آقای دکتر صدیق وزیر فرهنگ وقت مرحمت شده در بهار امسال اقدام به تعمیر به عمل آید.
عده از زارعین در تبریز و میانه و سراب مراجعه و تقاضای بذر می‌کردند با این که در این مورد چندی قبل تذکر دادم از آقای نخست وزیر خواستارم دستور فرمایند هر چه زودتر قبل از انقضای موسم کشت بذر مورد نیاز را در دسترس زارعین می‌گذارند.
در خاتمه می‌خواهم خاطرنشان کنم در تبریز چندین سال است پرورشگاهی با همت نیک‌مردان درست شده اما متأسفانه در سنوات اخیر به وضع شایسته رو به راه نبود در ضمن بازدید مؤسسات در خدمت آقای استاندار به پرورشگاه هم رفتیم واقعاً از توجه ایشان وضع آنجا سر و صورتی پیدا کرده کارخانه قالی‌بافی در آنجا دایر کرده‌اند که روزانه ۱۵۰ نفر کار می‌کنند و ۱۷۰ نفر تحصیل می‌نمایند از مردم بلند همت آذربایجان تقاضا دارم به قدر همت‌شان به این مؤسسه که دارد سر و وضع آبرومندی به خود می‌گیرد کمک کنند تا بیشتر وسایل مستمندان فراهم گردد اخیراً در تبریز تلفن کاریر دایر کرده‌اند البته این اقدام مفید و بسیار لازم بود ولی مردم گله از وضع کار آن داشتند که شخصاً مراجعه کردم و به نظر نرسید که اولاً عمل ارتباط مکالمه خیلی دیر صورت می‌گیرد و برای کسی که نیازمند مکالمه فوری است دو سه روز معطلی دارد دیگر این که حق مکالمه خیلی گران است و نمی‌دانم این دستگاه چقدر خرج دارد که از بنده برای دو دقیقه مذاکره شصت ریال دریافت داشتند من به این گرانی قیمت اعتراض کردم جواب دادند که این موضوع مربوط به کاریر مرکز است تقاضا دارم توجه در سرعت عمل و نرخ عادلانه آن وزارت پست و تلگراف مبذول دارند.
نامه و تلگرافی هم از طرف شرکت عطار و سقط‌فروش رسیده تقدیم مقام ریاست می‌کنم مقرر بفرمایید به شکایات آنها رسیدگی شود (احسنت. احسنت)
نائب رئیس - آقای صدرزاده بفرمایید.
صدرزاده - در اثنای این هفته در بعضی از جراید اخباری راجع به اتحاد دول اسلامی دیده شد اتحاد و اتفاق کلیه مسلمین در حقیقت از طبع دیانت مقدس اسلام است که اساس و شالوده آن را از چهارده قرن پیش به دست توانای شارع مقدس اسلام گذارده شده اما شواهد تاریخی در دست داریم که دیگران در این اتحاد رخنه و اختلال کرده‌اند که این خود باعث انحطاط و عقب‌ماندگی دول اسلامی شده و به دیگران فرصت داد که به حقوق و منافع آن تجاوز کنند در وضع حاضر که دولت‌های بزرگ و نیرومند در ادامه حیات سیاسی و حفظ استقلال و موجودیت خود محتاج به اتحاد و همکاری دیگرانند اتحاد برای دولت‌های کوچک و عقب‌مانده از لوازم حیاتی آنها است من سال‌ها است با کمال افتخار از حزبی پیروی می‌کنم که یکی از مواد مرام آن ایجاد و تحکیم روابط بین‌الملل و دول اسلامی و در حقیقت عرایض امروز من یک بحث حزبی و مرامی است ولی معتقدم تمام افرادی که از آیین اسلام پیروی می‌کنند طرفدار این عقیده‌اند و تصدیق می‌فرمایید که دول اسلامی با اتحاد خود می‌توانند یک گروه قوی و قابل ملاحظه در جهان به وجود آورند که قادر بر دفاع از حقوق مشروع خود بوده باشند. موجبات این اتحاد از لحاظ قدر مشترک مذهبی که بین افراد این ملت‌ها است کاملاً موجود و یک امر کاملاً طبیعی و بی‌تکلف است و ما می‌توانیم از این اتحاد در روش سیاسی یک همآهنگی به وجود بیآوریم که در حفظ صلح جهانی مؤثر و نیز مفید بوده باشد در این اتحاد رعایت این اصل لازم و بلکه واجب است که کلیه دولت‌های اسلامی و با ایمان و اعتقاد به این که این اتحاد برای نیل به ترقی و سعادت و دفاع حقوق مشروع‌شان مفید و ضروری است گرد هم جمع شوند و الا اتحادی که به دست دیگران صورت گیرد ناپایدار و یا متضمن کوچک‌ترین منفعتی به حال این ملت‌ها نخواهد بود موضوع اتحاد دول و ملل اسلامی را امروز نباید سرسری گرفت و بر عهده کلیه حکومت‌های اسلامی است که آن را از اساسی‌ترین و عمیق‌ترین مسائل سیاسی و حیاتی دانسته و با همین وصف و خصوصیت آن را مورد مطالعه و عمل اقدام قرار دهند امیدوارم که دولت کنونی با راهنمایی کمیسیون خارجه مجلسین در این باب توجه بیش‌تری به این مسئله مبذول و عموم را از تصمیم خود مستحضر سازند (صحیح است) عرض دیگر من به مناسبت بیانی است که جناب آقای دکتر متین دفتری در مجلس سنا فرمودند ودر آنجا نامی از وکلای دادگستری برده‌اند کانون محترم وکلای دادگستری شرحی به بنده نوشته و رونوشت پاسخی که با اظهارات ایشان داده‌اند ارسال و درخواست کرده‌اند که در جلسه علنی قرائت و آن را به مقام ریاست مجلس شورای ملی تقدیم کنم هر چند که من در دوران وکالت از تقوا و شرافتی که لازمه این شغل است پیروی کرده و حق دارم که از جامعه‌ای که به آن منتسب هستم دفاع کنم ولی از باب این که به اصول همکاری و صمیمیت اعضای مجلسین که مورد کمال احترام است اخلالی نرسد و هم کمی وقت اطاله کلام را جایز ندانسته و فقط به عرض مختصری با ذکر چند نکته که در نامه کانون محترم وکلا به آن اشاره شده اکتفا می‌کنم اصولاً کار وکالت و قضاوت طوری است که در هر دعوایی یک طرف که به ضرر او استدلال و حکم می‌شود طبعاً ناراضی و کم‌تر آدم منصفی یافت می‌شود که محکوم بشود و معهذا از قاضی و یا وکیل طرف راضی و خرسند باشد بنابراین از طبع مشاغل قضایی است که همیشه یک عده از مراجعه کنندگان به دستگاه قضایی ناراضی و به همین جهت مشکل است تشخیص داد که گله تمام اشخاص از قضات و وابستگان دادگستری به جا و ناشی از غرض شخصی نباشد به هر حال در هر دسته و صنفی ممکن است معدودی ناباب به وجود آید ولی در مقام انتقاد و اعتراض به یک دسته و جماعت ملاحظه شئون و صلاحیت اکثریت آن جامعه را نباید از نظر دور داشت جامعه وکلای دادگستری از حیث صلاحیت متشکل از شخصیت‌های علمی و با تجربه این کشور هستند و در یک طبقه افرادی یافت می‌شود که قطع نظر از جنبه وکالت دارای شخصیت اجتماعی بوده و به مناسبت تقوا و فضل و دانش و آثار و تألیفاتی که دارند مورد احترام و اعتماد عموم می‌باشند و عده زیادی از اساتید دانشگاه و قضاتی که در دوران قضایی امتحان تقوا و درستی داده‌اند اکنون به این کار اشتغال دارند و هم اینها هستند که با کمال شهامت از حقوق و شرافت مظلومین و آزادمردان دفاع کرده و در قسمت اعظم محاکمات کیفری که تماس با حیثیت و شرافت افراد دارد بدون دیناری پاداش انجام وظیفه می‌کنند هر حال نقص دادگستری تنها از ناحیه معدودی وکلای ناباب نیست و عقیده داشتن بر چنین مطلبی ممکن است ما را از اصلاح اساسی و اصولی دادگستری باز دارد بلکه نکته اساسی در اصلاح دادگستری همانا استقلال قوه قضاییه به تمام معنی و تأمین شئون مادی قضات است که به کرات در این مجلس از آن گفتگو شده ولی هنوز جامه عمل به خود نپوشیده است به هر حال کانون وکلا در نامه خود تصریح کرده‌اند که به طور حتم اگر واقعاً قصد اصلاح دادگستری از طریق اصولی در بین باشد وکالت آماده‌ترین صنفی است که جز اصلاح دادگستری هدفی ندارد زیرا که زندگی وکیل بسته به اصلاح دادگستری و تسریع دادرسی است وکیل دادگستری می‌داند که اگر خدای نکرده یک قاضی امروز به نفع او منحرف شد فردا به ضرر او منحرف می‌شود پس وکیل دادگستری نه موجب انحراف قاضی می‌شود و نه بافرض داشتن چنین فکر فاسدی قدرتی دارد که اراده خود را بر قاضی تحمیل کند عرض دیگرم راجع به آسایشگاه مسلولین فارس است عده مسلولین در فارس بیش از دو هزار نفر است و تنها یک آسایشگاه در فارس بنا شده اخیراً که هیئتی از طرف سازمان به ریاست آقای دکتر فریدون بهمن‌یار به فارس برای مطالعه و رفع احتیاجات آمد یکی از مسائل بسیار لازمی‌که تشخیص داده‌اند تأسیس آسایشگاه مسلولین بوده است که مقداری از آن به وسیله مساعدتی که از طرف جمعیت
شیر و خورشید سرخ شده بنای آن تمام شده و تقریباً در حدود ۲۵۰ هزار تومان دیگر برای تکمیل آنجا لازم است که از طرف سازمان برنامه ضمن سایر اصلاحات پیشنهاد شده خواستم از جناب آقای دکتر معظمی و سایر اعضای محترم کمیسیون برنامه تمنا کنم که از این مساعدت نسبت به فارس دریغ ندارند و امر بفرمایند هر چه زود تر این وجه پرداخته شود که این آسایشگاه مسلولین ساخته بشود و عده زیادی مسلولین که در فارس هستند از این آسایشگاه استفاده کنند (احسنت)
نائب رئیس - آقای کشاورزصدر بفرمایید.
