مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ آبان ۱۳۲۹ نشست ۷۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل متن قوانین – تصویبنامه‌ها – صورت مفصل مذاکرات مجلس شورای ملی – مذاکرات مجلس سنا
اخبار رسمی – فرامین – انتصابات – آیین‌نامه‌ها – بخشنامه‌ها - آگهی‌های رسمی و قانونی سوالات
سال ششم – شماره ۱۶۶۸
۱شنبه ۲۱ آبان ماه ۱۳۲۹
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۷۸
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۷۸
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه شانزدهم آبان ماه ۱۳۲۹
فهرست مطالب:
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه گذشته
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: اردلان شوشتری حاذقی
۳- بیانات آقایان نخست وزیر و رئیس و رفیع و نورالدین امامی و منصف و مکی و معدل وارباب راجع به قرارداد بازرگانی ایران و شوروی
۴- ختم جلسه به عنوان تنفس
مجلس ساعت ده و ده دقیقه صبح به ریاست آقای رضا حکمت تشکیل گردید.
۱- قرائت اسامی غائبین جلسه گذشته
رئیس- صورت غائبین جلسه پیش قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
غائبین با اجازه- آقایان: موسوی- بزرگ‌نیا- آصف- فرامرزی- دکتر کاسمی- فتح‌علی افشار- ثقةالاسلامی- هراتی- دکتر شایگان- طباطبایی- قراگوزلو.
غائبین بی‌اجازه- آقایان: محمود محمودی- عزیزاعظم زنگنه- خسرو قشقایی- سالار سنندجی- تیمورتاش- ابتهاج- اقبال- حمی‌دیه- پناهی- قاسم فولادوند- طاهری- کوراوغلی- پیراسته- محمد ذوالفقاری- خزیمه علم- صدر میرحسینی- حسن اکبر
دیرآمده با اجازه- آقای دکتر سیدامامی.
دیرآمدگان بی‌اجازه- آقایان: دکتر مصباح‌زاده- سلطانی- شهاب خسروانی- ناصر ذوالفقاری- امیر افشاری.
رئیس- نسبت به صورت مجلس نظری نیست؟ (گفته شد- خیر)
۲- بیانات قبل از دستور آقایان: اردلان، شوشتری، حاذقی
رئیس- چند نفر از آقایان تقاضای نطق قبل از دستور کرده‌اند. آقای اردلان بفرمایید
اردلان- بنده خواستم یک بار دیگر مسرت خود و عموم آقایان نمایندگان محترم و اهالی مملکت را نسبت به قرارداد بازرگانی ایران و شوروی به عرض برسانم و عرض کنم که ما با اتحاد جماهیر شوروی فرسنگ‌ها همسایه هستیم هم مرز هستیم و علاقمند هستیم که همیشه روابط بازرگانی ما با اتحاد جماهیر شوروی برقرار باشد می‌دواریم که نتیجه بسیار خوبی از این عملی که دولت جناب آقای رزم‌آرا فرمودند عاید مملکت ما بشود یکی دیگر از عرایضی که بنده داشتم و می‌خواستم اینجا عرض کنم این است که علاوه بر وظیفه نمایندگی مجلس شورای ملی، مجلس شورای ملی اینجا به بنده نمایندگی دیگری داده‌اند که آن نظارت اندوخته اسکناس است بنابراین وظیفه نمایندگی بنده در این قسمت حکم می‌کند که در این موقع که آقای نخست وزیر اینجا تشریف دارند تذکر بدهم که توجهی هم نسبت به مطالعات ما بفرمایند، البته در جراید هم خواندیم که طلب ما از اتحاد جماهیر شوروی چیست؟ لیکن من چون عضو ناظر اندوخته اسکناس هستم و وظیفه‌ای که مجلس شورای ملی به بنده محول فرموده یکی همین حفظ پشتوانه ارزی و طلا و مسکوکی است که متعلق به همین اسکناس منتشره است این وظیفه به من حکم می‌کند، البته چندین نوبت صورت حساب از اتحاد جماهیر شوروی به ما رسیده است و تأیید و تصدیق کرده است که طلب ما از آنها چیست یعنی امانتی که ما در نزد آنها داریم این مبلغ است و بنده برای روشن شدن ذهن آقایان و این که ملت ایران بداند که چیست این را عرض می‌کنم طلایی که امانت داریم در مسکو در نزد دولت اتحاد جماهیر شوروی ۱۱۱۹۶۰۷۰ گرم طلای خالص است که این طلای خالص را اگر ما به نرخ هر گرم ۲۹ ر ۳۶ ریال حساب بکنیم بالغ بر ۴۰۶۳۰۶۸۸۴ ریال می‌شود این طلایی است که ما در مسکو امانت داریم اما غیر از طلا ما یک دلار هم طلب داریم از اتحاد جماهیر شوروی آن دلار ما عبارت است از ۷۵۷۵۰۳۸ دلار که اگر این دلار را با نرخ رسمی ۵ / ۳۲ ریال تسعیر کنیم ۲۴۴۲۹۴۸۹۸۰
ریال می‌شود که جمع طلب ما یعنی پول امانتی ما از حیث طلا و دلار در مسکو جمعاً می‌شود ۵۰ ر ۶۵۰۶۰۱۸۶۴ ریال البته برای دول بزرگی مثل اتحاد جماهیر شوروی این مبلغ ناچیز است ولی برای ما ملت ایران این مبلغ بسیار مهم است، من امیدوارم جناب آقای نخست وزیر همین طور که به حمدالله موفق شدند این قرارداد را به امضا رساندند و بنده به ایشان تبریک می‌گویم امیدوارم موفق شوند که این پول را هم بتوانند به خزانه بانک ملی ایران تحویل بدهند (نمایندگان- انشاء‌الله) بنده بقیه وقت عرایضم را می‌دهم به آقای حاذقی.
رئیس- آقای شوشتری.
