روز ننگین ۱۵خرداد ۱۳۴۲
پانزده خرداد ۱۳۴۲ پس از بازداشت حجت الاسلام روح الله خمینی به موجی از تظاهرات در تهران و قم علیه دولت اسدالله علم تبدیل شد. تظاهرات به زد و خورد خونین بین ماموران شهربانی و تظاهرکنندگان تغییر یافت. هم چنین نهضت آزادی به ریاست مهدی بازرگان به پشتیبانی از خمینی و از تظاهرات برخاست و علیه اصلاحات انقلاب شاه و مردم، به ویژه اصل اول یعنی اصلاحات ارضی و اصل پنجم آن یعنی اصلاح قانون انتخابات ایران اعتراض و شورش کرد. اصل پنجم انقلاب سفید، اصلی بود که برای دادن آزادی به زنان و در دادن حق برابرسیاسی و اجتماعی با مردان در انتخاب کردن و انتخاب شدن در انجمن های استان و شهرستان، دو مجلس شورای ملی و مجلس سنا و انتخابات در هر سطح انتخاباتی دیگر در کشور نوشته شده بود. در تکمیل قوانین برای حمایت و آزادی زنان، قانون حمایت خانواده نیز به تصویب رسید که خمینی آن را نیز خلاف قوانین اسلام خواند. ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ را خمینی و هوادارانش به عنوان نقطه عطف در آغاز انقلاب اسلامی می شمارند و در ایران امروز یکی از تعطیلات رسمی به شمار می آید.
پیشینه
۱۵ خرداد سر آغاز جنبشی در ایران شد . در مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده است : اعتراض در هم كوبنده امام خمينی به توطئه آمريكایی "انقلاب سفيد" كه گامی در جهت تثبيت پايه‌های حكومت استبداد و تحكيم وابستگی های سياسی، فرهنگی و اقتصادی ايران به امپرياليزم جهانی بود عامل حركت يكپارچه ملت گشت و متعاقب آن انقلاب عظيم و خونبار امت اسلامي در خرداد ماه ۴۲ كه در حقيقت نقطه آغاز شكوفایی اين قيام شكوهمند و گسترده بود مركزيت امام را بعنوان رهبری اسلامی تثبيت و مستحكم نمود و عليرغم تبعيد ايشان از ايران در پی اعتراض به قانون ننگين كاپيتولاسيون (مصونيت مستشاران امريكایی) پيوند مستحكم امت با امام همچنان استمرار يافت و ملت مسلمان و به ويژه روشنفكران متعهد و روحانيت مبارز راه خود را در ميان تبعيد و زندان، شكنجه و اعدام ادامه دادند[۱]
رفراندوم ۶ بهمن ۱۳۴۱
در رفراندوم ۶ بهمن شش اصل انقلاب سفید به آرای ملت ایران گذاشته شد و ملت ۵۵۹۸۷۱۱ رای موافق و ۴۱۱۵ رای مخالف به صندوق ها ریختند. محمد رضا شاه پهلوی بر اساس متمم قانون اساسی مشروطه تصویب شده ۱۴ مهر ۱۲۸۶ خورشیدی و اصل بیست و ششم آن که می گوید:
| « | قوای مملکت ناشی از ملت است طریقه استعمال آن قوا را قانون اساسی معین می‌نماید | » |
اراده ملت را برای تصویب منشور انقلاب سفید به رفراندوم گذاشت که با اکثریت آرای مردم به تصویب رسید. خمینی این رفراندوم راعملی علیه‌الله و کاری اشتباه و جرم اعلام کرد و خود را در راه فکری و ماموریت شیخ فضل الله نوری یعنی مشروعه دید. توافقی که در زمان انقلاب مشروطه در نوشتن متمم قانون اساسی بدان رسیده بودند، این بود که "ایران قانون مشروطه سلطنتی سکولار است و قوانین آن را مردم می گذارند ولی قوانین نباید علیه اسلام باشد" را زیر پای گذاشت و آن را رد کرد و پافشاری بر ایجاد کشوراسلامی، با قوانین الهی براساس قران نمود که با بنیان جمهوری اسلامی این ایده به حقیقت پیوست و اجرا شد.
اصل هشتاد و نه متمم قانون اساسی مشروطه در خصوص انجمن های ایالتی و ولایتی می باشد. بر اساس ماده هفت و نه قانون انجمن های ایالتی و ولایتی
اشخاص زیر حق انتخاب شدن و انتخاب کردن ندارند: اشخاصي كه به واسطه جنحه يا جنايتي مجازات قانوني ديده‌اند، اشخاصي كه معروف به فساد عقيده‌و به ارتكاب قتل يا سرقت باشند، اشخاص ورشكسته به تقصير، طایفه نسوان و اشخاص خارج از رشد
اصلاحاتی که محمد رضا شاه پهلوی در چهارچوب انقلاب شاه و مردم برنامه ریزی کرده و به ملت ایران برای رفراندوم پیشنهاد کرده بود دارای شش اصل در مرحله نخست بود. اصل پنجم انقلاب سفید، اصلاح قانون انتخابات ایران و تعمیم دمکراسی بود که به موجب آن قانون انجمن های ایالتی و ولایتی به قانون انجمن های شهرستان و استان تغییر داده شد. در قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان، در ماده های شرایط انتخاب شدن و انتخاب کردن، شرط زن بودن و مسلمان بودن حذف شد و به فرم زیر تغییر یافت:
ماده ۷ - اشخاص زير از حق انتخاب شدن و انتخاب کردن محروم هستند: محجورين، ورشكستگان به تقصير و يا تقلب، مرتكبين جنايات يا جنحه‌هاي بزرگ عمدي، كساني كه سوء شهرت دارند.
چهارچوب اصل پنجم از ماده بیست و هشت قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان، شرط مسلمان بودن برداشته شد، ماده ۲۸ این قانون می گوید: پس از افتتاح بلافاصله انجمن به رياست مسن‌ترين و منشيگري دو نفر از جوانترين اعضاء تشكيل می‌شود و در حضور كليه مدعوين مراسم سوگند به اين ترتيب انجام خواهد شد كه هر يک از اعضاء سوگند نامه به شرح زير با ذكر نام خود قرائت نموده و ذيل آن را امضا كند. "من... امضاكننده زير خداوند متعال را به شهادت مي‌طلبم و به قرآن مجيد سوگند ياد مي‌كنم تكاليف و وظايفي را كه به عنوان عضو انجمن شهرستان به من رجوع شده است با كمال راستی و درستي و جد و جهد انجام بدهم ....و نسبت به اعليحضرت همايون شاهنشاه مفخم خود صديق و راستگو باشم".
تبصره ۱- اعضايی كه از اقليتهای مذهبی انتخاب می‌شوند به كتاب آسمانی خود سوگند ياد خواهند كرد.