کشاورز صدر - بنده با اجازه آقایان محترم برای عرض یک مطلبی که نمایندگان تمام کارگران به بنده مأموریت داده‌اند که در محضر مجلس عرض کنم اینجا خدمت آقایان رسیدم که یکی این قسمت را عرض کنم و یکی راجع به خود کارگرها یک چند فقره دردی است که اگر در اینجا مجال و فرصت باشد و وقت کفایت بکند باید به عرض آقایان برسانم دیشب بنده را خواستند در آن محل اجتماع کارگران و نمایندگان مجمع کارگران هم در آنجا بودند (یک نفر از نمایندگان - کجا؟) در مجمع نمایندگان کارگران اسکی و مسکی من سرم نمی‌شود آقا اجازه بدهید (آشتیانی‌زاده - به وزارت کار بفرمایید) به وزارت کار مربوط نیست امکا اسکی نمایندگان کارخانه دخانیات نمایندگان کارگران کارخانه‌جات اصفهان این آقایان بودند بنده راجع به این موضوع با آقای آشتیانی‌زاده که کی حق دارد اسکی تشکیل بدهد و کی حق ندارد به آن مبحث وارد نمی‌شوم بنده را آن آقایان که قریب ۱۵۰ نفر نمایندگان کارگران بودند و خواستند و تقاضا کردند که بنده در خود مجلس مقدس شورای ملی به عرض نمایندگان محترم برسانم که کلیه کارگران ایران از این اقدام خداپسندانه، برجسته و منصفانه اعلیحضرت همایون شاهنشاهی مربوط به ارفاق و مماشات و کمک به این رعیای رنجبر اظهار امتنان و تشکر می‌کنند بنده و دوست عزیزم آقای برومند را مأمور کردند که حالا بنده از طرف خودم و ایشان به نمایندگی از طرف آقایان از این اقدام برجسته اعلیحضرت همایون شاهنشاهی قدردانی و سپاسگزاری و تشکر کنم (صحیح است)
اما مطب دیگر راجع به خود کارگران بود این آقایان استدعا می‌کردند که به عرض آقایان نمایندگان محترم برسانم که اینها هیچ وقت توقعات غیر قابل قبول ندارند، این طبقه یک طبقه‌ای هست که برای خدمت به مملکت از طبقات دیگر بیشتر رنج می‌برد، بیشتر زحمت می‌کشد یکی از این کارگرها خدای واحد شاهد است من را منقلب کرد لهجه آذربایجانی داشت و فارسی صحبت می‌کرد و خیلی شیرین شده بود و اظهاراتش خیلی شیرین و دلپسند و نمکین بود این شخص گفت خدای واحد شاهد است که ما حاضریم نصف ماه را گرسنه باشیم یعنی شکم نیمه سیر ولی به ایران علاقه داریم ما شکم نیمه گرسنه قبول می‌کنیم باشیم و به این آب و خاک علاقه داریم و ما مسلماً و مخصوصاً و بدون تردید از آن طبقه کارفرما یعنی صاحب کارخانه به این آب و خاک بیشتر علاقه داریم آن شخص می‌گفت خود نمایندگان محترم مجلس شورای ملی هم مکرر می‌دیدم که می‌گویند مبلغ کمونیستی در صورتی که این مبلغ مرامی‌که خانمانسوز است در درجه اول صاحبان کارخانه هستند عنایت نمی‌کنند و الّا ما که کارگریم از ما اطمینان داشته باشید که به هیچ کیفیت آلوده به این اغراض نمی‌شویم ما ایران را از همه بیشتر دوست داریم تقاضاهایی که داشتند یکی این بود تثبیت شغل کارگران اینها از ماده هشت قانون کار خیلی ناله می‌کردند و به جا هم بود و توقع هم داشتند از آقایان نمایندگان محترم که در موقع طرح قانون کار در مجلس راجع به این امر عنایت و توجهی بفرمایید که یک نفر کارگر شغلش تثبیت بشود صحبت بود درد و دل می‌کردند که یک کارگری است که به عنوان روزمزد است یک کارگری است به عنوان مقطوع یک کارگری است به عنوان حکمی، اینها هر کدام یک مزایای مخصوصی دارند که همین موجب می‌شود هر روز یک دسته بیایند و بگویند امتیاز ما باید این جور باشد دلیلشان هم این است می‌گویند آن دسته دیگر امتیازشان این طور است این نمایندگان کارگران توقعشان این بود که نمایندگان محترم مجلس شورای ملی در موقع طرح قانون کار این تشتت و اختلافی که در وضع مزد این کارگران است رفع کنید و ضمناً وضع آنان را تثبیت کنید مثلاً به طوری که می‌گفتند و آقایان بیشتر از بنده اطلاع دارید رتبه‌های فنی هست یعنی یک مراتب کارگری هست که اگر یک کسی ۵ سال کارگر بوده این شخص از آن کسی که یک سال کارگر است بیشتر حقوق می‌گیرد اما روی میزان و قاعده آقایان به عرض بنده توجه بفرمایید و عنایت بکنید به این که حق اینها از قانون کار تأمین بشود دیگر آن که متوقع بودند که وقتی کارگران اجتماع می‌کنند و نمایندگان واقعی وحقیقی خودشان را انتخاب می‌کنند نه نماینده قلابی نماینده واقعی و حقیقی آنها که سرنوشت کارگر در اختیار آن نماینده است آن نماینده‌ای که حقیقتاً از روی واقع انتخاب می‌شود آن نماینده طوری باشد که دولت نتواند تهدیدش بکند به عنوان این که اگر حفظ حقوق کارگر را کردی تو را از کارت منفصل می‌کنم باید در این جا یک مصونیتی برای نماینده واقعی کارگران قائل شد و این التفات را نمایندگان محترم مجلس شورای ملی بکنید تا آن نماینده واقعی کارگر قادر باشد از حقوق کارگرها دفاع کند و حقوق آنها را حفظ کند و مانع از تقسیم حقوق آنها بشود موضوع دیگر راجع به پاداش کارگران سیلو بود همه ساله وزارت دارایی به کارگران سیلوی تهران و جاهای دیگر یک پاداش می‌داده و معمول بوده است یک کسی این حرف را با یک صورتی گفت که بنده را منقلب کرد آقای برومند تشریف داشتند و ناظر بودند می‌گفت که آقا این پاداشی که می‌دهید نمی‌دانید که چه تأثیری می‌کند در زن و فرزند و عائله من او می‌گفت وقتی می‌روم خانه همان طور که عید همه قادر هستند لباس نو بپوشند همه زندگی خوب داشته باشید من هم دلم می‌خواهد چهار متر چیت برای زن و بچه‌ام بگیرم و ببرم که خیالم راحت باشد و خوش باشم، استدعای بنده از جناب آقای