مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ آذر ۱۳۳۰ نشست ۲۰۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری شانزدهم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره شانزدهم |
روزنامه رسمی کشور شاهنشاهی ایران
شامل: کلیه قوانین مصوبه و مقررات - گزارش کمیسیون‌ها - صورت مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی – اخبار مجلس - انتصابات - آگهی‌های رسمی و قانونی
سال هفتم – شماره ۱۹۸۶
۳شنبه ۱۹ آذر ماه ۱۳۳۰
دوره شانزدهم مجلس شورای ملی
شماره مسلسل ۲۰۹
مذاکرات مجلس شورای ملی
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۱۶
جلسه: ۲۰۹
صورت مشروح مذاکرات مجلس روز سه‌شنبه دوازدهم آذر ماه ۱۳۳۰
فهرست مطالب:
۱ - تصویب صورت مجلس
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: حاذقی - رضوی - دکتر طبا و صدرزاده
۳ - اخطار آقای آزاد طبق ماده ۱۶۹ آیین‌نامه
۴ - تقاضای آقایان دکتر معظمی و نورالدین امامی‌جهت طرح اساسنامه شرکت ملی نفت ایران ولایحه زندانیان
۵ - تقاضای آقای وزیر اقتصاد ملی جهت طرح قرارداد بازرگانی ایران و آلمان.
۶ - تقاضای آقای وزیر راه جهت طرح گزارش برنامه راه سازی
۷ - طرح و تصویب فوریت قرار داد بازرگانی ایرانی وآلمانی
۸ - طرح اساسنامه شرکت ملی نفت ایران از ماده دوم و خاتمه شور اول
۹ - تعیین موقع و دستور جلسه بعد - ختم جلسه
مجلس ساعت ده و نیم صبح به ریاست آقای گنجه (نایب رئیس) تشکیل گردید
۱ - تصویب صورت مجلس.
نایب رئیس - اسامی غایبین جلسه گذشته قرائت می‌شود.
(به شرح زیر خوانده شد)
غایبین با اجازه - آقایان: محمدعلی مسعودی. طباطبایی. گودرزی. اردلان.
غایبین بی‌اجازه - آقایان: ابتهاج امیری قراگزلو. کوراوغلی. مخبرفرهمند. گیو. جواد مسعودی. صدر میرحسینی.
دیر آمدگان بی‌اجازه - آقایان: محمد هراتی. حسن اکبر. پیراسته هر یک یک ساعت - آقای برومند. نیم ساعت.
نایب رئیس - نسبت به صورت جلسه قبل اعتراضی نیست؟ آقای دکتر جلالی بفرمایید
دکتر جلالی - بنده یک اصلاح مختصری در عرایضم هست اصلاح می‌کنم و می‌دهم به تند رردو نویسی و از فرصت استفاده می‌کنم و از جناب آقای بوشهری استدعا می‌کنم که راه بین تمیشان و نور در یک فاصله پانصد متری فرو نشسته است عده زیادی این طرف و آن طرف مانده‌اند این را استدعا می‌کنم دستور بفرمایید زودتر اصلاح کنند.
مهدی ارباب - برنامه ۱۰ ساله راه سازی را تصویب بفرمایند تا راحت شوید.
نایب رئیس - آقای‌اشتیانی‌زاده راجع بصورت جلسه فرمایشی دارید؟
آشتیانی‌زاده - در جلسه گذشته آقای وزیر کشور در جواب عرایض بنده اظهاراتی کردند که بنده حق داشتم مطابق آیین‌نامه استفاده کنم و جواب ایشان را مجدداً بدهم ولی همان طوری که در این مجلس عادت شده و مخصوصاً که در مورد بنده این عادت جاری است جلوگیری شد از مقام ریاست استدعا دارم که اجازه بفرمایند بنده از آن حقی که از بنده تضییع شده استفاده کنم.
نایب رئیس - در موقع مقتضی بفرمایید.
آشتیانی‌زاده - در موقع دستور بنده حق دارم از ماده ۹۰ استفاده کنم.
نایب رئیس - وقتی وارد دستور شدیم.
آشتیانی‌زاده - اگر آقای رئیس اجازه ندادند بنده از مجلس تقاضا می‌کنم که پنج دقیقه به بنده وقت مرحمت بفرمایند که بعد از آقایان ناطقین قبل از دستور بنده عرایضم را بکنم.
نایب رئیس - آقای آشتیانی‌زاده بفرمایید بنشینید نسبت به صورت جلسه اعتراضی نیست؟ (گفته شد - خیر) صورت مجلس تصویب شد.
۲ - بیانات قبل از دستور آقایان: حاذقی - رضوی - دکتر طبا و صدرزاده.
نایب رئیس - سه نفر از آقایان در جلسه گذشته اسم نویسی کرده بودند که نوبتشان محفوظ مانده است با اجازه آقایان شروع می‌کنیم.
آشتیانی‌زاده - اخطار دارم.
نایب رئیس - هنوز وارد دستور نشده‌ایم
آشتیانی‌زاده - بنده راجع به همین نطق قبل از دستور اخطار دارم.
نایب رئیس - مطابق کدام ماده؟
آشتیانی‌زاده - برای این که نطق قبل از دستور برای همان جلسه‌ای که اسم می‌نویسند باید باشد.
نایب رئیس - صورت جلسه گذشته را بخوانید حق آقایانی که در جلسه گذشته اسم نوشته بودند با موافقت آقایان محفوظ مانده است. آقای حاذقی.
آشتیانی‌زاده - آقایان با همه موافقند جز با بنده.
حاذقی - قسمتی از گزارش شرکت خود را در کنفرانس بین‌المجالس در جلسه ۱۶ آبان به استحضار مجلس رسانیدم و چون وقت نبود بقیه‌اش موکول به بعد شد که اینک به عرض آقایان می‌رسانم:
چون نمایندگان انگلستان نمی‌توانستند به اصل موضوع ایرادی داشته باشند ناچار کنفرانس و شورای دائمی اتحادیه بین‌المجالس قوه مقننه و مجریه ایران را در تصویب اجرای قانون ملی شدن نفت ایران تأیید و در حدود حقوق بین‌المللی و حق حاکمیت ملت‌ها تشخیص داد و از طرفی مراجعه دادن این موضوع به دیوان لاهه یا مؤسسه دیگر بین‌المللی را بی‌مورد شناخت.
در این کنفرانس مسائل موضوع پناهندگان سیاسی و آوارگان مسلمان عرب که از فلسطین رانده شده‌اند جزو دستور کنفرانس بود مفصل مورد بحث و مذاکره قرار گرفت و پس از اعتراض شدید به مسببین آوارگی آنها سرانجام تصمیم مقتضی برای پناه دادن و رفع تعدی و ظلم از آنها گرفته شد که در سال جاری با مساعدت مجالس مقننه اجرا گردد موضوع توجه به فرهنگ و بهداشت ملت‌های عقب مانده و
بالا بردن سطح زندگی آنها پس از مذاکره در کمیسیون‌ها و کنفرانس تصمیم گرفته شد که کمک سازمان‌های بین‌المللی در این مورد جلب گردد درباره تأمین خواربار و توزیع غله و بالا بردن سطح کشاورزی در کشورهای جهان پس از مباحثات مفصل اصولی اتخاذ و مورد تصویب واقع شد.
اصلاح ماده ۱۷ نظامنامه اتحادیه راجع به کمیسیون اجرایی نیز مورد تأیید واقع شد کمیسیونهای تابعه کنفرانس عبارت بودند از کمیسیونهای روابط فرهنگی - قضایی - اقتصادی و مالی اجتماعی و نوع پروری اراضی غیر خود مختار و مسائل سیاسی و تقلیل سلاح که هر یک از اعضای هیئت نمایندگی ایران در یکی دو تای آن عضویت داشتند و به علاوه بر این آقای نظام‌مافی به سمت نیابت ریاست کنفرانس و اینجانب به سمت عضویت شورای دائمی کنفرانس انتخاب شدیم هیئت نمایندگی ایران آقای سپهبد نخجوان را به ریاست هیئت و آقای عباس مسعودی را به مدیری هیئت معرفی کرد هیئت نمایندگان ایران در تمام مجالس رسمی و غیر رسمی و مخصوصاً در دعوت‌های ریاست جمهور و مجس ملی و وزیر امور خارجه ترکیه و استاندار و شهردار اسلامبول نظر هیئت‌های نمایندگی پارلمان‌ها را به مسائل جاری در ایران جلب و با دادن توضیحات کافی‌اشتباهات حاصله بری آنها را در مورد تصویب و اجرا قانون ملی شدن نفت ایران رفع و برطرف می‌کرد و با نمایندگیهای مطبوعات و خبر گزاریهای کشورهای مختلف در این مورد مصاحبههایی می‌کرد که در جراید محلی ترکیه و رادیوهای خارج انعکاس می‌یافت.
ترجمه گزارش دبیر کل به کنفرانس بین‌المجالس راجع به ملی کردن صنعت نفت در ایران به شرح ذیل است
تمایل ملل آسیایی چه در خاور میانه و چه در خاور دور برای از بین بردن قیموتهای غیر آسیایی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر فنی و سیاسی در ایران باعث پیدایش نبرد سنگینی شده است از تاریخ ۱۱ ژوئن در ایران ملی شدن صنایع نفت یک کار انجام شده است چون در آن تاریخ طبق قانونی که در دستور اجرای آن از طرف اعلیحضرت شاه صادر شده تمام مؤسسات آبادان (جنوب ایران) در میان شور و شعف و همراهی مردم در اختیار دولت ایران درآمد این ملی شدن مربوط به چاه‌های نفت و پالایشگاهی بود که از طرف یک کمپانی خصوصی به نام شرکت نفت ایران و انگلیس که امتیاز شصت ساله آن را تا اواخر قرن بیستم برای خود معتبر می‌شناخت اداره می‌شد به استناد این که ملی نمودن صنایع جزو حق حاکمیت هر ملت است دولت ایران قرارداد این کمپانی خصوصی را که سرمایههای آن اصلاً انگلیسی بوده و باعث به کار انداختن و بهره‌برداری چاه‌های نفت ایران شده بود ضمن تصویب قانون ملی کردن صنایع نفت غیر قانونی اعلام کرد کابینه انگلستان از نظر حفظ منافع اتباع خود حاضر است در قرارداد کمپانی نفت ایران و انگلیس تجدید نظر نماید ولی اقدام یک جانبه را از طرف دولت ایران قابل قبول نمی‌داند.
این اختلاف که در اثر مخالفت ایران با رویه میانجی‌گری که به قول آقای دکتر مصدق نخست‌وزیر آن کشور قابل قبول نمی‌باشد چون ملی کردن صنایع جزو حق حاکمیت هر ملت است روز به روز سنگین‌تر شده و یک جنبه سیاسی به خود گرفته است ولی با وجود این ملی شدن صنایع نفت ایران از لحاظ اقتصادی بسیار مهم می‌باشد زیرا مربوط به یک دهم نفت عالم است و خودداری کردن از گزارش آن برای ما مقدور نیست کنفرانس در پایان جلسات خود اعلامیه‌ای زیر عنوان (طرفداری از صلح) به این مضمون صادر کرد.
«چهلمین کنفرانس بین‌المجالس با وقوف به این که مفسر عقیده سی و دو ملت از نژادها و تمدنهای مختلف است و با متذکر بودن این نکته که تا آزادی گفتار و بیان در میان ملت‌ها برقرار نباشد دموکراسی حقیقی وجود نخواهد داشت و باایمان راسخ به این که ملتهایی که از آزادی کامل در اظهار عقیده خود برخوردارند عموماً با کمال میل و صمیمیت‌اشتیاق به حفظ و دوام صلح دارند معتقدند که دوام و بقاء صلح با توسعه و تعمیم اصول دموکراسی حاصل می‌گردد و نیز عقیده دارند در صورتی که زمام امور ملت‌های در دست خود آنها باشد ترس از جنگ و تهدید به جنگ که اکنون دنیا را زیر فشار خود قرار داده به کلی از میان خواهد رفت این کنفرانس عقیده‌مند است هر گونه اقدام خارج از اصول معموله به وسیله مؤسسات رسمی بین‌المللی که منظور از آن اختصاص دادن مسلک صلح طلبی و آرزوی ملل جهان در حفظ و استقرار صلح جهانی به نفع یک مسلک و مرام شخصی تخصیص یابد غیر عقلایی و دور از مصلحت عمومی‌است و این اقدام ما را از اصول صلح جویی خارج می‌داند. بنابراین کنفرانس علاقه شدید خود را نسبت به آرمان عمومی و تجزیه ناپذیر اصول دموکراسی و صلح اعلام می‌دارد و تمام کسانی را که در راه دفاع از صلح زحمت می‌کشند و کوشش و مجاهده دارند مورد ستایش قرار می‌دهد و یقین قطعی دارد کلیه ملل جهان صمیمانه طرفدار صلح می‌باشند. کمفرانس از کمیته اجراییه اتحادیه بین‌المجالس درخواست می‌کند نسبت به همراه ساختن ملت‌های مختلف جهان برای حفظ صلح گیتی هر گونه مجاهده و سعی مبذول دارد تا در اثر آن هر گونه شرایط ضروری برای استقرار صلح پایدار تحقق یابد همه جا صحبت از ایران است.
نایب رئیس - آقای حاذقی وقت شما دارد تمام می‌شود.
حاذقی - سه دقیقه دیگر از وقت بنده باقی است که من هم تمام می‌کنم.
همه جا صحبت از ایران است در روزنامه‌ها مقالههای اساسی و در مجامع و مجالس محلی و بین‌المللی همه جا از ایران از ملی شدن صنایع نفت در ایران از شهامت و شجاعت کم نظیر مردم و مجلس و دولت ایران صحبت می‌شود تصور می‌کنم امروز دیگر در سراسر اروپا کسی نمانده باشد که مسئله مهم اقدام بزرگ و حساب بخش ملی شدن نفت ایران و قطع ریشه فساد و بریدن دست خارجی و عمال آنها در این کشور نشنیده و بی‌اختیار زبان به تمجید و تحسین ملتی که برای حفظ حقوق خود مردانه قیام کرده لب نگشوده باشد.
این مطلب اغراق نیست در اسلامبول روزنامه‌ها نوشته بودند کاری از این قانونی تر و حسابی تر نبود که در ایران نسبت به جلوگیری از یغمای سرمایه خود کردند.
مدیر موزه ملی آتن وقتی شناخت که عده از اهالی ایران با من هستند گفت حرفی را که دو هزار و ششصد سال پیش سقراط حکیم بزرگ یونان زد امروز ملت ایران به کار بسته هیچ پشتیبانی برای توفیق یافتن بشر در اجرای مقصود خود بالاتر از حق نیست دست انگلیس‌ها را از منابع ثروت ملی خود قطع کنید حق پشتیبان شما است یک حمال ایتالیایی که جامه‌دان ما را به مهمانخانه می‌برد وقتی شناخت که ما ایرانی هستیم گفت ما ایتالیاییها حاضریم با دل و جان بدون این که جز دستمزد خود چیزی بخواهیم بیاییم در ایران کار بکنیم و افتخار کنیم به ملتی خدمت می‌کنیم که برای اولین بار در تاریخ نشان داد که دست انگلیس‌ها را می‌شود قطع کرد. روزنامه ماژور چاپ رم که اخیراً مقالههایی به نفع کمپانی پیشین نفت جنوب ایران نوشته بود از طرف مردم رم به نفرت نگاه می‌شد. در جزیره کوچکی به نام کاپری که در نزدیکی شهر ناپل و روبروی کوه آتش‌فشان وزوو روی صخره بزرگ در دریای مدیترانه واقع است خلقی انبوه از ملیتهای مختلف امریکا و اروپا و افریقا و آسیا مجمع بودند چون نزدیک رفتیم معلوم شد به سر مقاله روزنامه پاری‌پرس که پشت جلد مجله تهران مصور را گراور کرده روبروی تصویر یک کشتی جنگی انگلیسی که در مقابل آن یک سرباز ایرانی با اسلحه محکم زمین ایستاده نوشته شده (ایران آماده دفاع است) و در ذیل آن نوشته شده«حرف حق زدن نیازی به فرستادن کشتی جنگی ندارد» ملاحظه می‌کنند من در پاسخ یکی از اهالی امریکای جنوبی که با وحشت می‌گفت ایوای که جنگ کره پایان می‌باید و جنگ در ایران شروع می‌شود گفتم آقایان مطمئن باشید که در ایران جنگی نخواهد شد زیرا ملت و دولت ایران با منتهای صلح دوستی و بی‌زاری از جنگ جز یک حرف حق چیزی نمی‌گویند و جز یک عمل سراپا منطقی و دنیا پسند که حفظ حقوق خودشان باشد کاری نمی‌کنند و دیگران باید خیلی احمق باشند که در مقابل یک حرف حق و یک عمل حق کشتی جنگی بفرستد وقتی در خرابههای شهر تاریخی پمپی می‌گشتیم یک عکاس خبرنگار به شوخی گفت تصور می‌کنم مردم پمپی بسیار ظالم و متعدی بوده‌اند. مردم انگلستان بروند به ملت ایران دعا کنند که آنها را از ادامه ظلم و تعدی پس از این که به سرنوشت پمپی مبتلا شوند به اجبار باز داشتند در فلورانس یک کاسب عادی وقتی ما را شناخت که از اهل ایران هستیم گفت شما نام ایران را در دنیا بلند کردید یک جوان ایرانی که در انگلستان تحصیل می‌کند و حالا برای گذرانیدن تعطیل به ایتالیا آمده بود گفت مردم انگستان و به خصوص دانشجویان در عین مسرت و خرسندی می‌گفتند باید به ملت ایران تبریک گفت که اجازه نداد لردهای انگلیسی از منابع زرخیز و محصول دسترنج وی به سرمایه خود بیفزایند.
