تفاوت میان نسخه‌های «جشنواره توس»
Bellavista (گفتگو | مشارکتها) (صفحه‌ای جدید حاوی 'thumb|200px|رضا شاه آرامگاه فردوسی را می گشاید [[۱۳۱۳ توس ]] [[پرونده...' ایجاد کرد) |
|||
| (۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
| − | + | {{سرصفحه پروژه | |
| − | + | | عنوان = [[شهبانو فرح پهلوی]] | |
| − | [[ | + | جشنواره توس |
| − | + | | قسمت = | |
| − | [[ | + | | قبلی = [[درگاه:شهبانو فرح پهلوی|درگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی]] |
| − | + | | بعدی = [[درگاه:محمدرضا شاه پهلوی|درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر]] | |
| − | + | | یادداشت = | |
| − | + | }} | |
| − | روز [[ | + | [[پرونده:RezaShahBozorgFerdosiTomb.jpg|thumb|220px|اعلیحضرت رضا شاه بزرگ آرامگاه فردوسی را پس از کنگره هزاره فردوسی می‌گشایند ۲۰ مهر ماه ۱۳۱۳ توس]] |
| + | [[پرونده:ShahbanooFarahPahlaviCulturalPioneer1.jpg|thumb|200px|علیاحضرت فرح پهلوی شهبانوی ایران مبتکر و ریاست عالیه جشنواره توس ]] | ||
| + | [[پرونده:FerdowsiTandis.jpg|thumb|left|استاد زبان پارسی فردوسی]] | ||
| + | [[پرونده:Stamps1975FestivalofTus.JPG|thumb|left|180px|]] | ||
| + | [[پرونده:JashvarehTus4thPouriyayehValiTheatre.jpg|thumb|180px|نمایش پوریای ولی]] | ||
| + | [[پرونده:FerdowsiTombToos1.jpg|thumb|180px|آرامگاه فردوسی توس]] | ||
| + | [[پرونده:Baysonghori_Shahnameh_1.jpg|thumb|180px|شاهنامه بایسنقری فردوسی، توس]] | ||
| + | [[پرونده:Tus_shahnameh.jpg|thumb|180px|صحنه‌ای برجسته از شاهنامه فردوسی در نمایشگاه توس]] | ||
| + | [[پرونده:Iskandar_(Alexander_the_Great)_at_the_Talking_Tree.jpg|thumb|180px|اسکندر مقدونی در گفتگو با درخت گویا]] | ||
| + | [[پرونده:JashnvarehTus4thPoster2537.jpg|thumb|180px|پوستر چهارمین جشنواره توس ۲۵۳۷ شاهنشاهی]] | ||
| + | [[پرونده:JashnvarehTus4th2537.jpg|thumb|left|180px|نمایشنامه گیل گمش در جشنواره توس]] | ||
| + | [[پرونده:JashnvarehTus4thAghMoradChariyef.jpg|thumb|180px|آق مراد چاریوف دوتار نواز پرآوازه عشق آباد]] | ||
| + | [[پرونده:ShahbanouTusFestival14Tir2535.jpg|thumb|left|180px|علیاحضرت شهبانو در فرودگاه مشهد برای شرکت در جشنواره چهارم توس]] | ||
| + | [[پرونده:ShahbanouFestivalTusTir2535.jpg|thumb|left|180px|]] | ||
| + | |||
| + | [[پرونده:JashvarehTus4thSamaiiGroup.jpg|thumb|180px|گروه سماعی در چهارمین جشنواره]] | ||
| + | [[پرونده:JashnTous2537Shahanshahi.jpg|thumb|left|180px|]] | ||
| + | جشنواره توس جلوه‌ای از شکوه ملی و خویشتن‌گرایی ایرانیان و بزرگداشت فرهنگ ایرانی یکی از اندیشه‌های خردمندانه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی است که سرآغاز آن چهل سال پیشتر بود زمانی که فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ درباره نخستین گردهمایی در بزرگداشت فردوسی داده شد. جشنواره توس برای هفته سوم تیر ماه دربرگیرنده "روز تیرگان" در آرامگاه پدر زبان پارسی برگزار می‌شود. | ||
| + | |||
| + | سازمان جشنواره توس به ریاست عالیه [[شهبانو فرح پهلوی|علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی]] در سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی بنیاد نهاده شد. این سازمان برگزار کننده '''جشنواره توس''' برای بزرگداشت [[پدیدآورنده:فردوسی|استاد ابوالقاسم فردوسی توسی]] و شاهنامه بود.<ref>[[پدیدآورنده:فردوسی|استاد ابوالقاسم فردوسی توسی]]</ref> از نخستین کارهای سازمان فراخواندن بزرگان ادبیات پارسی و شاهنامه شناسان ایرانی و خارجی به توس و برگزاری جشنواره همه ساله توس بود. | ||
| + | |||
| + | آرمان برگزاری جشنواره توس، زنده کردن روح جوانمردی از راه بازگو کردن داستان‌های حماسی، اخلاقی و پهلوانی است و بازگشت به ریشه‌های باستانی فرهنگ و اقوام ایرانی. جشنواره توس با برگزاری برنامه‌هایی چون نمایش، نگارگری ایرانی، نقاشی قهوه‌خانه‌ای <ref>[http://www.iranchamber.com/art/articles/qahveh_khanehei_painting.php Iran: Visual Arts: Qahveh Khanehei Painting (Tea House style of painting)<!-- عنوان تصحیح شده توسط ربات -->]</ref> سینما، موسیقی، نقالی، ورزش باستانی، و نمایشگاه‌های بی شمار به یک فستیوال ملی تبدیل گردید و شاهنامه و فردوسی را به میان مردم برد.<ref>منصوره پیرنیا: سفرنامه شهبانو، انتشارات مهر ایران، راک ویل، ۱۳۷۱، ص. ۲۵۱ - ۲۵۵</ref> | ||
| + | |||
| + | == پیشینه == | ||
| + | در آستانه هزارمین زادروز استاد ابوالقاسم فردوسی وزارت معارف دستور یافت که در مهر ماه ۱۳۱۳ هزارمین زادروز فردوسی را جشن بگیرد تا شاهنامه‌شناسان از سراسر گیتی از میهن‌پرستی و ایده‌های ارجمند فردوسی که در چامه‌های فردوسی در شاهنامه تارهای وجود هر ایرانی را به لرزه در می‌آورد یادآورند. همه دانشمندان ادبیات و ادب شناسان و پژوهشگران شاهنامه این ایده را ستودند و در جشن هزاره فردوسی شرکت کردند. پس از پایان کنگره شرکت کنندگان راهی توس شدند. اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ در آیین باشکوه و بی‌همانندی با سخنان خود آرامگاه فردوسی را گشودند جایی که همواره زیارتگاه ایران‌پرستان بوده و هست. | ||
| + | |||
| + | به فرمان اعلیحضرت همایون [[رضا شاه بزرگ]] آرامگاه استاد ابوالقاسم فردوسی ساخته شد.<ref>[[رضا شاه پهلوی]]</ref> در روز ۲۰ مهر ماه ۱۳۱۳ رضا شاه بزرگ در آیین رسمی آرامگاه فردوسی را گشودند. به دستور رضا شاه بزرگ وزارت معارف برای بزرگداشت هزارمین سالروز فردوسی [[هزاره فردوسی]] را در دبیرستان دارالفنون از روز ۱۶ - ۱۲ مهر ماه ۱۳۱۳ برگزار کرد.<ref>[[هزاره فردوسی]]</ref> | ||
| + | |||
| + | روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۷ آرامگاه فردوسی پس از نوسازی و تعمیر و مقاوم سازی دوباره گشوده شد گروهی از مسئولان، استادان و دانشجویان دانشگاه فردوسی در آیین رسمی گشایش شرکت داشتند. پس از بازگشایی آرامگاه فردوسی، نام دانشگاه مشهد به دانشگاه فردوسی تغییر یافت. | ||
== سازمان جشنواره توس == | == سازمان جشنواره توس == | ||
| − | [[فرح پهلوی]] در شهریور ماه | + | [[شهبانو فرح پهلوی]] در شهریور ماه ۲۵۳۳ شاهنشاهی پس از پایان [[جشن هنر شیراز]] و ارزیابی دستاوردهای آن گفتند:<ref>[[جشن هنر شیراز]]</ref> |
| − | + | :::در جشن هنر شیراز امسال این فکر به وجود آمد که شاید جشنی در توس برپا شود، جشنی مربوط به شاهنامه و آن سنت نقالی و حماسه سرائی، البته این فکر، فکر جالبی است، برای شاهنامه سازمانی درست شده‌است. اکنون امیدوارم که با همکاری وزارت فرهنگ و هنر و کمک دستگاههای دیگر، همه ساله یک جشن برپا شود، جشنی مربوط به شاهنامه از نظر حماسه سرایی، داستان‌های ایرانی، شعر و بخصوص از لحاظ آثار هنری شاهنامه مانند مینیاتورهای آن و چیزی‌های دیگر که بدان مربوط است........ امیدوارم با ترتیب دادن این جشن سنت‌هایی که داشت از بین می‌رفت زنده شود و حفظ گردد.... | |
| − | سازمان جشنواره | + | مهرماه سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی در سازمان نوبنیاد جشنواره توس، نشستی برای سازمان دادن به این جشنواره به ریاست رضا قطبی برپا شد. مدیر عامل جشن و هنر و نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و "بنیاد شاهنامه"، فرخ غفاری قائم مقام جشن هنر، دکتر ضیاءالدین سجادی استاد دانشگاه سرپرست رادیو تلویزیون خراسان، دکتر فروغ، دکتر ستاری، دکتر دبیر سیاقی، ایرج جهانشاهی و مهدی غروی نیز در این نشست بودند. رضا قطبی درباره پیدایش جشنواره توس و برگزاری و سازمان آن سخنانی ایراد کرد. در همین نشست دکتر ضیاءالدین سجادی به عنوان مدیر جشنواره برگزیده و به پیشگاه [[شهبانو فرح پهلوی]] شناسانده شد. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | سازمان جشنواره توس برای برگزاری جشنواره توس زیر نظر رییس و هیات امنا اداره می‌شود و دارای شخصیت حقوقی می‌باشد. سازمان جشنواره توس دربرگیرنده چهار بخش می‌باشد: | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | * گشایش و تشریفات | |
| + | * کنگره علمی | ||
| + | * برنامه‌های هنری | ||
| + | * چاپ شده‌های سازمان | ||
| − | پس از | + | ویژگی‌های پیش بینی شده جشنواره توس چنین بودند:<ref>انتشارات دفتر مخصوص شهبانو، تهران، ۲۵۳۴ شاهنشاهی </ref>: |
| + | * الف: آرمان اصلی جشنواره در سال نخست بزرگداشت فردوسی توسی آفریننده شاهنامه می‌باشد و پس از اجرای نخستین جشنواره درباره چگونگی دیگر جشنواره‌ها تصمیم گرفته می‌شود. | ||
| + | * ب: جشنواره به شکل یک فستیوال ملی گسترده با شرکت هر چه بیشتر مردم و جوانان برگزار خواهد شد. کنگره کوچک علمی در مشهد برپا و فرامون‌های دیگر جشنواره در آن کنگره بررسی می‌شود. | ||
| + | * ج: در کنگره علمی کوچکی که برپا می‌گردد، شماری از دانشمندان ایرانی برای سخنرانی فراخوانده می‌شود و کوشش می‌شود که نمایندگان مجامع علمی و فرهنگی جهان نیز در کنگره شرکت داشته باشند، گروه دانشمندان ایرانی فراخوانده شده به جشنواره، تنها در نشست‌ها برای گفتگو و سخن‌سنجی شرکت می‌کنند. جشنواره یادنامه‌ای دربرگیرنده نوشتارهای علمی که از سوی شرکت کنندگان و دوستداران به کنگره علمی داده شده است را به چاپ می‌رساند. | ||
| + | * د: شرکت مردم در جشنواره توس از راه برگزاری نمایشگاه‌هایی از نقاشی‌های قهوه خانه‌ای، برپایی نقالی و شاهنامه خوانی، نواختن موسیقی محلی خراسانی و ورزش‌های باستانی انجام می‌یابد. در راه گسترش این هنرها و برانگیزاندن مردم به شرکت در نقالی و شاهنامه‌خوانی برنامه‌های گسترده‌ای سازمان داده می‌شود. | ||
| + | * ه: برای واکشیدن جوانان به جشنواره توس هم‌آوردهایی (مسابقه) برای نوشتن نمایشنامه، نمایش، فیلمنامه، فیلم موسیقی نامه و داستان و نقاشی بر پایه شاهنامه، برقرار می‌گردد و دو وزارتخانه فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش این برنامه را به انجام می‌رسانند. | ||
| + | |||
| + | نخست قرار بر آن شد که جشنواره توس در هفته سوم تیرماه که دربرگیرنده "روز تیرگان" نیز هست برگزار شود. | ||
| + | |||
| + | در وزارت فرهنگ و هنر، در نشستی که با بودن وزیر فرهنگ و هنر و نمایندگان "بنیاد شاهنامه" برگزار شد، قرار بر این شد که "بنیاد شاهنامه" برنامه‌ریزی جشنواره توس را به گردن بگیرد و آن را به نوشتار درآورد. سپس برنامه ریخته شده از سوی بنیاد از سوی وزارت فرهنگ و هنر زیر سرپرستی آقای کاشفی مدیرکل همکاری‌های دیداری و شنیداری اجرا خواهد شد. همکاری با تهیه‌کنندگان نمایشنامه و نمایش و جوانان هنرمند کارشناس و آماتور که در زمینه نمایش کار می‌کنند به "بنیاد شاهنامه" و "دانشکده هنرهای دراماتیک" سپرده شد. سازمان جشنواره توس هم چنین دبیر کل و رییس‌های بخش‌های پژوهش و پژوهشگران "بنیاد شاهنامه" در دو گروه به همکاری و هنبازی در جشنواره فراخواند. | ||
| + | |||
| + | پس از پایان نشست‌های آماده‌سازی و برنامه‌ریزی "جشنواره توس"، در نشستی با بودن رییس و هموندان سازمان جشنواره توس، بر آن شدند که جشنواره همه ساله برگزار شود و حماسه شاهان و شخصیت آهنین سراینده‌اش خمیرمایه و گرانیگاه این جشنواره باشد و جشنواره درکنار "شاهنامه" برجای ماندنی جاودانه استاد فردوسی، درخشش‌های دیگری از فرهنگ و هنر ملی ایران که بیشتر به خراسان، سرزمین آزادگان پیوند دارد را به نمایش بگذارد. | ||
== نخستین جشنواره توس == | == نخستین جشنواره توس == | ||