شوشتری- بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم بنده امروز می‌خواستم در فلسفه نطق قبل از دستور وارد بشوم و یک روزی صحبت خواهم کرد ولی چون مطلب مهم است و از وجود جناب آقای نخست وزیر در مجلس استفاده می‌کنم به مطالب دیگری می‌پردازم این را می‌گذارم به موقع خودش، در نطقی که در آن جلسه کردم راجع به پایین آوردن هزینه زندگی مطالبی گفتم که در خارج حسن اثر کرد و از من سؤال کردند که شما به طور مبهم و مجمل صحبت کردید تشریح نگردید که چطور می‌شود که در تهران هزینه زندگی را پایه پایین آوردنش را گذارد که در ولایات تأثیر بکند و گفتند که چرا مثال زده‌اید به اجارات و زمین‌های سنگلج تشریح کردم که من چون اهل این فنم اهل عملم طوری تشریح خواهم کرد که همه متوجه بشوند مجدداً رفتم اطراف پارک‌شهر را مساحت کردم این طرف، آن طرف، دیدم از این پارک‌شهر ما می‌توانیم استفاده زیادی به پایین آوردن اجارات بکنیم بدون این که دچار هو و سفسطه بشویم پایه پایین آوردن اجارات دکاکین و منازل و سرقفلی را بگذاریم و از همین راه به کارمندان تقسیم کنیم گفتند چطور؟ حساب کردم در حدود هشتاد و چند هزار متر از زمین‌هایی که به مالکیت شهرداری هنوز باقی است اینجا از این راه ما می‌توانیم استفاده بکنیم، گفتند بیست میلیون تومان پول بدهیم؟ گفتم جناب آقای نخست وزیر پول هم لازم ندارد اگر این را قلم دست بگیریم و هر چهار صد متر را اجاره بدهیم بیست ساله به یک نفر قیمتش، آنچه را که درآمد است آن را هم معین بکنیم بابت اجاره بگیریم بعد از بیست سال هم این چهار صد متر را که روی نقشه حساب کنیم شانزده در بند دکان می‌شود و دوازده عمارت صد متری که ۳ اطاق و آشپزخانه و غیره را تهیه می‌کند، یا این که هزینه او بیش از هشتاد هزار تومان نمی‌شود این حرف‌ها دروغ است این پول‌های زیادی که کنتران‌چی‌ها گرفته‌اند خانه‌هاشان را از طلا بسازند، سیماب مذاب بسازند طلای مذاب بسازند اینها چرت است من اهل حسابم خودم بیست و دو هزار متر بنا کردم بیمارستان شاه‌رضا را به مباشرت خودم این از سرداب یعنی از انبار زیر این چهار و چهار و چهار که شانزده در بند می‌شود از تو و داخل می‌شود و بنایی که رویش سه طبقه بنا می‌شود هشتاد هزار تومان می‌شود متری دویست تومان آن وقت اجاره می‌دهند ماهی دو هزار و دویست تومان در صورتی که دکان بیش از ماهی سی تومان اجاره نداشته باشد ولی این عمارات بالا ۳ اطاق با تمام لوازم پایین شصت تومان و هشتاد تومان و صد تومان، تمام اجارات را پایین می‌آورد حساب کردم هزار و نهصد دکان ساخته می‌شود هم عوایدی برای شهرداری پیدا شده هم این لوطی‌بازی که بیایند پول دولت و مملکت را بگیرند و هشتاد هزار تومان ساختمان مسلخ است حالا می‌رسد به ده میلیون تومان برای این است که پول جیب است و می‌گویند این ده بر جیب و به جیب می‌زنند البته این مقدماتش را فکر بفرمایند بنده می‌آیم نقشه‌اش را می‌دهم تربیتش را می‌دهم این یک چیز دیگر این که چند روز است جناب آقای رزم‌آرا مرا مستأصل کرده‌اند هی می‌آیند می‌گویند برو از رئیس‌الوزرا یک دکه‌ای برای من بگیر، دکه چیست؟ معلوم شد این دکه‌هایی که توی خیابان می‌گذارند هر کدام یکی هزار دو هزار سه هزار تومان حق سه بوفه بازاری دارد دلالی دارد (یک نفر از نمایندگان- سرقفلی دارد) بلی سرقفلی دارد عرض کنم که جناب آقای رزم‌آرا اگر دکه‌ای در تهران لازم است چرا نقشه‌اش را نمی‌کشند یک دفعه هزار دکه بسازید ۱۵۰۰ دکه بسازند که هر کس دکه خواست ماهی ده تومان هم اجاره بدهد یک دفعه بدهند که این رشوه‌خواری‌ها، این لوطی‌بازی‌ها برچیده شود، موضوع دیگر هم عده‌ای به من مراجعه کردند در همان تصویب‌نامه‌ای که گذشت جناب آقای نخست وزیر راجع به گمرک اجناس چینی، بلور، اینها که وارد می‌شود ما باید صنایع مملکت و کارخانه‌های مملکت را تقویت بکنیم اما آنهایی که داریم نه آنهایی که نداریم، فوری چینی رسید به یکی چهل تومان پنچاه تومان، اما بعد رسید به یکی بیست ریال هیجده ریال حالا در این تصویب‌نامه هیچ مأمورین سوء‌نظر ندارند و متوجه نیستند عمل را طوری کرده‌اند که اینجا هزینه زندگی گران می‌شود یعنی چه؟ یعنی ما باید راجع به چینی‌آلات آنهایی که در داخل مملکت تهیه نمی‌شود برای یک قوری که یک تومان تمام می‌شود ما سه تومان گمرک روی آن می‌گذاریم این مال فقرا است این مال عموم اهل مملکت است این را هم استدعا دارم توجه بفرمایید این یک موضوع است که یادداشت کردم موضوعات را باید بیاییم و در مجلس حرف بزنیم همه آقایان نمایندگان محترم به عقیده من مطالب‌شان را می‌فرمایند و حسن استقبال هم می‌کنند و همه حسن نظر دارند یکی دیگر هم قربان این موضوعی که عرض کردم و یک چیزی که استدعا کردم از شخص آقای نخست وزیر توجه بفرمایند چهار روز قبل در خدمت جناب آقای اورنگ رفتیم در این چهار صد خانه محلی که یک کارمند بیچاره‌ای که ۳۲۰ تومان بیش‌تر حقوق نمی‌گیرد و دوازده اولاد دارد خدا شاهد است عیالش هم هست خودش هم هست (اورنگ- مادرش هم هست) و یک نفر هم باید برای انداختن رخت‌خواب دوازده نفر عائله باشد که آنها را جمع کند این خانه‌ها را آقا ۲۵ هزار تومان برگذار کرده‌اند سه اطاق هم دارد خدا شاهد است این سه اطاق به قدر جای خواب این پانزده نفر نیست این خانه‌ها این اراضی دولت یکی هفت هشت هزار تومان ده هزار تومان تمام شده این کارمند یکی ۳۲۰ تومان هم حقوق بیش‌تر ندارد ماهی ۱۲۰ تومان هم باید بدهد این کارمند با ۱۵ نفر کلفت در این مملکت این بدبخت خاک بر سر چه کار بکند: و چطور زندگی بکند برای این که جناب آقای رزم‌آرا در این ساختمان‌ها به جیب زدند پول خوردند این دزدها این مأمورین کوچولو، که ۶۳ هزار لیره را دو مرتبه می‌دهند به یک کنترات‌چی لوطی که آن را ببرد و بخورد این را استدعا دارم توجه بفرمایید خانه چهار، پنج اطاق را ۴۵ هزار تومان مگر چه خبر است؟ ما می‌خواهیم سطح زندگی را بیاوریم پایین هزینه زندگی را یا دولت خودش دلال بازار بشود، این معنی ندارد اینها همه مردم این مملکت هستند استدعا دارم امر بفرمایید کاملاً بروند رسیدگی کنند آنچه را که قیمت واقعی آنها است خدا دهن مرا خرد کند غیر از حرف حق چیزی نمی‌گویم ریا نمی‌گویم احل‌الله‌البیع و حرم‌الربوا غیر از قرآن چیزی نمی‌گویم اجازه بفرمایید بیاورند مال‌الاجاره خانه را حساب بکنند به طوری که این کارمند بدبخت این بینوا بتواند بپردازد و بتواند با عائله خودش یک سرپناه و یک آغلی داشته باشد و همه بایستی زندگی بکنند از این جهت این مطالب را لازم دیدم عرض کنم و امیدوارم مورد توجه نمایندگان محترم همه واقع بشود و دولت هم عرایض صادقانه و خالصانه بنده را توجه بفرمایند (بعضی از نمایندگان- صحیح است- احسنت)
رئیس- آقای حاذقی