وقتی می‌خواستیم از مهمانخانه کنکرد یا دردنیز به وسیله زورق به ایستگاه راه آهن بیاییم تصادفاً یک کشتی بزرگ مسیر قایق‌ها را بند آورده بود سه نفر حمال بیش از یک ساعت جامه‌دان‌های ما را به دوش گرفته و از کوچههای باریک و روی پل‌ها گذشتند و به گار آوردند وقتی دستمزد آنها را می‌دادیم گفتند چون مدیر مهمانخانه ضمن سفارش به ما گفت شما ایرانی هستید و چون شما با ملی کردن نفت و بریدن دست انگلیس‌ها درس شجاعت و شهامت و وطن پرستی به زمامداران و ملت‌های دیگر را دادی که بیش از این اسیر و برده بیگانگان نباشند و منافع ملی خود را حفظ کنند ما از شما دستمزد نمی‌خواهیم رفقای ما همکار کنفرانس جهانی اصلاح اخلاق که سال گذشته در کوبالای مونترو روزها با هم بودیم پس از صرف صبحانه در مهمانخانه باشکوه مونتن هوس که خود را مجدداً برای افتتاح کنفرانس آماده می‌کند گفت احترام شما ایرانیان بر ما زیاد از حد لازم است زیرا اگر مظلوم در دنیا بر ظلم نرود ظالمی‌باقی نخواهد ماند و دنیا از ظلم و تعدی ستمکاران نجات خواهد یافت گفتم این فرموده پیشوای بزرگ مسلمانان علی علیه السلام است که ما افتخار پیروی او را داریم
و از خدای بزرگ می‌خواهیم که مردم ایران با توفیق در عمل خود کمکی به اصلاح اخلاق بشر بکنند. سه روز پیش وقتی با آقای دکتر مهران به تالار کنفرانس بین‌المللی تعلیم و تربیت وارد شدیم نماینده ایتالیا که استاد دانشگاه رم نیز هست گفت ما به ملت تاریخی ایران تبریک می‌گوییم که شایستگی خود را با ملی کردن صنایع نفت در کشور خود نشان داد و چون ما ایرانی را محق می‌دانیم و موفقیت وی را قطعی می‌شماریم. یکی از اعضا کنفرانس می‌گفتم اگر نمایندگان ایران در کنفرانسهای بین‌المللی کار و تعلیم و ترتیب رئیس یا نایب رئیس شدند از شهرت آنها کاسته نشده زیرا ملی کردن نفت در ایران شهرت ایران را به سرحد کمال رسانیده و برای همیشه ثبت تاریخ کرده است. ایرانیان مقیم خارجه از شادی در پوست خود نمی‌گنجند زیرا مردم کشورهای محل اقامت همه با احترام به آنها می‌نگرند و در عین حال می‌بینند که همه جا صحبت از ایران است. ایران و افکار عمومی‌مردم دنیا
فرصت‌های خوب همیشه به سر وقت ما می‌آید و شاید همان گونه که پس از گذشتن روزگار درازی فرصت مناسب کنونی که اکثریت قاطع ملت ایران را در قیام و نهضت به منظور حفظ حقوق و منافع خود و دفاع از حق خود و اقدام در قطع ریشه نفوذ و مداخلات بیگانگان از حریم آب و خاک خود هم آواز و همراه و همفکر کرده به چنگ آمده ملت‌های دیگر بگذرد و چنین موقعیتی به دست نیاید.
ان لله فی ایام دهر کم نفحات الا فتعرضو الیها اغتنام فرصت نشانه بارز رشد و حسن تشخیص و بصیرت یک ملت است و ملت ایران در طول تاریخ چند هزار ساله خود پس از یک بار امتحان لیاقت و شایستگی در استفاده از فرصت‌های مناسب که برایش پیش آمده داده است.
به کار بزرگی دست زده‌ایم که دنیا متوجه ماست و چشمهای اقوام و ملل زنده دنیا به طرف ما باز است و افکار عمومی جهان به نفع ما اظهار علاقه می‌کند و بالاخره مردم دوربین و عاقبت‌اندیش پنج قاره روی زمین نگرانند که ما این راهی را که با قدم همت پایمردی اتفاق و وحدت افراد و جمعیتهای مملکت و همکاری ملت و دولت و اتحاد کلمه قوه مقننه و مجریه شروع کرده و با لطف و مدد حق از قسمتهای مهم و صعب‌العبور آن نیز گذشته‌ایم چگونه طی می‌کنیم تا به سر منزل مقصود می‌رسیم. آقایان به خوبی متوجه هستند که توجه افکار عمومی مردم دنیا به ما یک اغراق و مبالغه نیست بلکه خوشبختانه یک امر واقع و یک حقیقت بارز و مشهود است و کیست که با مطبوعات دنیا سر و کار داشته باشد و مشاهده نکند که همه روزه بزرگترین مجله‌ها و روزنامه‌ها و همچنین نشریههای بزرگ و کوچک کشورهای جهان در پیرامون اجرا قانون ملی شدن صنایع نفت در کشور ایران و اقداماتی که در این زمینه در جریان است صفحات متعددی قلم فرسایی نکنند؟
شاید در قرن بیستم موضوع به این مهمی‌که در طول مدت چند ماه به این حد افکار عمومی مردم دنیا و صفحات مطبوعات جهان را به خود مشغول کرده باشد نظیر پیدا نکند بسیار تعجب آور است که شما به هر کجا بروید صحبت از قیام مردم ایران برای حفظ حق خود می‌شنوید و به هر قرائتخانه کتابخانه و کنفرانس و مجامع و اطاق انتظار پزشک دفتر فنی ارباب صنایع و حتی اطاق انتظار سلمانی و حمام و نظایر اینها به زودی اولین شماره مجله و رزونامه و نشریه روز را که بردارید می‌بینید قسمت مهم آن به شرح نتیجه کار و چگونگی اقدام و عمل ایران در این مورد اختصاص یافته و هر یک به زبانی خاص و بیانی جداگانه در این باره به شرح و تفسیر و تأویل و پیش‌بینی پرداخته‌اند.
به مهمانخانه آمدم چشمم به مجله تایم افتاد دیدم در پشت جلد مجله عکس دکتر مصدق نخست‌وزیر ایران را چاپ کرده و اهمیت اقدام بزرگی را که ملت ایران برای سعادت مادی و معنوی حال و آینده خود شروع کرده طی مقاله مبسوطی شرح داده است یکی از هم‌میهنان می‌گفت این مجله تا حال عکس بیش از چند نفر از رجال دنیا در پشت جلد خود چاپ نکرده است نزد پزشک رفتم در اطاق انتظار پزشک چشمم به مجله لایف افتاد دیدم تاج شاهنشاهی ایران را درست از بالا تا پایین پشت مجله چاپ کرده صفحات مجله را ورق زدم دیدم از اول تا آخر مجله اختصاص به ایران دارد صفحه اول و دوم را از قسمت بالا گراور تخت جمشید با ستون‌های مرتفع و دهانه کاخ معروف آپادانا مقر پادشاهی سلسله بزرگ هخامنشی ایران و در قسمت زیر گراور تأسیسات عظیم نفت و دستگاه‌های تصفیهخانه با ستون‌های مشابه تخت جمشید که سر بر آسمان کشیده‌اند چاپ کرده و کنار آن نوشته سرگذشت ملتی که نفتش در دنیای امروز بزرگترین مسائل جهانی شمرده می‌شود.
در صفحه بعد نقشه ایران را به چاپ رسانیده سپس تصویر اعلیحضرت شاه ایران و پس از آن گراور جلسه مجلس شورای ملی در حالی که نمایندگان در جای خود نشسته‌اند و در صفحه مقابل عکس بزرگ آقای دکتر مصدق نخست‌وزیر ایران را چاپ کرده و در صفحات بعد عکس‌های مربوط به تحولات اخیر سرزمین ایران در رشته فلاحت و کشاورزی و فرهنگ و صنایع جدید منتشر نمود تأسیسات سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی را شرح داده مبارزههای اخیر بر ضد مالاریا و دیگر بیماری‌ها بیان کرده و جریان چند سال پیش کشور و مخصوصاً تشکیل حکومت قلابی آذربایجان و کردستان و اعمال خائنانه سران فرقه دمکرات را به تفصیل ما گراورهای مربوط به آنها نشر داده و سرانجام فعالیت‌هایی که در حال حاضر برای بالا بردن سطح فرهنگ و بهبود اوضاع اقتصادی ایران در جریان است با مرتبط ساختن آنها به مسأله وضع و اجرا قانون ملی شدن صنایع نفت در کشور بیان داشته و نتیجه گرفته است که در ادوار اخیر هیچ تاریخی ملت ایران اینگونه مجتمعاً برای حفظ حقوق خود قیام نکرده و مردم این سرزمین در اخذ نتیجه مثبت از اقدام خود مطمئن هستند تفصیل مجلههای فرانسوی و آلمانی و ایتالیایی و انگلیسی که در ظرف این چند روز مطالب متنوع و عکس‌های مربوط به ایران منتشر کرده‌اند و در تالار کتابخانه و قرائتخانه‌ها و کنفرانس‌ها و مجامع و غیره دیده‌ام موجب طول کلام می‌شود و از این صرف‌نظر می‌کنم.
روزنامههای سویس و فرانسه که همه روزه به ژنو می‌رسد کمتر اتفاق می‌افتد که در صفحات اول خود مقالات مبسوطی راجع به جریان دقیق سیاست ایران در اجرای قانون ملی شدن صنایع نفت در کشور منتشر نکنند و اقدامات و مذاکراتی که به عمل آمده و می‌آید قدم به قدم تعقیب ننمایند ایرانیان مقیم آنجا همه روزه چشم و گوش به اخبار راجع به ایران دوخته و مراقب هستند دولت دکتر مصدق با پشتیبانی مجلسین چه موافقیت‌های تازه در این مورد کسب و تا چه حد در اجرای مفاد قانون مصوب مجلسین پیشرفت حاصل کرده و می‌کنند و اولیای دولت سویس ضمن بحث و مذاکره راجع به ایران مکرر علاقه مفرط خود را در توفیق یافتن اولیای دولت ایران در امر به خصوص نفت اظهار داشته‌اند و تفصیل مذکراتی که طی برخورد آنها به منظور احاطه و اطلاع بر اصول و بنای حکومت‌های جمهوری ۲۵ گانه سویس و ارتباط آنها با یکدیگر و سازمان‌های بسیار ساده و بسیط اینجا که با اعضا بسیار کم و با سرعت حیرت آور کارهای مملکتی خود را صد در صد به نفع مردم و برای مردم انجام می‌دهند به عمل آمده با خواست خدا ضمن یادداشت‌های دیگر برای استحضار و استفاده عموم هم‌وطنان شرح خواهم داد امیدواریم عموم ایرانیان که در حال حاضر از وطن خود دور افتاده‌اند این است که دولت شاهنشاهی با خواست خداوند بهرهمند بودن از پشتیبانی افکار عامه ایرانیان و معاضدت و همکاری صمیمانه مجلسین از این فرصت بزرگ حداکثر استفاده کرده و به اجرا قانون ملی شدن صنایع نفت در سراسر کشور آن گونه که متضمن خیر و صلاح سیاسی و اقتصادی ملت ایران باشد توفیق حاصل کند اجتهاد سیاسی من برای این است که تقویت دولت که دکتر مصدق تا سر حد امکان وظیفه و دینی و تکلیف لازم‌الاجرا هر فرد ایرانی و به خصوص همکاران از نمایندگان محترم مجلسین شورای ملی و سنا است و از خدای متعال جز موفقیت همگی در انجام این وظیفه خطیر تمنایی ندارم.
رئیس - آقای حاذقی وقت شما تمام شد (حاذقی - بنده هم عرضی ندارم) آقای رضوی.
رضوی - بنده وقتی که اسم نویسی کردم از برای این بود که قبل از دستور چند کلمه در موضوع مذاکرات آقای دکتر ملک‌زاده در نظر داشتم عرض کنم ولی متأسفانه در جلسات پیش وقت نشد و آقایان محترم هم دیدم مطلب را مثل این که جدی نگرفتند از این جهت کم‌کم به واسطه طول عهد منصرف شدم (محمدعلی مسعودی - نخیر بفرمایید ایشان دری وری فرمودند) اما مطلبی که بنده امروز دارم یک قسمت مربوط به خود مجلس است و راجع به قوانین دیروز مثلاً قانون چند فقره شهریه در اینجا مطرح بود و بنده در دو سه جای این قانون اسم نویسی کرده بودم برای این که نظرم را عرض کنم متأسفانه بعد از یکی دو نفر که خیلی تشریفاتی صحبت کردند تقاضای ختم مذاکره را شد و بعد هم رأی گرفتند به کفایت مذاکرات و بعد هم مذاکره در این موضوع ختم شد این طرز عمل به نظر بنده مشروطیت است مشروطیت اصلاً معنایش این است که آرا افراد و اکثر مردم را به وسیله نمایندگان آنها اتخاذ کنند و بعد یک قانونی بنویسند حالا که بنده به عنوان نطق قبل از دستور اجازه دارم در این موضوع دو کلمه عرض می‌کنم یک لیستی آوردند در اینجا به نام شهریه بردند این لیست را در کمیسون بودجه و کمیسیون بودجه هم تصویب کرد و آوردند در مجلس ما نشستیم اینجا و شنیدیم این حرف را و غالب این افراد را ما نمی‌شناختیم البته یک عده از آنها را که می‌شناختم مستحق بودند و شایسته ولی این تفاوتی که در این مبلغ‌ها بنده مشاهده کردم برای بنده نظری ایجاد کرده بود که خوب است از دولت تقاضا شود یک آییننامهای به طور کلی برای شهریه بنویسند که از این به بعد اگر بنابراین شد برای کسی شهریه مقرر شود همین طور بی‌ترتیب هر کس نیاید تقاضا بکند و اگر هم کسی را شامل شد و او مشمول این قسمت قرار گرفت آن وقت با یک نظمی مبلغش را و اسم شخص مشخص بشود تاکنون آنچه بنده نگاه کردم شهریههایی که آمده به طور دیمی بوده و به عقیده بنده اگر دولت یک آییننامهای در این خصوص تهیه کند و با نظارت مجلس دخالت مجلس یک آییننامهای در این خصوص نوشته شود بهتر است اما موضوعی که مربوط به این ایام است از اول دوره ۱۶
در غالب اوقاتی که فرصتی به دست آمده راجع به ازدیاد نفرات وکلا در مجلس بحث شده است از ایالات و ولایات و از شهرستان‌ها هم مکرر تلگرافاتی به مجلس می‌شود و این مطلب یادآوری می‌شود بعضی جاها به خصوص از اول دوره و پیش از این که انتخابات دوره شانزدهم انجام بگیرد این مطلب را گوشزد کرده بودند و حق هم دارند یکی از آن نواحی و حوزه‌ها که جزو حوزه شیراز بوده و بنده در نظر دارم حوزه کازرون است کسانی که در حوزه شیراز و کازرون زندگی می‌کنند مطابق آمار اخیر ۷۹۳ هزار نفر است که در حدود دویست هزار نفر آنها در منطقه کازرون زندگی می‌کنند کازرون هم شهری است بسیار قدیمی و همیشه دارای یک مردمان هوشیار و رشید بوده و قسمت‌هایی که ضمیمه آنجا است مثل ممسنی که البته آنجا هم یک قسمت‌هایی است که به واسطه موقعیت جغرافیایی قابل توجه است.
