سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به شوروی ۲۹-۱۸ مهر ماه ۱۳۵۱

دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران

تصمیم‌های مجلس سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی

درگاه محمدرضا شاه پهلوی

سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی به شوروی ۲۹-۱۷ مهر ماه ۱۳۵۱

رهبران شوروی و مردم مسکو پس از نیمروز ۱۸ مهر ماه هنگام ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به پایتخت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در آستانه یک سفر رسمی دوازده روزه پیشباز باشکوهی کردند. در فرودگاه « ونو کووای » شهر مسکو که فرودگاه تشریفاتی پایتخت به شمار می‌آید، نیکلای پادگورنی صدر هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی، الکسی کاسیگین رییس شورای وزیران ( نخست وزیر) ، آندره گرومیکو وزیر خارجه، مارشال گرچگو وزیر دفاع، هموندان هیات رییسه شورای عالی اتحاد شوروی، معاون صدر هیات رییس معاونان، نخست وزیر و چند تن از وزیران شوروی و نمایندگان زن و مرد اصناف و اتحادیه‌های کارگری شوروی از اعلیحضرتین به گرمی پیشباز کردند. در فرودگاه تشریفاتی مسکو پرچم‌های ایران و شوروی در اهتزاز بود. در آیین پیشباز سفیر و هموندان سفارت شاهنشاهی ایران نیز حضور داشتند. هواپیمای جت بویینگ ۷۰۷ هواپیمایی ملی ایران با پرچم‌های ایران و درفش شاهنشاهی در جلوی آن، ساعت ۱۴ و پانزده دقیقه به هنگام تهران بر باند فرودگاه بر زمین نشست و به آرامی میان میدان فرودگاه و جایگاه پیشبازکنندگان بازایستاد. محمدرضا امیر تیمور سفیر ایران در مسکو و بانو برای پیشباز به درون هواپیما رفتند و پس از کوتاه زمانی، اعلیحضرتین از هواپیما پیاده شدند. در پای پلکان هواپیما پادگورنی و کاسیگین و دیگر پایوران شوروی از میهمانان والای شوروی به گرمی پیشباز کردند. آیین پیشباز از اعلیحضرتین از تلویزیون مسکو پخش شد و میلیون‌ها تن از مردم شوروی ورود شاهنشاه و شهبانوی ایران را تماشا کردند. پیشبازی که از اعلیحضرتین شد، پیشبازی بود بی همتا که تا به امروز از یک رهبر کشور خارجی در شوروی انجام یافته بود.

پس از آیین معرفی و آشنایی شاهنشاه آریامهر در سخنان کوتاهی به پادگورنی از سفر دوباره به شوروی ابراز خوشوقتی کردند و فرمودند که به نظر معظم له این چنین دیدارها در گسترش پیوندهای دوستانه دو کشور نقش به سزایی خواهد داشت و به ویژه آن که این دیدار میان رهبران کشورهایی صورت می‌گیرد که کشورهایشان همسایه یکدیگرند.

پادگورنی در پاسخ به شاهنشاه آریامهر گفت: این چنین دیدارها نه تنها خوبست بلکه لازم است و تجربه‌های گذشته نشان داده که این دیدارها تا چه اندازه در گسترش پیوندهای دو کشور ثمربخش خواهد بود. ما هم می‌توانیم بگوییم که بازدیدهای ما هم از کشور شما همین ثمرات را دربرداشته و دارد. شاهنشاه فرمودند: همین طور است به ویژه که فاصله دید و بازدیدهای ما خیلی طولانی نیست.

آیین پیشباز سی دقیقه به درازا کشید و در پایان شاهنشاه آریامهر و پادگورنی در یک خودرو و علیاحضرت شهبانو و همسر پادگورنی و دختر کاسیگین و همسر گرومیکو در خودروی دیگر از فرودگاه رهسپار کاخ پذیرایی کرملین شدند. در راستای جاده از فرودگاه تا کرملین با پرچم‌های دو کشور آذین بسته شده بود و آرنگ‌های بزرگ و مختلفی به زبان پارسی و روسی، چون « استوار باد دوستی میان اتحاد شوروی و ایران » و نیز « استوار باد پیوندهای حسن هم جواری و همکاری ثمربخش میان ملل اتحاد شوروی و ایران » در سراسر راه اعلیحضرتین دیده می‌شد.