آغاز تنش و بلوا
روز شانزده مهرماه ۱۳۴۱ روزنامه های اطلاعات و کیهان روزنامه های عصر تهران با تیتر درشت خبر دادند که :
| « | "طبق لایحه ی انجمن های ایالتی و ولایتی که در هیات دولت به تصویب رسید و امروزمنتشر شد، به زنان حق رای داده شده است". در این تصویب نامه قید اسلام از شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان برداشته شده و در مراسم سوگند به امانت و صداقت به جای قران، کتاب آسمانی آورده شده است. | » |
همان شب جلسه‌ای در قم در منزل حاج شیخ عبدالکریم حائری برگذار شد که درآن حاج مرتضی آیت الله زاده حائری (میزبان)، آقایان آیت الله گلپایگانی، آیت الله شریعتمداری و حجت الاسلام خمینی شرکت داشتند. حجت الاسلام خمینی این تصویب نامه را دسیسه ی خطرناکی برای لطمه زدن به اسلام و روحانیت خواند و گفت[۲]:
| « | دولت تصویب نامه ی خلاف شرع صادر می کند، به زن ها حق رای می دهد، نوامیس مسلمین در شرف هتک است، می خواهند دختران نجیب ۱۸ ساله را به نظام اجباری ببرند، دختر و پسر در آغوش هم کشتی می گیرند، دختران عفیف مردم در مدارس زیر دست مردها درس می خوانند، مردم از گرسنگی تلف می شوند و آن ها برای استقبال از اربابان خود سیصد هزار تومان گل از هلند می آورند، قران اسلام در خطراست، اسراییل نمی خواهد دراین مملکت قران باشد، خطرامروز براسلام کمتر از خطر بنی امیه نیست، اهل منبر را تهدید می کنند، اسراییل زراعت و تجارت ما را قبضه کرده است، دولت روز ننگین ۱۷ دی را جشن می گیرد، به فرقه ضاله همراهی می کند، مطبوعات به روحانیون اهانت می کنند | » |
۱۷ مهر
تلگرافی روز ۱۷ مهر از طرف آقایان در جلسه به شاه نوشته شد و لغو فوری تصویب نامه را خواستار شدند و تلگراف های دیگری به شهرستان ها فرستاده شد که در آن دعوت برای مقابله با این توطئه صورت گرفت. جواب شاه به آنان این بود:
| « | ما بیش از هر کس در حفظ شعائر دینی کوشا هستیم و ضمنا توجه جنابعالی را به وضعیت زمانه و تاریخ و همچنین به وضع سایر ممالک دنیا جلب می نماییم." در ضمن جلب توجه علما به پیشرفت های سایر کشورهای اسلامی در این زمینه، یاد آور شده بود و دیگر این که تلگراف را برای دولت فرستاده است. | » |
۲۸ مهر
۲۸ مهر ماه تلگرافی از طرف آقایان علما به اسدالله علم نخست وزیر فرستاده شد که متن آن چنین است [۳]:
| « | مطمئن باشید تخلف از قوانین اسلام و قانون اساسی و قوانین موضوعه مجلس شورا، برای شخص جنابعالی و دولت ایجاد مسئولیت شدید در پیشگاه مقدس خداوند قادر قاهر و نزد ملت مسلمان و قانون خواهد کرد....علمای اعلام ایران و اعتاب مقدسه و سایر مسلمین، در امور مخالف با شرع ساکت نخواهند ماند | » |
۱۵ آبان
ایت الله خمینی دو تلگراف به شاه و اسدالله علم نخست وزیر مخابره کرد که بخشی از تلگراف به شاه چنین بود:
| « | ...آقای علم گمان کرده با تبدیل کردن قران مجید به کتاب آسمانی، ممکن است قران کریم را از رسمیت انداخت و اوستا و انجیل و بعضی کتاب ضاله و بعضی کتب را قرین آن یا به جای آن قرار داد. ...این جانب به حکم خیرخواهی برای ملت اسلام، اعلیحضرت را متوجه می کنم به این که اطمینان نفرمایید به عناصری که با چاپلوسی و اظهار چاکری و خانه زادی، می خواهند تمام کارهای خلاف دین و قانون را کرده به اعلیحضرت نسبت دهند و قانون اساسی را که ضامن ملیت و سلطنت است با تصویبنامه ی خاینانه و غلط از اعتبار بیندازند. ....از قوانین وخیمه ی تخلف از قران و احکام علمای ملت و زعمای مسلمین و تخلف از قانون بترسید و بدون جهت مملکت را به خطر نیاندازید والا علمای اسلام درباره ی شما از اظهارعقیده خودداری نخواهند کرد. | » |
نهضت آزادی مهدی بازرگان نیز اعلامیه ای صادر کردکه در آن تصویب نامه دولت را به مسخره گرفت و از آن به شدت انتقاد کرد که قسمتی از آن چنین است:
| « | ... دولت با این عمل خود چه خواب تازه ای برای مردم دیده و چه قصدی دارد؟ ....... خیلی مضحک است که بخواهند به خانم ها حق رای انتخاب نمایندگان ایالتی و ولایتی و بعد مجلس شورای ملی را بدهند.... | » |
سید محمود طالقانی که در آن زمان حجت‌الاسلام بود با همکاری دوستان خود مهدی بازرگان و یدالله سحابی نهضت آزادی ایران را در سال ۱۳۴۰ پایه گذاری کرده بود. در این هیاهو وی در مخالفت انقلاب شاه و مردم به ویژه با برنامه اصلاحات ارضی و آزادی زنان و اصل پنجم انقلاب سفید یعنی اصلاح قانون انتخابات ایران از عوامل موثر در شوراندن مردم بود..[۴]
چرخ زمان به عقب بر نمی گردد
۱۸ آبان ماه اسدالله علم نخست وزیر در رادیو اعلام داشت :
| « | به قوای انتظامی دستور اکید داده شده هرگونه اخلال گری را شدیدا سرکوب نمایند......چرخ زمان به عقب برنمی گردد و دولت از برنامه اصلاحی که در دست دارد عقب نشینی نمی کند | » |
فردای آن روز فلسفی واعظ، در مسجد ارگ تهران، به تهدید اسدالله علم و حمله به تصویب نامه دولت پرداخت.[۵]
عقب نشینی دولت
۷ آذر ماه ۱۳۴۱ هیات دولت تصویب کرد که تصویب نامه ۱۴ مهر ماه قابل اجرا نخواهد بود و رییس دولت تلگراف هایی به آقایان آیت الله گلپایگانی، نجفی و شریعتمداری فرستاد. روز ۱۰ آذر روزنامه های تهران نوشتند:
| « | ...در هیات دولت تصویب شد که تصویب نامه مورخه ۱۴ مهر ۱۳۴۱ قابل اجرا نخواهد بود.... | » |
با انتشار این خبر اهالی قم برای تبریک گفتن به سوی خانه‌های علما رفتند و برخی از روحانیون مردم را به برگزاری جشن و چراغانی دعوت کردند. خمینی دستور داد که چراغانی و پرچم زدن ممنوع گردد و علمایی را که می خواستند برای اسدالله علم تلگراف سپاس بفرستند تهدید کرد که مردم را علیه آنها خواهد شوراند. روز بعد خمینی اعلامیه‌ای به صورت استقتا اصناف قم صادر کرد که در آن صدور تصویب نامه جدید که تصویب نامه قبلی را رسما لغو شده اعلام کند خواستار شد. در این اعلامیه آمده است:
| « | ...اینجانب حسب وظیفه ی شرعیه به ملت ایران و مسلمین جهان اعلام خطر می کنم. قران کریم و اسلام در معرض خطر است، استقلال مملکت و تمام اقتصاد آن در معرض قبضه ی صهیونیسم است ....و مدتی نخواهد گذشت که با این سکوت مرگبار مسلمین، تمام اقتصاد این مملکت را با تایید عمال خود قبضه می کنند و ملت مسلمان رااز هستی در تمام شئون ساقط می نمایند.... ملت مسلمان تا رفع این خطرها نشود سکوت نمی کنند. | » |
اینجا بود که خمینی نشان داد که تنها با لغو تصویب نامه ساکت نمی شود.
مطبوعات
یازده آذر خمینی برای ادامه درگیری و اغتشاش مطبوعات را بهانه کرد و سخنرانی تندی علیه دولت ایراد نمود:
| « | ...چرا دولت مطبوعات را وا می دارد که به روحانیت و مقدسات اسلام اهانت کنند؟ و چرا دولت جشن ۱۷ دی را تدارک می بیند، وبعد از این سخنرانی به مقامات دولتی پیغام داد که هرگاه بخواهند در روز ننگین ۱۷ دی بساط برپا کنند، علمای اسلام آن روز را به مناسبت فاجعه ی مسجد گوهرشاد، عزای ملی اعلام می کنند. | » |
خمینی، فلسفی واعظ را وادار کرد که در مسجد اعظم قم به بهانه اهانت مطبوعات به علمای اسلام به دولت حمله کند. معاون نخست وزیر به قم رفت و طی دیدارهایی با آقایان علما از آنها پوزش خواست و حمله های روزنامه ها را متوقف کرد.[۶]
۱۹ دی
روز نوزده دی ماه ۱۳۴۱ محمد رضا شاه پهلوی موضوع رفراندم برای تصویب منشور ششگانه انقلاب شاه و مردم را اعلام کرد.
خمینی دوباره به سراغ آیات عظام رفت که باید با این رفراندوم مبارزه کرد ولی موفق نشد آنها را برانگیزاند. سرانجام آقای روح‌الله کمالوند از علمای خرم‌آباد، به نمایندگی از طرف روحانیون قم به دیدار پادشاه رفت. نویسنده کتاب نهضت امام خمینی گفته های شاه را در این ملاقات چنین نقل می کند:
| « | ... اگر آسمان به زمین بیاید و زمین به آسمان برود من باید این برنامه را اجرا کنم... | » |
برخی از روحانیون موافق و برخی مخالف مبارزه بودند ولی خمینی نظر خود را به آنها تحمیل کرد .
۱ بهمن
روز اول بهمن ماه حجت‌الاسلام خمینی فتوایی علیه رفراندوم داد و رفراندوم را غیر قانونی خواند از جمله :
| « | ...اینان اگر برای ملت کاری می خواهند انجام دهند چرا به برنامه اسلام و کارشناسان اسلامی رجوع نکردند و نمی کنند تا با اجرای آن برای همه طبقات زندگی مرفه تامین شود و در دنیا و آخرت سعادتمند باشند... این رفراندوم اجباری مقدمه‌ای برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است و علمای اسلام وظیفه دارند که هر وقت برای اسلام و قرآن احساس خطر کردند به مردم گوشزد نمایند[۷] ... | » |
این به صورت اعلامیه‌ای در روز ۲ بهمن در تهران و شهرستان ها پخش شد. ساعتی بعد، در تهران و بعضی دکان‌های جنوب شهر بسته شد. جمعیتی به منزل آیت الله خوانساری رفتند و از وی خواستند که در تظاهرات علیه رفراندوم شرکت کند. او نیز قبول کرد و پیشاپیش جمعیت به منزل آیت الله بهبهانی رفت. در منزل بهبهانی فلسفی واعظ، پشت میکروفن رفت، عمامه‌اش را به علامت خروش و عزا باز کرد و از خطراتی که اسلام را تهدید می کند سخن گفت و فریاد کرد:
| « | ...اگر شما بدانید زیر سرپوش این رفراندوم چه جنایتی می خواهند مرتکب شوند، دیوانه می شوید با این رفراندوم یک بار دیگر می خواهند حسین را بکشند، زینب را اسیر کنند و صحرای کربلایی بر پا کنند. شما وظیفه دارید امروز در سراسر تهران فریاد بزنید که ایران کشور خفقان است. مرگ بر خفقان، بازار هم امروز برای مدت سه روز به نشانی اعتراض به رفراندوم غیر قانونی تعطیل خواهد بود... | » |
در قم، روز ۲ بهمن بازار بسته شد و مردم زیادی در منزل حجت الاسلام خمینی اجتماع کردند. خمینی برای آنها صحبت کرد و از مغازه‌داران خواست که همانند بازاری‌ها مغازه‌هایشان را ببندند و در روز ۴ بهمن که شاه قرار بود به قم بیاید از خانه ها بیرون نروند.