| − | فرح پهلوی در | + | علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی نخستین جشنواره توس را در ۲۲ تیر ماه ۲۵۳۴ شاهنشاهی در توس در آرامگاه استاد فردوسی گشودند. در این روز شهبانو فرح پهلوی وارد مشهد شدند و پس از بازدید از نمایشگاه‌های هنری در مشهد که برای بزرگداشت فردوسی برپا شده بود رهسپار توس آرامگاه استاد فردوسی گردیدند. نمایندگان مردم خراسان به ویژه مردم توس در دو سوی ورودی باغ توس ایستاده بودند و در آیین باشکوه و ویژه‌ای ورود علیاحضرت شهبانو را گرامی داشتند. جشنواره که برای هفته سوم تیر دربرگیرنده "روز تیرگان" قرار بود برگزار شود این بار در هفته چهارم تیر ماه گشایش یافت. |
| − | بزرگان ادب ایران و فردوسی و شاهنامه شناسانی چون دکتر علی اکبر فیاض، مهدی غروی، | + | |
| + | دکتر [[پرویز ناتل خانلری]] مدیر جشنواره با چامه‌هایی از شاهنامه فردوسی سخن آغاز کرد.<ref>[[پرویز ناتل خانلری]]</ref> آنگاه نوشتاری از استاد جلال الدین همایی که به سبب بیماری در جشنواره نبود، خوانده شد که در آن استاد همایی به نابخردانی اشاره کرده بود: | ||
| + | :::...که زبان فارسی را به تباهی می‌کشند و چه بسا که در کتاب‌ها و روزنامه‌ها به عنوان چامه و مفاله و پژوهش ادبی جمله‌های ناهنجار و نادرست به چشم می‌خورد که روح فردوسی و سعدی از آن بیزار و در شکنجه‌است و اگر در روی این پاشنه بگردد، دیری نمی‌گذرد که نسل بعد دیگر به هیچ وجه توان فهم و درک شاهنامه و دیگر کارهای ادبی ندارد.... | ||
| + | |||
| + | بزرگان ادب ایران و فردوسی و شاهنامه شناسانی چون دکتر علی اکبر فیاض، مهدی غروی، دکتر غلامحسین یوسفی، و علی رجایی در جشنواره‌ها سخنرانی‌های علمی ایراد کردند. | ||
| − | در جشنواره فیلمی از فریدون رهنما به نام | + | در جشنواره فیلمی از فریدون رهنما به نام ''پسر ایران از مادرش بی خبر است'' نشان داده شد. پیش از این از رهنما کار دیگری بنام سیاوش در تخت جمشید بر روی پرده آمده بود. فریدون رهنما با نمایش این دو فیلم نشان داد که فرهنگ ایران برای نشان دادن حماسه‌های ایرانی به تصویر پردازی نیاز دارد. فیلم کار روشنفکرانه‌ای بود. زندگی‌نامه‌ای که نومیدی‌ها و تلخی‌هایی که زاییده «عدم تفاهم» است بیان می‌کرد. هم چنین فیلم "گود مقدس زورخانه" نیز در جشنواره توس بر روی پرده آمد. |
| − | نقالی و | + | در نخستین ساعات‌های شب برنامه نقالی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو به نمایش در آمد. در کنار آرامگاه باشکوه فردوسی، شرکت‌کنندگان در جشن گرد آمدند و سپس شهبانو وارد شدند. برای شهبانو کرسی گذاشته بودند که روی آن بنشینند. شهبانو دستور دادند که آن کرسی را بیرون بَرَند و ایشان در کنار دیگران بر روی زمین نشستند. مرشد ترابی، نقالی را از گوشه قهوه خانه به میان میدان آورده بود. نقال چابک و ریز نقش به نظر می‌رسید، حرکاتی شیرین و پرکشش و سدا و غریوی پر توان و رعدآسا داشت. دو دست را که بر هم می‌کوفت، سدا درون آرامگاه حکیم می‌پیچید. مرشد نقل جنگ رستم و اشکبوس را می‌کرد و با عصای نیم زرعی و آداب اصیل نقالی بارها تماشاگران را به آفرین گویی واداشت، گاه عصا را شمشیروار به حرکت در می‌آورد و گاه عصا نقش اسبی تیز رو را می‌گرفت. با فراز و نشیب سدا، مرشد حرفش را به کرسی می‌نشاند و با سود جستن از چامه و سخنان ناسروده و بلندنامه خوانی (طومار)، نیرو و کشش شاهنامه را نشان می‌داد. گویی در آن شب پرشکوه فردوسی نیز آنجا بود و می‌دید که پس از هزار سال چگونه یادش را ایرانیان گرامی می‌دارند و دوستدارانش از سراسر گیتی بر آرامگاهش گردآمده‌اند تا یکی از کارزارهایی را که در چامه‌هایش پنگاشته است را به نمایش درآورند. |
| − | در جشنواره توس چند مرشد دیگر در نقالی درخشیدند، مرشد ابوالحسنی، مرشد صادق علی شاه، مرشد | + | در جشنواره توس چند مرشد دیگر در نقالی درخشیدند، مرشد ابوالحسنی، مرشد صادق علی شاه، مرشد باقر، و آن که جوشش "مهر ایران" را به رگ‌ها فرستاد و پهلوان را به میدان آورد تا عشق ایران را حماسه جاودان کند، مرشدی به نام مرشد رادی بود. مرشد رادی به یاری ضرب زورخانه و آوازی بی همتا، عشق به ایران را نشان داد. |
| − | در نخستین جشنواره یک خشت مال چامه سرا با فیلم | + | در نخستین جشنواره یک خشت مال چامه سرا با فیلم «شاهنامه و مردم» به کارگردانی حسن ترابی به همه معرفی شد. در این فیلم کارگردان پیوند گروه‌های گوناگون را با چامه‌های استاد ابوالقاسم [[پدیدآورنده:فردوسی|فردوسی]] به تصویر در آورده بود. ارزش این فیلم در خشت مال و جامه سرایی بود به نام «حیدر یغما» که نقاشی و عملگی می‌کرد و در این فیلم رل خود را بازی می‌کرد. |
| − | |||
| − | |||
| − | در | + | در کنار هنرهایی که پایگاه مردمی پیدا کرد نقاشی‌هایی بود که در قهوه خانه‌ها، سر بینه‌های گرمابه‌های همگانی، سقاخانه‌ها، تکیه‌ها، قصابی‌ها و امام زاده‌ها آویخته می‌شد. در این شیوه هنرمند با یاری گرفتن از رنگ و روغن، کرباس؛ و گاهی تخته و با الهام از داستان‌های حماسی فردوسی یا رواین‌های مذهبی نقش‌هایی می‌آفرید. فرح پهلوی به سبب اصالت و مردمی بودن این هنر پشتیبان آن شدند و کلکسیونی از این روش نقاشی را به موزه نگارستان هدیه دادند. |
| − | ۲۲ | + | در نمایشگاه جشنواره توس، تابلوهای قهوه خانه‌ای و خیالی سازی که برای داستان‌های فردوسی کشیده شده بود گردآوردی گردیده و به نمایش گذاشته شد. چشمگیر ترین آنها جنگ رستم و دیو سفید، گذشتن سیاوش از آتش، و جنگ رستم و خاقان چین بود. |
| + | |||
| + | ۲۲ سخنرانی سودمند توسط دانشمندانی از ایران، ، پاکستان، هند، لهستان، انگلستان، شوروی، ترکیه، و آلمان ایراد شد که بحث و گفتگوهای سازنده‌ای را به دنبال داشت. | ||
== دومین جشنواره توس == | == دومین جشنواره توس == | ||
| − | + | دومین جشن توس از دوشنبه ۱۴ تیر ماه تا آدینه ۱۸ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد برگزار شد. | |