نخستین دور گفتگوهای شاهنشاه

نخستین دور گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و سه طراح عمده و اصلی سیاست کرملین دو ساعت پیش از ورود اعلیحضرتین به مسکو آغاز شد و نود دقیقه به درازا کشید. رهبری هیات شوروی را لیونید برژنف دبیر اول حزب کمونیست و مرد شماره یک کرملین به عهده داشت. نیکلای پادگورنی و الکسی کاسیگین و آندره گرومیکو مهره‌ها و طراحان دیگر کرملین، برژنف را یاری می‌کردند. در کنار شاهنشاه آریامهر، عباس خلعتبری وزیر خارجه، محمدرضا امیر تیمور سفیر ایران در مسکو، جعفر ندیم و امیر ارسلان مفخم صنیعی سرپرست اداره دوم سیاسی وزارت خارجه به گفتگو با رهبران شوروی نشستند.

نخستین دور گفتگوها با بیانات شاهنشاه آریامهر آغاز شد. فضای گفتگوها بسیار دوستانه بود و هر دو سو دیدگاه‌های خویش را نسبت به مسایل هر دو کشور ابراز داشتند و سپس به گفتگو پیرامون چگونگی پایدار ساختن پیوندها و همکاری‌های خود به سود مردم دو کشور پرداختند. مسایل وابسته به عراق نیز به گفتمان گزارده شد و رهبران شوروی برای عادی ساختن روابط بغداد کوشش خود را به کار خواهد گرفت.

در پایان گفتگوها، تاس خبرگزاری رسمی شوروی اعلام کرد که در این گفتگوها هر دو طرف گرایش مشترک را به ادامه کوشش‌های رهبران دو کشور در راستای پایداری پیوندهای دوستانه برای توسعه بیشتر همکاری‌های ثمربخش میان ایران و شوروی و به سود مردم دو کشور و استوار ساختن صلح بین المللی دوباره تاکید کردند.

میهمانی شام کرملین سه شنبه ۱۸ مهر

شامگاهان میهمانی شامی به سرفرازی ورود شاهنشاه و شهبانوی ایران در کاخ کرملین برگزار شد. در این میهمانی پرژنف، کاسیگین، گرومیکو، مارشال گرچکو وزیر دفاع و بسیاری از پایوران شوروی و هم چنین خانم « والنتیناتروشکووا » نخستین زن فضانورد شوروی حضور داشتند. همراه با اعلیحضرتین عباس خلعتبری وزیر خارجه و سایر همراهان رسمی اعلیحضرتین در سفر شوروی در این میهمانی شرکت داشتند. برژنف، پادگورنی و کاسیگین و دیگر پایوران شوروی، چند دقیقه پیش از ورود شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به تالار پذیرایی، در تالار « یکاترین » گرد آمدند. در ساعت ۱۹ و سی دقیقه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به تالار « گرانرویتا یاپالاتا » وارد شدند، در این هنگام پادگورنی، هموندان کادر رهبر اتحاد شوروی و دیگر بزرگان شرکت کننده در میهمانی را به پیشگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو معرفی کرد. سپس شاهنشاه و شهبانو به همراه صدر هیات رییس اتحاد جماهیر شوروی، نخست وزیر و دبیرکل حزب کمونیست به تالار پذیرایی وارد شدند.

پس از شام، پادگورنی به نمایندگی از سوی شورای عالی و دولت شوروی سخنانی به سرفرازی ورود اعلیحضرتین ایراد کرد.

آنگاه شاهنشاه آریامهر درپاسخ به سخنان پادگورنی بیاناتی ایراد فرمودند: حضرت صدر هیئت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی

از بیانات محبت آمیز آن حضرت نسبت به شهبانو و من و نسبت به کشورم صمیمانه تشکر می‌کنم. خوشوقتم که بار دیگر خودم را در کشور بزرگ و میهمان نوازی شما می‌یابم که خوشبختانه اکنون بیش از هر وقت دیگر در تاریخ دو کشور، روابط ما با آن بر پایه دوستی و حسن تفاهم و همکاری نزدیک استوار است. بطوری که می‌توان این رابطه را سرمشقی از حسن همجواری دو کشور و دو ملت در دنیای امروز دانست. بر اثر این روح تفاهم و واقع بینی متقابل، اکنون مرزهای دو کشور ما به صورت مرزهای صلح و دوستی درآمده است، و این وضع نه تنها به سود هر دو مملکت ما است، بلکه در عین حال به نفع تحکیم و آرامش بین‌المللی است. سال گذشته در چنین روزهائی کشور من در آستانه برگزاری جشن دوهزاروپانصدمین سال بنیانگذاری شاهنشاهی ایران بود که شرکت آن حضرت در آن یکی از بهترین خاطرات ما از این جشن بزرگ تاریخ ایران است.