وزیر بهداری این است که یادداشت بفرمایید و تأکید بفرمایید به آقای کفیل وزارت دارایی که همین امروز یا فردا دستور بدهند پاداش این اشخاص داده شود (صحیح است) یک نامه‌ای است که جناب آقای آزاد به من دادند که در اینجا می‌خوانم باز هم این از یک کارگر است من توقع دارم و استدعا می‌کنم که کملین مجلس بلند شوند و راجع به این مطلب صحبت کنند، شما آقای دکتر طاهری شما آقای رفیع آقای ملک‌مدنی که اینجا سوابقتان از بنده زیادتر است من اگر حرفی بزنم فوری به من می‌خندید که یا یاوه می‌گوید یا کج است (صحیح است- صحیح است) بنابراین همیشه این شوخی‌ها و این مزاح‌ها را دارند (صحیح است) ولی بدانید حکومت به دست ما کارگرها می‌افتد و بترسید از روزی که ما آمدیم اینجا (خنده نمایندگان- صحیح است) حالا باز هم صحیح است بگویید و بخندید اگر این نامه صحیح است باز هم بخندید. نامه این است:
«جناب آقای آزاد نماینده محترم مجلس شورای ملی
محترماً معروض می‌دارد ما مسلولین شرکت نفت ایران و انگلیس به گناه این که در خدمت شرکت نامبرده مسلول شده‌ایم از هر طرف موجب ظلم و جور شرکت مذبور واقع شده و پس از اخراج از کار و صرف هستی خود در راه معالجه این بلای خانمانسوز و اخذ گواهینامه بهبودی کامل مدت مدیدی است برای احقاق حق و اعاده کار خود به اولیای محترم امور مراجعه که متأسفانه به نتیجه نرسیده و مجبور شدیم در این زمستان عائله خود را رها کرده به خانه ملت متحصن گردیم استدعای ما این است که مفاد تصویب‌نامه مورخ ۱۳ دی ماه ۱۳۲۷ هیئت دولت که درباره کارمندان مسلول دولت اجرا می‌شود در مورد ما کارمندان شرکت هم اجرا گردد. غلامحسین ضیا»
بخندید باید گریه کنید جلسه پیش هم راجع به یکی دیگر خواندم آخر یک حرکتی بکنید بیایید اینجا بگویید من چرا بیایم که بخندید یک کسی بیاید اینجا که به او نخندید، اقدام بکنید من که می‌گویم می‌خندید این شرکت نفت هستی ما را برده است، تمام هستی ایران این نفت است بگویید این کارگرانی که مسلول شده‌اند لااقل اینها را نگهداریدش من مثل این می‌ماند که آدم بی‌اعتنایی به افکار ملت ایران و مردم ایران بکند (فقیه‌زاده- آقای کشاورزصدر در کمیسیون نفت این مذاکره شد کفیل وزارت دارایی تعهد کرد که وسایل راحتی اینها را فراهم کند) برای آقایان نمایندگان محترم که در عین حال مزاح فرمودند و اظهار لطف فرمودند راجع به این عرضی که کردم و خندیدند و یک چنین خنده‌های مزاح‌آمیز کردند یک رباعی که این دو سه روزه ساخته‌ام که می‌خوانم.
ای مجلسیان روز زیان و ضرر است
نزدیکتر از سایه به ماها خطر است
امروز به خود آمده فکری بکنید
اندیشه فردا به خدا بی‌ثمر است
(احسنت، احسنت) (فرهودی - جف القلم)
یکی هم این شرحی است که اتحادیه صنف عطار و سقط‌فروش نوشته است و من نمی‌دانم که چه می‌گویند و چه جور است وضع‌شان (تیمورتاش – یک مشت دزد) از
نزدیک نرفته‌ام ببینم چه می‌گویند. جلب نظر کفیل وزارت دارایی را به این امر می‌کنم که اگر حرف حسابی است بپذیرند و اگر حرف حسابی نیست رد کنید مردم را وسط زمین و آسمان نگاه ندارید
رئیس - آقای رفیع مطلبی داشتید؟ بفرمایید.
رفیع - آقای نریمان یک مذاکره‌ای کردند و سؤالاتی فرموده‌اند از وزیر امور خارجه بهتر این بود در موقعی که آقای وزیر امور خارجه هستند سؤال بکنند چون جواب باید داده شود، کمیسیون خارجه شاید در ۲۵ روز قبل بود با حضور آقایان به آقای وزیر امور خارجه تذکر داد و منویات مجلس شورای ملی و دولت را به ایشان گفت که به نماینده خود بنویسید که ما غیر از صلح چیز دیگری را در نظر نداریم و بالاخره متذکر شدند اگر تصمیمی در هر موردی می‌خواهید بگیرید باید با کمیسیون خارجه مشورت کنید و نظر کمیسیون را بخواهید (صحیح است) و کمیسیون خارجه اگر صلاح دید در مجلس محرمانه و مجلس خصوصی مذاکره کرد بعد تصمیم بگیرد مکرر به ایشان گفته شده ولی وضعیاتی پیش آمده برای وزیر امور خارجه که یک جوابی شاید به نماینده خودش داده باشد پریروز در کمیسیون خارجه قریب یک ساعت و نیم با حضور آقایان مذاکره شد ادله‌ای که اقامه بکنند شاید متقاعد بشوند ولی با این حال چهار بار به ایشان تذکر داده شد که اگر نصف شب هم بشود بایستی به ما تلفن می‌کردند و ما کمیسیون امور خارجه را فوق‌العاده تشکیل می‌دادیم که با نظر کمیسیون عملی تصمیمی‌گرفته بشود که طرفداری از صلح باشد قرار شد که این مرتبه ابداً بعدها بدون اطلاع کمیسیون خارجه و مجلس شورای ملی در لا و نعم امریه‌ای به جایی صادر نکند این مسئله لازم بود که مذاکره بشود در اینجا و من از آقایان خواهش دارم مسائل خارجی را قبلاً با وزیر خارجه در میان بگذارند (صحیح است) و با اتفاق ایشان سؤال و جواب بشود چون کمیسیون خارجه آنچه وظیفه‌اش رفتار می‌کند می‌توانید به کمیسیون خارجه بیایید در آنجا مذاکره کنید یک مسائلی است که با یک صحبت بدون مطالعه اسباب زحمت یک ملتی می‌شود (صحیح است)
نائب رئیس – نامه‌ای از کارگران معادن زغال‌سنگ تمشک رسیده راجع به حقوق چهار ماهه‌شان که به دولت اطلاع داده می‌شود که حقوق‌شان را بدهد
برومند - بنده تذکری دارم
نائب رئیس - طبق چه ماده‌ای؟
برومند - طبق ماده ۱۶۷ و ۱۶۹ بیش از یک ماه است سؤالی راجع به کارگران برق از وزارت کار کرده‌ام هنوز جواب نداده‌اند و عده‌ای از این کارگران بیکارند دستور بفرمایید برای جواب حاضر شوند.