۳ بهمن
روز سوم بهمن هزاران کشاورز به تهران آمدند و در کمال نظم و آرامش به تظاهرات آرام به پشتیبانی دولت دست زدند. در همین روز بانوان آموزگار دست از کار کشیدند و اعلامیه‌هایی با شعارهای زنان ایران به پا خیزید و هم چنین شعار ما را در ردیف ورشکستگان و جنایتکاران قرار ندهید پخش کردند. تظاهرات ۳ بهمن علیه رفراندوم در تهران از بازار آغاز شد و به دانشگاه تهران کشیده‌شد
روزنامه اطلاعات شماره ۳ بهمن ۱۳۴۱ رویداد را چنین بیان کرد:
| « | ... یک مقام مطلع به خبرنگار ما گفت: طلاب و معلمین به حالت اجتماع به منزل حضرت آیت الله بهبهانی رفتند و .... از مجموع گزارشات واصله چنین معلوم شده که منظور اصلی از این اجتماع و بستن بازار این بوده که املاک موقوفه مشمول قانون اصلاحات ارضی نشود و به قرار معلوم عواملی از دسته های منتسب به جبهه ملی نیز در جریان مداخله داشته اند. طبق اظهار یک منبع مطلع پس از حوادث دیروز بازار عده‌ای از کارگران و کشاورزان اطراف تهران و فرهنگیان به مقامات رسمی مراجعه نموده و تقاضا کرده‌اند اجازه داده‌شود شخصا با مخالفین مقابله کنند ولی مقامات انتظامی به ایشان اطلاع داده‌اند که حفظ نظم به عهده‌ی دولت است | » |
اسدالله علم همان روز در مصاحبه مطبوعاتی گفت:
| « | غائله به تحریک ملاکین مخالف اصلاحات ارضی بوده که به وسیله‌ی یکی از روحانیون به مرحله اجرا در آمده است ...دولت قوای مخرب را به شدت سرکوب خواهد کرد... | » |
تظاهرات روز سوم بهمن در قم به زد و خورد انجامید . طلبه‌ها و عده‌ای دیگر فریاد می کشیدند ما تابع قرآنیم، رفراندوم نمی خواهیم و به سوی صحن حضرت معصومه می‌رفتند. از سوی دیگر عده‌ای عکس شاه را بالا برده و شعار جاوید شاه می دادند. به دنبال دخالت ماموران انتظامی زد و خوردهایی بین تظاهرکنندگان علیه رفراندوم و پاسبان‌ها روی داد، جیپ‌های شهربانی به آتش کشیده‌شد و ناچار سربازان دخالت کردند. در مدرسه فیضیه عده‌ای مجروح شدند . خمینی که قصدش ایجاد بلوا بود خرسند به نظر می رسید. نویسنده کتاب نهضت امام خمینی می نویسد " نقل کردند که وقتی خبر حمله پلیس و ماموران انتظامی به مردم و روحانیون و مدرسه فیضیه به خمینی رسید، با وجود آن که از رفتار پلیس با مردم متاثر بود، خوشحال به نظر می رسید و چند بار تکرار کرد که:
| « | الحمدالله رژیم خود را رسوا کرد، ماهیت خود را بروز داد، من همین را می خواستم | » |
با وجود این شاه روز ۴ بهمن به قم رفت و سخنرانی ایراد کرد که در آن به شدت به ارتجاع سیاه حمله کرد.
| « | ... همیشه یک عده نفهم که مغز آنها تکان خورده همیشه سنگ در راه ما می انداختند زیرا مغز آنها تکان خورده و قابل تکان خوردن نبوده....ارتجاع سیاه اصلا نمی فهمد و از هزار سال پیش تاکنون فکرش تکان نخورده، او فکر می کند که زندگی عبارت از این است که چیزی یا مالی به ظلم و بیکاری و یا به بطالت و یا از این قبیل بدست آورد و غذایی بخورد و سر به بالین بگذارد ... ولی مفت‌خوری دیگر از بین رفته است در لوایح ششگانه برای همه فکر مناسبی شده ....مقرراتی که امروز وضع کردیم از مقررات سایر ملل اگر جلوتر نباشد عقب‌تر نیست... اما چه کسانی با این مسایل مخالفت می کنند؟ ارتجاع سیاه کسان نفهمی که درک ندارند و بد نیت هستند... | » |
۶ بهمن
پادشاه ایران محمدرضا شاه پهلوی روز ششم بهمن ماه ۱۳۴۱ را برای رفراندوم درباره شش اصل انقلاب سفید به ملت پیشنهاد کرد و در این روز با اتفاق مردم با ۵۵۹۸۷۱۱ رای موافق و ۴۱۱۵ رای مخالف انقلاب سفید را تصویب کردند.
عکس‌العمل قم در برابر پیروزی انقلاب سفید فتوای بستن نماز جماعت و وعظ در سراسر ماه رمضان بود. این اعتصاب چند روزی ادامه یافت و سپس به وسیله آیت‌الله خوانساری شکسته شد. نخستین عکس‌العمل خمینی بعد از انجام رفراندوم نطق او در اجتماع مردم در خانه اش به مناسبت عید فطر بود. در این سخنرانی خمینی از تکنیک غلط جلوه دادن واقعیت ها استفاده کرد. با این که بیش از ۵ میلیون به انقلاب سفید رای مثبت داده بودند ولی او گفت حتی دو هزار نفر هم در رفراندوم شرکت نداشته اند[۸]:
| « | ...شما آقایان محترم در هر مقامی که هستید با کمال متانت و استقامت، در مقابل کارهای خلاف شرع و قانون این دستگاه بایستید. از این سر نیزه ها ی زنگ زده و پوسیده نترسید ... دستگاه حاکمه با سر نیزه نمی تواند در مقابل خواست یک ملت بزرگ مقاومت کند و دیر یا زود شکست می خورد، اکنون هم درمانده و شکست خورده است و روی درماندگی به این بی فرهنگی هایی که ملاحظه می کنید دست می زند. ما میل نداشتیم که کار به این رسوایی ها بکشد. چرا شاه مملکت باید اینقدر از ملت جدا باشد که وقتی پیشنهادی می دهد با بی اعتنایی و عکس العمل منفی مردم مواجه گردد؟ شاه مملکت باید جوری باشد که وقتی پیشنهاد می دهد، درخواستی می کند، ملت با جان و دل در انجام آن بکوشند، نه آن که به مقابله برخیزند و رفراندوم شاه در سراسر مملکت بیش از دو هزار نفر به همراه نداشته است. | » |
۸ اسفند ۱۳۴۱
به موجب اصل هشتم قانون اساسی مشروطه : اهالی مملکت ایران در مقابل قانون دولتی متساوی الحقوق خواهند بود.[۹] و به موجب اصل بیست و ششم متمم قانون اساسی مشروطه:
| « | قوای مملکت ناشی از ملت است طریقه استعمال آن قوا را قانون اساسی معین می‌نماید. | » |
شاه در روز ۸ اسفند در سخنرانی به مناسبت گشایش کنفرانس اقتصادی تهران، دادن حق انتخاب شدن و انتخاب کردن به زنان ایران را به دواصل از قانون اساسی مشروطه و متمم آن استناد کرد و چنین گفت:
| « | ... ضمنا در تشکیل مجلس، اصل دوم، مجلس شورای ملی نماینده قاطبه اهالی مملکت ایران است که در امور معاش و سیاسی وطن خود مشارکت دارند. این است که این آخرین در واقع ننگ اجتماعی ایران را در انتخابات آتیه برطرف خواهیم کرد و قاطبه اهالی این مملکت و هر یک از افراد این مملکت در سرنوشت خودشان و در انتخابات ایران شرکت خواهند کرد و این هم مطابق قانون اساسی مملکت است. | » |
اصل دوم قانون اساسی می گوید:
| « | مجلس شورای ملی نماینده قاطبه اهالی مملکت ایران است که در امور معاشی و سیاسی وطن خود مشارکت دارند. | » |
ماده دهم و یازدهم انتخابات مجلس شورای ملی ایران، محرومان از انتخاب کردن و انتخاب شدن را بدین ترتیب می آورد: نسوان و دیوانگان، مجرمین، ورشکستگان به تقصیر، قاتلان و دزدان و مقصرين سياسي كه بر ضد اساس حكومت ملي و استقلال مملكت قيام و اقدام كرده‌اند.