تذکر این نکته برای من مایه خوشوقتی است که به همین مناسبت ما شاهد انجام یکی از وسیع‌ترین فعالیت‌های فرهنگی و هنری در زمینه این بزرگداشت در کشور شما بودیم، و من مایلم در این فرصت مراتب تقدیر و امتنان ملت ایران را از دانشمندان عالیقدر عضو کنگره بین‌المللی ایرانشناسی لنینگراد و ترتیب دهندگان نمایشگاه بزرگ هنر ایران در موزه دولتی ارمیتاژ و نمایشگاه پرارزش کتابخانه دولتی لنین و کلیه دانشمندان دیگری که در مراسم متعدد علمی و هنری در آکادمی‌ها و دانشگاه‌ها و موزه‌ها و کتابخانه‌های جمهوری‌های مختلف اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی در این بزرگداشت شرکت جستند و ما قسمتی از بهترین تحقیقات بین‌المللی سال گذشته را درباره تاریخ و تمدن و فرهنگ کشور خویش بدان‌ها مدیون هستیم ابراز دارم.

مسلم است که این همکاری ثمربخش علمی و فرهنگی با برنامه پنج ساله مبادلات فرهنگی دو کشور که در سفر کنونی به امضاء خواهد رسید باز هم گسترش بیشتری خواهد یافت، ولی این حسن رابطه وسیع فرهنگی تنها یکی از جنبه‌های همکاری کنونی کشورهای ما است که همکاری‌های اقتصادی و صنعتی در رشته‌های مختلف از مهمترین آن‌ها بشمار می‌رود. بطوری که می‌دانیم در سایه اشتراک مساعی متقابل حجم مبادلات کالا بین اتحاد شوروی در ظرف پنج سال اخیر بیش از پنج برابر افزایش یافته است و قرارداد توسعه همکاری‌های اقتصادی و فنی پانزده ساله آینده که بزودی بین دو کشور ما به امضاء خواهد رسید حجم این مبادلات را باز هم بیشتر خواهد کرد.

از طرف دیگر ما با خوشوقتی شاهد پایان یافتن مراحل مقدماتی ساختمان واحدهای مهم صنعتی ذوب آهن و ماشین سازی اراک هستیم که توسط مهندسان و کارشناسان اتحاد شوروی آماده کار شده‌اند. رقم صدور گاز طبیعی از کشور ما به اتحاد شوروی تنها در یک سال گذشته ۶۲ درصد افزایش یافته است.

ساختمان سد ارس کاملاً به پایان رسیده و طرفین علاوه بر استفاده از نیروی برق آن با استفاده از آب ذخیره شده در این سد سرزمین‌های وسیعی را به زیر کشت درآورده‌اند. امسال مشغول مطالعه درباره ایجاد سد دومی بر روی رودخانه ارس هستیم و بطوری که متخصصین می‌گویند امکان استفاده از آبشارهای متعدد دیگری در این رودخانه وجود دارد که دارای قدرت تولید برق قابل توجهی است.

در اجرای طرح تکثیر ماهی شیلات شمال اکنون کارشناسان شوروی با کارشناسان ما همکاری نزدیک دارند، از طرف دیگر با ایجاد شرکت مختلط حمل و نقل ایران و اتحاد شوروی در سال گذشته امکانات وسیعی برای حمل و نقل کالا به صورت ترانزیت از خاک دو کشور فراهم شده است.

برای من مایه خوشوقتی است که در سفر کنونی خود با قسمتی دیگر از مراکز مهم صنعتی کشور شما که در سفرهای گذشته فرصت بازدید از آن‌ها را نیافته‌ام آشنا خواهم شد و بار دیگر امکان آن را خواهم یافت که شاهد موفقیت‌های عظیم مملکت شما در پیشرفته‌ترین زمینه‌های علمی و صنعتی عصر حاضر باشم.