نائب رئیس - بسیار خوب اقدام می‌شود.
آشتیانی‌زاده- بنده هم اخطار دارم مطابق همین موادی که فرمودید سؤالی در چندی پیش از وزیر کشور راجع به تماشاخانه تهران و عوایدی که پرداخت می‌شو د و یک سؤالی هم از وزیر کار کرده‌ام و یک سؤالی هم امروز تقدیم کردم استدعا می‌کنم امر و دستور فرمایند که هر چه زودتر برای جواب حاضر شوند.
فرامرزی - حقیقتاً این طور است هشت ماه پیش سؤالی کرده‌ام که هنوز جواب داده نشده است.
۴ - بقیه مذاکره در لایحه بهداشت شهری
نائب رئیس - تأکید می‌شود که حاضر بشوند ماده پنج لایحه بهداشت شهری مطرح است پیشنهادی راجع به کفایت مذاکرات رسیده که قرائت می‌شود.
(به شرح زیرقرائت شد)
ریاست محترم مجلس
اینجانب در ماده پنج کفایت مذاکرات را پیشنهاد می‌نمایم.
دکتر سید امامی
نائب رئیس - آقای دکتر سید امامی
دکتر سید امامی - عرض کنم راجع به ماده پنج پیشنهادی نرسیده و همین طور که دفعات قبل تذکر داده شده که این لایحه خیلی طولانی است و اغلب هم مجلس از اکثریت می‌افتد این است که می‌خواستم خواهشی کنم آقایان کفایت مذاکرات رأی بدهید که ماده پنج هم تمام شود چون ۱۵ ماده است و اگر بنا شود در اطراف این مواد پیشنهاد داده شود وقت مجلس و آقایان گرفته می‌شود خواستم تقاضا کنم از دادن پیشنهادات تا اندازه‌ای که ممکن است خودداری بفرمایند و کم‌تر هم صحبت شود چون در کمیسیون بهداری که اغلب آقایان فنی بودند آن طور که لازم بوده صحبت شد و بحث شد.
نائب رئیس - آقای فرامرزی مخالفید؟
فرامرزی - عرض کنم علت مخالفت من در این است که عده برای رأی کافی نیست باید کاری کنیم که مجلس در روی بن‌بست قرار نگیرد و الان تنگنایی است که نه می‌تواند از این طرف برود و نه از آن طرف و الّا مخالفت دیگری ندارم.
نائب رئیس - بایستی آقایان وظیفه‌شان را انجام بدهند و از مجلس خارج نشوند
حاذقی - وقتی به آنهایی که وارد می‌شوند تذکر بدهند که از جلسه بیرون نروند دیگر مجلس از اکثریت نمی‌افتد
فرامرزی - تذکر که رفع مخطور نمی‌کند. (در این موقع عده برای رأی کافی شد)
۵ - تصویب صورت مجلس
نائب رئیس - اکثریت حاصل است صورت مجلس گذشته تصویب شد.
۶ - بقیه مذاکره در گزارش راجع به بهداشت شهری
نائب رئیس - به کفیت مذاکرات در اصل ماده پنج آقایانی که موافقند قیام کنند (اکثریت بر خاستند) تصویب شد چون پیشنهادی نرسیده بنابراین رأی می‌گیریم به ماده پنج آقایان موافقین قیام کنند اکثریت برخاستند تصویب شد ماده ششم مطرح است من از آقایان خواهش می‌کنم که ربع ساعتی توجه بفرمایند که این کار تمام شود.
ماده ششم قرائت می‌شود
به شرح زیر قرائت می‌شود
ماده ۶ – کارخانه‌هایی که مواد خوراکی و آشامیدنی می‌سازند (از قبیل کنسروسازی - کره‌سازی- لیمونادسازی) مکلفند از وزارت بهداری تحصیل پروانه نمایند و در صورتی که به خلاف شرایط پروانه مواد مزبور را بسازند کارخانه توقیف و صاحب آن به حبس تأدیبی از دو ماه تا شش ماه محکوم می‌گردند دادگاه ضمن حکم خود طبق تقاضای بهداری دستور خروج از مصرف یا از بین بردن آن را خواهد داد.
نائب رئیس - آقای ملک‌مدنی مخالفید؟
ملک‌مدنی - بله مخالفم عرض کنم این ماده بسیار خوب ماده‌ای است ولی اشکالی که من دادم اشکال اصولی است که می‌خواستم متذکر شوم آقای وزیر بهداری توجه بفرمایید.
ما برای هر کار پنج دستگاه نباید درست کنیم ملتفت عرض می‌شوید؟ اگر وزارت بهداری باید در بهداشت مؤسسات و کارخانه‌جات و امور دخالت داشته باشد شهرداری دیگر نباید دخالت داشته باشد (صحیح است) این دو دستگاه داشتن موجب اخلال و بی‌نظمی و بی‌ترتیبی کار است ما باید این را روشن کنیم اگر بهداشت کارخانه‌جات و مؤسسات را شهرداری صلاحیت دارد که مداخله کند بهداری شهرداری مکلف است این کارها را بکند (صحیح است) پس دیگر این کار کار وزارت بهداری نیست به نظر من، برای این که ما باید انجمن شهرها را تشکیل بدهیم حکومت شهر را به دست خود مردم شهر بدهیم این قدم‌هایی است که دنیا برداشته و ما هم باید پیروی کنیم از آن. اگر خیر بنا بر این است که وزارت بهداری مداخله کند در بهداشت و مراقبت از کارخانه‌جات پس شهرداری‌ها را منحل بکنید و بیخود از مردم پول نگیرید و بیخودی یک اداره کل بهداری در شهرداری‌های تهران و ولایات نباشد که آن وقت هم وزارت بهداری این تکلیف را داشته باشد و هم شهرداری بنده خواستم این تذکر اصولی را بدهم و در عین حال به نیات خیر آقای دکتر صالح هم کاملاً واقفم ولی ما باید راه و روش را طوری تعیین کنیم که در عمل به اشکال برنخوریم.