| − | در این جشنواره بزرگداشت از فرمان رضا شاه به برگزاری هزاره فردوسی و ساختمان آرامگاه فردوسی انجام گرفت و این رضاشاه بود که هویت ایرانی را ۴۲ سال پیش از این تاریخ در | + | در این جشنواره بزرگداشت از فرمان رضا شاه به برگزاری هزاره فردوسی و ساختمان آرامگاه فردوسی انجام گرفت و گفته شد این رضاشاه بود که هویت ایرانی را ۴۲ سال پیش از این تاریخ در برابر آرامگاه فردوسی به ایران بازگرداند. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | در این جشنواره ۹ سخنرانی از سوی دانشمندانی از ایران، ایالات متحده آمریکا، آلمان غربی و یوگسلاوی ایراد شد. از آلمان هانس مولر و از آمریکا شیلا بلر و مارینا سیمپسون، از یوگسلاوی زکا بشیر، از ایران ضیاالدین سجادی، مهدی غروی، انجوی شیرازی، احمدعلی رجایی، علی رواقی سخنرانی کردند. | |
| − | |||
| − | + | هانس مولر زندگی فردوسی و شاهنامه و تاثیر آن بر ادبیات آلمانی قرن هجده و نوزده را بررسی کرد. دوره‌ای که ملی‌گرایی در آلمان اوج گرفت و فردوسی سرمشق چامه‌سرایان آلمانی همانند اگوست هاینریش هوفمن فون فارلرز لبن<ref> August Heinrich Hoffmann von Fallersleben</ref> شد. هاینریش هوفمن کسی است که سرود ملی آلمان را نوشت. هم چنین وی درباره هاینریش هاینه <ref> Heinrich Heine</ref> گفت که وی درباره فردوسی نوشته‌است که در آن دلسردی فردوسی از سلطان محمود غزنوی را به چامه کشیده است و هاینریش هاینه نیز در چامه‌های خود از سردی و روی‌گردانی به چامه سرایان گله کرده است. | |
| − | + | سخنرانی‌هایی نیز به عمر خیام نیشابوری پیشکش شد.<ref>[[پدیدآورنده:عمر خیام|عمرخیام]]</ref> خیام سی سال پس از درگذشت پدر زبان پارسی فردوسی در نیشابور زاده شد. | |
== سومین جشنواره توس == | == سومین جشنواره توس == | ||
| − | + | سومین جشن توس در روز پنج شنبه ۱۶ تیر ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی برگزار شد. دانشمندانی از کشورهای ایران، مصر، ژاپن و ترکیه ۱۹ سخنرانی علمی ایراد کردند. | |
| − | + | ||
| + | نخست عبدالعظیم ولیان استاندار خراسان پشت میکرفون آمد و از میراث‌های فرهنگی سخن گفت. سپس دکتر ضیاءالدین سجادی مدیر جشن توس از توجه ویژه علیاحضرت شهبانو به جشن توس سخن گفت و کوشش‌های استاندار را در یاری دادن به جشنواره سپاس گفت. وی افزود که بلیت را بدین سبب می‌فروشیم که نظم برنامه‌ها بر چای بماند. | ||
| + | |||
| + | آنگاه دکتر فرهاد آبادانی نخستین سخنران، شاهنامه فردوسی و اندرز نامه‌های پهلوی را بررسی نمود. پس از روخوانی دکتر آبادانی، استاد محیط طباطبایی به یاری عصا اما استوار ایستاد و چنین گفت: | ||
| + | ::تاکنون متاسفانه پژوهشگران سعی کرده‌اند که بر اساس روایات، فردوسی را بشناساند، متن شاهنامه است. شاهنامه منظوم بر اساس نثر دری بسیار فصیح به شعر دری درآمده است. ... | ||
| + | |||
== چهارمین جشنواره توس == | == چهارمین جشنواره توس == | ||
| − | |||
| − | + | جهارمین جشنواره توس از ۱۵ تا ۱۹ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی در آرامگاه پیر توس، مشهد و نیشابور برگزار شد. این جشنواره بر پایه بزرگداشت از فردوسی حماسه‌سرای ایران و گرامی‌داشت سنت‌های پهلوانی و همه سنت‌هایی که از شاهنامه فردوسی بر آمده سازماندهی شده بود. در کنار برنامه‌های اصلی جشنواره که بر پایه شاهنامه و فردوسی استوار است، آثار ارزنده سینمایی و تاترهایی با داستان‌های شاهنامه به نمایش در آمدند. درونمایه این جشنواره « فتوت و جوانمردی » بود و سخنرانان درباره جوانمردی سخن راندند. ورزش‌های پهلوانی، کشتی‌های سنتی، کشتی پهلوانی باستانی « زورخانه‌ای » که با « جوانمردی » پیوند دارد در ورزشگاه توس که در کنار آرامگاه فردوسی ساخته شده است به نمایش درآمد. | |
| + | |||
| + | جشنواره توس در روز ۱۵ تیر ماه ۲۵۳۷ شاهنشاهی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در آرامگاه پدر زبان پارسی فردوسی گشایش یافت. علیاحضرت شهبانو در این آیین باشکوه فرمودند: | ||
| + | :::فکر می‌کنم که جشن توس ریشه‌های فرهنگ ما را مستحکمتر می‌کند و یک پیوند عمیق‌تر و محکمتر بین ما و این آب و خاک ایجاد می‌کند. هر قدر این پیوندها مستحکمتر شود، موجودیت ما بیشتر تضمین شده است و ملتی خواهیم بود که هیچ وقت از بین نخواهیم رفت. فکر می‌کنم که جشن توس به دلیل استقبال زیاد مردم موفق بوده است. | ||
| + | :::البته هنوز این جشنواره جوان است و باید برنامه‌ها و افراد بیشتری در این جشن شرکت داده شوند که خوشبختانه هر سال به تعداد برنامه‌ها و افراد شرکت کننده اضافه می‌شود. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | جشنواره در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی با انجام ورزش‌های زورخانه‌ای آغاز شد. گود زورخانه جولانگاه پهلوانان ورزش‌های باستانی بود. در جهارمین جشنواره از میان ۶۶۷ کشتی‌گیر از شانزده شهر و بخش سرزمین خراسان، هشتاد و چهار پهلوان انتخاب شدند نا همراه با پهلوانان زابلی دست و پنجه نرم کنند. | |
| − | == | + | پس از کشتی‌های محلی ایرانی در جایگاه ویژه‌ای در آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی برنامه‌های موسیقی دو تار و آواز شمال خراسان اجرا شد. دیدار هنرمندان بخش حمرا و گل افروز که نوازندگان دو تار بودند و نیز تماشای برنامه‌های « آق مراد چاریوف » دوتار نواز پرآوازه عشق آباد شوروی اجرا کننده موسیقی ترکمنی ساعت‌ها به درازا کشید. درگوشه‌ای دیگر در آرامگاه خیام قطعاتی از موسیقی ایرانی از سوی گروه سماعی به ترنم در آمد. |
| − | + | ||
| + | هشت فیلم سینمایی هم در چهارمین جشنوار نمایش داده شد: ۱- فیلم «لات جوانمرد» به کارگردانی « مجید محسنی » ۲- فیلم « داش آکل » ساخته مسعود کیمیایی ۳- فیلم سیاوش ساخته « بوریس گیمیاگروف » ۴- فیلم هفت سامورایی به کارگردانی « اکیرا کوروساوا» <ref>Akira Kurosawa</ref> | ||
| + | ۵- چند فیلم حماسی از کشور شوروی ۶- یک فیلم وسترن از کشور شوروی ۷- یک فیلم حماسی از هند ۸- یک فیلم وسترن آمریکایی . | ||
| + | |||