به فرمان محمد رضا شاه پهلوی شرط زن بودن که پادشاه ایران آن را ننگ اجتماعی ایران نامید از دو ماده یازده و دوازده، قانون انتخابات مجلس شورای ملی ۱۳۰۴ خورشیدی نیز حذف شد. بدین ترتیب زنان ایران حق انتخاب شدن و انتخاب کردن در دو مجلس شورای ملی و سنا را به دست آوردند.[۱۰]
قانون شرکت بانوان درانتخابات که دارای یک ماده بود در نشست روز ۳۱ فروردین ماه ۱۳۴۳ به تصویب مجلس سنا رسید و در تاریخ ۱۰ اردیبهشت ماه ۱۳۴۳ به تصویب مجلس شورای ملی به ریاست مهندس عبدالله ریاضی رسید.[۱۱]
۱۲ اسفند
در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۴۱ هیات دولت به ریاست امیر اسدالله علم لایحه ای به تصویب رسانید که به موجب آن زنان ایران از حق دادن رای در انتخابات مجلس های سنا و شورای ملی و نیز از حق انتخاب شدن در این دو مجلس بهره مند شدند.
هیات وزیران در تصویب این قانون بر پایه دو اصل پیشنهاد و تصویب شد. یکی در مقدمه قانون اساسی مشروطه که " مقرراست که هریک از افراد اهالی مملکت در تصویب و نظارت عمومی محق و سهیم می باشد". و دیگر اصل دوم قانون اساسی مشروطه که مجلس شورای ملی نماینده قاطبه اهالی مملکت ایران است که در امور معاشی و سیاسی وطن خود مشارکت دارند"
روحانیون قم اعلامیه ای که با ۹ امضا چاپ شد و به اعلامیه ۹ امضایی معروف شد، نسبت به این نطق شاه عکس العمل نشان دادند. امضا کنندگان عبارت بودند از: مرتضی حسینی لنگرودی، احمد خمینی زنجانی، محمد حسین طباطبایی، محمد موسوی یزدی، محمد رضا موسوی گلپایگانی، سید کاظم شریعتمداری، روح الله موسوی خمینی، هاشم املی، مرتضی حائری.
| « | اگر سهیم بودن زن ها در انتخابات موافق قانون اساسی است تصویب هیات دولت بی مورد است . اگر مغایر با قانون اساسی است مکلف کردن وزیر کشور را که پس از افتتاح مجلسین مجوز قانونی تصویب نامه را تحصیل نماید بی اساس است. مراد از قاطبه اهالی مملکت، مذکور در اصل دوم، این است که وکیل مجلس، وکیل همه ملت است نه وکیل حوزه انتخابیه خود، اگر در تفسیراصل خلافی باشد به موجب اصل ۲۷ متمم قانون اساسی تفسیر قوانین از مختصات مجلس شورای ملی است و آقایان وزرا حق تفسیر ندارند ... | » |
۲۳ اسفند
شاه در برابر این اعلامیه در سخنرانی خود در ۲۳ اسفند ۱۳۴۱ در پایگاه وحدتی دزفول چنین گفت:
| « | باز یکی دو هفته ای است که همین طور که سرمای زمستان دارد کم می شود، می بینم یا می شنوم که مثل مارهای افسرده ای و چون اینها در کثافت خودشان غوطه ور هستند باید گفت مثل شپش های افسرده ای که دارد کم کم اشعه آفتاب به آن ها می خورد مثل این بدبخت ها فکر می کنند. بله موقع خزیدن در کثافت خودشان دو مرتبه رسیده است. این عناصر فرومایه اگر ازخواب غفلت بیدار نشوند چنان مثل صاعقه مشت عدالت در هر لباسی که باشند بر سر آنها کوفته خواهد شد که شاید به آن زندگی ننگین و کثافت شان خاتمه داده شود. | » |
حجت الاسلام خمینی اعلامیه شدیدالحنی با عنوان روحانیت امسال عید ندارد منتشر کرد[۱۲]:
| « | بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت ذیشرافت حضرات علما اعلام و حجج اسلام دامت برکاتهم اعظم الله تعالی اجورکم چنانچه اطلاع دارید دستگاه حاکمه می خواهد با تمام کوشش به هدم احکام ضروریه اسلام قیام و به دنبال آن مطالبی است که اسلام را به خطر می اندازد... دستگاه حاکمه ایران به احکام مقدسه اسلام تجاوز کرد وبه احکام مسلمه ی قران قصد تجاوز دارد. نوامیس مسلمین در شرف هتک است و دستگاه جابر با تصویب نامه های خلاف شرع و قانون اساسی می خواهد زن های عفیف را ننگین و ملت ایران را سرافکنده کند.... دستگاه جابر در نظر دارد تساوی حقوق زن و مرد را تصویب و اجرا کند یعنی احکام ضروریه اسلام و قران را زیر پا بگذارد، یعنی دخترهای هیجده ساله را به نظام اجباری ببرد و به سربازخانه ها بکشد یعنی دخترهای جوان و عفیف مسلمان را به مراکز فحشا ببرد. من این عید را برای جامعه مسلمین عزا اعلام می کنم ... من به دستگاه جابر اعلام خطر می کنم...لذا اینجانب عید نوروز را به عنوان عزا و تسلیت به امام عصر عجل الله تعالی فرجه جلوس می کنم و به مردم اعلام خطر می نمایم. متمنی است حضرات آقایان نیز همین رویه را اتخاذ فرمایند تا ملت مسلمان از مصیبت های وارده بر اسلام و مسلمین اطلاع حاصل نمایند. والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته روح الله الموسوی الخمینی |
» |
رویداد مدرسه فیضیه
دوم فروردین پس از نیمروز، مجلس روضه خوانی در مدرسه فیضیه برپا شده بود و واعظان در توضیح و تفسیر بیانیه خمینی به بحث پرداخته و از هیچ اهانتی نسبت به شاه و دولت فروگذار نکردند. کامیون های نظامی مقابل مدرسه متوقف بودند و جمعیتی نیز برای اخلال حضور داشتند که با فرستادن صلوات بی موقع صحبت واعظان را قطع می کردند. تا این که بین طلاب و صلوات فرستندگان که هر دو طرف به سنگ و چوب و چماق مسلح بودند زد و خورد شدیدی درگرفت و ناچاراز مامورین انتظامی بیرون از مدرسه کمک خواسته شد و به ضرب و خونریزی کشید.
خمینی که پیش بینی می کرد که در آن روز در روضه خوانی ها زدو خورد بشود در زمان پیش آمدن واقعه فیضیه در مدرسه نبود ضمن سخنرانی کوتاهی گفت[۱۳]:
| « | دستگاه جبار با دست زدن به این فاجعه شکست و نابودی خود را حتمی ساخت، ما پیروز شدیم. ما از خدا می خواستیم که این دستگاه ماهیت خود را بروز دهد و خود را رسوا کند.... | » |
در تلگراف هایی که خمینی متعاقب آن واقعه به روحانیون تهران و نیز آیت الله حکیم در نجف مخابره کرد به شرح واقعه پرداخته از کشته شدن کسی سخنی به میان نیاورده است[۱۴].
| « | ...در ظرف یکی دو ساعت تمام مدرسه فیضیه را با وضع فجیعی در محضر بیست هزار مسلمان غارت نمودند و درهای تمام حجرات و شیشه ها را شکستند. طلاب از ترس جان، خود را از پشت بام به زمین افکندند . دستها و سرها شکسته شد. عمامه طلاب و سادات، ذریه پیغمبر را جمع نموده آتش زدند. بچه های شانزده ساله را از پشت بام پرت کردند. کتابها و قرانها را چنانچه گفته شد پاره پاره کردند.... | » |
سید علی خامنه ای در دوران ریاست جمهوری خود در مصاحبه ای با روزنامه جمهوری اسلامی ۱۲ خرداد ۱۳۶۲ که به مناسبت سالروز پانزده خرداد چاپ شده است عینا می گوید:
| « | ... در واقعه ی مدرسه فیضیه شاید تعداد شهدای ما از دو سه نفر بیشتر نبود. یک نفر که بانام و نشان معرفی شد شهید رودباری بود و دو نفر دیگر و هم چنین تعدادی طلبه کتک خوردند. این حادثه را شخص امام با پیگیری تبلیغاتی و سازماندهی بسیار ظریفی یعنی گسیل داشتن طلاب و فضلای حوزه در محرم همان سال به سراسر کشور و دستور به همه ی گویندگان مذهبی که از روز نهم محرم ماجراهای دوم فروردین را در سینه زنی ها و نوحه ها مطرح نمایند، توانست به آنجا برساند که قیام عظیمی چون ۱۵ خرداد را پیامد داشته باشد... | » |
به هر روی خمینی حداکثر استفاده را از واقعه مدرسه فیضیه برد. از این تاریخ و با شروع محرم خمینی، سید علی خامنه ای را به بیرجند، محمد جواد باهنر را به همدان، ربانی املشی را به کاشان و محمود دعایی را به کرمان فرستاد و رهنمودی به آنها و دیگر وعاظ و مبلغین برای سخنرانی هایشان در دهه ی نخست ماه محرم داد که روی سه نکته پافشاری کنند: نخست اسلام در خطر است، دوم خطربر اسلام کمتر از خطر بنی امیه نیست و سوم خطر اسراییل و عمال آنان. هم چنین از روز هفتم محرم ماجرای بزرگ شده فیضیه را در لابلای ذکر مصیبت بگویند و از امام حسین واز واقعه فیضیه یاد نمایند.[۱۵]
پس از این واقعه دولت در هفته اول اردیبهشت اعلامیه ای به نام اعلامیه سازمان زنان ایران منتشر کرد و نیز تصمیمی برای اعزام طلاب و آخوندهای قم به خدمت نظام وظیفه گرفته شد. عده‌ای از ملایان از جمله علی اکبر هاشمی رفسنجانی به سربازی احضار شد.