حاذقی- در جلسه پریروز عرض کردم در کشورهای دیگر دنیا اقلیت در مجلس انتقاد می‌کند و اکثریت حکومت می‌کند این یک حرفی است که کاملاً منطقی و اساسی است عرض کردم اگر مجلس شورای ملی ایران که مرکز قوه عاقله مملکت و نماینده افکار و عقاید ملت و عامل اجرای منویات مردم است بخواهد کار بکند ترتیبش همین است که اکثریت به بهانه این که اقلیت انتقادهای شدید می‌کنند و گاهی حمله‌ها و تعرضاتی می‌کنند و بنابراین کار نکردن ما که اکثریت هستیم و وظیفه ما این است که مرد مردانه با ایمان و علاقه وظیفه‌ای را که تشخیص می‌دهیم به صلاح مملکت است اینجا همکاری کنیم و از انتقادهای بی‌غرضانه اقلیت هم در کار مملکت استفاده بکنیم و خلاصه با تشریک مساعی و همکاری همدیگر کار مملکت را به سر و سامان برسانیم برای بعضی همکاران من سوء‌تفاهمی دست داد من خواستم عرض کنم خود من هم جزو اکثریت هستم اگر عرض کردم مقصود من انتقاد از عمل شخص یا اشخاصی نیست بلکه علی‌الاصول عرض می‌کنم اگر مجلس شورای ملی خوب کار بکند به هیچ قیمتی نمی‌شود تقصیرش را به گردن اقلیت گذاشت ما باید سعی کنیم که اساساً تقصیری وجود نداشته باشد تا متوجه یک دسته از نمایندگان مجلس باشد عرض دیگرم راجع به طرز کار و مجلس‌های دیگری بود که من در آنجاها شرکت کردم و خلاصه به اصطلاح طرز کار مجلس‌ها را در یک جمله عرض می‌کنم که نمایندگان مجلس‌ها در مواقعی که کارهای لازم مملکتی بود جلسه‌های طولانی که از هشت ساعت و ۱۰ ساعت هم تجاوز می‌کرد تشکیل می‌دادند و اشخاصی که آنجا جزو پارتی‌ها و حزب‌های مختلف بودند و نمایندگی مجلس را داشته عقیده‌شان را با کمال متانت می‌گفتند و مخالفین می‌شنیدند و انتقادشان را می‌کردند و بعد اکثریت
جواب می‌دادند و بعد مسائل هم به رأی منتهی می‌شد و همین طور هم در قانون اساسی ما پیش‌بینی شده بنابراین من بسیار متأسفم که گاهی می‌بینم مسائلی که مورد اختلاف نظر بعضی آقایان نمایندگان هست به جای این که بنشینند و روی اصول مجلسی و پارلمانی حل بکنند بیش‌تر وقت‌شان را صرف اخلال و عقب افتادن و تأخیر کار می‌کنند در صورتی که صلاح این است که کارها را تسلیم رأی مجلس بکنند اگر اکثر مجلس تصویب کرد که خوب تصویب شده است و طبق آن عمل می‌شود اگر اکثریت مجلس رد کرد البته رد شده است و همان طور رد شده‌اش به دولت ابلاغ می‌شود یک نکته اساسی که خیلی برای من جالب توجه بود مسئله دوام حکومت‌ها بود این موضوع برای ما خیلی تازگی دارد زیرا متأسفانه در این هفت هشت سال اخیر مجلس شورای ملی مکرر ناظر دولت‌های کم‌دوام و ناظر طرز کارهایی که یک دولت چند ماهه انجام می‌دهد بوده است و خود من که یکی از نمایندگان مجلس بوده‌ام مکرر همین جا عرض کرده‌ام که برای من مشکل‌ترین و سخت‌ترین مناظر منظره‌ای است که می‌بینیم یک دولت مدتی آمده کاری کرده و دست به یک رشته اقداماتی زده بدون هیچ دلیلی و موجبی مجالی برای این که نقشه‌ها و برنامه‌هایش به پایان برسد به او داده نمی‌شود و مرتب صحبت از ضعف و ناتوانی دولت‌ها می‌شود و این برای ما سم مهلک است ملت ایران بیزار است از این که هر چند روز یک دولت عوض بشود و مردم این مملکت کمال علاقه را دارند که یک دولت ثابت و بادوامی با یک برنامه و نقشه‌ای که به مجلسین داده و تصویب شده است و از پشتیبانی مجلسین هم استفاده بهره‌ای داشته باشد موفق بشود آن برنامه کارش را دنبال بکند و به نفع مردم یک قدم‌های مثبتی برداشته بشود و به نتیجه برسد وقتی که من در سوئد بودم پرسیدم دولتی که فعلا در سر کار است چقدر وقت است؟ حساب کردند برای من گفتند که این دولت ۲۵ سال است که الان بر سر کار است من تعجب کردم گفتم که در ظرف ۲۵ سال چندین بار انتخابات تکرار شده گفتند بله دولت دو مرتبه همین دولت است زیرا که حزب اکثریت که حکومت می‌کند همین اشخاص را مرتب در آغاز مجلس‌ها معرفی می‌کند و همین‌ها به عنوان دولت مشغول کار می‌شوند و برنامه‌شان را دنبال می‌کنند گفتند در این ۲۵ سال ممکن است وزیری مستعفی شده یا پیر شده و متقاعد و بازنشسته شده و به اصطلاح معروف عمرش را به شماها داده و مرده بالأخره جانشین او از همان حزب و دارای همان فکر و عقیده و مرام فوری به جانشینی او تعیین می‌گردد و همان روال کار را ادامه داده و در نتیجه گفتند که طی همین ۲۵ سال کارهایی ما انجام داده‌ایم که شرحش شاید ساعات زیادی وقت لازم داشته باشد که توضیح داده شود و به طور خلاصه در تمام قلمرو آن مملکت گفته به حساب دقیق یک فرد بی‌سواد وجود ندارد از نظر تعلیم و تربیت یک مریضی که بیمه نباشد و مریضخانه معین نداشته باشد و هزینه معالجه‌اش تعیین نشده باشد اصلاً وجود ندارد و یک فرد بیکار که در این مملکت کار نداشته باشد وجود ندارد و یک فردی که خانه نداشته باشد وجود ندارد و حتی می‌گفتند در سال جاری ما ۲۸ هزار خانه ساخته و پرداخته مازاد بر احتیاجات مملکت داشته‌ایم که صادر کرده‌ایم که ۲۴ هزار به آمریکا فرستاده‌ایم و چهار هزار به هندوستان فروخته‌ایم خانه‌هایی که با تمام لوازم و وسایل مارا بردند در یک قسمت خانه‌های نوساز که برای طبقه کارگر درست کرده بودند که من آرزو می‌کردم ای کاش یکی از این خانه‌ها را به ماها می‌دادند که دارای این قدر وسایل منظم و مرتب از نظر برق و آب و بهداشت و سایر احتیاجات منزل مثل تلفن و غیره بوده (بهادری- اینها را توی روز نامه مرقوم بفرمایید بهتر است) موضوع قبل از دستور موضوع معینی نیست هر چه نماینده به نظرش می‌رسد می‌گوید همین جا حق دارم بگویم جنابعالی هم موظف هستید بشنوید اگر هم نمی‌خواهید بشنوید درب پارلمان باز است تشریف ببرید بیرون عرض کنم موضوع دیگری که می‌خواهم عرض کنم که من آنجا متوجه شدم مسئله عدم ارتباط افراد مملکت با سفارتخانه‌های خارجی و مأمورین سیاسی خارجی است این موضوع بسیار جالب توجهی است در چندین مملکت من تحقیق کردم راجع به وظایف سفارتخانه‌ها و طرز برخورد افراد آن مملکت با مقامات سیاسی موضوع هم این بود که راجع به یک جلسه رسمی سفارت ایران بود که تشکیل می‌شد من پرسیدم که در این جلسه کی‌ها را دعوت می‌کنند ما معمولاً از کوردیپلماتیک یعنی مأمورین سیاسی که در این پایتخت هستند دعوت می‌کنیم و از وزیر خارجه این کشوری که ما درش اقامت داریم من پرسیدم که آیا از سایر وزرا و یا افراد عادی و از رؤسای ادارات چطور؟ گفتند نه اتفاقاً یکی از اعضای سفارت ما در سوئد اهل همان جا بود او تعجب کرد گفت این چه سؤالی است که می‌کنید گفت مگر وزرای مملکت سوئد بیکار هستند که هر ساعت سفارتخانه‌هایی که جشن دارند در آنجا شرکت کنند گفت در اینجا چندین سفارتخانه هست که هر کدام در سال چندین روز رسمی دارد اگر بنا بشود که اعضای دولت ما یا اعضا و رؤسای ادارات ما بخواهند در این جلسه‌ها شرکت بکنند کی به کار مملکت بپردازند؟ و ما اصلاً این حرفی که شما می‌زنید معنای آن را نمی‌فهمیم اگر یک سفارتخانه‌ای جشنی دارد چه کار با اعضای اداره و افراد غیر مسئول دارد چرا اینها تماس دارند؟ حالا خواستم عرض کنم این سفری که به اتفاق آقای وزیر راه رفتیم به فارس مردم آنجا هم این تذکر را دادند که ما گاهی می‌شنویم که افراد خارجی می‌آیند به ایران با اشخاص غیر مسئول تماس می‌گیرند با آنها آمد و رفت می‌شود این وظیفه دولت است چنان که شنیدم دولت در این قسمت تصمیمی اتخاذ کرده است و بخشنامه‌ای هم داده است که افراد خارجی که می‌آیند به ایران آنها بایستی بدانند که اگر کار سیاسی دارند بایستی با دولت ....«جناب آقای فروهر توجه بفرمایید این بستگی به کار دولت دارد» (دکتر بقایی- دولت گوشش به این حرف‌ها بدهکار نیست) گفتند اگر اعضای خارجی می‌آیند ایران کار سیاسی دارد این فقط باید با مقام رسمی یعنی با دولت و وزارت خارجه سر و کار داشته باشد افراد غیر مسئول صلاحیت تماس گرفتن با افراد خارجی ندارند (صحیح است) حق ندارد که عامل و مجری سیاست اجنبی باشند برای این که قانون اساسی معین کرده و گفته است که هیئت دولت درش یک وزیر امور خارجه است وزیر امور خارجه مسئول ملت است و او تنها مقام صلاحیتداری هست که بتواند با افراد خارجی اهم از رسمی و غیر رسمی تماس داشته باشد پس بنابراین من از اینجا این تقاضا را از سفرا، و مأمورین خارجی که در ایران هستند به نام یک نفر نماینده ملت ایران می‌کنم که آنها حق ندارند با افراد ایرانی تماس بگیرند از اشخاص تقویت بکنند یا اشخاص را نکوهش بکنند به طور کلی هر کار سیاسی که دارند بایستی با دولت با وزارت امور خارجه در میان بگذارند و عقیده مملکت و ملت را از همین مجرای وزارت امور خارجه بخواهند و روی آن عمل کنند (اورنگ- آقای حاجی حاذقی به طور مطلق نمی‌شود از هندوستان یک آدم می‌آید که کار سیاسی ندارد او را نمی‌شود قدغن کرد) جناب آقای اورنگ اگر که یک کار فرهنگی دارد اگر یک کار را دارد فرض بفرمایید یک عالم بین‌الملی می‌آید به ایران او برای سیاست نمی‌آید آن افرادی که کارشان سیاست هست سفرا، وزرای مختار، اعضای سفارتخانه، روزنامه‌نویس‌های خارجی و سناتورها وکلایی که می‌آیند به ایران برای کارهای سیاسی اینجا باید فقط با مقامات رسمی سر و کار داشته باشند تماس بگیرند با افراد غیر مسئول حق ندارند تماس بگیرند (دکتر بقایی- پس موضوع نفت را چه کار بکنند؟) عرض کنم حق ندارند تماس بگیرند و این کار برخلاف مصالح مملکت و ملت است و دولت که مسئول حفظ منافع ملت است بایستی شدیداً ارتباط افراد ایرانی را با سفارتخانه‌ها تحریم قانونی بکند و این امر باید در افکار عامه تخطه بشود یعنی مردم اظهار بیزاری و تنفر بکنند از یک افرادی که پادویی مقامات خارجی و سفارتخانه‌ها را می‌کنند من این نکته را می‌خواهم عرض بکنم من چند روز رفتم در هلسینگی که مرکز فنلاند بود آنجا یک ملت کوچک سه میلیونی زندگی می‌کنند من تحقیق کردم که طرز سیاست مردم فنلاند چی است (یکی از نمایندگان- اینها مربوط نیست)
رئیس- نطق قبل از دستور همین است چیزی که مطرح نیست وکیل هر چه دلش می‌خواهد می‌گوید.
حاذقی- عرض کنم که من پرسیدم که علت دوام و بقای استقلال یک ملت سه میلیونی چیست؟ چون برای ما خیلی جالب توجه است ما اغلب می‌گوییم که ما یک ملت کوچک ۱۵، شانزده میلیونی هستیم و نمی‌توانیم که کاملاً استقلال خودمان را بدون مداخله اجنبی حفظ بکنیم من می‌خواهم بگویم که این حرف دروغ است این حرف باطل است ما می‌توانیم استقلال خودمان را حفظ بکنیم و هیچ مقام خارجی هم نمی‌تواند در ما اعمال نفوذ بکنند، گفتند که ما یک سیاست داریم و آن این است که ما افرادمان با افراد خارجی هیچ تماس نمی‌گیرند ما دولت داریم دولت ما با تمام دولت‌های دور و نزدیک و مخصوصاً دولت‌های همسایه روابط سیاسی و دیپلماسی دارد ولی ما افراد فنلاند هیچ ارتباط با اشخاص خارجی نداریم و حتی برای من تعریف کردند که اگر یک کسی بیاید به یک زبان خارجی که مورد علاقه آنها نیست صحبت کند مردم فنلاند او را اصلاً تحریم می‌کنند یعنی اگر برود در دکان نانوایی نان بخواهد حرف او را نمی‌فهمند اگر به زبان خارجی صحبت بکند اگر برود به مهمانخانه جا بخواهد به او اصلاً جا نمی‌دهند با او تماس نمی‌گیرند و او را ملزم می‌کنند
که از خاک آنجا برود بیرون مگر مأمورین سیاسی خارجی باشد که دولت برای او جا و مکان و زندگی معین و فراهم می‌کنند پس من خواستم عرض کنم که ما مردم ایران هم می‌توانیم استقلال خودمان را حفظ بکنیم با این کیفیت که افراد غیر مسئول با مقام‌های خارجی هیچ تماس نداشته باشند و حل و فصل کارهای سیاسی مملکت را هم به عهده دولت بگذارند یک موضوع جالب توجه دیگر موضوع صادرات ایران به ممالک اروپا بود این موضوع را در چندین سفارتخانه خودمان سفارش کردند که من اینجا به اطلاع دولت و مخصوصاً نمایندگان محترم مجلس شورای ملی و مجلس سنا برسانم که خیلی از کشورها هستند که با خواهان داشتن روابط تجارتی هستند ولی روی یک اصول و قوانین و حتی در فرانسه که مدت‌ها بود بعضی از کالاهای ما را مثل قالی و غیره منع کرده بودند اخیراً به همت سفیر کبیر ما در آنجا یک قرارداد بسته شده بود که یک مقدار سهمیه برای کالاهای مختلف ایران قائل شده بودند و می‌گفتند مدتی است این را فرستاده‌ایم به ایران که از تصویب مجلس بگذرانند تا ما باب تجارت جدیدمان را باز بکنیم همین طور در هلند یک قسمت از کالاهای ایران مثل دخانیات نماینده‌های تجارتی آنها آمده بودند به سفارت ما که ما خریدار کالاهای دخانیاتی ایرانی هستیم و نامه‌ای هم در این قسمت نوشته بودند من خواستم از جناب آقای نخست وزیر و جناب آقای وزیر اقتصاد ملی با همکاری جناب آقای وزیر دارایی که یک توجهی به این مسائل اقتصادی بین ایران و ممالک خارجی بفرمایند و این پیشنهادهایی که از طرف سفرای کبار و یا نماینده‌های مختار ما رسیده است مورد توجه قرار بدهند بدون تردید نمایندگان مجلسین نیز با لوایحی که کمک به صادرات ایران می‌کند موافق هستند و با دولت همکاری خواهند کرد که ما بتوانیم همان طور که مناسب مملکت است به میزان صادراتمان بی‌افزاییم (نمایندگان- صحیح است) و در نتیجه بتوانیم یک ارزهایی تحصیل بکنیم که تا حدی جبران واردات ما را بکند و ناچار نباشیم یک مبالغی مازاد از ارزهای صادراتمان و ارزهایی که داریم به خارج بفرستیم (نمایندگان- صحیح است) موضوع دیگر راجع به اهمیت رجال ایران در خارج کشور است آقایان این نکته شاید برایشان بدیع باشد و تازگی داشته باشد که در کنفرانس‌های بین‌المللی به افراد ایرانی و شخصیت‌های ایرانی خیلی اهمیت داده و احترام می‌گذارند این را عرض می‌کنم تا قدر افرادی را که برای مملکت ما خدمت می‌کنند بدانیم و آنها را لجن‌مال نکنیم مکرر صحبت می‌شد می‌گفتند البته احترامی‌که ما به رجال ایران داریم از دو جنبه است یک جنبه‌اش این است که ما ایران را یک مملکتی می‌دانیم که به تمدن دنیا خدمت کرده ما به رجال سابق ایران علما و بزرگان و ادبای ایران احترام می‌گذاریم و افراد ایرانی را منتسب به یک ملتی می‌دانیم که دارای شخصیت‌های بزرگ علمی و ادبی بوده‌اند و به یک اعتبار دیگر افراد ایرانی در خارج امتحان لیاقت و عرضه می‌دهند چنانچه در طول سه چهار ماهی که چندین کنفرانس تشکیل شد در این کنفرانس‌ها نماینده‌های ایران یا رئیس کنفرانس انتخاب می‌شدند و یا نایب