نائب رئیس - آقای کشاورزصدر موافقید بفرمایید.
کشاورز صدر – به عقیده بنده با این امتحانی که شهرداری داده بود و الان هم که شهرداری نیست به نظر بنده وزارت بهداری نهایت درجه ضروریت دارد که طبق این ماده ششم آن طوری که نوشته شده دخالت داشته باشد و البته آقای وزیر بهداری هم باید یک شالوده‌ای هم بریزند که اگر هم خود ایشان هم در رأس وزارت بهداری نبودند آن دستگاه از روی کمال بی‌طرفی و خوبی انجام وظیفه کند (صحیح است) اما نکته‌ای که به نظر بنده می‌آید و برای این اظهار موافقت کردم و موافقت بنده مشروط بنده
یک چیزی است که می‌خواهم اضافه کنم و آن این است که آمار گمرکی را برای همه آقایان نمایندگان آوردند استدعا می‌کنم این آمار گمرکی را قرائت کنید در آمار گمرکی نوشته است هفتاد خروار سبزی تازه خوردن شصت و پنج خروار از لندن و پنج خروار از ممالک دیگر وارد ایران کرده‌اند، سبزی خوردن وارد مملکت فلاحتی ایران آقای قائم مقام کجا تشریف دارند پانصد و هشتاد خروار مشروبات الکلی که دویست و نود خروارش آبجو است از لندن از انگلستان وارد ایران کرده‌اند (فرامرزی - جوش را از اینجا برده‌اند) و میلیون‌ها جعبه که عبارت از صد تن باشد آقای وزیر بهداری گوشت سگ و گربه و خوک به این مملکت آورده‌اند آنها را معاینه کنید حالا که زورتان نمی‌رسد از دولت ابد مدت انگلستان چیزی وارد نکنید لااقل معاینه کنید، از کجا معلوم است قاطی آن سبزی‌ها یک میکروبی نزنند تا آنهایی که می‌گویند نفت را نمی‌دهیم یعنی ملت ایران کلک‌شان را بکنند (صحیح است) شما اینها را آقا اگر می‌توانید معاینه بکنید بکنید و اگر نمی‌توانید نگذارید وارد کنند هر کثافتی را که نباید از خارج وارد ایران بکنند این که نشد در مملکت اسلامی پانصد و هشتاد خروار مشروبات خارجی وارد کنند این را آقای وزیر بهداری توجه کنید توضیحش، را هم بخواهید این آمار مربوط به سال ۱۳۲۸ است من آمار را نگاه کردم بخوانید و مورد توجه قرار بدهید.
نائب رئیس - آقای وزیر بهداری
وزیر بهداری - عرض کنم که جناب آقای ملک‌مدنی بیاناتی فرمودند راجع به این که چون شهرداری بایستی این کار را بکند لزومی ندارد که وزارت بهداری بکند آقای کشاورزصدر توجه بفرمایید عرض کنم طبق یادداشتی که یکی از رفقا به بنده تذکر داد طبق قانون اساسی مسئولیت بهداشت در مقابل مجلس شورای ملی با وزیر بهداری است نه شهرداری گذشته از آن این قانون یک قانونی است که در بهداری شهرداری نوشته شده است و در آنجا اصلاً کمیسیون تشکیل شد آقای دکتر علوی، آقای دکتر کاسمی آقای دکتر جلالی چند نفر از نمایندگان چند یک سال و نیم دو سال نشسته‌اند در بهداری شهرداری این را نوشته‌اند آخرش هم اگر ملاحظه بفرمایید نوشته است این نامه مربوط به این قانون را وزارت بهداری و شهرداری تهیه می‌کند ولی در مقابل شما بنده مسئولم یا بنده نوعی که وزیر باشد (صحیح است) و تمام عملیاتی که اخیراً دیدید در وزارت بهداری شد از قبیل جمع‌آوری دارو و آبلیمو و غیره تمام اینها را بنده کردم و وزارت بهداری و اداره بهداری شهرداری و طبق قانون مصوب ۱۳۰۵ مجلس شورای ملی کلیه بهداری‌های کشور تحت نظر صحیحه کل مملکتی است مقصود از صحیحیه کل مملکتی هم وزارت بهداری فعلی است بنابراین قانون را باید بنده بیاورم و در ایالات و ولایات هم همان طور که اینجا نوشته شده است وظایف خودمان را به آنها محول می‌کنیم که آنها انجام بدهند ولی قانونش را بنده باید بیاورم مسئول هم بنده هستم مقصود عرضم این است که نظر آقای ملک‌مدنی در این موضوع صحیح است و تأمین است شهرداری به معیت ما این قانون را تهیه کرده اما در موضوعی که آقای کشاورزصدر فرمودند صحیح است در قسمت کنسروها باید عرض کنم که این کنسروها مسمومیت عجیبی در نتیجه مصرف کردن آن پیدا می‌شود که حتی به مرگ هم ممکن است منتهی بشود اخیراً یک مریضی به بنده مراجعه کرده بود معلوم شد که یک کبکی گرفته است و خورده تحقیق کردیم و معلوم شد چون نمی‌تواند کبک را بزند و زحمت دارد یک دوایی می‌دهند که او مسموم می‌شود بعد هم می‌آورند شهر الان هر کس که آنها را بخورد مسموم می‌شود و همین طور در مورد کنسروها که ماده غذایی دارد و اهمیت زیادی دارد و حالا بهداری شهرداری هم تحت نظر ما است جزء وزارت بهداری است و از نقطه نظر بهداشت باید به دستور ما رفتار کند، راجع به الکل هم که فرمودند کاملاً صحیح است و ایشان می‌داند که راجع به الکل یک طرحی تشکیل شده و الان در کمیسیون مطرح است امیدوارم همان طور که راجع به تریاک طرحی آوردیم بتوانیم راجع به الکل هم اقدامی بکنیم که نظر آقایان تأمین شود (صحیح است)
نائب رئیس - آقای رضوی مخالفید؟