| + | بخشی از جشنواره توس ویژه اجرای نمایشنامه‌ها بود. نمایشنامه‌هایی چون «پوریای ولی » به کارگردانی محمد هاشمی و با بهره‌گیری از نوشته‌های کهن، و « پهلوان شیر دل کهنه سوار » کار محمد هاشمی بر روی سن رفت. برنامه‌های نمایشی دیگری چون « گرگین و خوبچهر » نمایشنامه عروسکی کار مهدی فقیه و « سدای پای فریدون » به کارگردانی علاءالدین رحیمی، « گیل گمش » به کارگردانی شهرو خردمند این سومین کار شهرو خردمند بود که در جشنواره توس اجرا شد. | ||
| + | |||
| + | به مناسبت برگزاری جشنواره توس در خراسان در آرامگاه فردوسی چامه‌ای سراییده و خوانده شد: | ||
| + | |||
| + | '''فردوسی بزرگ''' | ||
| + | |||
| + | ای شاعر بزرگ و توانای روزگار | ||
| + | ::::ای پایه‌های کاخ سخن از تو استوار | ||
| + | ای سنگر عظیم نژاد و زبان ما | ||
| + | ::::ای گفته‌های نغز تو چون در شاهوار | ||
| + | ای داستان‌سرای دلیران باستان | ||
| + | ::::جاوید از تو نام بسی شاه تاجدار | ||
| + | ای از تو زنده رستم و گیو و توس | ||
| + | ::::گردان سرفراز و دلیران نامدار | ||
| + | شهنامه تو مظهر میهن‌پرستی است | ||
| + | ::::دنیا نیدیده بهتر از این شعر، شاهکار | ||
| + | درس شجاعت است و طریق فتوت است | ||
| + | ::::آیین مهر شاه تو را شیوه و شعار | ||
| + | گفتار دلنشین تو پندست و حکمت است | ||
| + | ::::هر چند همچو کوه عظیم است و پایدار | ||
| + | تنها تو را به کشور ما این مقام نیست | ||
| + | ::::بر مردم جهان شده قدر تو آشکار | ||
| + | فرزند ارجمند خراسان ما تویی | ||
| + | ::::باشد زبان پارسی از تو به یادگار | ||
| + | تنها به خاک توس که ایران زمین کند | ||
| + | ::::بر نام جاودان بلند تو افتخار | ||
| + | |||
| + | <center> | ||
| + | <gallery> | ||
| + | پرونده:TusFestivalTir2535Shahanshahi.jpg| | ||
| + | پرونده:JashvarehTus4thPoemFerdowsi.jpg| | ||
| + | </gallery> | ||
| + | </center> | ||
| + | == فتنه ۱۳۵۷ == | ||
| + | پس از فتنه اسلامی چند سالی جشنواره توس برگزار شد، سپس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزاری جشنواره‌های فرهنگی ایران را به گردن گرفت. اکنون جشنواره فرهنگی هنری امام رضا -شمس توس هر سال در استان خراسان برگزار می‌شود. | ||
| − | + | دانشگاه فردوسی نیز به دانشگاه مشهد دگرگون شد. | |
| − | |||
| − | [[ | + | ==قوانین == |
| + | * [[قانون اجازه تخصیص عواید اضافی تمبر فردوسی برای ساختن مقبره فردوسی]] - مصوب ۱ بهمن ماه ۱۳۰۴ شمسی | ||
| + | * [[تصمیم جلسه پانزدهم حوت ۱۳۰۳ راجع به دعوت دولت به تعمیر مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی]] – مصوب ۱۵ اسفند (حوت) ۱۳۰۳ مجلس شورای ملی | ||
| + | * [[قانون اختصاص بیست هزار تومان از محل صرفه‌جویی بودجه ۱۳۰۶ مجلس برای ساختمان مقبره فردوسی]] - مصوب ۲۹ تیر ۱۳۰۶ مجلس شورای ملی | ||
| + | * [[قانون اجازه پرداخت مبلغ ده‌هزار تومان از صرفه‌جویی بودجه ۱۳۰۸ و ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی برای تکمیل ساختمان مقبره حکیم فردوسی]] - - مصوب ۳ تیر ۱۳۰۹ | ||
| − | == | + | == منابع == |
| − | + | <references /> | |
| + | == پیوند به بیرون == | ||
| + | *[http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/156/html/156_12.htm غروی، مهدی. “'''جشنواره توس: جلوه‌ای دیگر از عظمت ملی و خویشتن گرایی ایرانیان'''“. دوره۱۳، ش۱۵۶ (مهر۵۴): ۱۲-۱۹] | ||
| + | *[http://www.shamstoos.ir/fa/home شمس توس، جشنواره بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا علیه‌السلام] | ||
| − | [ | + | [[رده:شهبانو فرح پهلوی]] |
| + | [[رده:جشنواره توس]] | ||
| + | [[رده:جشنواره‌ها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۸ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۰:۴۶
| درگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی | شهبانو فرح پهلوی
جشنواره توس |
درگاه اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر |
_and_the_Talking_Tree,_Folio_from_a_Great_Mongol_Shahnameh.jpg)
جشنواره توس جلوه‌ای از شکوه ملی و خویشتن‌گرایی ایرانیان و بزرگداشت فرهنگ ایرانی یکی از اندیشه‌های خردمندانه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی است که سرآغاز آن چهل سال پیشتر بود زمانی که فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ درباره نخستین گردهمایی در بزرگداشت فردوسی داده شد. جشنواره توس برای هفته سوم تیر ماه دربرگیرنده "روز تیرگان" در آرامگاه پدر زبان پارسی برگزار می‌شود.
سازمان جشنواره توس به ریاست عالیه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی بنیاد نهاده شد. این سازمان برگزار کننده جشنواره توس برای بزرگداشت استاد ابوالقاسم فردوسی توسی و شاهنامه بود.[۱] از نخستین کارهای سازمان فراخواندن بزرگان ادبیات پارسی و شاهنامه شناسان ایرانی و خارجی به توس و برگزاری جشنواره همه ساله توس بود.
آرمان برگزاری جشنواره توس، زنده کردن روح جوانمردی از راه بازگو کردن داستان‌های حماسی، اخلاقی و پهلوانی است و بازگشت به ریشه‌های باستانی فرهنگ و اقوام ایرانی. جشنواره توس با برگزاری برنامه‌هایی چون نمایش، نگارگری ایرانی، نقاشی قهوه‌خانه‌ای [۲] سینما، موسیقی، نقالی، ورزش باستانی، و نمایشگاه‌های بی شمار به یک فستیوال ملی تبدیل گردید و شاهنامه و فردوسی را به میان مردم برد.[۳]
پیشینه
در آستانه هزارمین زادروز استاد ابوالقاسم فردوسی وزارت معارف دستور یافت که در مهر ماه ۱۳۱۳ هزارمین زادروز فردوسی را جشن بگیرد تا شاهنامه‌شناسان از سراسر گیتی از میهن‌پرستی و ایده‌های ارجمند فردوسی که در چامه‌های فردوسی در شاهنامه تارهای وجود هر ایرانی را به لرزه در می‌آورد یادآورند. همه دانشمندان ادبیات و ادب شناسان و پژوهشگران شاهنامه این ایده را ستودند و در جشن هزاره فردوسی شرکت کردند. پس از پایان کنگره شرکت کنندگان راهی توس شدند. اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ در آیین باشکوه و بی‌همانندی با سخنان خود آرامگاه فردوسی را گشودند جایی که همواره زیارتگاه ایران‌پرستان بوده و هست.