از اول دوره شانزدهم اهالی کازرون تقاضا کردند که انجمن نظار محل برای آنها یک وضعیت اضافی قائل بشود و برای آنها یک دو نفر وکیل قائل بشوند آنها امید داشتند که مجلس شورای ملی در دوره ۱۶ برای آنها یک فکری خواهد کرد ولی متأسفانه نشد و الآن انتخابات نزدیک است این بحث هم هست بنده می‌خواستم استدعا بکنم که آقایان صرف‌وقت بفرمایند و از روی قوانینی که در چندین دوره و در چندین نوبت مورد بحث قرار گرفته یک لسیتی استخراج بکنند و تعداد نمایندگان هر محل را از روی جمعیت یا چیز دیگری ترتیبی بدهند که این کار سر و صورتی بگیرد قسمت عمده‌ای ازاشکالات انتخابیه از بین می‌رود عرض دیگر بنده از موقع استفاده می‌کنم به طور کلی راجع به کارهای وزارتخانه‌ها است که اگر روی اصول مشروطیت برای تعیین وزیر از برای هر وزارتخانه رفتار بشود به نظر بنده هر قدر حواس دولت مشغول یک امور مهم باشد باز امور جاری قوت نمی‌شود یک قسمت که بنده در نظر دارم راجع به فرهنگ ما است که در این مورد اخیر کاغذها و نامههای زیادی رسیده است که حاکی است که وضعیت فرهنگ در قسمت ابزار و ادوات کار و از نظر آموزگار دبیر بسیار کم است حالا خود شیراز که همیشه کم دارد نواحی تابعه‌اش به طریق اولی ضمناً یک کاغذی از یک ناحیه‌ای به اسم اردکان به من رسیده اردکان یک ناحیه‌ای است که ۵ یا ۶ هزار جمعیت دارد و اگر آن را با توابعش حساب کنیم چهل هزار نفر می‌شود نوشته بودند که تا این تاریخ که ما به شما کاغذ می‌نویسیم هنوز آموزگار و معلم سر کلاس‌ها دیده نشده تصدیق می‌فرمایید وقتی بنا شود آموزگار و معلم تا این موقع سال سر کلاس نباشد نمی‌دانم دیگر استفاده شاگرد چه موقع خواهد بود؟ از این جهت بنده خواستم یادآوری کنم که یک فکری به طور کلی برای این موضوعات بشود یا این که مدرسه‌ها را دو تا یکی کنند که صبح و عصر درس بخوانند مطلب دیگر این که مؤسسه‌ای در فارس هست به اسم دانشسرای کشاورزی البته از برای نواحی کشاورزی کشور بهترین مؤسسه‌ای که خیلی مفید واقع می‌شود دانشسرای کشاورزی است که در آنجا آموزگارانی تربیت می‌شوند که علاوه بر تحصیلات دیگر آشنایی به تحصیلات کشاروزی پیدا می‌کنند و می‌توانند که برای کارهای کشاورزی در شهرستان‌ها مفید واقع شوند و اینها سه ماه تمام است که از کلاس‌ها بیرونند چون یک مقدار حوائجی دارند که به آنها توجهی نشده و دیدم مدیر دانشسرا آمده است در تهران گفتم چرا آمدی می‌گوید وقت که کار دانشسرا در جریان نیست و کلاس نیست و معلم نیست آمده‌ام ببینم که اگر درست می‌شود که هیچ و الا کار دیگری بکم خواستم که توجه داشته باشند که وضعیت فرهنگ از اموری نیست که شوخی بردار باشد و بگوییم که چون به کار دیگر مشغولیم و گرفتاریم می‌شود از آن منفک شد.
یک فکری که هست بنده می‌ترسم این طبقه‌ای که باید اساساً تربیت بشود حال تربیت آنها چه جور است اگر رمیده بشوند آینده تاریک‌تری متأسفانه تحویل ما داده می‌شود در قسمت دیگری که بنده خواستم صحبت کنم چون بقیه وقتم را داده‌ام به آقای دکتر طبا از این جهت خیلی مزاحم نمی‌شوم و یادآوری می‌کنم که آقای وزیر راه برای راه‌ها هم اگر توانستید یک فکری بکنید برای این راه‌های فراس که دائماً دچار خطرهای زیادی می‌شود و این اواخر چندین دفعه کامیون‌ها سقوط کرده‌اند و افرادی از بین رفتند بنده یادآوری می‌کنم که انشاءالله این راه‌ها مرمت و اصلاح بشود.
نایب رئیس - آقای دکتر طبا چهار دقیقه از وقت آقای رضوی باقی مانده است بفرمایید.
دکتر طبا - خواستم چند کلمه راجع به تقدیر از یک دانشمند عرض کنم و همچنین اگر وقت شد چند کلمه راجع به لایحه انتخابات که اخیراً مطرح بود و تبصره‌ای به آن منضم شد عرض کنم موضوع اول راجع به تقدیر از دانشمند فاضل محترم آقای حجت بلاغی است که ایشان تألیفات زیادی دارند که شاید اغلب آقایان با تألیفات ایشان آشنا هستند مثل تاریخ نجف اشرف و مجمع‌التواریخ و تألیفات دیگر اخیراً هم کتابی نوشته‌اند به نام تاریخ نایین که این کتاب در پنج جلد تنظیم شده است حقیقتاً از نظر فرهنگی فوق‌العاده قابل ملاحظه است و همچنین از نقطه نظر تاریخی (فرامرزی - تاریخی برای همه کس یا برای مردم نایین؟) برای همه کس برای تمام مردم ایرن و شاید برای تمام مملکت اسلامی زیرا در معرفی این شهر تاریخی و قدیمی حقیقتاً قلم فرسایی قابل ملاحظه‌ای کرده‌اند که ضمن شرح ابنیه تاریخی آن و تصاویری که از اسناد مهم تاریخی در آن گراور شده و مخصوصاً یک قسمتی راجع به تشریف فرمایی حضرت ثامن الائمه امام رضا (ع) به آنجا در وقتی که از مدینه به مرو تشریف می‌برند در آنجا به دقت تشریح شده است و حتی موفق شده‌اند یک بنای قدیمی را در یک کیلومتری نایین که در آن عمارت برای استقبال از ایشان و ضیافت به افتخار ایشان از طرف آنها داده شده بود کشف کنند و قسمت‌هایی از آن را گراور کنند (آشتیانی‌زاده - بعد هم حضرت را کشتند و نایینی‌ها هیچ نگفتند) (خنده نمایندگان)
پدر من که به حضرت رضا خیلی خدمت کرده است و بعد هم شاه عباس کبیر که نذری داشت از همان راهی که حضرت رفته بودند با پای پیاده به مشهد رفته است و همان بنا را تکمیل کرد و از کاشیهای چند نقطه را هم خودشان به دست آوردند که تمام آن بنا کاشی‌کاری قدیمی به شکل بشقاب و کاسه است که خیلی از نقطه‌نظر صنعت کاشی‌کاری حقیقتاً قابل توجه است (آشتیانی‌زاده - کاندید نایین کیست) این تاریخ نایین بوده و راجع به وضع تاریخی نایین بوده و راجع به وضع تاریخی نایین خودتان بروید ببینید که کاندید کیست بنده تقدیر از یک مؤلفی می‌کنم که صرفاً کار فرهنگی انجام داد در این کتاب راجع به فامیل‌های آنجا هم شرح مفصلی نوشته‌اند و شرح حال دوازده هزار نفر از فضلا و علما و ساکنین قدیم و حال نایین را تشریح کرده‌اند بنده به نام وکیل نایین وظیفه خودم می‌دانم که از این خدمت فرهنگی ایشان تقدیر کنم و مخصوصاً نظر وزارت فرهنگ را جلب کنم که از این کتاب در مؤسسات خودشان به بهترین نحوی استفاده کنند قسمت دوم راجع به لایحه انتخابات است که آقایان توجه دارند که یک تبصره‌ای در موقعی که لایحه در اینجا مطرح بود به آن اضافه کردم و آقایان وادار کردند بنده را که پس بگیرم و اخیراً در سنا آن تبصره تصویب شد و ضمیمه لایحه شد و الآن در کمیسیون مطرح است خواستم از آقایان اعضای کمیسیون کشور خواهش کنم که به این تبصره توجه کنند و این مجلس که در این دوره خدمات ذی‌قیمتی انجام داده است این خدمات خودش را با این خدمت اساسی که تأمین آزادی انتخایات خواهد بود یعنی رأی مخفی و مستقیم تکمیل کند ضمناً توجه دولت را به این نکته جلب می‌کنم که اصولاً تصویب مجلس لازم نیست زیرا قانون انتخابات تصریح دارد که رأی مخفی و مستقیم است بنده از آقایان خواهش می‌کنم که برای بنده توضیح بدهند و مرا متوجه بفرمایند که معنی رأی مخفی چیست رأی مخفی این است که برای رأی دهنده روشن باشد و برای سایرین مخفی و تاریک یک کسی که نتواند حتی اسم کاندید خودش را بنویسد چطور می‌تواند اطمینان داشته باشد که شخص مورد توجه او نوشته خواهد شد و نتیجه‌ای که الآن گرفته می‌شود این است که این رأی غالباًَ برای خود رأی دهند مخفی است و برای کسی که رأی را به دست او داده غیر مخفی است در صورتی که نظر قانونگذار عکس این بوده است کسی هم که سواد نداشته باشد وقتی بخواهد مثلاً اسم عمر و و زید را بنویسید باید بدهد دست کسی که سواد دارد که بنویسد و وقتی که او نوشت چون اطمینان ندارد باید به شخص دیگری بدهد و بگوید که چه نوشته است با این ترتیب که این رأی مخفی نخواهد بود و مستقیم هم که نیست بنابراین بنده از آقای دکتر مصدق و دولت ایشان خواهش دارم و مخصوصاً از این که ایشان مرتباً تکرار می‌کردند که با این قانون و با وضع فعلی انتخابات به معنای حقیقی تأمین نمی‌شود یک توجهی بفرمایند که همین قانون برأی مخفی اجرا بشود. بنده در جلسه گذشته به طور خصوصی به ایشان تذکر دادم و حالا باز هم خواهش می‌کنم که این موضوع را توجه بفرمایند که رأی مخفی و مستقیم باشد و اطمینان می‌دهم که آزادی انتخابات که ایشان در نظر دارند به بهترین نحوی انجام دهند به این طریق تأمین خواهد شد و تخلفات آن هم خیلی کم خواهد شد و تقریباً قابل ملاحظه نخواهد بود زیرا افراد رأی خودشان را طبق نظر خودشان و به طیب خاطر خودشان می‌دهند مطمئن هم هستیم که در تأمین آزادی انتخابات مؤثر خواهد بود.
نایب رئیس - وقت شما تمام شد آقای صدرزاده
آزاد - بنده اخطار نظامنامه‌ای دادم.
صدرزاده - نامه‌ای به عنوان جناب آقای عبدالقدیر آزاد نماینده محترم مجلس راجع به کارگران مسلول که به ایشان نوشته‌اند راجع به لایحه‌ای که درباره کمک به کارگران مسلول است و از مجلس شورای ملی تقاضا کرده‌اند که تصویب بفرمایند و بنده تصور می‌کنم که موضوع مهمی باشد که بایستی توجه بکنند و لایحه آن هم در کمیسیونهای دارایی و کار به تصویب رسیده است و فقط تصویب مجلس شورای ملی مانده است و عین نامه را هم به مقام ریاست تقدیم می‌کنم نامه دیگری هم هست که جناب آقای دولت‌آبادی نماینده اصفهان به بنده داده‌اند از پیشه‌وران اصفهان که به مقام ریاست تقدیم کنم (هر دو نامه را تقدیم کردند) بنده در چند جلسه از نطقهای قبل از دستور استفاده کرده و راجع به اساسنامه شرکت ملی نفت نظرهایی که داشتم به عرض رساندم اینک چون راجع به اساسنامه شرکت ملی نفت نکته دیگری به نظر رسیده که به عرض نمایندگان محترم می‌رسانم این صحیح است که صنعت
ثابت به موجب این اساسنامه به صورت یک شرکت اداره می‌شود ولی نباید فراموش کرد که کلیه منابع نفتی ما از خوزستان و نقاط دیگر به کشور یک ثروت ملی است که اختصاص به تمام ملت ایران دارد و عواید آن هم مربوط به خزانه عمومی کشور است و رد اصل صد و یک و صد و دوم قانون اساسی که دیوان محاسبات پیش‌بینی شده یکی از وظایف آن این است که صورت کلیه محاسبات مملکتی را باید به انضمام ملاحظات خود تسلیم مجلس شورای ملی نماید و در ماده ۳۷ قانون دیوان محاسبات که در صدر مشروطیت به تصویب رسیده نیز مقرر شده که دیوان مزبور موافق قوانین و قواعد مقرره در کلیه عایدات و مخارج و اموال دولت نظارت و تفتیش نماند. تصور می‌کنم هیچ عایداتی مهم‌تر از عایدات نفت نباشد و بنابراین در این اساسنامه برای اعمال نظار و تفتیش دیوان مزبور لازم است هم پیشبینیهایی بشود و اما راجع به تصویب این اساسنامه فرصت کوتاه می‌شود و باید نمایندگان محترم جلسات فوق‌العاده و ممتدی برای رسیدگی به آن تعیین بفرمایند.
امروز که صنعت نفت ملی شده مقررات اداره کردن یک چنین صنعت بزرگی را باید هر چه زودتر تصویب کرد و این کاری نیست که یک دقیقه بتوان از آن غفلت کرد مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم این است که امروزه تمام متفکرین و زعمای عالی مقام اسلامی به ایجاد تحکیم روابط حسنه بین‌الملل و دول اسلامی توجه و همت گماشتند و هر یک به نوبه‌ی خود در این راه بذل تجهد می‌نمایند و امیدوارم به کوشش آنها جامعه متحدی از دول و ملل اسلامی به وجود آید که به معنی و حقیقت حافظ صلح و آرامش و امنیت جهانی بوده باشد کسانی که از بلوکهای دیگر گفتگو می‌کنند باید متوجه این نکته باشند که آن بلوک‌ها از آسمان نیفتاده‌اند بلکه دولت‌هایی بوده‌اند که با یکدیگر علایق فرهنگی و اقتصادی و یا هم کیشی و هم جواری داشته‌اند و به تدریج همدست و هم‌داستان شده و امروز از یکدیگر پشتیبانی می‌کنند خوشبختانه در میان ملل و دول اسلامی‌این قبیل علایق که اهم آنها هم کیشی موجود و امکان و استعداد کامل برای ایجاد سایر علایق که سبب ارتباط و اتحاد خلل ناپذیر می‌شود نیز موجود است و به علاوه اغلب دول و ملل اسلامی سال‌ها مورد تجاوز و تعدی واقع شده‌اند که برای رفع تعدی و به دست آوردن استقلال تام و تمام در جمیع شئون احتیاج به هماهنگی و پیوستگی با یکدیگر دارند و این اتحاد مانع از آن نیست که با سایر ملل جهان که آزادی و استقلال دیگران را محترم می‌شمارند و بر اساس احترام متقابل ارتباط داشته باشند و این نکته ناگفته نماند که برای ایجاد یک چنین جامعه متحدی دو اصل باید مطمع نظر باشد یکی آن که باید با یک قیام و نهضت و معاضدت با یکدیگر با جهل و خرافات مبارزه کرد سطح علم و صنعت را در کشورهای اسلامی بالا ببرند که بتوانند از منابع و مواهب الهی که در سرزمین آنها و در دل خاک نهفته است به دست خود و به نفع ملت خود استخراج و استفاده نمایند و دیگر آن که اصول و مبانی مذهبی را که در حقیقت وسیله ارتباط مسلمین جهان با یکدیگر است محترم شمارند بنده یادداشت‌های دیگری داشتم ولی چون مقام ریاست تذکر دادند که اساسنامه شرکت ملی نفت باید مطرح شود و همچنین لایحه بخشودگی زندانیان بنده از بقیه عرایضم صرف‌نظر می‌کنم و یادداشت‌هایی را که دارم در جلسات دیگر به عرض می‌رسانم.