رضوی - بنده مخالفم، عرض کنم رسیدگی به هر موضوعی به خصوص این قبیل قضایایی که مبتلا به و مورد استفاده تمام مردم است یک موضوعی است که تاکنون در واقع به هیچ‌وجه در واقع به هیچ‌وجه من‌الوجوه پاکیزگی و نظافت و ظرافت و به خصوص مراعات‌های صحی در آن وجود نداشته و بنابراین مداخله کردن یک مؤسسه‌ای که توانا باشد به این که این نوع اغذیه را یا شبیه و نظیر آن را به اصطلاح به صورت مطلوبی که مناسب با صحت افراد باشد فراهم کند این بسیار ضروری است. اشکالی که هست در این است که آیا وزارت بهداری در اینجا مداخله می‌کند یا شهرداری و حق هم این است که هر دو می‌توانند از نظرهای مختلف در آنجا مداخله کنند برای خاطر این که تعیین نرخ یا به اصطلاح وفور و کمی اغذیه و امتعه شاید کاری است که صرفاً شهرداری باید بکند ولیکن رعایت جنبه صحی و رعایت این قبیل اغذیه به طور کلی باید تحت نظر بهداری باشد زیرا بر فرض این که شهرداری بخواهد مداخله بکند نکته‌ای که هست این است که مملکت ما می‌خواهد شروع به یک چنین قضیه‌ای بکند و تا حال سابقه‌ای نداشت آن وقت سعه این ماده هم زیاد است یعنی وقتی می‌گوییم کلیه غذاها و کلیه چیزهای فروختنی و وقتی که اینها مورد استفاده عموم است اینها باید مورد وقت و رسیدگی قرار بگیرد اگر بنا بر این بشود رسیدگی آنها از طرف شخصی مثل جناب آقای وزیر بهداری یا یک دسته مردمی که هم دارای علاقه و هم دارای ایمانند بشود البته خوب است ولی برای خود تهران اما در ایالات و ولایاتی که دور هستند وضعیت رسیدگی به این قبیل امور چگونه می‌شود و چگونه این امور انجام می‌شود چه اشخاصی را می‌فرستند که بروند و دکان‌ها را رسیدگی بکنند یک باب جدیدی از برای سوء‌نظرها باز می‌شود آن وقت از طرف دیگر این قبیل دکاکین که این قبیل امتعه را می‌فروشند یک ترس و بیمی دارند که اگر یک وقت با فروش این اغذیه خطری برای کسی پیش آمد این ترس و بیم دارد که از او کسی بازخواست می‌کند و یک ضرری متوجه او می‌شود اما می‌ترسم که در آینده با تصویب این ماده چنین بشود که چنین افرادی پیدا بشوند بروند نظارت بکنند و با تأمین نظر خود ناظرها آن وقت یک پروانه صحی به دست دکاندارها هم داده بشود آن وقت در زمان آینده اگر خوردن یک غذایی و با به کار بردن یک چیزی مشکلی پیش بیاید و زحمتی درست بکند آن وقت این پروانه‌هایی که به دست اینها داده می‌شود زحمتی برای مصرف کننده تولید بکند از این جهت بنده تصور می‌کنم که یک دفعه در ظرف یک روز یک موقع امکان‌پذیر باشد که تمام این قسمت‌های امتعه بلافاصله بیایند نظر بدهند و تمام اینها را از نظر صحی پروانه بدهید و اجازه ورود بدهید بنابراین برنامه این موضوع باید با یک دقتی تصویب بشود و باید این را با دقت بیش‌تری تنظیم بکنید تا توجه بیش‌تری از طرف فروشندگان بشود نه این که یک وضعیت بدتری برای آینده مردم باشد این بود که بنده تصور می‌کنم اگر اجازه می‌دادند این ماده به طور کلی با وجود کمال خوبی که دارد حذف بشود زیرا ضررش به نظر بنده بیشتر خواهد بود.
نائب رئیس - آقای صفوی موافقید آقا؟
صفوی - بله آقا موافقم
نائب رئیس - بفرمایید
صفوی - عرض کنم در این ماده ۶ چنانچه ملاحظه می‌فرمایید ادارات بهداری شهرستان‌ها یک وظایفی را به عهده دارند و یک وظایفی هم شهرداری البته اگر همان طوری که جناب آقای اردلان در نظر داشتند این قسمت را جزو وظایف انجمن شهر می‌گذاشتند و رسیدگی به این موضوع‌ها را که حقاً جزو وظایف انجمن‌های شهر هست به شهرداری واگذار می‌کردند مجلس شورا هم بالطبع بیشتر می‌توانست به کارهای مهمتری رسیدگی کند ولی حالا که در اینجا گذاشته‌اند اینجا در ماده ۶ نوشته است کارخانه‌هایی که مواد خوراکی و آشامیدنی می‌سازند آن وقت این مواردی که در بین‌الهلالین نوشته مثل این است که منحصر به این سه کارخانه است که نوشته (از قبیل کنسروسازی و لیمونادسازی) (وزیر بهداری - آنجا از قبیل نوشته شده) (فرامرزی - و غیره دارد) در ماده هفت هم همین طور است در ماده ۷ نوشته شده است که وزارت بهداری مکلف است که مراکزی را که مواد غذایی و آشامیدنی می‌سازند ولی بین‌الهلالین دیگر ندارد در صورتی که این عطف به همان ماده ۶ می‌شود در صورتی که کارخانه‌های مرباسازی و کمپوت‌سازی و کارخانه‌هایی هم هستند که خیارشور می‌سازند و اغلب به واسطه این که در حلبی‌های زنگ‌زده و غیر صحی می‌گذارند
(دکتر راجی - در حلبی‌های سربی) بله بله منظورم این است که اینجا ذکر نشده همان طوری که کارخانه‌هایی هست که برای کمپوت‌سازی غیر از کارخانه کمپوت‌سازی که در خراسان است در بعضی نقاط دیگر کارخانه‌جات کمپوت‌سازی هست و اینها را باید هم تحت نظر وزارت بهداری قرار داد آن وقت رفع اشکال این ماده خواهد شد ولی اگر منحصر باشد به همین چند کارخانه‌ای که اینجا نوشته‌اند مثل این است که کارخانه‌های کمپوت‌سازی و مرباسازی مستثنا باشند یا موافقت بفرمایید که این آنتر پرانتز برداشته شود و همان مواد غذایی و آشامیدنی و کافی است و یا اگر می‌خواهید در پرانتز بگذارید این دو قسمت را هم بگذارید.