۵ خرداد
شاه در سخنرانی خود در سفرش به کرمان در روز ۵ خرداد گفت دو دسته هستند که در جریان اصلاحات ارضی مخالفند، یکی مرتجعین سیاه و دیگری خائنین سرخ. شاه هم چنین گفت که از زمان انقلاب مشروطیت تا به حال عده ای روحانی تحت فرمان یک دولت خارجی عمل کرده اند و هنوز مشغول طرح و برنامه هستند و افزود که وی از ارتجاع سیاه بیش از ارتجاع سرخ متنفراست.[۱۶]
۱۳ خرداد ۱۳۴۲
سخنرانی سید روح‌الله خمینی در ۱۳ خرداد ۱۳۴۲ در قم به مناسبت دهم محرم یا عاشورای حسینی توهین آمیزو بسیجنده و آتشین بود. خمینی پس از اشاره به واقعه ی کربلا و گریاندن حاضران، حادثه مدرسه فیضیه را به کربلا تشبیه کرد و گفت:
| « | .. من به شما نصیحت می کنم آقای شاه، من به تو نصیحت می کنم دست از این اعمال بردار من میل ندارم که اگر روزی اربابها بخواهند تو بروی مردم شکرگزاری کنند.... من نمی خواهم تو اینطور باشی من میل ندارم تو مثل پدرت بشوی، نصیحت مرا بشنو، از علمای اسلام بشنو، اینها صلاح ملت را می خواهند، اینها صلاح مملکت را می خواهند، از اسراییل نشنو، اسراییل به درد تو نمی خورد.
بدبخت بیچاره چهل و پنج سال از عمرت میرود، یک کمی تامل کن، یک کمی تدبیر کن، یک قدری عواقب امور را ملاحظه کن، کمی عبرت بگیر، عبرت از پدرت بگیر، اگر راست می گویند که تو با اسلام و روحانیت مخالفی، بد فکری می کنی، اگر دیکته می کنند و به دست تو می دهند در اطراف آن فکر کن. چرا بی تامل حرف می زنی؟ آقای شاه ! اینها می خواهند تو را یهودی معرفی کنند که من بگویم کافری تا از ایران بیرونت کنند و به تکلیف تو برسند.... ... مگر با رفتن چند زن به مجلس مملکت مترقی می شود؟ مملکت با برنامه های اسراییل درست نخواهد شد.... |
» |
صبح روز عاشورا ۱۳ خرداد مردم تهران به ویژه بازاریان دست به راه پیمایی زدند. تظاهرکنندگان در برابر کاخ مرمر توقف کردند و فریاد مرگ بر دیکتاتور می زدند. جمعیتی که از جانب مقامات دولتی به پنج هزار نفر تخمین زده شده بود، در مسجد حاج آقا ابوالفتح اجتماع کردند یک آخوند درباره واقعه مدرسه فیضیه گفت . شمار جمعیت را در ساعت ۹ به تفاوت بین ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ برآورد کردند. این جمعیت در صف های ۸ نفری به راه افتادند و دست به راه پیمایی و تظاهرات زدند و در مسیرهای ری، امیرکبیر، بهارستان، مخبرالدوله، استانبول، فردوسی، شاهرضا ، ۲۴ اسفند، سی متری، سپه و میدان توپخانه حرکت کردند. در چندین نقطه افرادی سخنرانی کردند و درخواست لغو تساوی حقوق زنان را کردند. در میدان توپخانه مامورین انتظامی جدی وارد عمل شدند و آنها را متفرق کردند.
روز بعد، محمدجواد باهنر از آخوندهایی که در روزهای سوگواری در منبرها مردم را به شورش دعوت می کردند و هم چنین مرتضی مطهری از جانب ماموران شهربانی دستگیر شدند.[۱۷]
۱۵ خرداد و دستگیری خمینی
صبح روز ۱۵ خرداد ماموران نیروی انتظامی در قم به منزل خمینی رفتند و او را دستگیر کرده و به تهران به باشگاه افسران آوردند. در تهران از ساعت ۹ صبح خبر بازداشت خمینی پخش شد. دانشجویان با شعار "خمینی را آزاد کنید " به خیابان ها ریختند. نخستین کانون اغتشاش در تهران میدان بارفروشان بود و گروهی به سرکردگی قمه‌کش معروف تهران طیب حاج رضایی به راه افتاده بودند. طیب ازافراد شرور و چاقوکش و متهم به قتل نفس بود و پنج سال هم در زندان به سر برده بود. طیب صاحب چند شیره کش خانه در تهران بود. در روز ۱۵ خرداد، طیب عامل موثر اغتشاش ها، آتش زدن کلوب ها و بانک هاو تاراج مغازه ها بود.[۱۸] به نقل از روزنامه جمهوری اسلامی در شماره ۱۴ خرداد ۱۳۶۲ تظاهرکنندگان را بین ۵۰۰ تا ۵۰۰۰ در نقاط مختلف شهر تخمین زده اند تنها در یک جا از ۸۰۰۰ نفر در میدان ژاله یاد می شود. مرکز اصلی تظاهرات از یک طرف جلوی بازار و میدان ارگ بود. حرکت برنامه ریزی شده بود و حمله به اداره انتشارات و رادیو و مرکز تسلیحات ارتش و کلانتری ها برای دستیابی به سلاح گرم بود. تعدادی اتومبیل و سایر وسایل نقلیه پلیس و ماشین های آتش نشانی به آتش کشیده شد. به ویژه در میدان ارگ تعدادی از نیروهای انتظامی و تظاهر کنندگان کشته شدند. این حمله ها به تسلیحات ارتش و کلانتری ها و اداره انتشارات و رادیو با وجود مقاومت مامورین چند بارتکرار شد.