به فرمان اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ آرامگاه استاد ابوالقاسم فردوسی ساخته شد.[۴] در روز ۲۰ مهر ماه ۱۳۱۳ رضا شاه بزرگ در آیین رسمی آرامگاه فردوسی را گشودند. به دستور رضا شاه بزرگ وزارت معارف برای بزرگداشت هزارمین سالروز فردوسی هزاره فردوسی را در دبیرستان دارالفنون از روز ۱۶ - ۱۲ مهر ماه ۱۳۱۳ برگزار کرد.[۵]
روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۴۷ آرامگاه فردوسی پس از نوسازی و تعمیر و مقاوم سازی دوباره گشوده شد گروهی از مسئولان، استادان و دانشجویان دانشگاه فردوسی در آیین رسمی گشایش شرکت داشتند. پس از بازگشایی آرامگاه فردوسی، نام دانشگاه مشهد به دانشگاه فردوسی تغییر یافت.
سازمان جشنواره توس
شهبانو فرح پهلوی در شهریور ماه ۲۵۳۳ شاهنشاهی پس از پایان جشن هنر شیراز و ارزیابی دستاوردهای آن گفتند:[۶]
- در جشن هنر شیراز امسال این فکر به وجود آمد که شاید جشنی در توس برپا شود، جشنی مربوط به شاهنامه و آن سنت نقالی و حماسه سرائی، البته این فکر، فکر جالبی است، برای شاهنامه سازمانی درست شده‌است. اکنون امیدوارم که با همکاری وزارت فرهنگ و هنر و کمک دستگاههای دیگر، همه ساله یک جشن برپا شود، جشنی مربوط به شاهنامه از نظر حماسه سرایی، داستان‌های ایرانی، شعر و بخصوص از لحاظ آثار هنری شاهنامه مانند مینیاتورهای آن و چیزی‌های دیگر که بدان مربوط است........ امیدوارم با ترتیب دادن این جشن سنت‌هایی که داشت از بین می‌رفت زنده شود و حفظ گردد....
مهرماه سال ۲۵۳۳ شاهنشاهی در سازمان نوبنیاد جشنواره توس، نشستی برای سازمان دادن به این جشنواره به ریاست رضا قطبی برپا شد. مدیر عامل جشن و هنر و نمایندگان وزارت فرهنگ و هنر و "بنیاد شاهنامه"، فرخ غفاری قائم مقام جشن هنر، دکتر ضیاءالدین سجادی استاد دانشگاه سرپرست رادیو تلویزیون خراسان، دکتر فروغ، دکتر ستاری، دکتر دبیر سیاقی، ایرج جهانشاهی و مهدی غروی نیز در این نشست بودند. رضا قطبی درباره پیدایش جشنواره توس و برگزاری و سازمان آن سخنانی ایراد کرد. در همین نشست دکتر ضیاءالدین سجادی به عنوان مدیر جشنواره برگزیده و به پیشگاه شهبانو فرح پهلوی شناسانده شد.
سازمان جشنواره توس برای برگزاری جشنواره توس زیر نظر رییس و هیات امنا اداره می‌شود و دارای شخصیت حقوقی می‌باشد. سازمان جشنواره توس دربرگیرنده چهار بخش می‌باشد:
- گشایش و تشریفات
- کنگره علمی
- برنامه‌های هنری
- چاپ شده‌های سازمان
ویژگی‌های پیش بینی شده جشنواره توس چنین بودند:[۷]:
- الف: آرمان اصلی جشنواره در سال نخست بزرگداشت فردوسی توسی آفریننده شاهنامه می‌باشد و پس از اجرای نخستین جشنواره درباره چگونگی دیگر جشنواره‌ها تصمیم گرفته می‌شود.
- ب: جشنواره به شکل یک فستیوال ملی گسترده با شرکت هر چه بیشتر مردم و جوانان برگزار خواهد شد. کنگره کوچک علمی در مشهد برپا و فرامون‌های دیگر جشنواره در آن کنگره بررسی می‌شود.
- ج: در کنگره علمی کوچکی که برپا می‌گردد، شماری از دانشمندان ایرانی برای سخنرانی فراخوانده می‌شود و کوشش می‌شود که نمایندگان مجامع علمی و فرهنگی جهان نیز در کنگره شرکت داشته باشند، گروه دانشمندان ایرانی فراخوانده شده به جشنواره، تنها در نشست‌ها برای گفتگو و سخن‌سنجی شرکت می‌کنند. جشنواره یادنامه‌ای دربرگیرنده نوشتارهای علمی که از سوی شرکت کنندگان و دوستداران به کنگره علمی داده شده است را به چاپ می‌رساند.
- د: شرکت مردم در جشنواره توس از راه برگزاری نمایشگاه‌هایی از نقاشی‌های قهوه خانه‌ای، برپایی نقالی و شاهنامه خوانی، نواختن موسیقی محلی خراسانی و ورزش‌های باستانی انجام می‌یابد. در راه گسترش این هنرها و برانگیزاندن مردم به شرکت در نقالی و شاهنامه‌خوانی برنامه‌های گسترده‌ای سازمان داده می‌شود.
- ه: برای واکشیدن جوانان به جشنواره توس هم‌آوردهایی (مسابقه) برای نوشتن نمایشنامه، نمایش، فیلمنامه، فیلم موسیقی نامه و داستان و نقاشی بر پایه شاهنامه، برقرار می‌گردد و دو وزارتخانه فرهنگ و هنر و آموزش و پرورش این برنامه را به انجام می‌رسانند.
نخست قرار بر آن شد که جشنواره توس در هفته سوم تیرماه که دربرگیرنده "روز تیرگان" نیز هست برگزار شود.
در وزارت فرهنگ و هنر، در نشستی که با بودن وزیر فرهنگ و هنر و نمایندگان "بنیاد شاهنامه" برگزار شد، قرار بر این شد که "بنیاد شاهنامه" برنامه‌ریزی جشنواره توس را به گردن بگیرد و آن را به نوشتار درآورد. سپس برنامه ریخته شده از سوی بنیاد از سوی وزارت فرهنگ و هنر زیر سرپرستی آقای کاشفی مدیرکل همکاری‌های دیداری و شنیداری اجرا خواهد شد. همکاری با تهیه‌کنندگان نمایشنامه و نمایش و جوانان هنرمند کارشناس و آماتور که در زمینه نمایش کار می‌کنند به "بنیاد شاهنامه" و "دانشکده هنرهای دراماتیک" سپرده شد. سازمان جشنواره توس هم چنین دبیر کل و رییس‌های بخش‌های پژوهش و پژوهشگران "بنیاد شاهنامه" در دو گروه به همکاری و هنبازی در جشنواره فراخواند.