ما در کشور خویش این تلاش و کوشش موفقیت آمیز را با دیده ستایش و خوشوقتی می‌نگریم و پیشرفت روزافزون ملل اتحاد شوروی را در پرتو این کوشش‌های همه جانبه صمیمانه آرزو می‌کنم.

امروز بعد از ظهر با کمال خوشوقتی اولین دور مذاکرات بین شما و ما شروع شد. با محبت جناب آقای برژنف و بر طبق عادتی که شما دارید که اول به همسایه فرصت صحبت می‌دهید من امکان آن را یافتم که درباره مملکت خودم با شما صحبت کنم، چون اشاره به اوضاع بین‌المللی شد لازم می‌دانم متذکر شوم که ما نیز با هر چه آثار کلونیالیزم هست مخالف هستیم و عقیده داریم که ملل جنوب شرقی آسیا بخصوص مللی که نام بردید و مخصوصاً ملت ویتنام حق انتخاب آزادانه سرنوشت خود را دارند. همچنین در مورد منطقه خاورمیانه ما از روز اول گفته‌ایم که با انضمام خاک دیگران از راه زور مخالف هستیم و بدیهی است که در این مورد خواستار اجرای قطعنامه ۲۲ نوامبر ۱۹۶۷ سازمان ملل متحد می‌باشیم.

از طرف دیگر همانطور که در اروپا پایه‌های امنیت اروپایی گذاشته می‌شود و با کمال خوشوقتی می‌بینیم که در این مورد قدم‌های مهمی از قبیل امضای قرارداد بین جمهوری فدرال آلمان با دولت اتحاد جماهیر شوروی و دولت لهستان برداشته شده است شاید در آینده بشود برای آسیا هم فکری از این نوع کرد. بخصوص آرزوی ما آن است که هر چه زودتر اختلافات همسایه بلافاصله ما پاکستان و همسایه نزدیک مان هند از میان برود.

البته قرارداد منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای که بین دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و دولت ایالات متحده آمریکا امضاء شده است گام بزرگی است و امیدوارم این قدم اول در راه نیل به هدف‌های نهایی یعنی خلع سلاح کامل و عمومی باشد. توسعه و تحکیم هر چه بیشتر دوستی و همکاری دو کشور، سلامتی و شادکامی جناب آقای برژنف دبیر کل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جناب آقای پادگورنی صدر هیئت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و جناب آقای کاسیگین رئیس شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، و ترقی و رفاه روزافزون ملل اتحاد شوروی و تقویت و استحکام صلح و تفاهم بین‌المللی را آرزومندیم.

چهارشنبه ۱۹ مهر ماه

بامدادن اعلیحضرتین تاج گلی بر آرامگاه لنین نهادند. آنگاه شاهنشاه آریامهر برای انجام دومین دور گفتگوها با رهبران شوروی به کاخ کرملین رفتند و گفتگوها ساعت یازده و نیم آغاز شد.

همزمان با گفتگوهای شاهنشاه آریامهر در کرملین، علیاحضرت شهبانو از یک نمایشگاه نقاشی دیدن فرمودند. پس از نیمروز علیاحضرت در میهمانی چای که به افتخار معظم لها در کاخ کرملین بر پا گردیده بود، شرکت جستند.

در پایان میهمانی چای و دور دوم گفتگوهای رهبران ایران و شوروی، اعلیحضرتین روسای هیات‌های سیاسی مقیم مسکو را به پیشگاه شاهانه پذیرفتند.

• بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان سرتیپ برگووی رییس فضانوردان اتحاد جماهیر شوروی در مسکو ۲۰ مهر ماه ۱۳۵۱

• بیانات اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان صدر هیات رییسه شورای عالی جمهوری استونی در میهمانی شاهنشاه در تالین ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۱
• بیانات اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان صدر هیات رییسه شورای عالی جمهوری استونی در آیین زادروز شهبانو ۲۳ مهر ماه ۱۳۵۱
• بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام رسمی در پاسخ سخنان صدر هیات رییسه شورای عالی جمهوری قزاقستان ۲۷ مهر ۱۳۵۱
• بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام رسمی در پاسخ سخنان رییس شورای اجرایی شهر سوچی ۲۹ مهر ماه ۱۳۵۱