تظاهرات دیگر در نقاط گوناگون شهر چون میدان شوش، چهارراه شاه، میدان قزوین و سی متری به راه افتاد. حمله به روزنامه های اطلاعات، کارخانه پپسی کولا، بانک ها، کاخ دادگستری، آتش زدن مکان های عمومی و کتاب خانه ها، آتش زدن خانه های مردم، آتش زدن باشگاه جعفری، حمله و آتش زدن مرکز فرهنگی ایران و آمریکا، خراب کردن کیوسک های تلفن، تخریب وسایل حمل و نقل عمومی، مضروب کردن زنان بی حجاب همه برای رسیدن به منظور اصلی یعنی پراکنده ساختن نیروهای انتظامی و بهم ریختن نظم کشور بوده است. شعارها "مرگ بر این دیکتاتور خون آشام " و "یا مرگ یا خمینی" بود بر خلاف ادعاهای مکرر که حرکت را حرکتی خود جوش معرفی می کنند، این حرکت خیلی بیشتر به یک حرکت برنامه ریزی شده با حمله های پیاپی به اداره انتشارات و رادیو و مرکز تسلیحات ارتش و کلانتری ها برای دسترسی به اسلحه گرم بود.[۱۹]
جمهوری اسلامی به مناسبت سالگرد ۱۵ خرداد در سال ۱۳۶۲ جروه‌ایی از صورت جلسه هیات دولت در عصر چهارشنبه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ چاپ کرد که عینا در زیر آمده است به نقل از اسدالله علم نخست وزیر:
| « | روز تاسوعا ده هزار نفر آمدند شعار دادند زنده باد خمینی و مرگ بر دشمنان وی، روز عاشورا هم همین طور شعار دادند. اگر آن روز دست به تفرقه می زدیم مردم زیاد زیر دست و پا می رفتند. تصمیم ما بر این بود که روز شنبه خمینی را در قم و قمی را در مشهد بگیریم. ولی اتفاقی افتاد که باعث شد زودتر بگیریم دوچیز اتفاق افتاد: اول: که خمینی درقم بر منبر رفت و هتاکی زیاد به اعلیحضرت کرد. دوم اینکه چیز دیگر، آن که قم و مشهد با هم همصدا بشوند و کار خیلی سخت بشود، لذا دیشب چهار بعد از نیمه شب خمینی را گرفتیم و امروز در مشهد قمی را گرفتیم و چون خبر به تهران رسید بلوا شروع شد و ماشانس آوردیم، زیرا اینها تشکیلات قوی داشتند و کوچک نیست. با آن که از صبح عده ای مجروح و کشته شدند، معذالک هنوز هستند و این خیلی عجیب است، یک وقت فکر می کنم چیزی اتفاقی بود و تمام شد ولی معلوم است خیلی عجیب بوده اند، شهربانی ووضع مملکت را دیدم، قم، مشهد، تمام نقاط و تهران آرام است ولی عده ای هستند در تهران که با تکنیک کار می کنند. الان فکر می کنم که حکومت نظامی اعلام کنیم تا مردم راحت شوند... | » |
بهرحال شورش از روز جمعه ۱۷ خرداد ظاهرا پایان گرفته بود. روزنامه فرانسوی لوموند در شماره ۸ ژوئن ۱۹۶۳ برابر با ۱۸ خرداد ۱۳۴۲ از قول خبرگزاری فرانسه از تهران نوشت:
| « | به موجب اطلاعات رسیده از تهران، به نظر می رسد که آرامش به قلمرو ایران بازگشته است، در شهر تهران مرکز شهر همچنان به وسیله نیروهای ارتشی که راه بازار و محلات جنوبی شهر را سد کرده اند، در اشغال است، سربازان در داخل بازار و اطراف مسجد ها مستقر هستند، وزارت خانه ها، پست خانه ها و ساختمان های رادیو تحت محاصره‌ی نیروهای نظامی است.... | » |
اسد الله علم با شدت عمل و با سرکوبی اغتشاش گران در روزهای ۱۵ و ۱۶ خرداد و اعلام حکومت نظامی و بازداشت جمعی از میدانداران و وعظ کنندگان و بازاریان به این بلوا پایان داد. شماری از شورشگران و نیروهای نظامی کشته و مجروح شدند. نهضت آزادی در ۱۹ خرداد اعلامیه ای به مردم مسلمان ایران نوشت و در آن شمار مقتولین و مجروحین در شهرهای مختلف را بیش از ده هزار نفر قلمداد کرد و افزوده بود " شما مردم مسلمان ایران می دانید که قیام مراجع عالیقدر و روحانیون بزرگوار علیه مظالم دستگاه حاکمه و دیکتاتوری است و به هیچ وجه این مبارزه ی مقدس با موضوعات ظاهری اصلاحات ارتباط ندارد.[۲۰]
دکتر علینقی عالیخانی، وزیر اقتصاد کابینه علم، که ویراستاری یادداشت های علم را بر عهده دارد، در مقدمه‌ای که بر این یادداشت‌ها نگاشته اشاره‌ای به این رویداد می کند. پس از ۱۵ خرداد علم به وزیران اقتصاد، دادگستری و کشور ماموریت داد که میزان تلفات جانی و مالی این رویداد تاسف آور را روشن کنند. این وزیران گروهی از خوش نامترین افراد را به عنوان نماینده خود برگزیدند. این گروه پس از چندین هفته بررسی دقیق پیشنهاد جامعی به نخست وزیر دادند. دولت علم بر همین پایه برای خانواده هایی که سرپرست خود را از دست داده بودند، مقرری تعیین کرد و هزینه تحصیلی کودکان خانواده را بر عهده گرفت. تا فرارسیدن انقلاب هنوز خانواده هایی بودند که از این بابت از نخست وزیری حقوق ماهیانه دریافت می کردند.
عمادالدین باقی پاسداری که پس از انقلاب از جانب شخص امام خمینی برای جمع آوری شهدا در دوره سلطنت پهلوی به ویژه در خرداد ۴۲ مامور شده بود گزارشی نوشت که خود او معتقداست که چون این آمار با گفته های امام امت در تناقض می‌افتاد، تا سال ۲۰۰۳ میلادی نمی‌توانست انتشار بیرونی پیدا کند. باقی در گزارش خود که در تاریخ ۳۰ ژوئیه‌ی سال ۲۰۰۳ در “وب سایت ایران امروز” وابسته به جناح اصلاح طلب حکومتی باز چاپ شده، می نویسد:" که تمامی کشته‌شدگان این بلوا، تنها ۳۲ تن بوده است که در ۱۹ نقطه مختلف تهران کشته شده‌اند."
در ۲۶ خرداد روزنامه های تهران خبری به این شرح نوشتند:
| « | در تاریخ یازدهم خرداد شخصی به نام عبدالقیس جوجو، از لبنان وارد فرودگاه مهرآباد تهران گردید و چون مورد سوظن مامورین گمرک قرار گرفته بود، تحت بازجویی و وارسی قرار گرفت و مبلغی معادل یک میلیون تومان از او بدست آمد که پس از تحقیقات اعتراف کرد که مبلغ مزبور را از طرف جمال عبدالناصر برای افراد معینی در ایران آورده است. تفصیل این جریان به زودی در معرض اطلاع عموم قرار داده خواهد شد. | » |
در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۴۲ دولت شماری از بازاریان و آخوندها از جمله فلسفی و شیخ صادق خلخالی را آزاد کرد ولی خمینی و قمی و محلاتی در بازداشت ماندند. تنها چند نفر از مسولان مستقیم خرابکاری‌ها و آتش سوزی‌ها مانند طیب حاج رضایی قمه کش معروف تهران و برادرش به محاکمه کشیده شدند .[۲۱]
مبارزه برای آزادی خمینی
حجت الاسلام خمینی در تاریخ چهارم تیر به پادگان عشرت آباد تهران برده شد. خانواده خمینی برای نجات خمینی نزد دکتر مظفر بقایی کرمانی رهبر حزب زحمتکشان ایران رفتند. بقایی وزیر سابق در کابینه مصدق آشنای خمینی و آیت الله کاشانی درآن زمان بود. بقایی سیاستی را در پیش گرفت تا دولت علم را زیر فشار ببرد و خمینی را آزاد نماید. بدین ترتیب که از یک حجت الاسلام یک آیت الله بسازد و بهتر که مقام ریاست شیعیان دنیا را به وی دهند تا دولت به او دست نیابد. بقایی توانست با تحریف متمم قانون اساسی مشروطه و لایحه قانونی مطبوعات و با استفاده از نا آگاهی توده مردم از قوانین، نقشه خود را به اجرا در بیاورد. بقایی باور داشت که دولت اسدالله علم هیچگاه جرات نخواهد کرد علیه بالاترین مقام روحانیت در کشور دادگاه بر پا کند و خانواده خمینی با این پیشنهاد بسیار موافق شد.
خمینی هیچگاه محاکمه نشد، حکمی برای او صادر نشد، بلکه یک شبه از حجت الاسلامی نه تنها به مقام آیت‌الله‌یی بلکه به بالاترین مقام روحانیت شیعه دست یافت. روزنامه‌نگاران و روزنامه‌های کشور با تهدیدهای بقایی جرات نوشتن گزارشی درباره چگونگی آیت الله شدن خمینی و مرجع تقلید شدنش را نیافتند.
۱۵ تیر ماه ۱۳۴۲ حزب زحمت کشان ملت ایران با امضای مظفر بقایی کرمانی نامه سرگشاده ایی به عنوان آیات عظام چاپ کرد که در آن گفته بود[۲۲]:
| « | ...آقای علم با مشغول داشتن مقامات روحانی به مذاکرات و ملاقات ها، قصد دارد فرصت کافی بدست آورد و به طور غافلگیرانه ایی آقای خمینی را در محکمه ی سری محاکمه و محکوم نماید تا روحانیون را وادار به استدعای عفو کند و یک درجه تخفیف مجازات او را، وجه المصالحه ی خون های ریخته شده قراردهد و انتخاب مجلس را با توسل به کارت الکترال بی حساب و رای های ممهور انجام دهد....حزب زحمتکشان ملت ایران با مطالعه فتوای شجاعانه و عمیق حضرت آیت الله خمینی به این مضمون که تقیه حرام است تشخیص داد که شخص ایشان صلاحیت کامل مقام ریاست تامه شیعیان جهان را احراز کرده اند... | » |
مظفر بقایی نظر خود را در این نامه روشن نمود و روحانیونی را که با نظر وی مخالف بودند زیر فشار گذاشت، او نوشت[۲۳]
| « | حضرت ایت الله خمینی به عنوان عالیترین مرجع تقلید و شخص اول روحانیت به تمام مراجع داخلی و خارجی رسما و بدون ابهام معرفی گردد | » |
در جزوه چاپ شده از سوی حزب زحمتکشان بقایی نوشته است[۲۴]
| « | عده ایی استفاده جو و بادمجان دور قاب چین بدون توجه به سعه صدر و مراتب فضل و زهد و تقوای دو سه نفر از اشخاص صاحب مقام در صدد برآمده اند که تحت تاثیر القائات مستقیم وانمود سازند که اگر حضرت آیت الله خمینی در این جریانات شکست بخورد، مقام مرجعیت کل نصیب آن دو سه نفر خواهند شد با چنین احتمالی این عده استفاده‌جو سخت در تلاش هستند که در صدد ایجاد حس رقابت بین مقاماتی که در مظان احراز چنین مقامی هستند، برآیند. غافل از اینکه آن شخصیت‌های عالیقدر وارسته و پاک نهاد متوجه چنین نقشه‌های شیطانی می باشند و ایشان بهتر می دانند که اگر آن نقشه عملی شود دیگر دینی باقی نخواهد ماند تا مرجعی داشته باشند که مقام مرجعیت کل را احراز نمایند. | » |
مراجع تقلید درقم از این بابت ناخرسند بودند که کسی که از نظر سواد و معلومات در سطحی پایین تر از آنان قرار داشته است، نه تنها مجتهد بشناسند بلکه اعلام دارند که او عالیترین مرجع تقلید و شخص اول روحانیت هم می باشد. به هرروی با شلوغ بازی های مظفر بقایی و زیرفشارگذاشتن آیات عظام قرار شد که خمینی را عنوان آیت الله یی بدهند.