پس از پایان نشست‌های آماده‌سازی و برنامه‌ریزی "جشنواره توس"، در نشستی با بودن رییس و هموندان سازمان جشنواره توس، بر آن شدند که جشنواره همه ساله برگزار شود و حماسه شاهان و شخصیت آهنین سراینده‌اش خمیرمایه و گرانیگاه این جشنواره باشد و جشنواره درکنار "شاهنامه" برجای ماندنی جاودانه استاد فردوسی، درخشش‌های دیگری از فرهنگ و هنر ملی ایران که بیشتر به خراسان، سرزمین آزادگان پیوند دارد را به نمایش بگذارد.
نخستین جشنواره توس
علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی نخستین جشنواره توس را در ۲۲ تیر ماه ۲۵۳۴ شاهنشاهی در توس در آرامگاه استاد فردوسی گشودند. در این روز شهبانو فرح پهلوی وارد مشهد شدند و پس از بازدید از نمایشگاه‌های هنری در مشهد که برای بزرگداشت فردوسی برپا شده بود رهسپار توس آرامگاه استاد فردوسی گردیدند. نمایندگان مردم خراسان به ویژه مردم توس در دو سوی ورودی باغ توس ایستاده بودند و در آیین باشکوه و ویژه‌ای ورود علیاحضرت شهبانو را گرامی داشتند. جشنواره که برای هفته سوم تیر دربرگیرنده "روز تیرگان" قرار بود برگزار شود این بار در هفته چهارم تیر ماه گشایش یافت.
دکتر پرویز ناتل خانلری مدیر جشنواره با چامه‌هایی از شاهنامه فردوسی سخن آغاز کرد.[۸] آنگاه نوشتاری از استاد جلال الدین همایی که به سبب بیماری در جشنواره نبود، خوانده شد که در آن استاد همایی به نابخردانی اشاره کرده بود:
- ...که زبان فارسی را به تباهی می‌کشند و چه بسا که در کتاب‌ها و روزنامه‌ها به عنوان چامه و مفاله و پژوهش ادبی جمله‌های ناهنجار و نادرست به چشم می‌خورد که روح فردوسی و سعدی از آن بیزار و در شکنجه‌است و اگر در روی این پاشنه بگردد، دیری نمی‌گذرد که نسل بعد دیگر به هیچ وجه توان فهم و درک شاهنامه و دیگر کارهای ادبی ندارد....
بزرگان ادب ایران و فردوسی و شاهنامه شناسانی چون دکتر علی اکبر فیاض، مهدی غروی، دکتر غلامحسین یوسفی، و علی رجایی در جشنواره‌ها سخنرانی‌های علمی ایراد کردند.
در جشنواره فیلمی از فریدون رهنما به نام پسر ایران از مادرش بی خبر است نشان داده شد. پیش از این از رهنما کار دیگری بنام سیاوش در تخت جمشید بر روی پرده آمده بود. فریدون رهنما با نمایش این دو فیلم نشان داد که فرهنگ ایران برای نشان دادن حماسه‌های ایرانی به تصویر پردازی نیاز دارد. فیلم کار روشنفکرانه‌ای بود. زندگی‌نامه‌ای که نومیدی‌ها و تلخی‌هایی که زاییده «عدم تفاهم» است بیان می‌کرد. هم چنین فیلم "گود مقدس زورخانه" نیز در جشنواره توس بر روی پرده آمد.
در نخستین ساعات‌های شب برنامه نقالی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو به نمایش در آمد. در کنار آرامگاه باشکوه فردوسی، شرکت‌کنندگان در جشن گرد آمدند و سپس شهبانو وارد شدند. برای شهبانو کرسی گذاشته بودند که روی آن بنشینند. شهبانو دستور دادند که آن کرسی را بیرون بَرَند و ایشان در کنار دیگران بر روی زمین نشستند. مرشد ترابی، نقالی را از گوشه قهوه خانه به میان میدان آورده بود. نقال چابک و ریز نقش به نظر می‌رسید، حرکاتی شیرین و پرکشش و سدا و غریوی پر توان و رعدآسا داشت. دو دست را که بر هم می‌کوفت، سدا درون آرامگاه حکیم می‌پیچید. مرشد نقل جنگ رستم و اشکبوس را می‌کرد و با عصای نیم زرعی و آداب اصیل نقالی بارها تماشاگران را به آفرین گویی واداشت، گاه عصا را شمشیروار به حرکت در می‌آورد و گاه عصا نقش اسبی تیز رو را می‌گرفت. با فراز و نشیب سدا، مرشد حرفش را به کرسی می‌نشاند و با سود جستن از چامه و سخنان ناسروده و بلندنامه خوانی (طومار)، نیرو و کشش شاهنامه را نشان می‌داد. گویی در آن شب پرشکوه فردوسی نیز آنجا بود و می‌دید که پس از هزار سال چگونه یادش را ایرانیان گرامی می‌دارند و دوستدارانش از سراسر گیتی بر آرامگاهش گردآمده‌اند تا یکی از کارزارهایی را که در چامه‌هایش پنگاشته است را به نمایش درآورند.
در جشنواره توس چند مرشد دیگر در نقالی درخشیدند، مرشد ابوالحسنی، مرشد صادق علی شاه، مرشد باقر، و آن که جوشش "مهر ایران" را به رگ‌ها فرستاد و پهلوان را به میدان آورد تا عشق ایران را حماسه جاودان کند، مرشدی به نام مرشد رادی بود. مرشد رادی به یاری ضرب زورخانه و آوازی بی همتا، عشق به ایران را نشان داد.
در نخستین جشنواره یک خشت مال چامه سرا با فیلم «شاهنامه و مردم» به کارگردانی حسن ترابی به همه معرفی شد. در این فیلم کارگردان پیوند گروه‌های گوناگون را با چامه‌های استاد ابوالقاسم فردوسی به تصویر در آورده بود. ارزش این فیلم در خشت مال و جامه سرایی بود به نام «حیدر یغما» که نقاشی و عملگی می‌کرد و در این فیلم رل خود را بازی می‌کرد.
در کنار هنرهایی که پایگاه مردمی پیدا کرد نقاشی‌هایی بود که در قهوه خانه‌ها، سر بینه‌های گرمابه‌های همگانی، سقاخانه‌ها، تکیه‌ها، قصابی‌ها و امام زاده‌ها آویخته می‌شد. در این شیوه هنرمند با یاری گرفتن از رنگ و روغن، کرباس؛ و گاهی تخته و با الهام از داستان‌های حماسی فردوسی یا رواین‌های مذهبی نقش‌هایی می‌آفرید. فرح پهلوی به سبب اصالت و مردمی بودن این هنر پشتیبان آن شدند و کلکسیونی از این روش نقاشی را به موزه نگارستان هدیه دادند.
در نمایشگاه جشنواره توس، تابلوهای قهوه خانه‌ای و خیالی سازی که برای داستان‌های فردوسی کشیده شده بود گردآوردی گردیده و به نمایش گذاشته شد. چشمگیر ترین آنها جنگ رستم و دیو سفید، گذشتن سیاوش از آتش، و جنگ رستم و خاقان چین بود.
۲۲ سخنرانی سودمند توسط دانشمندانی از ایران، ، پاکستان، هند، لهستان، انگلستان، شوروی، ترکیه، و آلمان ایراد شد که بحث و گفتگوهای سازنده‌ای را به دنبال داشت.
دومین جشنواره توس
دومین جشن توس از دوشنبه ۱۴ تیر ماه تا آدینه ۱۸ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه مشهد برگزار شد.