فقط راجع به قانون انتخابات هم تذکر می‌دهم که جناب آقای دکتر مصدق در بدو زمامداری خود لایحه‌ای به مجلس دادند که یک قسمت آن راجع به تزیید عده نمایندگان بود در جلسه خصوصی مجلس هم که صحبت از تزیید عده به عمل آمد این طور احساس شد که نمایندگان مجلس با این قسم موافق هستند مطابق اصل چهارم قانون اساسی هم که می‌گوید عده نمایندگان ممکن است تا دویست نفر تزاید پیدا کند بنده یک طرحی تهیه کرده‌ام و آن این است (امضاکنندگان زیر به قید دو فوریت پیشنهاد می‌نماییم که طبق اصل چهارم قانون اساسی نمایندگان مجلس شورای ملی از دوره هفدهم تقنینیه به بعد به تعداد دویست نفر طبق صورت و جدولی که در کمیسیون کشور مجلس شورای ملی تنظیم شده است تزیید شود و تقاضا می‌کنم که این طرح در مجلس مطرح شود) چون در دولت آقای منصور هم باز یک لایحه‌ای به نام اصلاح انتخابات به مجلس تقدیم شد و همین تزیید عده هم در آنجا در نظر گرفته شده بود در کمیسیون کشور که به ریاست جناب آقای ملک‌مدنی تشکیل می‌شود نسبت به این موضوع تحقیقات بسیاری شده و اطلاعاتی از آمار و وزارت کشور گرفته‌اند نسبت به این هفتاد نفر که به چه نسبتی به کدام نقاط باید اضافه شود و من تصور می‌کنم که آقایان نمایندگان محترم آن طور که بنده احساس کرده‌ام با اصل تزیید نمایندگان موافقت داشته باشند و در یک جلسه ممکن است این طرح به تصویب مجلس شورای ملی برسد (صحیح است)
بنده وظیفه خود می‌دانستم که این طرح را تنظیم کنم زیرا که از ولایات همان طور که جناب آقای رضوی اشاره کردند نامه‌ها و تلگرافات زیادی رسیده از لار و نقاط دیگر از کازرون هم این تقاضا شده است و بنده این طرح را تقدیم مقام ریاست می‌کنم آقایانی که با این طرح موافق هستند و می‌خواهند به درخواست اهالی محل و حوزه انتخابیه خودشان یک پاسخ مثبتی بدهند این طرح را امضا می‌فرمایند تا در جلسه آینده مورد رسیدگی واقع شود (آزاد - بنده اخطار نظامنامه‌ای دارم) موضوع دیگر راجع به تلگرافی است که بنده از شیراز از صنف کفاش داشتم و به مقام نخست‌وزیر تقدیم کردم و خیلی خوشوقت هستم که جناب آقای دکتر امینی اینجا تشریف دارند که توجه‌شان را به این مورد جلب کنم در وضع کنونی گذشته از تشویق صادرات که خوشبختانه مورد نظر و توجه جناب آقای دکتر امینی قرار گرفته حمایت از صنایع داخلی نیز کمال لزوم و اهمیت را دارد و با اطلاعات و تجربیات کاملی که جناب آقای دکتر امینی دارند امیدواری هست که اوضاع اقتصادی ما بهبودی پیدا کند تنها تشویق صادرات کافی نیست باید از صنایع داخلی حمایت کرد و فلسفه ندارد کالاهایی که در داخله و به دست مردم تهیه می‌شود از خارج وارد کنند و برای این که عده معدودی استفاده هنگفتی ببرند
هزارن نفر افراد کشور بیکار و برای تهیه معاش خانواده خود بیچاره و سرگردان نشوند - صنف کفاش فارس به وسیله بنده تلگرافی به جناب آقای نخست‌وزیر مخابره کرده‌اند و از ورود کفش خارجی و لطمه‌ای که از این حیث به کسب و معیشت آنان وارد گشته شکایت نموده‌اند و تذکر داده‌اند که اگر دولت فکر عاجلی در این باب نکند هزاران نفر به بیکار و بیچاره خواهند شد - امروز بر دولت لازم است که از اصناف و کارگران و صنعتگران داخلی حمایت کند و الاقل مقرر دارند که دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی تا آنجا که ممکن است حوائج خود را از امتعه و مصنوعات داخلی مرتفع سازند - اگر از ورود امتعه و کالاهای خارجی منفعتی تصور شود قطعاً ضرر بیکاری مردم به مراتب زیادتر و برای کشور گران‌تر تمام خواهد شد. راجع به قسمت دانشسرا عالی کشاورزی هم که جناب آقای رضوی تذکر دادند می‌خواستم عرض کنم که یکی از مؤسسات فرهنگی فارس دانشسرای کشاورزی آنجا است که اگر از آن مراقبت شود آتیه درخشان و مفیدی را به سرزمین فلاحتی فارس نوید می‌دهد - دانش آموزان این دانشسرا با داشتن سیکل اول متوسطه به این دانشسرا وارد و دوره آن را که سه سال است طی می‌نمایند ولی چون برای ورود به دانشکده کشاروزی طی دوره این دانش‌سراها پیش‌بینی نشده از چند ماه قبل به وزارت فرهنگ مراجعه و تقاضا نمودند که وضعیت آتیه آنها تأمین شود تا بتوانند بعداً طی دوره دانشسرا به دانشکده کشاورزی وارد شوند و تحصیلات خود را ادامه دهند و چون جوابی به آنها داده نشده اعتصاب نموده از حضور در کلاس خودداری می‌کرده‌اند اخیراً با وعدههایی که اولیا فرهنگ فارس به آنها داده‌اند سر کلاس حاضر شده و تحصیل خود را ادامه داده‌اند و رئیس دانشسرای کشاورزی نیز برای انجام درخواست به مرکز آمده و تقاضا می‌نمایم وزارت فرهنگ و شورای عالی فرهنگ تکلیف آتیه آنها را معنی کند حالا که خود مردم این طور شایق به ادامه تحصیل هستند که نباید راه را بر آنها مسدود کرد و ما امیدوار هستیم که این دانش‌سراها مقدمه افتتاح دانشکده کشاورزی در فارس و نقاط دیگر بشود و در اولین فرصتی که برای دولت میسر گردد موجباً تشکیل آن را در فارس فراهم کند فارس یکی از مناطق فلاحتی کشور است به همان اندازه که دانشکده پزشکی در آنجا لازم بود به دانشکده کشاورزی نیز احتیاج دارد توجه به این مسائل اساسی به قدری در بهبود وضع حال و آتیه کشور مؤثر است که غفلت از آن گناه است تنها در سال گذشته به اهتمام افراد تحصیل کرده وزارت کشاورزی توانست با آفت ملخ یک مبارزه مؤثری بنماید و محصول کشور را تا حد زیادی از این آفت مصون دارد.
۳ - اخطار آقای آزاد طبق ماده ۱۶۹ آیین‌نامه.
نایب رئیس - وارد دستور می‌شویم
آزاد - بنده اخطار دارم مطابق ماده ۱۶۹
نایب رئیس - اجازه بفرمایید ماده نظامنامه قرائت شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ماده ۱۶۹ - دولت مکلف است از تاریخ ابلاغ سؤال در ظرف یک هفته حاضر نمودن خود را برای جواب سؤال اعلام کند و در صورتی که بعد از یک هفته حاضر به جواب نباشد از طرف رئیس باز خواست می‌شود مگر در مورد مطالبی که دولت استتار آنها را لازم بدانند در آن صورت دولت در جواب سؤال لزوم استتار را در ظرف همان مدت اظهار می‌دارد.
نایب رئیس - بفرمایید
آزاد - بنده در هفت هشت ماه قبل چند فقره سؤال کردم از دولت دو مرتبه هم تذکر دادم متأسفانه دولت برای جواب حاضر نشد و موضع آن سؤالات منتفی شد اخیر سؤالی کردم از آقای وزیر دادگستری راجع به محاکمه خلیل طهماسبی و درخواست کرده‌ام که محاکمه این شخص را چرا شروع نمی‌کنند در صورتی که نزدیک به یک سال است که این حادثه اتفاق افتاده است و مردم ایران هم منتظرند که بدانند نتیجه این قتل چیست آقای معاون وزارت دادگستری هم اینجا هستند خواهش می‌کنم که اینجا جواب بدهند از این که این کار به تأخیر افتاده است چیست، یک قضیه دیگر راجع به تصویب نامه‌ای است که دولت صادر کرده راجع به این که فرمانداران را به طور قرعه انتخاب کنند و شنیده‌ام یک عده‌ای که فرمانداران را برای خودشان درست کرده‌اند مخالفند بنده انتظار دارم از آقای دکتر مصدق که این کاری را که شروع کرده‌اند چون یک کار خوبی است منصرف نشوند (صحیح است)
دکتر سمیعی - (معاون وزارت دادگستری) - هر موقع مجلس وقت تعیین بفرمایند بنده برای جواب سؤالات حاضرم.
۴ - تقاضای آقایان دکتر معظمی و نورالدین امامی‌جهت طرح اساسنامه شرکت ملی نفت ایران و لایحه زندانیان.
دکتر معظمی- بنده راجع به دستور عرضی دارم.
نایب رئیس - بفرمایید
دکتر معظمی- عرض کنم راجع به اساسنامه شرکت ملی نفت بنده از طرف هیئت مختلط نفت می‌خواستم خاطر آقایان را متوجه کنم که این موضوع فوق‌العاده اهمیت دارد و اساسنامه شور دومش مانده است
و در قسمت قانون اجرای ملی شدن صنعت نفت یک قضیه‌ای به هیئت مختلط واگذار کرده است مادام که اساسنامه نگذشته است و هیئت مختلط نظارت در امر نفت دارد باید در کلیه امور نفت و در بهره برداری نظارت بکند و چون کار مهمی است نمی‌تواند به صورت دائم باشد می‌خواستم تمنا بکنم که شور اول اساسنامه را تمام بکنیم که اگر نظری هست در شور دوم در کمیسیون طرح شود و برگردد به مجلس.
نایب رئیس - آقای نورالدین امامی
نورالدین امامی- عرض کنم که با توجه به صورت جلسه قبل اینجا گزارش کمیسیون دادگستری راجع به زندانیان مطرح شد و برحسب تقاضای بنده چون وزیر دادگستری و معاون وزارت دادگستری در مجلس نبودند و بر طبق آیین‌نامه نمی‌شد لایحه را مطرح نمود به این جلسه موکول گردید این است که استدعا می‌کنم چون یک عده بدبخت و فلک‌زده را به عنوان آفتابه دزد انداخته‌اند آنجا این لایحه مطرح شود چون یک ماده هم بیشتر نیست که آن بدبخت‌ها آزاد شوند و ضمناً هم باید گفته شود که این طرح در کمیسیون تغییر پیدا کرده و یک کارهایی در آن شده است که باید آن را هم به عرض برسانم که آن طرح اولی را دولت آورده آن مطرح شود (صحیح است) و چند جلسه هم اختصاص داده شود برای اساسنامه و البته این اساسنامه هم باید تصویب شود
مهدی ارباب - موضوعات اقتصادی ابداً مورد نظر نیست آقای وزیر اقتصاد باید مورد توجه قرار بدهند
۵ - تقاضای آقای وزیر اقتصاد ملی جهت طرح قرارداد بازرگانی ایران و آلمان.
نایب رئیس - آقای وزیر اقتصاد ملی
وزیر اقتصاد ملی (دکتر امینی) - بنده می‌خواستم حضور آقایان عرض کنم که با اهمیت موضوع اساسنامه بنده یک تمنایی دارم راجع به قرارداد اقتصادی ایران و آلمان ایران قرارداد یک سال است که امضا شده ولی متأسفانه تمام مراحل قانونی آن طی نشده و اخیراً مجلس سنا هم این قرارداد را تصویب کرده است بنده می‌خواستم از مجلس شورای ملی تقاضا کنم که به یک فوریتش رأی بدهند که برود به کمیسیون و از آقایان اعضای کمیسیون هم تقاضا می‌کنم که زودتر کمیسیون را هم تشکیل بدهند که قبل از پایان مجلس این موضوع به تصویب برسد. آقای صدرزاده هم تذکری دادند راجع به ورود کفش و صنف کفاش این موضوع مورد توجه وزرا اقتصاد ملی بوده است و همین دیروز هم یک جلسه‌ای داشتیم و از صنف کفاش و کفش دوزها هم دعوت کردیم و اطمینان می‌دهم که آنچه که از اجناس که در داخله تهیه می‌شود از ورود آن جلوگیری شود و جای هیچ گونه نگرانی نیست (صحیح است)
۶ - تقاضای آقای وزیر راه جهت طرح گزارش برنامه راه سازی.
نایب رئیس - آقای وزیر راه بفرمایید.
وزیر راه - (آقای بوشهری) - خواستم استدعا کنم که لایحه راه سازی را اگر موافقت بفرماید زودتر مطرح شود (صحیح است)
۷ - طرح و تصویب فوریت قرارداد بازرگانی ایران و آلمان.
نایب رئیس - لایحه راه سازی جزو دستور هست و به نوبه خود مطرح خواهد شد. شرحی هم راجع به قرارداد بازرگانی ایران و آلمان همان طوری که آقای وزیر اقتصاد تقاضا فرمودند از مجلس سنا رسیده که چون یک فوریتی است قرائت می‌شود و یک رأی هم بیشتر ندارد.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی - لایحه اجازه مبادله قرارداد بازرگانی ایران و آلمان که به قید یک فوریت به مجلس سنا تقدیم شده بود فوریت آن در جلسه روز دوشنبه ۱۳ آذر ۱۳۲۹ به تصویب رسید و اصل لایحه در جلسه روز چهارشنبه هشتم آبان ۱۳۳۰ به تصویب مجلس سنا رسیده است منضماً یک نسخه از لایحه مزبور ایفاد می‌شود.
رئیس مجلس سنا - سید حسن تقی‌زاده
ماده واحده - قرارداد بازرگانی ایران و آلمان که در تاریخ چهارم آذر ماه ۱۳۲۹ بین دولتین ایران و آلمان به امضا رسیده و مشتمل بر ده ماده و دو فهرست و صورت کالا و هشت نامه و دو نمونه گواهینامه مبدا می‌باشد تصویب می‌شود و اجازه مبادله نسخ صحه شده آن را به دولت می‌دهد. لایحه مشروحه فوق در جلسه روز هشتم آبان ماه ۱۳۳۰ در مجلس سنا به تصویب رسیده است
رئیس مجلس سنا - سید حسن تقی‌زاده
نایب رئیس - آقای ملک‌مدنی
ملک‌مدنی - خوشبختانه جناب آقای دکتر امینی وزیر اقتصاد مردی هستند که سابقه اقتصادی زیادی دارند و این عرضی که بنده می‌کنم یقین دارم که قبلاً هم این اشکالات را جنابعالی می‌دانید که قسمت مهم خشکبار ایران قبل از جنگ به آلمان صادر می‌شد و از این راه دو استان بزرگ کشور آذربایجان و غرب زارعین و کشاورزان آنجا استفاده مهمی می‌کردند به نظر بنده آنچه که بنده اطلاع دارم بعد از خاتمه جنگ و تشکیل دولت جدید سهمیه‌ای که برای دولت ایران تعیین کردند سهمیه‌ای که برای دولت ایران تعیین کردند سهمیه مناسبی نیست و برای ترک‌ها بیشتر از ما سهمیه تعیین کرده‌اند آقایان می‌دانند و تصدیق می‌فرمایند در این دوره‌ای که این لایحه را تصویب می‌کنیم و موافقت هم داریم همیشه با دولت آلمان مناسبات ما حسنه بوده و هست و همیشه مناسبات تجارتی و سیاسی با آن مملکت داشتیم حالا هم همان رویه را تعقیب می‌کنیم مجلس هم همه موافق هستند ولی در عین حال دولت جدید آلمان فعلی باید توجه داشته باشد که کشور ما یک کشوری بوده است که در گذشته خیلی پولش به کشور آلمان رفته این کارخانه‌جاتی که ما داریم و چیزهای دیگر تمام از کشور آلمان آمده اگر خاطرتان باشد قبل از شهریور یک اصول تهاتری داشتیم که اجناس ما می‌رفت و در عوض کارخانجات می‌آمد این اصول را جنابعالی توجه کنید زیرا اوضاع اقتصادی و اوضاع کشور ما با یک رویه صحیح و اعمال مفید دولت ممکن است بهبودی پیدا بکند و یکی از آنها همان است که باید دولت فعلی که در مقام اصلاح وضع اقتصادی کشور است و خوشبختانه همان طوری که عرض کردم یک وزیر مطلع و توانایی هم هستید در این کار نگاه کنید نماینده ما که در آنجا هست باید حقوق ما را حمق کند این آن کنتنژان، سهمه‌ای که معین می‌کند نباید مال ما از دیگران کمتر باشد و به حفظ ما لطمه وارد بشود چون بنده این موضوع را از چند نفر از تجار شنیده بودم لازم دیدم که به عرض جنابعالی برسانم البته لایحه مربوط به شهریه ورثه مرحوم شهید نورایی هم همه آقایان در کمیسیون بودجه موافق هستند (حاذقی - مرحوم رشید یاسمی را هم پیشنهاد بکنید)
نایب رئیس - آقای مهدی ارباب موافق هستید بفرمایید
مهدی ارباب - بنده بسیار خوشوقتم که یکی از موضوعات حیاتی کشور امروز مطرح شده است آقایان توجه فرموده‌اند که وضع اقتصادی فعلی ایران بر اثر عواملی که در جریان هست فوق‌العاده وضع ما ناراحت شده است یکی از عواملی که موجب تضییقات عمومی شده است آن سمپاشیهایی است که از خارج نسبت به مملکت ما می‌کنند و سلب اعتماد کرده‌اند و کارها را از جریان انداخته است و در حال حاضر اگر ما با کشور آلمان و کشورهایی که روابط تهاتری نداشتیم ایجاد بکنیم فوق‌العاده می‌توانیم به نفع این کشور کمک کنیم جناب آقای ملک‌مدنی فرمودند سهمیه خشکبار را دولت آلمان به حد کافی برای ایران در نظر نگرفته است اصولاً تا این لایحه که در مجلس هست و به تصویب نرسد آنچه را هم که در نظر گرفته شده است پروانه ورود به آنان داده نمی‌شود بنده یک نامه‌ای داشتم از یکی از دوستانم از آلمان که می‌گوید فرش‌های ایران تمام در بندر آزاد ریخته شده و سهمیه ورود به اتباع ایران نمی‌دهند و می‌گویند چون هنوز لایحه آن در مجلس شورای ملی ایران به تصویب نرسیده است تا به تصویب نرسد ما سهمیه نخواهیم داد.
البته مقررات داخلی یک کشوری وقتی تطبق می‌کند با تصویب این قانون لازم بود که ما زودتر به تصویب برسانیم تا این که یک دسته مهم کالاهای صادراتی قانون در بازار خارج عرضه بشود و بنده خیلی خوشوقتم باز وزارت اقتصاد ملی دارد اظهار حیات می‌کند چون مدتی بود چیزی که در آنجا مورد مذاکره نبود صحبت‌های اقتصادی بود و حالا امیدوارم که جناب آقای دکتر امینی این موضاعات معوقه را خودشان از مجلس تقاضا کنند که یکی بعد از دیگری به نتیجه برسد و یک نکته دیگری که بنده از موقع استفاده می‌کنم و به نام یک نفر ایرانی موظف هستم که به عرض آقایان برسانم و استدعا کنم که مخبرین جراید هم توجه بکنند و این موضوع را در روزنامههای خود منعکس بکنند این است که چندی پیش در اینجا صحبت بود که یکی می‌گفت من این قدر هستی دارم دیگری می‌گفت ندارم یکی می‌گفت دارم یکی اعتراض می‌کرد که فلان آدم چرا باید فلان ساختمان را کرده باشد خواستم به عرض آقایان برسانم این صحبت‌ها برای مملکت ما خطر دارد و خطر بیکاری دارد و اعم از این که مشروع یا نامشروع یک ایرانی کسب انتفاعی بکند بگذارید که او درآمدش را در این کشور به مصرف برساند. ما هر کس را دیدیم. (نایب رئیس - راجع به فوریت صحبت کنید این که به فوریت مربوط نیست) چرا آقا مربوط است (رفیع - نامشروع را حق ندارد) بلی حق ندارد منظور این است کسانی که پول‌های خودشان را به خارج می‌رساند همه او را تعقیب می‌کنند و او را در معرض انتقاد قرار می‌دهند یک کاری بکنید که محیط امن ایجاد بشود تا این که سرمایههای خارجی و داخلی کشور ایران به کار بیفتد و همه مشغول رگار بشوند و در اثر تولید کار این مشکلاتی که امروز ما با آن دست به گریبان هستیم از بین برود یکی از رفقا تقاضا کرده است راجع به مرحوم دکتر شهید نورایی هم باز تذکر بدهم راجع به پسر مرحوم داور هم امیدوارم مورد توجه قرار بگیرد.