امتحان آیت اللهی
پس از گفتگوهای فراوان و پیام های تلفنی و یا حضوری بین مظفر بقایی کرمانی با واسطه هایی که با آیات عظام مذاکره می کردند، سرانجام قرار شد که سوالی به عنوان استفتا در باره مقام علمی خمینی از آیات عظام به عمل آید و آنها در پاسخ تایید کنند که خمینی یکی از مراجع تقلید می باشد. متن کامل سوال و جواب ها در صفحات ۳۶ تا ۴۰ ، جزوه شکست اولین توطئه علیه آیت الله العظمی خمینی و نهضت اسلامی ایران درج شده است
آیت الله شیخ محمد تقی آملی از ملاهای نجف دیده که در تهران زندگی می کرد و هیچگاه مرجع تقلید حساب نشد خمینی را به عنوان "یک نفر از طراز اول از مجتهدین و مراجع تقلید " تایید کرد ۱۵ تیر ۱۳۴۲ آیت الله محمد هادی میلانی ساکن مشهد خمینی را از مراجع تقلید شناخت. ۱۶ تیرآیت الله سید کاظم شریعتمداری و آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی هم خمینی را تایید کردند..
آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی که بالاترین مقام را نسبت به بقیه آیات عظام داشت حاضر به تایید مرجعیت خمینی نشد.
تحریف اصل دوم متمم قانون اساسی
مرحله بعدی نقشه مظفر بقایی تحریف اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه بود. در ۵ امرداد ۱۳۴۲ شریعتمداری و میلانی و گلپایگانی فتوای مشترکی صادرکردند وازاصل دوم متمم قانون اساسی مشروطه، تفسیری در فتوای خود نوشتند، اینجا باز از نا آگاهی مردم سواستفاده نمودند. محتوای این فتوا هیچ پایه و اساسی ندارد:
| « | مطابق مفهوم اصل دوم متمم قانون اساسی علما طراز اول مصونیت داشته و حبس و توقیف و تبعید آنان مخالف قانون است زیرا که علما طراز اول در قوانینی که از مجلسین بگذرد (از نظر موافقت یا مخالفت با شرع) حق رد و قبول دارند و بنابراین در مقامی فوق مجلس قرارگرفته و حاکم بر هیات قانونگذاران می باشند. در حالی که و کلا و یا هیت مقننه مصونیت داشته باشند آیا ممکن است حکام شرع که قانونا حاکم بر مجلسین هستند مصون نباشند؟ ... | » |
نه اصل دوم متمم قانون اساسی و نه هیچ اصل دیگری در ایران هیچ کس را از تعقیب قانونی مصون نمی داشت. این ۵ روحانی که سمت مشاور در قوانین اسلامی را داشتند تنها نظر می دهند که آیا قانون مورد بحث در مجلس مطابق قوانین اسلام هست یا نیست این افراد هیچگاه بالاتر از مجلس و قانونگذاران ننشسته اند و این قانون مصونیتی به این ۵ معمم که مشاور درباره اسلام بودند، نمی داد. هیچ قانونی در ایران به هیچ فردی مصونیت این که در برابر قانون و دادگاه جوابگو نشود نمی داد. اصل بیست و ششم متمم قانون اساسی می گوید : قوای مملکت ناشی از ملت است و طریقه استعمال آن قوا را قانون اساسی معین می‌نماید. هیچ کس بر طبق قانون اساسی مشروطه ایران بالاتر از قانون قرار نداشت و قدرت مطلقه در دست مردم بود. توجهی کوتاه به تاریخچه قانون اساسی مشروطه در اینجا لازم است.
قانون اساسی مشروطه در تاریخ نهم دی ماه ۱۲۸۵ خورشیدی به امضای مظفرالدین شاه رسید. پس از مرگ مظفرالدین شاه پسرش محمدعلی شاه تاجگذاری کرد وعلیه مجلس و مشروطه خواهان فعالیت هایش را آغاز کرد. محمدعلی شاه می خواست که مجلس، تنها قانونگذار باشد و نمود دیگری از مشروطه در جامعه نباشد، در صورتیکه مردم و مشروطه خواهان، خواهان مشروطه پارلمانی مانند اروپا بودند.[۲۵] مجلس به واژه مشروطه تاکید داشت، ولی محمدعلی شاه می گفت ما دولت اسلامی هستیم و سلطنت مشروعه باشد، ولی مشروطه خواهان می گفتند ما مشروطه پارلمانی سکولار هستیم مانند اروپا. کشاکش مشروطه خواهان و مشروعه طلبان اوج گرفت. تا این که با پافشاری شیخ فضل الله نوری و همدستانش اصل دوم که همان اصل نوری نامیده می شود به متمم قانون اساسی افزودند . نوری آنقدر دربرانداختن مشروطه و اسلامی کردن قوانینی که مردم در انقلاب مشروطه بدست آورده بودند پا فشاری کرد تا این که پس از براندازی محمد علی شاه توسط مشروطه خواهان وستارخان و باقرخان، شیخ فضل الله نوری را با آن که نماینده مجلس بود به دلیل اخلال در مصلحت کشور و بوجود آوردن بلوا و هرج ومرج به دار آویختند.[۲۶] اصل دوم متمم قانون اساسی می گوید :
| « | ....رسما مقرر است در هر عصری از اعصار، هیاتی که کمتر از پنج نفر نباشد از مجتهدین و فقهای متدین که مطلع از مقتضیات زمان هم باشند به این طریق که علمای اعلام و حجج اسلام مرجع تقلید شیعه، اسامی بیست نفر از علما که دارای صفات مذکوره باشند معرفی به مجلس شورای ملی بنمایند، پنج نفر از آنها را یا بیشتر به مقتضای عصر، اعضای مجلس شورای ملی بالاتفاق یا به حکم قرعه تعیین نموده به سمت عضویت بشناسند تا موادی که در مجلس عنوان می‌شود به دقت مذاکره و غور رسی نموده. هریک از آن مواد معنونه که مخالفت با قواعد مقدسه اسلام داشته باشد طرح و یا رد نمایند که عنوان قانونیت پیدا نکند و رأی این هیات علما در این باب مطاع و بتبع خواهد بود و این ماده تا زمان ظهور حضرت حجة عصر عجل الله فرجه تغییر پذیر نخواهد بود... | » |
همانگونه که می بینیم شیخ فضل الله نوری که نماینده مجلس هم بود به دلیل اغتشاش علیه مصالح و قوانین مملکت به دار آویخته شد. قانون اساسی مشروطه ایران و متمم آن هیچ شخصی را در برابر قانون مصون نمی داشت. همه این بازی ها و صحنه سازی ها با سواستفاده از ناآگاهی مردم از قوانین و تاریخ اتفاق افتاد.
قانون مطبوعات
بقایی از این پا فراتر گذاشت وقوانین را با هم ترکیب و تحریف کرد . این بار برای اینکه دهان روزنامه ها را ببندد جزوه ایی نوشت و در آن ماده هفده قانون مطبوعات ایران مصوبه ۱۳۳۴ خورشیدی را بهانه کرد که کسی درباره چگونگی آیت الله شدن خمینی و دیگر کارهایی که وی درنقشه اش برای آزادی خمینی داشت چیزی ننویسند. با این شلوغ بازی ها، روزنامه ها و روزنامه نگاران را ترساند که اگر در این باره چیزی بنویسند به سه سال زندان محکوم خواهند شد.