اول کنفرانس انتخاب می‌شدند و در کمیسیون‌های مهم هم همین طور مخصوصاً انتخاب جناب آقای نصرالله انتظام به سمت ریاست سازمان ملل متفق همین یک عملی است که برای افراد ملت ایران شایستگی دارد که موجب مباهات باشد برای این که یک فرد مبارز ایرانی آنجا یک جلسه‌ای را اداره می‌کند که حتی بزرگ‌ترین رجال دنیا که می‌آیند در آنجا صحبت بکنند باید از او اجازه بگیرند و صحبت بکنند و به تذکرات او ترتیب اثر بدهند آخرین عرضی که در این قسمت دارم عقیده و ایمان مردم نسبت به معنویات و نسبت به مسائل دینی و اخلاقی بوده خواستم خدمت آقایان نمایندگان محترم عرض کنم که در همه جای دنیا مردم نسبت به معتقدات دینی خودشان احترام می‌گذارند و عقیده و ایمانی که به امور معنوی و دینی دارند اصلاً قابل انکار نیست برای این که در تمام روزهایی که جنبه مذهبی داشت اجتماعات دینی می‌کردند و استحکام بنیاد و عقیده و ایمان خودشان را نسبت به مقدسات دینی و ملی خودشان به منصه ظهور می‌رسانیدند موضوعی را که من در جلسه گذشته راجع به تحریم استعمال مشروبات الکلی عرض کردم که حالا از جناب آقای نخست وزیر توقع توجه مخصوص دارم روی همین اصل بود که الآن عقیده بسیاری از ملت‌ها این است که استعمال مشروبات الکلی مخرب قوای دماغی انسان و مخالف با آن سنن و رسوم اخلاقی دنیایی است و من خواستم که آنها صرفاً از نظر اخلاقی تحریم گردند ما که از دینی مشروبات الکلی در قانون دینی ما حرام است توجه کنیم که این سم مهلک خانمان برانداز را با تریاک و سایر مواد مخدره شر اینها را از سر مردم این مملکت کوتاه بکنیم (صدرزاده- طرح آن در کمیسیون است) همان طوری که جناب آقای صدرزاده فرمودند من استدعا می‌کنم به طرحی که به امضای اکثریت آقایان است و من هم آن را امضا کرده‌ام وجود دارد به مجرد این که کارهای خیلی فوری مجلس از قبیل بودجه گذشت آن را مطرح بکنیم و نسبت به آن تصمیم قانونی بگیریم که دولت آن را اجرا بکند عرایضی هم داشتم از نظر شرکتی که در کنگره اسلامی مکه کردم به عرض آقایان برسانم که آن را موکول به جلسه آینده می‌کنم.
غلام‌رضا فولادوند- امسال هم مکه رفتید؟
۳- بیانات آقایان نخست وزیر و رئیس و رفیع و نورالدین امامی و منصف و مکی و معدل و ارباب راجع به قرارداد بازرگانی ایران و شوروی
رئیس- آقای نخست وزیر بفرمایید.
نخست وزیر- خیلی خوش‌وقتم که امروز جریان مذاکرات و نتیجه‌ای که راجع به مذاکرات بازرگانی با دولت اتحاد جماهیر شوروی گرفته شده به عرض نمایندگان محترم برسانم همان طوری که استحضار دارند در بدو تشکیل دولت اقدام شد و در نظر گرفته شد که راجع به وضعیت بازرگانی توجه بیش‌تری شود و مخصوصاً با کشورهای مختلف و کشورهای همجوار مناسبات بازرگانی تا حدی که مورد لزوم بود برقرار گردد خوشبختانه با حسن استقبالی که از طرف مأمورین دولت شوروی شد دولت توانست که مذاکرات خود را در یک محیط دوستانه‌ای با نمایندگان دولت شوروی ادامه بدهد در بدو امر از برای این که اشکالاتی که در بین بود به صورت مطلوبی مرتفع شود تقاضا شد از سفیر دولت جماهیر شوروی که نسبت به چند نکته که از برای کشور و دولت ایران مورد توجه بود توجه فوری معمول و مبذول بدارند این سه نکته یکی راجع به قسمت تعداد افسران و افرادی بود که در جریانات مرزی در اسارت بودند دوم راجع به اختلافات مرزی بود که بین دولت ایران و دولت شوروی از سالیان دراز وجود داشت و در قسمت سوم راجع به موضوع محاسبات دولت ایران و موضوع طلاهایی است که جناب آقای اردلان به آن اشاره فرمودند باید به عرض برسانم راجع به این سه قسمت سفیر کبیر دولت جماهیر شوروی با حسن تفاهم بسیار و با جدیت کاملی سعی کردند که این اختلافات و این مطالب و مواردی که مورد بحث بود حل شود (عده‌ای از نمایندگان- احسنت احسنت) اولاً اشخاصی که در اسارت بودند در ظرف ۲۴ ساعت بعد از مذاکره آنها در مرزهای ایران مرخص شدند دوم راجع به قسمت‌های مرزی حاضر شدند برای حل این اختلافات کمیسیون مختلطی تشکیل شود و این کمیسیون مختلط نسبت به اختلافات مرزی رسیدگی کند. تاریخی که از طرف سفیر شوروی تعیین شده بود برای ۲۰ اکتبر بود ولی نظر به این که هنوز مدارکی که برای این مذاکرات لازم است حاضر نشده بود از طرف وزارت خارجه تقاضا شد که این ملاقات و شروع به مذاکرات به ۱۰ نوامبر یعنی ۱۹ ماه جاری محول شود به طوری که به عرض می‌رسد از طرف دولت ایران جناب آقای سردار انتصار اعلم به ریاست کمیسیونی که مرکب است از یک عده افسران و مأمورین عالی رتبه وزارت خارجه تعیین شده‌اند که در این مذاکرات که در آستارا از روز ۱۰ نوامبر شروع می‌شود شرکت نمایند در قسمت سوم راجع به موضوع مطالبات ایران از دولت جماهیر شوروی سفیر شوروی به موجب یادداشتی که تسلیم کردند و مذاکراتی که شد قرار شد هیئتی از طرف دولت جماهیر شوروی معرفی کردند که کمیسیون مختلطی به مطالبات ایران و موضوع طلا رسیدگی بکند و این موضوع را به وجه مطلوبی تصفیه نماید و حتی دولت جماهیر شوروی طبق یادداشتی که مخصوصاً داده شد حاضر شدند که بر اساس ۱۷ مارس ۱۹۴۳ راجع به مطالبات ایران و موضوع طلا وارد مذاکره شوند و امید است که این کمیسیون در هفته آتیه و اواخر هفته آینده در تهران تشکیل شود چون مأمورین و اشخاصی که باید در این کمیسیون شرکت نمایند چه از طرف دولت جماهیر شوروی و چه از طرف دولت ایران تعیین شده‌اند تردید نیست که این کمیسیون تشکیل خواهد شد و موضوع مطالبات ایران به طور مطلوبی خاتمه پیدا و تصفیه خواهد شد پس از رفع این سه اشکالی که به عرض رسید هیچ جای تردید نبود که فتح باب مذاکرات برای موضوع اقتصادیات با کشور شوروی یک موضوع و اقدام مؤثر و اساسی و مفیدی بود (نمایندگان- صحیح است) به همین لحاظ بود که دولت بر اساس قرارداد ۱۹۴۰ یعنی ۱۳۱۹ وارد مذاکره شده و لیستی که شاید در روزنامه‌ها از نظر آقایان گذشته طبق این صورت‌ها حاضر شد کالاهایی که صدورش از ایران مقدور بود برای مدت یک سال تعیین کند و هم‌چنین نمایندگان
دولت جماهیر شوروی حاضر شدند که در مقابل اجناس صادراتی ایران اجناسی را که برای آنها مقدور بود که عبارتند از قند و آهن و سیمان و کاغذ و چینی و قماش مبادله بشود این قرارداد یعنی اجرای این مبادلات اقتصادی برای مدت یک سال از ۱۹ ماه جاری تا ۱۹ آبان سال آینده انجام خواهد شد و چون کلیه قرارداد تجارتی بر اساس قرارداد ۱۹۴۰ است به این مناسبت کلیه جریانات طبق همان قراردادی است که قبلاً به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است بنده قطع و یقین دارم که فتح باب این مذاکرات و شروع معاملات اقتصادی یک فتح باب جدیدی برای مناسبات بین دو کشور خواهد بود (نمایندگان- صحیح است) و امید است که با اجرای
این مناسبات یک گشایشی در وضع ایران حاصل شود (نمایندگان- انشاء‌الله) فقط نظر بنده این بود که گزارش این امر و اقدام دولت را به عرض مجلس شورای ملی برسانم و امید است که بهترین نتیجه از این ارتباط تجارتی و از این فتح باب حاصل بشود.