نایب رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات از آقای کهبد رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ریاست محترم مجلس شورای ملی این جانب پیشنهاد کفایت مذاکرات می‌کنم
کهبد
نایب رئیس - بفرمایید
کهبد - اجازه بفرمایید عرض کنم این لایحه دو شوری است و اهمیت این قرارداد
به اعتقاد بنده برای مملکت ما بسیار مهم است و ما باید سعی کنیم به این که با آلمان یا سایر ممالک دنیا قرارداد پایاپای ببندیم مخصوصاً در این موقعی که دچار مضیقه ارزی هستیم از این جهت بنده پیشنهاد کفایت مذاکرات دادم و می‌خواستم از آقایان تقاضا کنم که رأی به یک فوریت این لایحه بدهند و هر نظری که دارند به کمیسیون تشریف بیاورند بفرمایند که نظریات آقایان هم مورد توجه قرار بگیرد و بنده مخصوصاً تقاضا می‌کنم چون این قضیه بسیار مهم است و یک رأی هم گرفته شود و بعد از این هم بنده خواستم تمنا کنم و شرحی که از طرف ۵۷ نفر از آقایان نمایندگان راجع به راه سازی است تقدیم مقام ریاست می‌کنم جزو دستور قرار بگیرد.
نایب رئیس - آقای وزیر اقتصاد بفرمایید.
وزیر اقتصاد ملی (دکتر امینی) - می‌خواستم قبلاً از توجه نمایندگان محترم تشکر بکنم و همان طوری که آقای ملک‌مدنی فرمودند البته مرحوم دکتر شهید نورایی خیلی زحمت کشیده است و واقعاً جا دارد و خیلی به موقع است که از آن مرحوم قدردانی بشود ایشان تذکری راجع به سهمیه خشکبار دادند چون خود بنده هم در این کار شرکت داشته‌ام لازم است عرض کنم بعد از مذاکرات زیاد و صحبت‌های طولانی ابتدا چهار میلیون دلار بیشتر برای خشکبار سهمیه قرار نداده بودند و باز پس از مذاکرات زیاد شش میلیون و چهار صد هزار دلار پیش‌بینی شده و بعد از این که این قرارداد تصویب شد دست ما بازتر می‌شود و تقاضا می‌کنم که سهمیه ما بیشتر شود بنابراین در موقع خودش نظر آقایان تأمین می‌شود البته کمیسونی هم تشکیل شده است برای این کار و آقایان محترم نگران نباشند در مورد صادرات و واردات البته با نهایت جدیت و کوشش عمل خواهد شد.
نایب رئیس - اعلام رأی به کفایت مذاکرات می‌شود رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات راجع به فوریت لایحه قرارداد بازرگانی ایران با آلمان آقایان موافقین قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد رأی می‌گیریم به فوریت لایحه قرارداد بازرگانی ایران و آلمان آقایان موافقین قیام کنند (اکثر برخاستند) تصویب شد به کمیسیون فرستاده می‌شود.
آشتیانی‌زاده - بنده مطابق ماده نود عرضی دارم.
حاذقی - اساسنامه نفت را مطرح کنید
اسلامی- لایحه زندانیان در دستور است
دکتر کاسمی- لایحه راه سازی را مطرح بفرمایید
کشاورز صدر - اساسنامه نفت مقدم است
دکتر کاسمی- لایحه راه سازی مقدم است
نایب رئیس - اساسنامه شرکت ملی نفت و همچنین لایحه بخشودگی زندانیان هر دو مطرح می‌شود.
اساسنامه شرکت نفت ماده اولش هم تصویب شد آقایانی که موافقت دارند مطرح بشود
جمعی از نمایندگان - عده برای رأی کافی نیست.
دکتر معظمی- بنده عرضی دارم
نایب رئیس - بفرمایید
دکتر معظمی- می‌خواستم عرض کنم در دستور اساسنامه شرکت ملی نفت می‌باشد و محتاج به رأی نیست چون جزو دستور مجلس است و ماده اولش هم تصویت شده لایحه‌ای هم که بعد مطرح شده بدون رأی مجلس بوده بنابراین محتاج برأی نیست اگر کسی میل دارد که جلوتر لایحه دیگری مطرح شود باید پیشنهاد بدهد و رأی گرفته بشود.
نایب رئیس - چند فقره لایحه جزو دستور است فعلاً موضوع تقدم و تأخر است
آشتیانی‌زاده - بنده هم عرضی دارم آقای دکتر معظمی هم عرضی داشتند
نایب رئیس - آقای دکتر کاسمی‌مخالف هستید؟
اسلامی- بنده مخالف هستم
نایب رئیس - بفرمایید
آشتیانی‌زاده - بنده الآن استیضاح می‌کنم دولت را و اگر استیضاح شد تقصیر جنابعالی است.
۸ - طرح اساسنامه شرکت ملی نفت ایران از ماده دوم و خاتمه شور اول.
نایب رئیس - اساسنامه شرکت ملی نفت ماده دوم مطرح است آقای کشاورزصدر موافقید؟
کشاورزصدر - موافقم
نایب رئیس - آقای دکتر طبا مخالفید بفرمایید
دکتر طبا - بنده یک تذکری دارم که عرض می‌کنم - در ماده دوم نوشته است سرمایه شرکت ملی نفت عبارت است از کلیه اموال منقول و غیر منقول و حقوق شرکت سابق نفت ایران و انگلیس چه در داخله و چه در خارجه که به موجب قانون مورخ ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ و نهم اردیبهشت ماه ۱۳۳۰ به دولت ایران انتقال یافته است.
بنده با بعضی از آقایانی که در امور اقتصادی و امور شرکت‌ها واردند صحبت کردم آقایان نظر داشتند که بهتر است مقدار سرمایه و میزان سرمایه معین بشود چون این یک اساسنامه دائمی و کلی است و از نقطه‌نظر معاملات با خارجی‌ها و یا شرکتهای خارج مقدار سرمایه بایستی معین بشود اگر هم به طور کلی نمی‌خواهید معین کنید به طور تقریب بایستی تخمین زده بشود و در اینجا قید بشود و در غیر این صورت می‌گویند که شاید معاملات با خارجی‌ها اسباب زحمت بشود بنده خواستم که فقط یک تذکری بدهم و فعلاً چون آقای مکی که مخبر کمیسیون هستند تشریف ندارند آقای دکتر معظمی‌که مخبر کمیسون مختلط نفت هستد در این مورد توضیح بدهند.
نایب رئیس - آقای کشاورزصدر بفرمایید.
کشاورزصدر - جناب آقای دکتر طبا اگر توجه بفرمایند بنده حالا جواب‌شان را عرض می‌کنم به نظر بنده و مطابق اصول حقوقی هیچ اشکالی به این امر وارد نیست و بسیار اتفاق می‌افتد که سرمایه شرکت در حال تغییر است یعنی می‌گویند جمیع دارایی شرکت چه منقول و چه غیر منقول چه بهرههایی که متدرجاً به دست می‌آید اینها تمام سرمایه شرکت است و در امر نفت هم تصدیق می‌فرمایید که هر چه زیادتر استخراج بشود و بهره‌برداری بشود بعد به سرمایه افزوده می‌گردد و نمی‌شود پیش‌بینی کرد به طور دقیق و قطع که سرمایه چقدر است که بشود تشخیص داد و گفت که به این میزان است و این اساسنامه اگر نظر آقای دکتر طبا و آقایان محترم باشد در کمیسیون مخصوص نفت و کمیسیون مختلط که اکثر و اغلب از آقایان حقوق‌دان‌ها و اساتید فن بوده‌اند تنظیم شده و رعایت تمام این جهات شده است به نظر بنده آن نگرانی آقا مرتفع است و اشکالی ندارد چون این یک مطلبی است که اساس شرکت ملی نفت از موضوعات حیاتی کشور است معتقدم که حتی‌المقدور سعی کنیم زودتر این اساسنامه تصویب بشود تا ما بتوانیم یک نتیجه عملی از آن بگیریم اگر این اساسنامه تاکنون تصویب شده بود قطعاً تا حالا خریداران سابق ولو انگلستان چوب لای چرخ نمی‌گذاشتند شرکت سابق و دیگر خریداران وقتی اساسنامه ما تصوب می‌شد تقاضای خرید خودشان را می‌دادند که در نتیجه ما هم از این مضیقه مالی راحت می‌شدیم بنابراین بنده استدعا می‌کنم که آقایان موافقت بفرمایید این اساسنامه هر چه زودتر بگذرد.
نایب رئیس - آقای دکتر معظمی.
دکتر معظمی- عرض کنم نظر جناب آقای دکتر طبا نماینده محترم از نظر اصول صحیح است و ما به اشکال این موضوع واقف بودیم ولی چاره‌ای نداشتیم که این ماده را به این طرز بگذاریم و قرار شد که در شور دوم در کمیسیون یک فرمولی تهیه کنیم که قابل قبول باشد و اصلاح بشود.
نایب رئیس - پیشنهاد کفایت مذاکرات رسیده قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم که بعد از یک موافق و مخالف راجع به اساسنامه نفت کفایت مذاکرات اعلام شود.
فقیه‌زاده
نایب رئیس - آقای فقیه‌زاده بفرمایید.
فقیه‌زاده - آقایان محترم واقف‌اند که شرکت سابق غاصب نفت انواع و اقسام اشکالات برای ما در این مملکت درست کرده است و از روزی که قانون ملی شدن صنعت نفت در مجلس گذشته است و بنابراین که ما خودمان بهره‌برداری کنیم برای تصویب شدن این اساسنامه اشکالاتی پیش می‌آورند که همین طور این قضیه معوق بماند و دوره مجلس تمام بشود استدعا می‌کنم که هر چه زودتر به این اساسنامه رأی گرفته و تصویب شود که شروع به بهره‌برداری کنیم تا وضع مملکت ما بهتر بشود از بدبختی و کار شکنی خارجی‌ها نجات پیدا کنیم.
نایب رئیس - آقای صفایی مخالفید بفرمایید.
صفایی - در این که بایستی حداکثر تسریع در تصویب این اساسنامه بشود هیچ جای بحثی نیست ولی بحث در این که آن دستگاهی که بیشتر از تصویب این اساسنامه استفاده می‌کند بنده حرارتی در آن دستگاه نمی‌بینم. باید نماینده دولت وزیر دارایی باشد تا در حضور او بحث بشود و ما اگر ایرادی داریم بگوییم برای این که مذاکرات در اطراف اساسنامه برای رفع نواقص اساسنامه نه برای ماندن آن. بایستی آقایانی که واردند نماینده دولت وزیر دارایی مخصوصاً آن معاونی که وارد در کارها بوده، در تنظیم اساسنامه توضیحات لازمه را بدهند و الا بعد از دو کلمه صحبت بدون این که درست حلاجی بشود و ما بفهمیم بگوییم که مذاکرات کافی است می‌ترسم بعد اشکالاتی پیش بیاید مثل این که تا کنون در اغلب از قضایا دیده شده است هر کاری که با عجله گذشته بعد به اشکال برخورده این است که بنده معتقدم عوض تسریع در این قضیه مذاکره بشود و صحبت بشود تا نواقص آن واقعاً مرتفع گردد و البته یک اساسنامه که دارای نواقصی باشد فایده تصویبش چیست؟ و هر روز ما محتاج می‌شویم که یک مقدارش را کم کنیم و یک ماده دیگری اضافه کنیم. به علاوه آنچه که خیلی مهم است از لحاظ آقای کشاورزصدر که فرمودند دست دولت برای بهره‌برداری باز می‌شود بنده نفهمیدم چرا؟ مگر کسی دست دولت را بسته است که نتواند بهره‌بردای کند اساس بهره‌برداری ما همان ۹ ماده است که دولت موظف است عمل کند و امروز مشتری هم
باید پیدا بشود که به او بفروشند و الا با تصویب اساسنامه که مشتری پیدا نمی‌شود اگر این اساسنامه امروز تصوب شد فردا شما مشتری دارید که تصویب نشدن این اساسنامه مانع شود به عقیده بنده این طور نیست باید نواقص کار را در نظر گرفت و اصول کار را در نظر داشت به هر حال تصویب اساسنامه ایجاد مشتری نمی‌کند.
نایب رئیس - یک موافق و مخالف صحبت کرد بنابراین در کفایت مذاکرات ما باید رأی بگیریم. بعد پیشنهادات خوانده بشود تأمل بفرمایید تا عده برای رأی کافی بشود.
حاذقی - آقای رئیس آقایانی که در خارج هستند تذکر بدهید تشریف بیاورند.
نایب رئیس - اگر آقایان تشریف نیاورند اسامی‌شان قرائت خواهد شد (پس از چند لحظه عده برای رأی کافی شد) رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات ماده دوم لایحه اساسنامه شرکت ملی نفت آقایان موافقین قیام بفرمایند (اکثر برخاستند) تصویب شد چون پیشنهادی در این ماده نرسیده بنابراین ماده سوم مطرح است
ماده سوم
سازمان شرکت عبارت است از:
شورای عالی - هیئت مدیره - هیئت بازرسی.
قسمت الف - شورای عالی:
شورای عالی از هفت نفر به شرح ذیل تشکیل می‌گردد:
۱ - از بین نمایندگان مجلس شورای ملی دو نفر.
۲ - از بین نمایندگان مجلس سنا دو نفر
۳ - وزیر دارایی
۴ - رئیس دیوان محاسبات
۵ - مدیرکل بانک ملی ایران
مدت مأموریت منتجبین مجلسین در سال خواهد بود و انتخاب آنان با رأی مخفی و با اکثریت نصف به علاوه یک نفر بعداً می‌آید و چنانچه در نوبت اول اکثریت مزبور حاصل نشود در نوبت دوم اکثریت نسبی معتبر خواهد بود. هر یک از منتخبین مجلسین تا انتخاب جانشین خود به عضویت شورای عالی باقی خواهند بود.
جلسه شورای عالی ممکن است به طریق عادی با فوق‌العاده تشکیل یابد جلسه عادی هر سال به دعوت رئیس هیئت مدیره در خرمشهر و در مهر ماه تشکیل می‌یابد جلسه فوق‌العاده به تقاضای رئیس هیئت مدیره و به تقاضای سه نفر از اعضای شورای عالی و سه نفر از اعضای هیئت مدیره و یا به تقاضای هیئت بازرسی یا به تقاضای وزیر دارایی تشکیل می‌شود دستور جلسه فوق‌العاده و کسانی که تقاضای تشکیل آن را نموده‌اند تعیین می‌کنند و رئیس هئیت مدیره منتهی تا یک ماه پس از وصول چنین تقاضایی جلسه را تشکیل می‌دهد. در جلسات شورای عالی غیر از آنچه در دستور معین شده است مذاکره‌ای نخواهد شد. مدیران شرکت و هیئت بازرسی در جلسه شورای عالی می‌توانند حضور پیدا کنند ولی حق رأی نخواهند داشت. شورای عالی در هر سال در اولین جلسه یک نفر از بین خود به ریاست انتخاب خواهد نمود.
تبصره ۵ - هزینه مسافرت اعضای شورای عالی و اقامت آنها در خرمشهر در مدتی که برای تشکیل جلسه لازم است به عهده شرکت می‌باشد.
وظایف شورای عالی علاوه بر آنچه در مواد .... تصریح گردیده به قرار ذیل است:
۱ - اتخاذ تصمیم نسبت به گزارش سالیانه هیئت مدیر و تصویب ترازنامه حساب سود و زیان شرکت با توجه به گزارش هیئت بازرسی.
۲ - اتخاذ تصمیم نسبت به اندوختههای شرکت.
۳ - تصویب بوجه سالیانه شرکت و اعتبار اضافی
۴ - اتخاذ تصمیم نسبت به تشکیل شرکت‌ها فرعی.
۵ - تصویب آییننامههای استخدامی و آییننامههای اداری و تشکیلاتی و آیین‌نامه معاملات.
۶ - اتخاذ تصمیم نسبت به هر موضوع دیگر که در دستور جلسه گذاشته شده.
اموری که در دستور شورای عالی گذاشته شده است در صورتی که در جلسه معینه منتهی به اتخاذ تصمیم نشود باید در جلسه دیگری که روز بعد خواهد بود نسبت به آن تعیین تکلیف شود.
جلسات شورای عالی با حضور لااقل پنج نفر تشکیل می‌شود کلیه تصمیمات باید لااقل با موافقت چهار نفر از اعضای شورا باشد وزیر دارایی مکلف است که در جلسه شرکت نماید عدم حضور او منافع ادامه کار و اتخاذ تصمیم نخواهد بود ولی شورای عالی مکلف است غیبت وزیر دارای را به مجلس گزارش دهد.