ماده هفده لایحه قانونی مطبوعات ایران می گوید:
| « | هر گاه در روزنامه يا مجله يا هر گونه نشريه ديگر مقالات يا مطالب توهين‌آميز و يا افترا و يا بر خلاف واقع و حقيقت خواه به نحو انشا يا به طور نقل، نسبت به شخص اول روحانيت و مراجع مسلم تقليد درج شود مدير روزنامه يا نويسنده هر دو مسئول و هر يك از يك سال تا سه سال به‌حبس تأديبي محكوم خواهد شد و رسيدگی به اين اتهام تابع شكايت مدعی خصوصی نيست. | » |
آزادی خمینی
در روز ۱۱ امرداد ۱۳۴۲ سرلشکر حسن پاکروان رییس سازمان اطلاعات و امنیت کشور، به دیدار خمینی در پادگان عشرت آباد رفت و به وی اعلام داشت که او آزاد است. همان روز خمینی، قمی و محلاتی از زندان به ویلایی درمنطقه داودیه تهران منتقل شدند و مردم گروه گروه برای دیدن آنها آمدند. کوتاهی پس از آن، سازمان اطلاعات و امنیت به آقایان اطلاع داد که می توانند به خانه های مورد نظر خودشان بروند. خمینی به منزل یکی از بازاریان به نام روغنی در قیطریه رفت، قمی خانه ای در زرگنده و محلاتی خانه ای در قلهک اجاره کردند.
نخست وزیری حسنعلی منصور و تبعید خمینی
در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ کابینه اسدالله علم کنار رفت و حسنعلی منصور به نخست وزیری برگزیده شد. منصور در سخنرانی خود در ۱۶ فروردین ۱۳۴۳ کوشش کرد تا با روحانیون از درآشتی در آید. ۱۷ فروردین دکتر جواد صدر، وزیرکشور، در قیطریه به دیدار آیت الله خمینی رفت و از طرف دولت آزادی کامل ایشان را اعلام کرد. ۱۸ فروردین آیت الله خمینی با احترام به خانه اش در قم بازگردانده شد. [۲۷]
سخنرانی سید روح‌الله خمینی در چهارم آبان ۱۳۴۳ در قم دوباره نشان داد که وی دست‌بردار نیست. روی سخن او در این سخنرانی به ارتش، نمایندگان مجلس، بازاریان، دانشجویان و روحانیون بود. خمینی گفت:
| « | .....این وکلا هم از آمریکا هستند، این وزرا هم از امریکا هستند، همه دست‌نشانده آمریکا هستند.اگر نیستند چرا در مقابل آن نمىایستند؟ چرا داد نمی زنند؟ نمایندگان مجلس‌ها نماینده واقعی نبوده و نیستند.اگر هم یک عده‌ای بودند که نمایندگان واقعی بودند چون در برابر این تصویبنامه سکوت کردند، معنی‌اش این است که تایید می‌کنند این را، و چون تایید کرده‌اند دیگر نماینده مردم نیستند و نخواهند بود. این مجلسی‌ها رای ننگینی دادند و ملت ایران این ها را محکوم می کنند که سند بردگی ملت ایران را گرفتند و اقرار کردند ایران مستعمره است.
در تمام دولت‌ها به یاد نمی‌آورم دولت بی حیثیتی تصویب نامه‌ای از این ننگین‌تر و موهن‌تر قانون کرده باشد.این مجلسی‌ها به ضد اسلام رای دادند. به ضد قرآن رای دادند. رای اینها غیرقانونی است. رای اینها مخالفت نظر ملت مسلمان است. وکلای مجلسی دیگر وکیل ملت نیستند. وکیل سرنیزه هستند. رای آنها در برابر ملت ارزش ندارد. در برابر قرآن و اسلام هم ارزش ندارد. و وای به حال اجنبی‌ها اگر از این رای کثیف سوء استفاده بخواهند بکنند. آمریکا جنایتکار است. مسلمانان جهان را به گرفتاری انداخته.ایرانی ها را هم گرفتار کرده است. اعراب مسلمان فلسطین آواره شدند. آمریکا مسؤول است. این که دولت ایران و مجلس ایران اراده ندارد و تسلیم است، آمریکا مسوول است.این که روحانیت ایران در حبس و تعذیب است و به او اهانت می‌شود، آمریکا مسوول است.غبار ورشکستگی و فقر بر تاجران و زارعان نشانده شده و اصلاحات ملوکانه بازار سیاه برای آمریکا و اسراییل درست کرده است. این ملت ایران باید زنجیرها را پاره کند.این ارتش ایران نباید اجازه دهد این کارهای ننگین بشود.این دولت باید ساقط بشود.این وکلایی را که به این امر مفتضح رای دادند از مجلس بیرون کنند و به جرم خیانت به ملت تادیبشان کنند. فضلا و مدرسین حوزه مسؤولیت دارند که این جو سکوت را بشکنند. دانشجویان عزیز، این ها وظیفه دارند مخالفت کنند. در ممالک خارجه اگر دانشجوی مسلمان ایرانی است، اگر طلبه ایرانی هستند، این ها باید ساکت ننشینند و آبروی مذهب و ملت را محافظت کنند. جو سکوت به ضرر اسلام است.به ضرر مسلمان است.به ضرر ایرانی است.و به ضرر ملت است.هر طور شده باید شکسته شود و از میان برداشته شود تا اسلام و ایران به منافعشان برسند. |
» |
۱۳ آبان ماه ۱۳۴۳، آیت‌الله خمینی بازداشت شد و او را به فرودگاه مهرآباد آوردند و به شهر بورسا در ترکیه تبعید کردند.
منابع
- ↑ مقدمه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
- ↑ مجموعه ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران ۱۳۶۰، ص. ۳۵
- ↑ مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گردآورنده م. دهنوی، تهران ۱۳۶۰، ص. ۳۶
- ↑ دکتر حسن رهنوردی: پیدایش حکومت دینی و مافیای روحانیت در ایران، ویرایشگر دکتر ناصز انقطاع، لس انجلس ، ۲۰۰۹، ص. ۲۹۰ - ۲۹۲
- ↑ ایرج پزشکزاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص.۱۶
- ↑ ایرج پزشکزاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص.۱۷ -۱۸
- ↑ مجموعه ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران ۱۳۶۰، ص. ۲۴
- ↑ مجموعه ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران ۱۳۶۰
- ↑ قانون اساسی مشروطه
- ↑ قانون انتخابات مجلس شورای ملی ۱۳۰۴
- ↑ قانون شرکت بانوان در انتخابات
- ↑ مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران، ۱۳۶۰، ص. ۳۴
- ↑ مجموعه‌ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران، ۱۳۶۰، ص. ۳۷
- ↑ مجموعه ای از مکتوبات، سخنرانی ها، پیام ها و فتاوی امام خمینی . گرد آورنده م. دهنوی، تهران، ۱۳۶۰، ص. ۴۰ - ۴۱
- ↑ ایرج پزشک زاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص. ۳۴ - ۳۵
- ↑ مسعود محیط: آتش بیاران دوزخ- وحشت بزرگ، انتشارات ایرانیان، لندن، ۲۰۰۹ ، ۱۲۹ - ۱۳۰
- ↑ ایرج پزشکزاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص. ۳۹ - ۴۱
- ↑ دکتر حسن رهنوردی: پیدایش حکومت دینی و مافیای روحانیت در ایران، ویرایشگر دکتر ناصز انقطاع، لس انجلس ، ۲۰۰۹، ص. ۲۲۷
- ↑ ایرج پزشک زاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص. ۴۹ - ۵۰
- ↑ باقر عاقلی: روز شمار تاریخ ایران، جلد دوم، چاپ اول ، ۱۳۷۰، ص. ۱۵۵ - ۱۵۶
- ↑ ایرج پزشکزاد: مروری در واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، چاپ سوم، شرکت کتاب، لس انجلس، ۱۳۸۷، ص. ۷۶
- ↑ شکست اولین توطئه علیه آیت الله خمینی و نهضت اسلامی ملت ایران – حزب زحمتکشان ملت ایران – ص. ۳۰
- ↑ شکست اولین توطئه علیه آیت الله خمینی و نهضت اسلامی ملت ایران – حزب زحمتکشان ملت ایران – ص. ۳۲
- ↑ شکست اولین توطئه علیه آیت الله خمینی و نهضت اسلامی ملت ایران – حزب زحمتکشان ملت ایران – ص. ۱۴ - ۱۵
- ↑ احمد کسروی: تاریخ مشروطیت ایران، ص. ۲۱۷
- ↑ عبدالعلی معصومی: تاریخ ایران زمین _ انقلاب مشروطه، فرانسه ، ۱۳۸۵، ص. ۶۸ - ۷۴
- ↑ باقر عاقلی: روز شمار تاریخ ایران، جلد دوم، چاپ اول ، ۱۳۷۰، ص. ۱۵۶
قوانین
- قوانین انقلاب شاه و مردم
- قانون اساسی مشروطه
- قانون انتخابات مجلس شورای ملی ۱۳۰۴ خورشیدی
- لایحه قانونی مطبوعات
- قانون تشکیل انجمن های شهرستان و استان ۱۳۴۹ خورشیدی
- قانون انجمن های ایالتی و ولایتی
- قانون شرکت بانوان در انتخابات