نمایندگان- بسیار خوب احسنت
رئیس- ملت ایران همیشه طرفدار حفظ مناسبات و تحکیم مبانی و مؤدت با تمام ملل و همسایگان مخصوصاً با دو همسایه بزرگ خود دولت جماهیر شوروی و دولت انگلستان با حفظ حقوق و مصالح ملت ایران و احترام متقابل بوده و می‌باشد (صحیح است) بیانات و گزارش آقای نخست وزیر دائر بر امضای قرارداد و بازرگانی با دولت جماهیر شوروی مورد توجه مجلس شورای ملی است (صحیح است) امیدوارم در سایه حسن نیت کلیه مسائل به مصلحت طرفین حل و تصفیه شود (انشاء‌الله) آقای رفیع فرمایشی داشتید؟
رفیع- جناب آقای نخست وزیر مجلس شورای ملی را از پپمان ایران و شوروی مستحضر ساختند این خبر موجب مسرت خاطر عموم نمایندگان محترم خواهد شد (صحیح است) زیرا جای تردید نیست که این پیمان گذشته از تأثیر مستقلی که در بهبود حال مردم از حیث فراوانی و ارزانی بسیاری از اجناس مورد احتیاج دارد کمک مهمی به صادرات کشور خواهد بود (صحیح است) وسیله برای حسن تفاهم بیش‌تری در سایر امور بین دو کشور می‌باشد و این آرزوی عموم ایرانیان است که همواره با تمام همسایگان خود و سایر ملل عالم متفق در صلح و سلم و با رعایت احترام متقابل در نهایت دوستی و وداد به سر برند (صحیح است) مخصوصاً در این بیان علاقه و توجه ملت ایران که مکرر به مناسبات مختلفه در همین مجلس شوروی با کمال صمیمیت ابراز و اظهار شده همواره مبنی به این بوده که با دولت بزرگ اتحاد جماهیر شوروی روابط دوستی و تجاری و سیاسی داشته باشد (صحیح است) و دو ملت از ثمرات و نتایج این اتحاد و یگانگی برخوردار گردند بسیار جای تأسف است که گاهگاه بعضی تصورات دور از حقیقت که از روی عمد و غرض ظهور می‌کرد و هیچ گونه پایه و اساسی نداشت همسایه بزرگ مارا مکدر و آزرده خاطر می‌ساخت و موجب می‌گردید که یک چند از نتایج حسن روابط و همکاری با یکدیگر محروم گردند امروز که به فضل خدا این ابرهای تیره در نتیجه حسن نیت طرفین از افق سیاست محو شده است و چون انعقاد این پیمان با کمال مسرت اعلام گشته و اینجانب افتخار ریاست کمیسیون خارجه مجلس شورای ملی را دارم اجازه می‌خواهم سپاسگزاری از اولیای محترم دولت اتحاد شوروی و تشکر و تقدیر از زحمات هیئت محترم دولت برای اجرای منویات ذات اقدس شاهانه کمال مسرت خاطر و خرسندی ملت ایران را از انعقاد این پیمان به عرض مجلس شورای ملی برسانم (صحیح است) امیدوارم در عمل موجبات حسن تفاهم بیش از پیش در میان دو ملت فراهم گردد و ملت ایران که همیشه خواستار صلح عمومی است بتواند در سایه آن به اصلاحات اساسی و اصلی خود بپردازد و فرصت برای اجرای این نیت مقدس به دست آورد از درگاه رب کعبه مستدعی است که این اختلافات و بیگانگی‌ها که امروز در جهان حکمفرما است و نمی‌گذارد ملل عالم با فراغ خاطر در امن و راحت زیست کند به دوستی و یگانگی مبدل سازد واین آتش فتنه را که اکنون در قسمتی از جهان مشتعل شده بار دیگر جهانیان را به فنا و زوال تهدید می‌کند به کرم عمیم و فضل شامل خود فرو نشاند (صحیح است) و همه را از این نگرانی و بی‌سر و سامانی نجات بخشد (انشاء‌الله) بنده از مطالعه سرمقاله روز یکشنبه روزنامه باختر به قدری لذت بردم و خواهشمندم که هم دولت و هم همسایه شمالی ما هر دو بخوانند آنچه را که من می‌خواستم بگویم و ملت ایران می‌خواست بگوید در آن چند سطر آن آقای دکتر فاطمی با آن قلم توانای خودش نوشت این قسمت را من مخصوصاً خواستم خواهش بکنم آقایانی که چیز می‌نویسند تقدیر بشوند که اسباب الفت و یگانگی فراهم بشود.
رئیس- آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی- جناب آقای رفیع رئیس محترم کمیسیون خارجه با بیانات کافی و شافی خودشان احساسات نمایندگان ملت ایران و خوش‌وقتی ملت ایران را از عقد این قرارداد بیان فرمودند (صحیح است) و زحمت ما را کم کردند که ما و دیگران با طول کلام مزاحم نمایندگان محترم نشویم، تصور می‌کنم در این چند سال هیچ خبری در روحیه ملت ایران تأثیر به این خوبی نداشت که این عقد قرارداد بازرگانی در میان ملت ایران در روحیه ملت ایران تأثیر کرده و مخصوصاً بیش از تأثیری که در مادیات دارد در روحیه ملت ایران تأثیر کرده و مخصوصاً در شمال و در آذربایجان که من افتخار دارم که یکی از خدمتگزاران صدیق آذربایجان هستم در این چند روزه تلگراف متعددی از حوزه انتخابیه من رسیده است و مردم تشکر و قدردانی کردند از دولت که در این قسمت بذل توجه کرده و زحمت کشیده و مخصوصاً در قسمت اقتصادیات شمال این موضوع تأثیر بزرگی کرده من بدبختانه (اردلان- همه جای ایران) همه ایران و مخصوصاً در شمال، بدبختانه حق این بود که یادداشت‌هایی در این قسمت بردارم و به عرض نمایندگان محترم برسانم، من عادت به یادداشت ندارم و به علاوه نمی‌خواهم وقت نمایندگان محترم را بگیرم انتظار داریم همان طوری که ملت صلح‌دوست ایران همیشه با چشم احترام به ملت بزرگ و همسایه شمالی خودش نگاه می‌کند انتظار داریم آن ملت بزرگ ما را یک دوست صمیمی خودشان بدانند و همیشه با چشم برادری به ما نگاه بکنند (صحیح است) همین طور از دولت جناب آقای رزم‌آرا علاوه از تشکر از این قسمت و سپاسگزاری انتظار داریم که با سایر رفقای ما سایر رفقایی که از پل پیروزی استفاده کرده‌اند با آنها هم بگویند که آقا حق مشروع ملت ایران ملت گرسنه ایران را که این پل پیروزی را دو دستی تقدیم شما کرد و استفاده کردید زودتر بدهید که نوشدارو پس از مرگ سهراب نباشد (احسنت احسنت)
آشتیانی‌زاده- همه آزدای‌خواه شده‌اند.