صورت جلسات شورای عالی باید در دفتر مخصوصی که برای این منظور تهیه شده درج و ذیل هر صورت جلسه را تمامی اعضای حاضر امضا کنند این دفتر در صندوق مخصوص در مرکز شرکت نگاهداری می‌شود و صندوق را رئیس و منشی جلسه مهر و موم می‌نمایند.
قسمت (ب) - هیئت مدیره:
هیئت مدیره مرکب خواهد بود از هیئت نظارت و هیئت عامله
۱ - هیئت نظارت مرکب خواهد بود از سه نفر از رجال مطلع و مجرب در امور مربوط به اقتصاد و سیاست نفت و مورد اعتماد کشور که همه ساله از طرف دولت انتخاب می‌شوند.
۲ - هیئت عامله مرکب خواهد بود از یک نفر رئیس که ریاست هیئت مدیره نیز با او خواهد بود و شش نفر مدیران عامل به شرح زیر که هر یک مسئول یکی از ارکان اصلی عملیات شرکت بوده و در رشته به خصوص دارای سوابق علمی و عملی لازم باشند:
مدیر عامل تصفیه‌خانه‌ها - مدیر عامل تحقیقات علمی و اختراعات - مدیر عامل اکتشاف و استخراج - مدیر عامل بسط و توسعه امور فنی - مدیر عامل پخش و فروش - مدیر عامل امور اداری و استخدام
تبصره - شورای عالی می‌تواند به پیشنهاد هیئت عامل‌ها پنج نفر دیگر مدیر عامل به مجلس پیشنهاد نماید که عده مدیران عامل بالغ بر یازده نفر گردد.
۳ - هیئت عامله برای مدت ۶ سال به پیشنهاد دولت با موافقت شورای عالی و تصویب مجلسین و فرمان همایونی منصوب می‌شوند. طرز انتخاب هر یک از مجلسین با رأی مخفی و اکثریت نصف به علاوه یک خواهد بود چنانچه یک یا چند نفر از پیشنهادشدگان مورد قبول یکی از مجلسین واقع نشوند مجدداً از طرف دولت با موافقت شورای عالی اشخاص دیگری که واجد صلاحیت باشند به جای آنها پیشنهاد می‌شوند.
۴ - در آخر سال دوم پس از اجرای این اساسنامه نسبت به یک ثلث از مدیران عامل (چنانچه عده مدیران عامل در اثر زیاد شدن قابل تقسیم به سه نباشد نزدیک‌ترین عده به یک ثلث) و در آخر سال چهارم نسبت به یک ثلث دیگر (یا نزدیک‌ترین عده به یک ثلث) از مدیران اولیه که دو ماه قبل از انقضای سال دوم و چهارم در شورای عالی از طریق قرعه تعیین می‌شوند تجدید انتخاب به عمل می‌آید و از آن به بعد در انقضای هر دو سال نسبت به مدیرانی که دوره شش ساله آنها سر رسیده باشد تجدید انتخاب به عمل خواهد آمد.
تبصره ۱ - دولت با موافقت شورای عالی در هر مورد اشخاصی که واجد صلاحیت هستند در ظرف دو ماه قبل آن که موعد تجدید انتخاب مدیران برسد و یا مدت مأموریت شش ساله رئیس هیئت عامله خاتمه یابد تعیین و به منظور تصویب به مجلسین پیشنهاد می‌نماید.
تبصره ۲ - رئیس هیئت عامله و مدیرانی که مدت خدمت آنها به نحو مقرر پایان یافته ممکن است مجدداً پیشنهاد گردند.
تبصره ۳ - مادام که تجدید انتخابات به عمل نیامده مدیران سابق به کار خود ادامه می‌دهند.
۵ - در مورد فوت یا استعفای هر یک از اعضای هیئت عامله به ترتیب مقرر تجدید انتخاب به عمل می‌آید و شخصی که به این ترتیب انتخاب می‌شود مدت مأموریت او تا انتهای مدت مأموریت کسی است که فوت نموده و یا استعفا داده است.
۶ - هر مدیری که دو سال به او عذر موجه در سه جلسه از جلسات هیئت مدیره حاضر نشود از شغل مدیری برکنار می‌شود تشخیص عذر موجه با رئیس هیئت مدیره خواهد بود.
شورای عالی می‌تواند با ذکر دلیل عزل هر مدیری را قبل از اختتام دوره انتصابش به وسیله دولت به مجلس پیشنهاد می‌نماید و انتصاب شخص دیگری را که پیشنهاد می‌نماید خواستار شود شخصی که به این ترتیب انتخاب می‌شود فقط تا انتهای دوره خدمت مدیر سابق شاغل خواهد بود قبل انتخاب است.
۷ - اگر در نتیجه اختلاف اکثریت هیئت عامله استعفا بدهند انتخاب کلیه اعضای هیئت تجدید می‌شود و افراد هیئت سابق ممکن است مجدداً انتخاب شوند ولی اگر در چهار سال بیش از یک بار این عمل تکرار شود تا دو سال اشخاص مستعفی از انتخاب مجدد محروم خواهند بود.
۸ - وظایف رئیس هیئت مدیره عبارت است از مراقبت در کلیه امور مربوط به شرکت بر طبق اساسنامه و اجرای تصمیمات هیئت مدیره.
۹ - رئیس هیئت مدیره یکی از مدیران عامل را به عنوان نایب رئیس انتخاب خواهد نمود. هر یک از مدیران عامل می‌توانند با تصویب هیئت عامله یکی از کارمندان ارشد قسمت مربوط به خود را به عنوان قائم مقام خود به هیئت مدیره معرفی نماید. شخص مزبور در صورت غیبت اضطراری مدیر عامل که به جای او معرفی شده در جلسات هیئت مدیره شرکت می‌کند.
۱۰ - رئیس هیئت مدیره حق خواهد داشت تمام یا قسمتی از اختیارات خود را به سایر اعضای هیئت مدیره و رؤسای ادارات و شعب و نمایندگیهای شرکت محول نماید.
رئیس هیئت مدیره در محاکم نماینده شرکت است و می‌تواند وکیل با حق توکیل غیر معین نماید و به طور کلی در مقابل هر شخصیت حقوقی دیگر نماینده شرکت خواهد داد.
۱۱ - جز در مواردی که تصمیم شورای عالی لازم است هیئت مدیره بر طبق مقررات این اساسنامه امور شرکت را اداره می‌نماید.
۱۲ - وظایف خاصه هیئت مدیره از این قرار است.
تصویب برنامه عملیات شرکت که هر
یک از مدیران عامل به توسط رئیس هیئت پیشنهاد می‌نماید.
تعیین خط مشی کلی و جهات عمومی شرکت - پیشنهاد بودجه سالیانه شرکت و اعتبارات اضافی به شورای عالی در هر موقع که ضرورت پیدا نماید - پیشنهاد آییننامههای استخدامی و آییننامههای اداری و تشکیلاتی آیین‌نامه معاملات شورای عالی - پیشنهاد به شورای عالی برای تشکیل شرکتهای فرعی که برای انجام قسمتی از عملیات شرکت تشکیل آنها لازم باشد با ذکر شرایطی که تحت آن شرایط سهام این شرکت‌ها باید به اشخاص متفرقه فروخته شود - بحث و اتخاذ تصمیم نسبت به هر موضوع دیگر که رئیس هیئت مدیره مستقلاً یا به پیشنهاد یکی از اعضای هیئت مدیره طرح آن را ضروری تشخیص دهد.
۱ - شرکت نمی‌تواند بدون تصویب هیچ گونه وامی در خارج یا داخل ایران بگیرد ولی می‌تواند استفاده از اعتبار به شکل صدور اسناد تجارتی و غیره بنماید که مدت آن از سر رسید بدوی و تجدیدی جمعاً از یک سال تجاوز نکند استفاده از این قبیل اعتبارات هر چند که مربوط به معاملات نسیه باشد هر وقت که مجموع آن به خمس سرمایه شرکت برسد نسبت به مازاد از خمس اجازه شورای عالی لازم است. دادن وام از طرف شرکت ممنوع است.
۱۴ - قرارهای مربوط به صدور مواد نفتی که مدت آن از ۵ سال تجاوز کند باید به پیشنهاد شورای عالی و تصویب هیئت وزیران باشد.
۱۵ - هیئت مدیره می‌تواند هر یک از اختیارات خود را (به استثناء گرفتن وام) به عهده عده‌ای از اعضای هیئت که صلاح بداند واگذار کند و به ترتیبی که هیئت مدیره در هر موقع مقرر می‌دارد هیئت فرعی قدام می‌نماید - جلسات هیئت‌های فرعی با شرکت تمام عده منتخب و لااقل دو نفر از هیئت نظارت قابل تشکیل است در صورت تساوی آرا نظر مدیر عامل قاطع است.
۱۶ - مدیران شرکت می‌توانند اعضای هیئت‌های مدیره شرکتهایی باشند که شرکت ملی نفت ایران در آن شرکت‌ها سهیم هستند لیکن حق گرفتن حقوق دیگری از این حیث ندارند و آنچه از این راه به عمل آنها تعلق می‌گیرد به صندوق شرکت ملی تأدیه می‌شود.
۱۷ - حقوق هیئت عامله و هیئت نظارت و هیئت بازرسی بپیشنهاد رئیس هیئت مدیره و تصویب شورای عالی تعیین می‌شود.
۱۸ - اعضای هیئت مدیره و هیئت بازرسی نباید اشتغالی اعم از دولت یا غیر دولتی افتخاراً یا به طور موظف داشته باشند و در صورت اشتغال به چنین شغلی از شغلی که در شرکت ملی ایران داشته مستعفی شناخته خواهند شد. اشخاص مذکور نباید در شرکت‌ها و مؤسسات و تجارتخانههایی که منظور عمده آنها معامله با شرکت ملی نفت بوده یا رقیب این شرکت می‌باشند سهیم یا ذینفع باشند و در صورت ثبوت تخلف مستعفی شناخته خواهند شد.
۱۹ - جلسه هیئت مدیره به تقاضای رئیس هیئت یا دو نفر از مدیران عامل و یا دو نفر از هیئت نظارت تشکیل می‌شود.
۲۰ - جلسه هیئت مدیره با حضور لااقل هفت نفر از آنها باید از هیئت نظارت باشند تشکیل می‌شود و هر تصمیمی‌که با اکثریت باشد معتبر خواهد بود و در صورتی که عده حاضر فقط هفت نفر باشند تصمیمی که با موافقت پنج نفر باشد معتبر است هر قسمت از مذاکرات را که هیئت مدیره محرمانه تشخیص دهد باید در صورت جلسه محرمانه تشخیص دهد باید در صورت جلسه محرمانه بودن آن قید شود.
۲۱ - هیچ یک از مدیران در اموری که خود یا اقربای آنها تا درجه سوم از طبقه دوم ذینفع هستند حق رأی نخواهند داشت.
قسمت (ج) هیئت بازرسی:
۱ - هیئت بازرسی مرکب از سه نفر که دارای تجربیان و معلومات کافی در امور حسابداری صنعتی و بازرگانی بوده برای مدت سه سال به پیشنهاد دولت و تصویب مجلسین تعیین خواهند شد. در هر یک از سالهای اول و دوم (یک هفته پس از تصویب ترازنامه سال قبل شرکت) به قید قرعه یک نفر از بازرسان از کار خارج می‌شود و دولت در ظرف پانزده روز پس از تصویب ترازنامه یک نفر را به جای او برای تصویب به مجلس معرفی می‌نماید. عضو خارج شده را می‌توان مجدداً پیشنهاد نمود و مادام که جانشین او تعیین و مشغول کار نشد کماکان مشغول و مسئول خواهد بود. استقراع دفعه دوم شامل دو نفر از بازرسان خواهد بود که پس از قرعه قبلی باقی مانده‌اند.
۲ - هیئت بازرسی مسئول بازرسی منظم و مستمر کلیه حسابهای شرکت می‌باشد.
۳ - هرگاه در عرض سال محل بازرسی به واسطه فوت یا استعفا خالی شود برای تصدی آن محل دولت شخصی را که دارای صلاحیت باشد به مجلس پیشنهاد می‌نماید و تا تعیین او سایر بازرسان به کار خود ادامه می‌دهند.
۴ - هیئت بارزسی با موافقت هیئت نظارت می‌توانند در صورت احتیاج از حسابرسی‌های متخصص و یا هیئت‌های مشاوره حسابرسی خواه تبعه داخله یا خارجه باشند برای مدت معینی و کار معینی کمک بگیرند.
۵ - میزان حقوق بازرسان را شورای عالی معین می‌نماید.
۶ - هیئت بازرسی باید به محاسبات و عملیات مالی شرکت و همچنین حساب دارایی و بدهی و سود وزیان شرکت رسیدگی نموده و هر سه ماه یک مرتبه گزارش جامعی از وضعیت مالی شرکت برای اطلاع هیئت نظارت تهیه نماید.
۷ - هیئت بازرسی به کلیه دفاتر و پروندههای محاسباتی و اسناد خرج و قراردادهای شرکت مراجعه نموده و کلیه اشتباهات و تخلفات را به رؤسای مربوطه و یا به مدیر عامل مربوطه گزارش می‌دهد و اگر نسبت به این گزارش در ظرف مدت دو هفته اقدام لازم به عمل نیاید هیئت بازرسی مراتب را مستقیماً به هیئت مدیره گزارش خواهد داد.
۸ - گزارش سالیانه هیئت بازرسی باید به ترازنامه که به امضای هیئت مدیره رسیده است ضمیمه شود.
۹ - هیئت بازرسی باید در جلسه شورای عالی که به ترازنامه رسیدگی می‌شود برای اداء توضیحات حضور یابند.
نایب رئیس - نسبت به ماده سوم مخالفی هست؟ آقای ملک‌مدنی بفرمایید
ملک‌مدنی - بنده تذکری داشتم راجع به این ماده سوم که می‌خواستم اینجا جلب نظر جناب آقای مخبر و جناب آقای دکتر معظمی را بکنم چون به نظر بنده یک مطلب اصولی در قسمت شورای عالی این شرکت‌ها است که قابل توجه است بنده معتقد نیستم که قوه مقننه در قوه اجراییه هیچ وقت مداخله کند برای این که مسئولیت لوث می‌شود قوه مقننه یک تکالیف و وظیفه‌ای دارد که باید وظیفه خودش را انجام دهد قوه اجراییه هم باید آنچه که قوه مقننه تصویب و تأیید کرده به موقع اجرا بگذارد در اینجا پیش‌بینی شده است شورای عالی مرکب است از دو نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی و دو نفر از مجلس سنا و وزیر دارایی رئیس دیوان محاسبات و مدیر کل بانک ملی که هفت نفر باشند در این هفت نفر اولاً اکثریت همیشه با قوه مقننه است که چهار نفراند بنده اولاً این ایراد و اشکال را دارم و چون می‌دانستم در کمیسون رسیدگی دقیق می‌شود می‌خواستم جلب نظر آقایان بشود و بعد هم ببینم که اگر نظر بنده جلب توجه آقایان را می‌کند توجه بفرمایند که ما این چهار نفر را از خارج به اختیار دولت بگذاریم منتهی یک طوری بکنیم که اگر نگرانی در کار است مرتفع بشود و به نظر بنده اگر در هیئت نظار از مجلسین انتخاب کنیم مناسب‌تر است زیرا که ما وظیفه داریم در کارهای دولت نظارت کنیم. این شرکت هم شرکت ملی نفت است ولی در واقع جزو دولت است و یک وزارت خانه در مورد این شرکت که وزیر دارایی است در نظر مجلس مسئول آن است شاید یک وقت هیئت عامله این شرکت که پیش‌بینی کرده است یک عملی کرد که مخالف صلاح و مصلحت بود و یک وکیلی خواست استیضاح بکند و سؤال بکند پرسش بکند وقتی که از مجلس در این کار شرکت دارند به نظر بنده اشکال پیدا می‌شود این مطلب را از جنبه حقوق و از جنبه قوانین کشوری و قوانین خارجی آقایان مطالعه کنید اگر چنانچه دیدید که نظر بنده صحیح است در شور دوم در آن تجدید نطر بفرمایید.
بنده از نقطه‌نظر این که این کار یک کار اساسی و بزرگی است که برای همیشه در مملکت ما انشاءالله باقی و برقرار خواهد بود در هر جا نظر اصولی داشته باشم عرض می‌کنم مثل این که در ماده اول هم نظریاتی داشتم که عرض کردم و آقای مکی هم مخبر محترم جواب دادند و حال در این ماده هم این مطلب به نظر بنده آمده بنده معتقد هستم در شورای شرکت‌ها بانک ملی که هست در واقع یک قوه مقننه است که بودجه‌ای که هیئت عامله تهیه می‌کند مخارجی که ضرورت دارد باید با تصویب آن شورا باشد وقتی که با تصویب شورا هم شد و اکثریت هم از قوه مقننه شد به نظر من اگر اشکالی پیدا بشود و ما بخواهیم پرسش سؤال بکنیم که چرا این عمل را کردند آن وزیر مسئول که این شرکت جزو آن وزارتخانه می‌شود حالا یا مالیه یا اقتصاد ملی یا هر وزارتخانه دیگری که در نظر گرفته شد وقتی که آمد اینجا می‌تواند جواب بدهد که در شورای عالی شرکت ملی نفت قوه مقننه اکثریت دارد زیرا سه نفر آنها هستد و چهار نفر از مجلسین باید طوری کرد که این اشکال پیش آمد نکند بنده این تذکر را خواستم به عرض آقایان برسانم که اگر چنانچه لازم باشد مورد توجه قرار گیرد و بایستی سعی کنیم. هر چه زودتر این قانون از مجلس بگذرد برای این که ضرورت دارد و ما باید کارمان را تمام کنیم. این را مخصوصاً من خواهش می‌کنم آقایان نمایندگان مطبوعات در یادداشت‌های خودشان توجه داشته باشند یکی از مفاخر این دوره ملی کردن صنعت نفت بوده و ما وکلایی که در این دوره فداکاری کردیم و محرومیتهایی داشتیم همه مشارکت کردیم و به یاری خدا این امر انجام شده است باید متمم آن هم انجام شود که هر کس در سهم خودش این افتخار را داشته باشد که روزی که این مجلس خاتمه پیدا می‌کند و ما از این درب مجلس بیرون می‌رویم همه با وجدان آرام از اینجا خارج شویم و این کار را ناتمام نگذاریم و بدانیم که در دوره شانزدهم این افتخار نصیب می‌شد که ما این کار را تمام
کردیم و توانستیم نفت خودمان را ملی کنیم و برای آن شرکت ملی تشکیل بدهیم و این اساسنامه را هم باید بگذرانیم (صحیح است)
نایب رئیس - آقای کشاورزصدر.