نائب رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده که قرائت می‌شود
(پیشنهاد به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد کفایت مذاکرات می‌کنم- حاذقی
حاذقی - مخالفی اگر نیست عرضی ندارم
نائب رئیس- آقای فرامرزی اگر مخالفید بفرمایید
فرامرزی - مخالفت بنده برای این است که عده برای رأی کافی نمی‌شود
وزیر بهداری - آقای رئیس اجازه بفرمایید که بنده توضیحی عرض کنم
نائب رئیس - بفرمایید.
وزیر بهداری - این که بنده اصرار داشتم که موافقت بفرمایند صحبت قبل از دستور نشود (بنده که نمی‌توانستم فضولی کنم و بگویم برای بعد از دستور بماند) برای این بود که الآن ملاحظه می‌فرمایید ۶۲ نفر حاضر هستند در صورتی که در آن موقع ۸۳ نفر بودند و بنده هم که دو ساعت است در حضورتان هستم و البته وظیفه‌ام هست که باشم ولی در این جلسه ملاحظه می‌فرمایید حتی یک ماده هم نگذشته است (یکی از نمایندگان - یک ماده تصویب شد) خیر آقا آن ماده مال جلسه قبل بود در این جلسه فقط رأی به آن ماده گرفته شد این بود که بنده خواستم این مطلب را عرض کنم و مقصودی نداشتم اما توضیحی را که می‌خواستم خدمت آقای صفوی عرض کرده باشم این است که ما نوشتیم (از قبیل) چون وقتی گفتیم مواد خوراکی و آشامیدنی این خیلی هو و هی ممکن است درش مستتر باشد (صفوی - از قبیل ندارد) چرا نوشته شده کارخانه‌هایی که مواد خوراکی و آشامیدنی می‌سازند از قبیل کنسروسازی کره‌سازی و لیمونادسازی وقتی شما گفتید از قبیل مرباسازی شما و کمپوت‌سازیتان و چیزهایی که به نظر آقایان ممکن است برسد آن را هم شامل می‌شود (صفوی - پس آن قسمت بین پرانتز را بردارید) اگر در پرانتز نمی‌گذاشتیم به چیزهای دیگر تعبیر می‌شد خواستیم نوع آن معلوم شود بنابراین پرانتز لازم است ولی اصراری نداریم که نوشته نشود (مرباسازی و کمپوت‌سازی هم اضافه شود) ولی این دو چیز اگر گذاشته شود ممکن است آن وقت چیزهای دیگری هم باشد ولی از قبیل که گذاشته شده به عقیده بنده بهتر است.
چند نفر از نمایندگان - بنویسید و غیره
فرامرزی - اگر نوشتید ممکن است یکی فراموش شود ولی همان کلمه از قبیل بهتر است و کافی است
نائب رئیس - باید رأی گرفته شود ولی عده برای رأی کافی نیست
حاذفی - جناب آقای رئیس بنده در اطراف پیشنهاد کفایت مذاکراتی که دادم می‌خواهم صحبت کنم
نائب رئیس – بفرمایید.
حاذقی - آقایان نمایندگان محترم: می‌خواستم عرض کنم که حیثیت دسته‌جمعی آقایان نمایندگان محترم در معرض خطر است (عده‌ای از نمایندگان - هیچ همچو چیزی نیست) چون مطابق نظامنامه باید ما سه ساعت جلسه داشته باشیم یعنی حداقل وقت جلسه سه ساعت است ولی اگر ضرورت داشته باشد ممکن است جلسه ۴ یا ۵ ساعت ادامه پیدا کند آقایانی که در جلسه حضور دارند هیچ تقصیری ندارند (کشاورز صدر - چرا جلسه را ساعت یازده تشکیل دادند؟ بفرمایید ببینیم) اجازه بفرمایید الان ۷۹ نفر از نمایندگان اینجا حاضر هستند برای انجام وظیفه‌شان و برای این که کار قانونگذاری را انجام دهند نطق قبل از دستور مقدمه است نه ذی‌المقدمه و نتیجه ما ساعت ۱۱ جلسه را تشکیل داده‌ایم و باید تا ساعت ۲ بعد از ظهر کار کنیم بنابراین من خواستم این را عرض کنم و از مقام ریاست هم خواهش کنم این آقایانی که اینجا بودند و بدون توجه به تابلو از مجلس شورای ملی بیرون رفتند اسم آنها را اعلام بکنند (عده‌ای از نمایندگان - صحیح است) برای این که ما که گناهی نداریم ما اینجا می‌نشینیم تا کاری انجام بگیرد و الّا اگر پا شویم و برویم که کاری انجام نمی‌شود و نطق قبل از دستور هم که دردی دوا نمی‌کند.
مکی- آقای حاذقی آن ۹۱ نفری که رأی دادند صدا کنید بیایند رأیی که فشار می‌آورند و با زور می‌گیرند نتیجه‌اش این است.
۷ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
نائب رئیس - فعلاً چون عده کافی نیست جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آیند روز یکشنبه ۲۲ بهمن ساعت نه و نیم دستور جلسه لایحه بهداشت شهری
(جلسه چهل دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
نائب رئیس مجلس شورای ملی- جواد گنجه