رئیس- آقای منصف
منصف- بنده از طرف فراکسیون ایران مأموریت دارم موفقیتی را که در ظل توجهات ملوکانه و بر اثر اهتمام و جدیت نصیب آقای جناب نخست وزیر و دولت ایشان گردیده است تبریک و تهنیت عرض کنم علاقه صادقانه که ملت ایران به حسن تفاهم و توسعه رابطه سیاسی و اقتصادی همسایه بزرگ خود (اتحاد جماهیر شوروی) داشته و دارد محتاج به اظهار و توضیح نیست آرزوی همه این بوده است که حسن تفاهم و روابط در محیط متقابل به حد اعلای امکان برسد جای کمال خوش‌وقتی است که مقدمات تأمین این آرزوی دیرین با حسن تدبیر و اهتمام جناب آقای رزم‌آرا و حسن درآمد و استقبال دولت اتحاد جماهیر شوروی به صورت موافقت‌نامه بازرگانی فراهم گردیده است (صحیح است) این موافقت‌نامه که افق روشنی در روابط دو دولت به وجود می‌آورد و طلیعه امیدبخشی در تجدید و تحکیم روابط اقتصادی طرفین است موجب مزید امیدواری گردیده که در زمینه حفظ و استیفای کامل حقوق ملت ایران سایر موضوعات و مسائل معوقه نیز به دست دولت ایشان جامه عمل بپوشد و به خواست خداوند متعال مراتب تقدیر و سپاسگزاری نمایندگان محترم و ملت ایران را بیش‌تر به خود جلب نمایند (احسنت. احسنت)
کشاورزصدر- دیگر کسی هست.
رئیس- بلی آقای گنجه (گفته شد تشریف ندارند) آقای مکی بفرمایید.
جمال امامی- همه اینها تشکرات است و نتیجه‌اش هم به ارزش این تشکرات باشد ما حرفی نداریم.
مکی- بعد از مذاکرات زیادی که همکاران محترم کردند بنده خودم را مستغنی می‌دانم که از این روزنه امید و موفقیتی که بین همسایه شمالی و دولت شاهنشاهی ایران ایجاد شده است اظهار خوش‌وقتی کرده باشم پریروز در کمیسیون مخصوص نفت هم به جناب آقای نخست وزیر عرض کردم که اگر مذاکرات همان باشد که توضیح فرمودید ما تشکر می‌کنیم و پس از آن که در جراید منعکس شد زمینه مذاکرات و پروتکل‌هایی که امضا شده بود و معلوم شد که مربوط است به قرارداد ۱۳۱۹ بنده مأموریت پیدا کردم از طرف فراکسیون جبهه ملی که به دولت آقای رزم‌آرا در این مورد به خصوص تبریک عرض کنم (احسنت) اصولاً ملت ایران به شهادت تاریخ مشعشع و درخشانی که داشته است همواره خواهان روابط حسنه با کلیه ملل متحابه خاصه با دولت همجوار خود بوده است (صحیح است) و رجال سیاسی ایران از صد و چهل سال پیش به این طرف مبنای سیاست خود را روی اصول توازن قرار داده بودند و ملت ایران همواره خواهان توازن سیاسی در مملکت بوده است (صحیح است) و ما از این که این توازن
ریشه می‌گیرد و استوار می‌شود خواستم عرض کنم که امیدوارم به صلح جهانی و صلح تمام کشورهای جهان کمک کرده باشد (انشاء‌الله) مسلماً کشور ایران یک نقطه حساسی است که با در دست داشتن سیاست موازنه می‌تواند به صلح جهانی کمک شایان بکند و من امیدوارم که دولت اقای رزم‌آرا این سیاست توازن را همواره نصب‌العین خود قرار داده و قدمی که از سیاست توازن انحراف حاصل شود هیچگاه بر ندارند (صحیح است) و مذاکرات امروز مجلس را بنده از این لحاظ به فال نیک می‌گیرم که امشب مصادف است با شب جشن انقلاب اکتبر که در کشور همجوار و دوست ما در سراسر آن جشن آزادی و جشن انقلاب کارگری خود را بر پا می‌کنند و مذاکراتی که امروز در مجلس شورای ملی شد و حسن توجهی که آقایان نمایندگان ابراز داشته‌اند این نشانه آن است که ملت ایران در این جشن اظهار خوش‌وقتی می‌کند و به ملت دوست و همجوار خود تبریک می‌گوید (صحیح است)
رئیس- آقای معدل
معدل- انعقاد قرارداد بازرگانی ایران و روس یک مفتاحی است برای مناسبات آینده ما با این ملت البته جای قدردانی و حق‌شناسی است از دولت که این محیط مساعد را ایجاد کرده است (صحیح است) و امیدوار هستیم که با روشن شدن این شعله در حسن مناسبات این دو ملت همجوار موجباتی فراهم بشود که در آینده نزدیکی جبران گذشته‌ها بشود (انشاء‌الله) و البته بایستی این حق‌شناسی را بیش‌تر کرد برای این که رئیس محترم دولت موجبات این کار را فراهم کردند بنده در جلسه خصوصی یک مرتبه اشاره‌ای به این نکته کردم که برای بار اول است شاید بعد از مدتی که دولت توانسته است از این عوامل مفید استفاده بکند (صحیح است) حالا هم مجلس شورای ملی به ایشان این فرصت را می‌دهد که در این باب پهلوانی خودشان را بیش‌تر نشان بدهند ولی شرط عمده مطلب این است که از تمام این عوامل به تساوی استفاده بشود یعنی همین حالا دنباله این مذاکرات به نحو خوشی ادامه پیدا کند آنچه که در روزنامه‌ها دیده شد که بنده انتظار داشتم امروز جناب آقای نخست وزیر با وزیر دارایی و آقای وزیر اقتصاد ملی توضیحات بیش‌تر و تفسیر زیادتری روی این قرارداد در مجلس شورای ملی بدهند و حالا هم این فرصت از کف نرفته چون مدتی متارکه بوده این مناسبات اقتصادی، ملت تشنه است و به انتظار است که روی موضوع بیش‌تر صحبت شود تا ببینیم که تا این حد که قدم برداشته‌ایم چه نتیجه گرفتیم و امیدوار باشیم که اگر ابهام‌هایی هست تاریکی‌هایی هست بیش‌تر رفع بشود (انشاء‌الله) یعنی اوضاع جغرافیایی و وضعیت اقتصادی طبیعی ما الزام می‌کند که مناسبات خوب داشته باشیم اما تمام مسائل معوقه‌مان بایستی حل شود یعنی تمام مسائل که داریم اینها باید مورد دقت قرار بگیرد من انتنظار داشتم که دولت یک قدری بیش‌تر توضیح بدهد که ما ببینیم در این قراردادی که تا حالا بسته شده اشت این اندازه‌ای که حالا اقدام شده تا چه اندازه نتیجه می‌گیریم و برای بعد امیدی هست که سایر مسائل معوقه هم به نحو خوشی خاتمه پیدا کند همین طور که همکاران بنده اینجا تذکر دادند این اندازه اقدام دولت با خوشی و مسرت تلقی شد برای این که امید هست که تمام مسائل معوقه دیگر هم در دنباله این اقدام بشود و باز بنده اگر روی عرضم که دو سه مرتبه تأکید می‌کنم برای این است که به دنبال مذاکرات همکارانم تأکید کنم که این اقبالی که به موضوع می‌شود و استقبالی که از موضوع می‌شود نه برای این مقدار عملی است که شده برای انتظاری است که داریم که روی این موضوع اقدام بشود ما مسائلی داریم که اگر آنها اقدام نشود این دیباچه بدون نتیجه می‌ماند بایستی دولت در کمیسیون خارجه توضیحات زیادتری بدهد و روشن بکند نقشه آینده و امیدهایی که داریم برای این که هر قدر در این باب بیش‌تر عمل شود و اقدام زیادتر به عمل بیاید روابط خارجی ما در دنیا بیش‌تر روشن می‌شود و کمک به صلح عالم بیش‌تر می‌شود که ما خواهان آن هستیم (صحیح است) بنده اگر اشاره‌ای در این مطلبی که عرض می‌کنم حالا نه برای این است که این مطلب را به دنبال این موضوع بچسبانم ولی بنده معترضم به عملی که دولت کرده است در گرفتن وام‌های قلیل از منابع آمریکایی (صحیح است) اگر دولت همین اندازه آقا قناعت کرده این اعتراض بنده قویاً بر سر جای خودش باقی است و اگر قدمی است برداشته و هنوز نمی‌تواند توضیحات زیادتری بدهد من به همین اشاره اکتفا می‌کنم یعنی این طور عرض می‌کنم که ما به این مقدار وام‌ها احتیاجی نداریم پس از قرنی پس از این که قاجاریه به صورت قرضه از خارجه متوسل می‌شد و مشروطیت ایران و حکومت ملی این کار را ممنوع کرد ما می‌بایستی روی یک اصل صحیح برای امور انتفاعی و با آنچه ملت ایران به او رضا داده باشد و وجه قابلی باشد و به مصرف صحیح برسد و معادل او را ما نتوانیم خودمان راه بیاندازیم دست به قرضه بزنیم.