کشاورزصدر - بنده استدعا می‌کنم که جناب آقای ملک به عرض بنده توجه بفرمایند و اطمینان دارم که قانع می‌شوند فرمودند که یکی از اشکالات که اگر اعضای شورای عالی از مجلسین باشند دخالت قوه مقننه در قوه مجریه است و در مقام سؤال و تعقیب به اشکال برمی‌خوریم بنده عرضم این است که این را دخالت قوه مقننه نمی‌گویند زیرا مطابق قانون اساسی قوه قضاییه مستقل است قضات می‌توانند هر رأیی بخواهند بدهند و لو آن رأی صحیح نباشد ولی در عین حال وزیر دادگستری که حق ندارد بگوید چه رأی داده چه رأی نداده مسئول است در مقابل مجلس در اینجا هم این دخالت قوه مقننه در قوه مجریه نیست و به نظر بنده نهایت ضرورت را دارد و این از آن مواردی است که اگر پیش‌بینی نکرده بودند خوب بود که ما بگوییم که از مجلسین باشند چرا؟ برای این که ما الآن می‌بینیم هر روز در جراید و در خبرگزاریهای خارجی و در پیشنهاداتی که انگلستان به شرکت نفت می‌دهد که اصرار دارد به هر طریقی از طرق و به هر صیغه‌ای که ممکن است دخالت بکند در امور شرکت نفت ما اگر دو نفر از سنا و دو نفر از مجلس بگذرانیم نمایندگان مجلس زیر هیچ نفوذی نمی‌روند و دولت هم می‌تواند در مقابل خارجی‌ها بگوید که مطابق اساسنامه و رأی مجلس ۴ نفر نماینده شورا و سنا در شورای عالی هستند و آنها اختیارات‌شان با من نیست و لو یک متخصص خارجی هم بیاورند اینجا مستخدم ایران هم باشد یک وقت این خارجی خواهد گفت که فلان متخصص فنی را در هیئت مدیره بگذارید کم‌کم اکثریت با غیر ایرانی‌ها خواهد شد طبعاً اگر دو نفر از سنا و دو نفر از شورا باشد با رأی شوری دست دولت همیشه بسته است و اگر یک دولتی باشد که خدای نکرده احتمال برود که زیر نفوذ می‌رود آن نخواهد توانست که این کار را بکند وجود نمایندگان خاصه این که اکثریت با مجلس شورای ملی و سنا باشد مفید به حال مملکت است و استدعا می‌کنم که جناب آقای ملک به این جهاتی که عرض کردم از این نظری که فرمودند انصراف پیدا بفرمایند.
دکتر طبا - بنده هم چند تذکر داشتم اجازه بفرمایید که بعد از ایشان صحبت کنم.
نایب رئیس - بفرمایید
دکتر طبا - بنده هم راجع به این موضوع یکی دو کلمه خواستم تذکر بدهم راجع به طرز تشکیل شورا بود و آقای ملک‌مدنی مفصلاً در این باره صحبت فرمودند و بنده هم نظر ایشان را تأیید می‌کنم که در یک شورای هفت نفری نباید چهار نفر از قوه مقننه باشند و شاید زیاد صلاح نباشد نکته دیگر راجع به هیئت مدیره و اختیارات هیئت مدیره است که با مطالعه این اساسنامه خیلی محدودیتهایی برای اختیارات هیئت مدیره قائل شده‌اند و بایستی فهمید در یک شرکت عظیمی که در سال شاید بیش از یک میلیارد دلار فروش داشته باشد در معاملات بازرگانی تصمیمات خیلی سریع لازم است آیا محدودیت هیئت عامله صلاح است یا خیر چون حتی در امور مالی مثل آییننامههای استخدام هم شورای عالی نظارت دارند بنده خواستم پیشنهاد کنم که اگر ممکن است در شور دوم توجهی به این موضوع داشته باشند اختیارات هیئت مدیره به این درجه محدود نباشد نکته دیگر راجع به شرکت سهامی نفت ایران است که آقایان اطلاع دارند که الآن سازمان برنامه شرکت نفتی دارد به اسم شرکت سهامی نفت ایران که خیلی خوب کار می‌کند و یک عده متخصصین خارجی برای تفحصات علمی دارند کار می‌کنند آیا حق این نیست که یک ارتباطی چه از نقطه نظر اداری و چه از نقطه نظر علمی و عملی بین شرکت سهامی نفت ایران و شرکت ملی نفت ایران برقرار شود به این ترتیب که نماینده هیئت مدیره و شورای عالی در شرکت سهامی نفت ایران و بالعکس شرکت داشته باشند این پیشنهاد را هم خواستم آقای مکی مطالعه بفرمایند و نظرشان را بدهند نکته دیگر هم راجع به موضوع مدیران عامل ملاحظه بفرمایند در صفحه ده مدیر عامل تحقیقات علمی و اختراعات داریم که خیلی خوب و به جا است و بعد یک مدیر عامل بسط و توسعه امور فنی که من هر چه فکر کردم اصولاً نتوانستم به فهمم که مدیر عامل بسط و توسعه امور فنی چه لزومی دارد خواستم پیشنهاد کنم که به جای آن یک مدیر عامل بازرگانی در اینجا قید نشده و در یک شرکت تجارتی شاید در نظر گرفتن یک مدیر عامل که کار او صرفاً کار بازرگانی باشد کار به جایی باشد و یکی هم نکته‌ای است که در بند سیزده راجع به وام‌ها که مقید کرده‌اند به تصویب مجلسین البته وام خارجی صحیح است باید به تصویب مجلسین برسد ولی وام داخلی چه مانعی دارد که همین طور باشد و دیگر مراجعه مجلسین برای وامهای داخلی چه ضرورت دارد.
نایب رئیس - آقای مکی
مکی (مخبر کمیسیون نفت) - مطالبی را که جناب آقای ملک‌مدنی فرمودند تا حدی صحیح است این مطلبی که ایشان عنوان فرمودند از لحاظی مورد توجه هیئت مختلط بوده و همین طور هم مورد توجه کمیسیون مخصوص نفت خواهد بود امیدوار هستم پیشنهاداتی که داده شده است و همچنین نظرهایی که اینجا ابراز می‌شود در آنجا موقعی که مطرح می‌شود آنچه را که به مصلحت جامعه و مملکت باشد قبول بشود و یک گزارش شسته و رفته و جامعی به مجلس تقدیم بشود جهاتی داشته که این طور در نظر گرفتیم قوه مقننه را در این کار دخالت بدهیم زیرا نمایندگان مجلسین ایران علاوه بر این که مصونیت دارند و یک قدرت قانونگذاری دارند یعنی نماینده مملکت هستند اینها وقتی که هیئت مدیره در شرکت ملی نفت کردند یک محاسن زیادی خواهد داشت که اگر این عده در آن هیت نباشد مناسب‌تر است و شاید مصلحت نباشد که مناسب‌تر است و شاید مصلحت نباشد که بنده عللش را در یک جلسه علنی عرض کنم ولی همین قدر سربسته عرض می‌کنم که هر قدر ملت را در کار ملت دخالت بدهیم یعنی ملت را در حکومت دمکراسی بایستی دخالت داد زیرا حکومت مردم بر مردم است و ما هم می‌خواهیم نماینده مردم که مجلسین ایران هستند در تمام جریانات یک چنین مؤسسه بسیار عظیم که شاید اگر به عون الله تعالی ما موفق شدیم فروش کردیم برای ما یک برابر و نیم بودجه مملکت در آنجا عایدات به دست خواهد آمد (نمایندگان - انشاءالله) دخالت بدهیم و ما بتوانیم کار را به دست خود ملت ایران انجام بدهیم موضوعی را هم که جناب آقای دکتر طبا فرمودند آن هم صحیح است امیدوار هستم پیشنهاداتی را که ایشان می‌دهند مورد توجه قرار گیرد ولی یکی دو موردی را که ایشان فرمودن به دلایلی که الآن نمی‌خواهم وقت آقایان را بگیرم و عرض می‌کنم صحیح نیست بنابراین اگر آقای دکتر طبا پیشنهادات خودشان را دادند و در کمیسیون مخصوص نفت مطرح بشود آنچه را که مصلحت باشد هیچ نظری در کار نیست آنچه که به خیر و صلاح مملکت انجام بشود مورد توجه قرار خواهد گرفت و اما یک مطلبی را که جناب آقای ملک‌مدنی که بسیار مطلب منطقی است و بنده این را بارها عرض کردم که اگر عرض نمی‌کنم برای این است که مشک آن است که خود ببوید نه که عطار بگوید و آن موضوع خدمتی است که مجلس ایران و نمایندگان محترم در مورد ملی شدن نفت کردن ممکن است امروز زیاد مورد نظر نباشد ولی یکی دو دوره که از این مجلس گذشت هر قدر که زمان آن طولانی‌تر بشود فرضاً وقتی که چهل سال پنجاه سال از این قضیه گذشت که هیچ یک از ما نمایندگان در این مجلس نبودیم یا این که زنده نبودیم آن وقت عظمت این کار در تاریخ معلوم می‌شود که نمایندگان دوره شانزدهم چه خدمت بزرگی نه تنها به ایران بلکه به آسیا و ملل خاور میانه کرده‌اند (صحیح است)
و این عملی که مجلس شورای ملی ایران کرده است شاید مبدأ یک تاریخ نهضت جدیدی در خاورمیانه و شاید پاره کردن زنجیر استعمار در تمام دنیا باشد این کار را من خیال می‌کنم ملت ایران و مجلس شورای ملی ایران برای همیشه در تاریخ به نام خودش ثبت بکند (صحیح است) و اما این عمل همان طوری که جناب آقای ملک فرمودند مکملش تصویب همین اساسنامه شرکت ملی نفت ایران است (صحیح است) زیرا این اساسنامه را اگر الآن تصویب نکنیم چون وضع شرکت ملی نفت ایران الآن یک وضع ثابت و برقراری نیست و اگر آقای شوشتری نباشند وضع ثابت و فیکسه‌ای ندارد این را ما به وسیله قانون موجب اختیاراتی که می‌دهیم به این هیئت مدیره ثابتش می‌کنیم و نواقصی که دارد به وسیله قانون که این اساسنامه قانون خواهد بود مرتفع می‌کنیم و میسر نیست که هیئت مدیره یک وضع ثابتی به خود بگیرد مگر این که این اساسنامه از تصویب مجلس بگذرد (صحیح است) و همان طوری که جناب آقای ملک مدنی فرمودند این مکمل ملی شدن صنعت نفت است (صحیح است) و من امیدوار هستم که نمایندگان محترم مجلس شورای ملی ایران با توجه به این اصل یک مداومت بیشتری بکنند جلسات را زیادتر یا لااقل همان سه ساعت که آیین‌نامه گفته ادامه بدهند و این افتخاری را که نصیب خود و اعقاب آنها خواهد شد این را با تصویب این آیین‌نامه تثبیت بکنند (نمایندگان - احسنت)
نایب رئیس - چون کسی اجازه نخواسته است بنابراین پیشنهاداتی که رسیده است خوانده می‌شود و به کمیسیون فرستاده می‌شود.
(پیشنهادات به شرح زیر قرائت شد)
در ماده سوم پیشنهاد می‌کنم:
شرکت مکلف است یک هیئت فنی دارای کلیه شرایط لازمه و صلاحیت کافی تشیکل دهد که کار آن تعیین صفات محصولات نفتی ایران به خصوص انواع بنزین‌ها با احتیاجات بازار امروز باشد و فرمولهای علمی و صنعتی برای تهیه این نوع محصولات تهیه نماید و این فرمول‌ها در آزمایشگاههای فنی و بعد در کارخانههای آبادان مورد آزمایش قرار بگیرد و پس از احراز نتیجه قطعی به مقدار تجارتی در جزو تولیدات صنایع نفت ایران قرار گیرد.
فرهودی
در ماده سوم اساسنامه شرکت ملی نفت پیشنهاد می‌کنم:
شرکت ملی نفت ایران کلیه سازمان و عملیات خود را باید با اصول مذکوره در قانون تجارت و شرکت‌ها مصوب آبان ۱۳۱۱ که مربوط به شرکت سهامی است تطبیق نماید.
فرهودی
ریاست محترم مجلس شورای ملی
اینجانب پیشنهاد می‌نمایم قسمت الف از ماده ۳ به این شرح اصلاح شود:
شورای عالی مرکب از هفت نفر می‌باشد که دولت بیست و یک نفر را از اشخاص خوش نام و بصیر به مجلس شورای ملی پیشنهاد و هفت نفر از بین آنها به رأی مخفی انتخاب و مدت مأموریت این هفت نفر دو سال خواهد بود.
کهبد
پیشنها می‌کنم تأمین وام داخلی برای شرکت ملی نفت احتیاج به تصویب مجلسین نداشته باشد.
دکتر طبا
پیشنهاد می‌کنم جزو مدیران عامل مدیر عامل بازرگانی نیز قید و تعیین شود
دکتر طبا
مکی - ممکن است گل‌بنگیان نامی بیاید و تبعه ایران بشود و بعد وام بدهد
دکتر طبا - پیشنهاد وام داخلی را چون آقای مکی یک توضیحی دادند بنده پس می‌گیرم.
نایب رئیس - از اساسنامه یک ماده بیشتر نمانده است اگر اجازه بفرمایید قرائت می‌شود.
(ماده چهارم به شرح زیر قرائت شد)
ترازنامه و حساب سود و زیان
۱ - سال مالی شرکت از اول فروردین هر سال شروع گشته و در آخر اسفند همان سال خاتمه می‌یابد و نخستین سال مالی از روز تأسیس شرکت تا آخر اسفند سال تأسیس است.
۲ - دفاتر محاسباتی شرکت باید پلمپ شده و طبق مقررات قانون بازرگانی باشد.
۳ - دفاتر محاسباتی شرکت به ترتیبی که هیئت مدیره مقرر می‌دارد نگهداری و حفظ می‌شود.
۴ - کلیه دفاتر شرکت در آخر اسفند بسته شده و ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت لااقل در ظرف سه ماه از اول سال بعد تهیه و در اختیار هیئت بازرسی گذاشته خواهد شد.
۵ - تصویب ترازنامه شرکت از طرف شورای عالی مفاصا حساب هیئت مدیره محسوب است.
۶ - مبلغی که در نتیجه ترقی تأسیسات و سایر اموال شرکت اعم از منقول یا غیر منقول حاصل می‌شود به حساب سود شرکت برده نخواهد شد.
۷ - سود خالص شرکت عبارت است از سود غیر خالص پس از وضع هزینه‌ها و استهلاک‌ها که به ترتیب زیر عمل خواهد شد.
۸ - از سود خالص مبلغی معادل اقلاً ده در صد موضوع گردیده و این مبلغ به حساب ذخایر عمومی‌شرکت انتقال داده می‌شود.
۹ - بپیشنهاد هیئت مدیره و تصویب شورای عالی مبلغی برای انتقال به حساب آینده برده خواهد شد.
۱۰ - بقیه متعلق به خزانه دولت است که طبق قانون مخصوص به مصرف عمران و آبادی و تأمین عدالت اجتماعی و امور تولیدی خواهد رسید.
نایب رئیس - ماده چهارم مطرح است آقای رضوی مخالف هستید بفرمایید
رضوی - بنده معتقد هستم در هر عملی شروع و اقدام در آن که به اصطلاح علت خارجی بهش گفته می‌شود آسان است ولی چیزی که خیلی مهم و مشکل است و باید مورد کمال دقت باشد نگاهداری و حفظ او است که علت تامه به آن می‌گویند البته روزی ملت ایران شروع به یک عملی کرد و یک حقی که از او گم شده بود با یک کیفیتی که همه آقایان دیدند و شاهد و ناظر بودند به دست آورد و انقاذ کرد ما زنده ماندیم و دیدیم به این که به جای شرکت نفت انگلیس و ایران گفته شد شرکت نفت ملی ایران و این افتخار همین طور که همه آقایان تذکر فرمودند در نتیجه فعالیت و اقدام دوره شانزدهم بود و دخالت و شرکت در این امر هم از افتخارات این دوره انشاءالله خواهد بود و این افتخارات از برای همه به خصوص ملت ایران که صاحب حق تمام این قسمت‌ها است روزی واقعاً پایدار خواهد بود که انشاءالله در این قسمت یعنی این تصرفات یک نحوی عمل شود که آبرومندی کشور را به تمام معنی و تمام جهت موردنظر داخل و خارج حفظ کند و به خصوص در این ماده‌ای که تحت نظر انتقاد و ایراد کثیری اجانب هم هست باید به یک نحوی مقدمات کار را از حیث تنظیم این آیین‌نامه در نظر بگیریم و اماده کنیم که به هر طریق راه انواع مداخله و فشار انشاءالله درش بسته شود.
وقتی که آقای مکی توضیحاتی دادند در همان جلسه اول فرمودند با علاقه‌ای که در این مورد به خصوص از ایشان مشاهده می‌شد یقین داشتم که این معنی را آقایان در نظر گرفته‌اند ولی نکته‌ای را که بنده می‌خواستم یک تذکری بدهم این است که ما آیین‌نامه را معمولاً از برای قوانین به یک نحوی می‌نویسیم که تصور می‌شود یک رشته‌ای از مطالب در آنها جزو بدیهیات است و لازم به نوشتن نیست فرضاً اگر بنا شود در یک آییننامهای نوشته بشود که در این باب هیچ گونه توصیه‌ای پذیرفته نشود و اگر کسی توصیه‌ای کرد مجازات بود البته شاید در قوانین عادی در آییننامههای عادی لزوم نداشته باشد ولی به نظر بنده این از مواردی است که باید پیش‌بینی بشود (مکی - کاملاً صحیح است) برای این که هر گونه تصرف غیر مشروع و هر گونه مداخله غیر منقول در این امر از بین برود (صحیح است) به هر صورت الآن که این آیین‌نامه برای شور دوم باید به کمیسیون برود بنده پیشنهاد می‌کنم به طور کلی مداقه بشود و مطالعه در هر عملی که در سایر مؤسسات ملی و یا دولتی یک روزی ایجاد خلل کرده در مورد این کار نفت پیش‌بینی بشود که دیگر آن طور نشود در این مورد به خصوص توجه بفرمایند همان طور که فرمودند بنده پیشنهاد کتبی می‌دهم که اگر هر کس به نحوی مداخله کرد و توصیه کرد هم آن کسی که توصیه کرده و هم آن کسی که مورد توصیه قرار گرفته است مورد مجازات قرار بگیرد.
نایب رئیس - آقای صدرزاده
صدرزاده - تذکراتی که جناب آقای رضوی دارند البته صحیح است ولی خواستم این تذکر را بدهم که این اساسنامه بدواً در هیئت مختلط و سپس در کمیسیون مخصوص نفت مورد مطالعه قرار گرفته است و اعضای این کمیسیون اشخاصی بودند که بصیرت تام به امر حقوقی و قانون بازرگانی داشته‌اند و موادی که در ترازنامه و حساب سود و زیان در ماده چهارم ذکر شده است تطبیق می‌کند با اصول و قوانین که در قانون بازرگانی در مورد شرکت‌ها رعایت می‌شود و البته در شور دوم هم اگر نواقصی داشته باشد مورد دقت واقع خواهد شد و بنابراین کاری که از همه لازم‌تر است این است که ما هر چه زودتر شور اول این اساسنامه را به پایان برسانیم که برای شور دوم حاضر باشد در همین دوره شانزدهم که صنعت نفت ملی شده است اساسنامه اداره کردن آن هم به تصویب برسد و این افتخار شامل این دوره بشود.
نایب رئیس - چون دیگر اجازه خواسته نشده است و پیشنهاد کتبی هم نرسیده است ماده پنجم قرائت می‌شود.
(به شرح زیر قرائت شد)
ماده پنجم - هیچ یک از مواد این اساسنامه قابل تغییر نیست مگر به پیشنهاد شورای عالی و موافقت دولت و تصویب مجلسین.
نایب رئیس - مخالفی نیست (گفته شد خیر) ماده الحاقیه پیشنهادی قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای مهدی ارباب به شرح زیر قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل به مواد اساسنامه شرکت ملی نفت اضافه شود:
استخراج نفت تحت‌الارضی بلوچستان از وظایف اولیه شرکت است و پس از بهره‌برداری مجاز است با هر خریداری که مفید بداند معامله نماید.
نایب رئیس - به کمیسیون ارجاع می‌شود بنابراین شور اول تمام شد لایحه برای شور دوم به کمیسیون مخصوص نفت فرستاده می‌شود (بعضی از نمایندگان - باید رأی گرفته شود) رأی لازم نیست.
۹ - تعیین موقع و دستور جلسه‌ی بعد - ختم جلسه.
نایب رئیس - جلسه را ختم می‌کنیم جلسه آینده روز پنجشنبه ساعت ۹ صبح دستور لایحه مربوط به زندانیان و لایحه راه سازی است.
(مجلس پنجاه دقیقه بعد از ظهر ختم شد)
نایب رئیس مجلس شورای ملی - جواد گنجه
قوانین
برنامه و بودجه آموزشی سالهای ۱۳۳۰ - ۱۳۳۱
شماره ۲۳۲۱۰ ۱۱/۹/۳۳۰
وزارت دارایی
پیرو نامه شماره ۱۱/۱۰۵۲۳ - ۱۳/۱۲/۲۹ موضوع برنامه و بودجه سازمان برنامه اشعار می‌گردد: کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی در اثر تقاضای شماره ۷۰۸۳ و شماره ۱۴۰۶۷ سازمان برنامه بند ۲ از فصل ششم بودجه ۲۷ ماهه سازمان نامبرده را تصحیح نموده است اینک رونوشت نامه شماره ۹۴۹ - ۹/۸/۳۰ کمیسیون برنامه مجلس شورای ملی به انضمام رونوشت صورت ریز آن تلواً ایفاد می‌گردد. نخست‌وزیر
ریاست محترم مجلس شورای ملی - سازمان برنامه طبق نامههای شماره ۱۷۰۸۳ - ۱۴۰۶۷ تقاضانموده بند ۲ از فصل ششم بودجه ۲۷ ماهه سازمان برنامه که به مبلغ میلیون ریال و برای تکمیل ساختمان دانشکده علوم و خرید وسایل فنی آزمایشگاه برای دانشکده مزبور در نظر گرفته شده اصلاح و بر طبق صورت منضم ابلاغ شود کمیسیون برنامه با حضور آقای مدیر عامل سازمان موضوع را مورد توجه قرارداده و با پیشنهاد مزبور به این شرط که از این مبلغ به هیچ وجه پاداش و فوق‌العاده پرداخت نخواد شد. موافقت نموده اینک اصلاح مزبور را برای ابلاغ به سازمان برنامه پیوست تقدیم می‌دارد.
رئیس کمیسیون برنامه. دکتر عبدالله معظمی
برنامه و بودجه آموزشی سالهای ۱۳۳۰ - ۱۳۳۱ (بر اساس بودجه ۲۷ ماهه مصوب کمیسیون برنامه) خلاصه طرح کمک به دانشگاه تهران (اصلاح بودجه)
حصه عمومی
واحد هزار ریال
هزینه تأسیساتی هزینه اساسی هزینه متفرقه
سال نام طرح و شرح استان شهرستان جمع هزینه واحد ه هزار ریال جمع کل هزینه به ریال
ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال
۱۳۳۰ کمک به دانشگاه علوم ۲ تهران
۱۰۰۰۰ ۵۰۰۰ ۹۵۰ ۴۹۰ - - ۱۰۹۵۰ ۵۴۹۰ ۱۶۴۴۰
کمک به دانشکده کشاورزی - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ ۲۰۲۰
کمک به دانشکده فنی - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ ۲۰۲۰
کمک به دانشکده دامپزشکی - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ - - ۱۳۵۰ ۶۷۰ ۲۰۲۰
جمع هزینه سال ۳۰ ۱۰۰۰۰ ۵۰۰۰ ۵۰۰۰ ۲۵۰۰ - - ۱۵۰۰۰ ۷۵۰۰ ۲۲۵۰۰
ملاحظات - هزینه اساسی شامل تکمیل آزمایشگاه و کتابخانه و ماشین آلات است ولی دانشکده‌ها نامبرده در این بودجه نیز مجاز خواهند بود در صور موافقت سازمان برنامه سهمی خود را تکمیل ساختمان دانشکده‌ها نمایند.
ملاحظات - از هزینه اساسی دانشکده علوم برای دانشسرای عالی هم می‌توان استفاده نمود نیز هزینههای ریالی کارشناسان خارجی مورد تقاضای دانشگاه از محل کمک‌های فنی سازمان ملل و هزینه اعزام کارآموز از بودجه مربوطه دانشکده‌ها پرداخته می‌شود.
۱۳۳۱ تکمیل محل و آزمایشگاه‌ها و کتابخانه و ماشین آلات چهار دانشکده فوق‌الذکر طبق تقسیم بندی سال ۳۰
ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال ریال ارز به ریال
تهران - - ۵۰۰ ۲۵۰۰ - - ۵۰۰۰ ۲۵۰۰ ۷۵۰۰
جمع هزینه سالهای - ۱۰۰۰۰ ۱۵۰۰۰ ۱۰۰۰۰ ۵۰۰۰۰ - - ۲۰۰۰۰ ۱۰۰۰۰ ۳۰۰۰۰
۳۰ - ۳۱
از این مبلغ به هیچ وجه پاداش فوق‌العاده پرداخته نخواهد شد.
جمع کل مطابق اعتبار مصوب در بند ۲ فصل ششم بودجه ۲۷ ماهه برنامه ۳۰۰۰۰۰۰
م - ۵۸۰۲ رئیس کمیسیون برنامه - دکتر عبدالله معظمی
شماره ۲۰۰۷۱ ۳/۹/۳۰
اصلاح آیین‌نامه طرز تشخیص و وصول مالیات کسبه و پیشه وران
جناب آقای دکتر محمد مصدق نخست‌وزیر کمیسیون قوانین دارایی به مجلس شورای ملی ضمن نامه شماره ۹۸۴ ۳۰/ ۸/ ۳۰ اطلاع می‌دهد که بر حسب تقاضای شماره ۵۹۳۰۴ - ۲۱/۸/۳۰ وزارت دارایی نسبت به آیین‌نامه طرز تشخیص و وصول مالیات کسبه و پیشه وران مصوب تیر ماه ۱۳۲۹ اصلاحاتی به عمل آمده است اینک رونوشت نامه کمیسیون قوانین دارایی که متضمن اصلاح نامبرده است به ضمیمه برای ابلاغ مربوطه ایفاد می‌گردد
رئیس مجلس شورای ملی - رضا حکمت
ریاست محترم مجلس شورای ملی
کمیسیون قوانین دارایی در جلسه ۲۷ آبان ۱۳۳۰ با حضور نماینده دولت به نام شماره ۴۹۳۰۴ مورخ ۲۱/۸/۳۰ وزارت دارایی در خصوص اصلاح آیین‌نامه طرز تشخیص و وصول مالیات کسبه و پیشه وران مصوب تیر ماه ۱۳۲۹ رسیدگی نموده و پس از توضیحاتی که از طرف نماینده دولت داده شد کمیسیون با لزوم اصلاح آیین‌نامه موافقت و با اصلاحاتی به شرح زیر تصویب و اینک برای ابلاغ به دولت تقدیم می‌گردد.
ماده ۱ - ماده ۲ آیین‌نامه طرز تشخیص و وصول مالیات کسبه و پیشه وران مصوب ۳۱ تیر ماه ۱۳۲۹ حذف و مقرر می‌گردد برای کمیسیونهای صنفی مربوط به هر صنف سه نفر نماینده اصل و سه نفر نماینده علی‌البدل به وسیله فرماندار یا بخشدار تعیین اتحادیه رسمی باشند اعضای اصلی و علی‌البدل از طرف اتحادیه به فرمانداری یا بخشداری معرفی می‌شوند در صورتی که صنف اتحادیه رسمی نداشته باشد یا اتحادیه ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ کتبی فرمانداری یا بخشداری نماینده معرفی ننمایند نمایندگان اصلی و علی‌البدل از بین معتمدین هر صنف به تشخیص فرماندار یا بخشدار تعیین و به اداره دارایی محل معرفی می‌شوند هر یک از اعضای کمیسیون که سه جلسه متوالی غیبت نمایند مستعفی شناخته می‌شوند در مواقع غیبت و همچنین در موارد استعفا یا فوت عضو اصلی از اعضای علی‌البدل استفاده خواهد شد در صورتی که اکثریت اعضا کمیسیون از انجام وظیفه به نحوی از انحاء امتناع نمایندگان رسیدگی و اخذ تصمیم در محلهایی که انجمن شهر وجود داشته با ۳ نفر نمایندگان انجمن شهر به انتخاب فرماندار و در محلهایی که انجمن شهر وجود نداشته باشد با کمیسیونهای بدوی تشخیص مالیات بر درآمد خواهد بود و رأی کمیسیون در این باره قطعی می‌باشد
ماده ۲ مدت مقرر در ماده ۵ آیین‌نامه شماره ۹۰۲۷ مالیاتهای سنوات ۲۸ و ۲۹ و ۳۰ تا آخر اسفند هزار و سیصد و سی و یک تمدید می‌شود.
مخبر کمیسیون قوانین دارایی معدل رئیس کمیسیون قوانین دارایی اسکندری رونوشت برابر با رونوشت با اصل است م ۵۷۹۳
سؤالات نمایندگان
ریاست محترم مجلس شورای ملی
سال گذشته در سومین سؤالی که راجع به علت نقض قانون از طرف دانشکده حقوق و علوم سیاسی و اقتصادی در مورد تعطیل دوره دکترای حقوق که سال ۱۳۲۷ طبق قانون مصوب مجلس شورای ملی پس از دریافت هزار ریال از هر دانشجو تأسیس و پس از چند ماه به بهانه این که پاره دانشجویان دستور دفتر دانشکده را به کار نبسته‌اند تعطیل کردند به عمل آمد از طرف دولت پاسخ داده شد که در آغاز سال تحصیلی بعد یعنی اول مهر ماه سال جاری مشکلات مرتقع گردیده و مجدداً افتتاح می‌شود
بنا به تظلم عده زیادی از دانشجویان تاکنون این کلاس افتتاح نشده و مصمم‌اند با برداشتن پرچم و راه افتادن در خیابان‌ها تظلم خود را از اولیای دانشگاه اعلام و تقاضای احقاق حق تضییع شده و تجدید افتتاح کلاس خود را بخواهند و چون این گونه نقض قانون از طرف دانشکده که در رأس اجرا قانون به جوانان کشور می‌دهد بسیار بد نما و موجب سوء تأثیر است خواهشمند است به جناب آقای وزیر فرهنگ اطلاع بدهند برای پاسخ در این مورد در جلسه شورای ملی حضور یابند.
ابوالفضل حاذقی
مقام ریاست مجلس شورای ملی
با کمال احترام مستدعی است مقرر فرمایید جناب آقای وزیر فرهنگ در مجلس دعوت شوند و توضیحاتی در باب موقوفات آستانه مقدسه شاه چراغ شیراز از حیث اقداماتی که برای حفظ و نگاهداری آن به کار رفته است در جواب بنده بفرمایند.
ابوالحسن رضوی نماینده شیراز
ریاست محترم مجلس شورای ملی
متمنی است مقرر فرمایید به آقای وزیر امور خارجه ابلاغ شود برای دادن پاسخ به سؤال زیر هر چه زودتر در مجلس شورای ملی حضور یابند.
سؤال.
اگر مسافرت جناب آقای نخست‌وزیر به مصر بنا به دعوت رسمی دولت مصر بوده چرا نخست‌وزیر آن دولت طبق معمول از ایشان استقبال ننموده و اگر مسافرت جناب آقای دکتر مصدق بنا به دعوت دولت مصر نبوده به چه عنوان و چه مجوز و برای چه مبادرت به این مسافرت فرموده‌اند
جمال امامی‌خویی
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی
تقاضا دارد مقرر فرمایند سؤال اینجانب را به شرح زیر طبق ماده ۱۶۹ آیین‌نامه داخلی به آقای وزیر فرهنگ ابلاغ نمایند که برای جواب در مجلس شورای ملی حاضر شوند.
صفوی
۱ - برای خاتمه دادن به نگرانیهای عمومی از اوضاع فرهنگ و جلوگیری از پیش‌آمدهایی که باعث اختلال امور فرهنگی شده و دانشجویان را از تحصیل باز داشته و خانواده آنها را نگران ساخته چه اقدامی از طرف وزارت فرهنگ شده است؟
۲ - وضع فرهنگی در بعضی شهرستان‌ها مورد رضایت عمومی‌نیست اکثر دبیرستان‌ها که باید از اول سال تحصیلی شروع به کار کرده باشند تاکنون که آخر ماه آبان است فاقد دبیر هستند. کلاس‌های ۵ و ۶ دبیرستان بوشهر به علت نداشتن دبیر لیسانسیه در حال تعطیل و دانشجویان بوشهری سرگردان می‌باشند شهرداری و اطاق بازرگانی بوشهر تلگرافاً تعهد نموده‌اند ماهیانه سه هزار ریال کمک هزینه به سه نفر دبیر اعزامی به بوشهر بپردازند و وسایل تشویق آنها را فراهم کنند این تلگراف هم به وزارت فرهنگ فرستاده شده است اینک تقاضا دارد توضیح دهند که برای انجام تقاضای مشروع اهالی بوشهر چه اقدامی‌شده است؟
نماینده بوشهر - صفوی