یک نفر از نمایندگان- عنوان قرضه ندارد قرضه چیه!
رئیس- آقای معدل وقت شما تمام شد.
معدل- این عنوان را ندارد آنچه که منتشر شده است تا به حال این عنوان را ندارد من تصدیق می‌کنم عمل دولت را از نظر این که توجه روی مسائل خارجی متساویاً دارد یعنی موضوع‌هایی که با حیات ملی ما تماس زیاد دارد آنها را پیش کشیده و رویش عمل می‌کند ولی همه اینها را در عین تقدیری که از خدمات دولت و از ورود به موضوع داریم هنوز ناقص می‌دانیم و امیدواریم که دولت روی اینها بهتر عمل بکند و ما را از انتظار زودتر در بیاورد.
رئیس- آقای مهدی ارباب.
مهدی ارباب- این بنده که مفتخر به عضویت فراکسیون مستقل را دارم به موقع خود تشکرات صادقانه خود را به جناب آقای نخست وزیر که اهتمام کافی و وافی در اصلاحات امور کشور دارند و اخیراً توفیق شایسته و برجسته‌ای حاصل نموده‌اند در حضور آقایان تقدیم کنم و خوش‌وقتم آنچه را که ما پیش‌بینی می‌کردیم که افراد محترم اقلیت هم پی به لیاقت و شایستگی رئیس محترم دولت خواهند برد پی برده و امروز با ما یکی از افراد شریف آن همصدا شدند چنانچه فرصت بدهیم و اکثریت مجلسین هم انشاء‌الله تعالی دولت حاضر را تقویت نماید رجاء واثق دارم که بر تمام مشکلات و مسائل معوقه فائق خواهند آمد و حل خواهد کرد، موضوع تجدید اجرای معاهده بازرگانی با دولت جماهیر شوروی البته موضوعی است که تمام افراد ایرانی خرسند و مشعوف هستند امیدواریم همان طور که بعضی از رفقای ما تذکر دادند به نتایجی که انتظار داریم خواهیم رسید وقتی که دولت توانا بود و غرضی نداشت نتیجه اعمال و راندمان کارش همین است که می‌بینیم امیدواریم نسبت به اجرای قراردادهای تهاتر بین آلمان و ایران و اطریش و ایران و ممالکی که سابقاً با ما قرارداد پا یا پای داشتند بتوانند اقدام مقتضی و مفیدی به عمل بیاورند و بنده تمنا دارم توجهی مبذول بفرمایند نسبت به قراردادهای بین ایران و پاکستان و ایران و هندوستان که یک قسمت دیگر کشور ما را احیا خواهند کرد اقدامات سریع و مؤثری مبذول فرمایند یکی از رفقا یادداشتی فرستاده‌اند که ضمناً تمنا نمایم ملت ایران از دولت فعلی انتظار دارند که اختلافات ارضی غربی و شرقی و جنوبی ایران نیز به وجه احسن حل شود (صحیح است) البته جناب آقای وزیر اقتصاد ملی که یکی از عناصر اقتصادی برجسته ما هستند با تأکیدی که در این موضوع دارند و با تعقیبی که می‌نمایند بنده اطمینان دارم که مطابق میل و دلخواه اقتصادیون ایران توفیقات کامل حاصل خواهند نمود (احسنت)
رئیس- آقای نخست وزیر
نخست وزیر- بیانات و نوازش‌های پی در پی که از طرف نمایندگان محترم مخصوصاً بذل توجه خاصی که نسبت به این موضوع فرمودند و خاصه تقدیری که از دولت کردند بنده به مأموریت از طرف هیئت دولت از حسن توجه خاص و لطف مخصوصی که تمام نمایندگان محترم مبذول فرمودند تشکر می‌کنم و ضمناً در جواب بیانات جناب آقای معدل که سؤالی فرمودند به عرض برسانم که موضوع شروع روابط بازرگانی و اقتصادی با شوروی یک معامله جدیدی نیست که دولت در اطراف آن توضیح بدهد (صحیح است) چون تجدید معاملات اقتصادی است که اصول و اساس آن قبلاً ریخته شده است ولی راجع به قسمت کمک و معاملاتی که از طرف دولت آمریکا شده بود سخنی فرمودند و سؤالی هم فرمودند بنده در یکی از جلسات مجلس
شورای ملی در اینجا توضیحاتی به عرض رساندم و تصور می‌کردم که توضیحاتی که در این مورد به عرض رسیده کافی از برای این باشد که نمایندگان محترم از نحوه عمل دولت اطلاع حاصل بکنند چون دولت به هیچ‌وجه قانع به این نبود که یک مبلغ قلیلی از یک دولتی قرضه دریافت بکند بلکه منظور کلی از مذاکراتی که چه دولت‌های قبل و چه بعداً بنده و همکارانم شروع کردیم و ادامه دادیم به منظور این بود که کمک مؤثری در رشته‌ها و شئون مختلفی که مورد لزوم و وجوب است گرفته شود و به همین مناسبت بود که در جلسات گذشته به عرض رساندم که ضمن بررسی‌هایی که شد دیده شد که در چهل قسمت مختلف که ممکن است از دولت آمریکا از بانک‌ها و از مؤسسات آمریکایی کمکی گرفت و در قسمت اول و ارجحیت اول هفت قسمت از آن قسمت‌ها بود که مورد توجه دولت قرار گرفت دو قسمت آن خاتمه پیدا کرد و پنج قسمت دیگر مورد مطالعه و بررسی است طبعاً هر یک از این قسمت‌ها پس از خاتمه یکایک به عرض نمایندگان محترم خواهد رسید و با اطلاع و استحضار آقایان محترم اقدام خواهد شد بنده در خاتمه عرایضم با تشکر مجددی که بایستی بکنم بایستی به عرض نمایندگان محترم برسانم که امید هست که کلیه معضلات و مشکلات با پشتیانی و توجه خاص نمایندگان محترم حل شود (صحیح است، انشاء‌الله) برای این که دولت متکی است به پشتیبانی جدی نمایندگان محترم و امید است که با این پشتیبانی ما موفقیت کامل حاصل بکنیم.
۴- ختم جلسه به عنوان تنفس
رئیس پیشنهادی رسیده است که قرائت می‌شود
(به شرح زیر قرائت شد)
مقام ریاست مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌نمایم تنفس داده شود.
ملک‌مدنی
نمایندگان- مانعی ندارد.
رئیس- یک ربع ساعت تنقس داده می‌شود.
(جلسه در ساعت سی و پنج دقیقه پیش از ظهر به عنوان تنفس تعطیل و دیگر تشکیل نشد .)
رئیس مجلس شورای ملی- رضا حکمت