در این جشنواره بزرگداشت از فرمان رضا شاه به برگزاری هزاره فردوسی و ساختمان آرامگاه فردوسی انجام گرفت و گفته شد این رضاشاه بود که هویت ایرانی را ۴۲ سال پیش از این تاریخ در برابر آرامگاه فردوسی به ایران بازگرداند.
در این جشنواره ۹ سخنرانی از سوی دانشمندانی از ایران، ایالات متحده آمریکا، آلمان غربی و یوگسلاوی ایراد شد. از آلمان هانس مولر و از آمریکا شیلا بلر و مارینا سیمپسون، از یوگسلاوی زکا بشیر، از ایران ضیاالدین سجادی، مهدی غروی، انجوی شیرازی، احمدعلی رجایی، علی رواقی سخنرانی کردند.
هانس مولر زندگی فردوسی و شاهنامه و تاثیر آن بر ادبیات آلمانی قرن هجده و نوزده را بررسی کرد. دوره‌ای که ملی‌گرایی در آلمان اوج گرفت و فردوسی سرمشق چامه‌سرایان آلمانی همانند اگوست هاینریش هوفمن فون فارلرز لبن[۹] شد. هاینریش هوفمن کسی است که سرود ملی آلمان را نوشت. هم چنین وی درباره هاینریش هاینه [۱۰] گفت که وی درباره فردوسی نوشته‌است که در آن دلسردی فردوسی از سلطان محمود غزنوی را به چامه کشیده است و هاینریش هاینه نیز در چامه‌های خود از سردی و روی‌گردانی به چامه سرایان گله کرده است.
سخنرانی‌هایی نیز به عمر خیام نیشابوری پیشکش شد.[۱۱] خیام سی سال پس از درگذشت پدر زبان پارسی فردوسی در نیشابور زاده شد.
سومین جشنواره توس
سومین جشن توس در روز پنج شنبه ۱۶ تیر ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی، در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی برگزار شد. دانشمندانی از کشورهای ایران، مصر، ژاپن و ترکیه ۱۹ سخنرانی علمی ایراد کردند.
نخست عبدالعظیم ولیان استاندار خراسان پشت میکرفون آمد و از میراث‌های فرهنگی سخن گفت. سپس دکتر ضیاءالدین سجادی مدیر جشن توس از توجه ویژه علیاحضرت شهبانو به جشن توس سخن گفت و کوشش‌های استاندار را در یاری دادن به جشنواره سپاس گفت. وی افزود که بلیت را بدین سبب می‌فروشیم که نظم برنامه‌ها بر چای بماند.
آنگاه دکتر فرهاد آبادانی نخستین سخنران، شاهنامه فردوسی و اندرز نامه‌های پهلوی را بررسی نمود. پس از روخوانی دکتر آبادانی، استاد محیط طباطبایی به یاری عصا اما استوار ایستاد و چنین گفت:
- تاکنون متاسفانه پژوهشگران سعی کرده‌اند که بر اساس روایات، فردوسی را بشناساند، متن شاهنامه است. شاهنامه منظوم بر اساس نثر دری بسیار فصیح به شعر دری درآمده است. ...
چهارمین جشنواره توس
جهارمین جشنواره توس از ۱۵ تا ۱۹ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی در آرامگاه پیر توس، مشهد و نیشابور برگزار شد. این جشنواره بر پایه بزرگداشت از فردوسی حماسه‌سرای ایران و گرامی‌داشت سنت‌های پهلوانی و همه سنت‌هایی که از شاهنامه فردوسی بر آمده سازماندهی شده بود. در کنار برنامه‌های اصلی جشنواره که بر پایه شاهنامه و فردوسی استوار است، آثار ارزنده سینمایی و تاترهایی با داستان‌های شاهنامه به نمایش در آمدند. درونمایه این جشنواره « فتوت و جوانمردی » بود و سخنرانان درباره جوانمردی سخن راندند. ورزش‌های پهلوانی، کشتی‌های سنتی، کشتی پهلوانی باستانی « زورخانه‌ای » که با « جوانمردی » پیوند دارد در ورزشگاه توس که در کنار آرامگاه فردوسی ساخته شده است به نمایش درآمد.
جشنواره توس در روز ۱۵ تیر ماه ۲۵۳۷ شاهنشاهی در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی در آرامگاه پدر زبان پارسی فردوسی گشایش یافت. علیاحضرت شهبانو در این آیین باشکوه فرمودند:
- فکر می‌کنم که جشن توس ریشه‌های فرهنگ ما را مستحکمتر می‌کند و یک پیوند عمیق‌تر و محکمتر بین ما و این آب و خاک ایجاد می‌کند. هر قدر این پیوندها مستحکمتر شود، موجودیت ما بیشتر تضمین شده است و ملتی خواهیم بود که هیچ وقت از بین نخواهیم رفت. فکر می‌کنم که جشن توس به دلیل استقبال زیاد مردم موفق بوده است.
- البته هنوز این جشنواره جوان است و باید برنامه‌ها و افراد بیشتری در این جشن شرکت داده شوند که خوشبختانه هر سال به تعداد برنامه‌ها و افراد شرکت کننده اضافه می‌شود.
جشنواره در پیشگاه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی با انجام ورزش‌های زورخانه‌ای آغاز شد. گود زورخانه جولانگاه پهلوانان ورزش‌های باستانی بود. در جهارمین جشنواره از میان ۶۶۷ کشتی‌گیر از شانزده شهر و بخش سرزمین خراسان، هشتاد و چهار پهلوان انتخاب شدند نا همراه با پهلوانان زابلی دست و پنجه نرم کنند.
پس از کشتی‌های محلی ایرانی در جایگاه ویژه‌ای در آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی برنامه‌های موسیقی دو تار و آواز شمال خراسان اجرا شد. دیدار هنرمندان بخش حمرا و گل افروز که نوازندگان دو تار بودند و نیز تماشای برنامه‌های « آق مراد چاریوف » دوتار نواز پرآوازه عشق آباد شوروی اجرا کننده موسیقی ترکمنی ساعت‌ها به درازا کشید. درگوشه‌ای دیگر در آرامگاه خیام قطعاتی از موسیقی ایرانی از سوی گروه سماعی به ترنم در آمد.
هشت فیلم سینمایی هم در چهارمین جشنوار نمایش داده شد: ۱- فیلم «لات جوانمرد» به کارگردانی « مجید محسنی » ۲- فیلم « داش آکل » ساخته مسعود کیمیایی ۳- فیلم سیاوش ساخته « بوریس گیمیاگروف » ۴- فیلم هفت سامورایی به کارگردانی « اکیرا کوروساوا» [۱۲] ۵- چند فیلم حماسی از کشور شوروی ۶- یک فیلم وسترن از کشور شوروی ۷- یک فیلم حماسی از هند ۸- یک فیلم وسترن آمریکایی .
بخشی از جشنواره توس ویژه اجرای نمایشنامه‌ها بود. نمایشنامه‌هایی چون «پوریای ولی » به کارگردانی محمد هاشمی و با بهره‌گیری از نوشته‌های کهن، و « پهلوان شیر دل کهنه سوار » کار محمد هاشمی بر روی سن رفت. برنامه‌های نمایشی دیگری چون « گرگین و خوبچهر » نمایشنامه عروسکی کار مهدی فقیه و « سدای پای فریدون » به کارگردانی علاءالدین رحیمی، « گیل گمش » به کارگردانی شهرو خردمند این سومین کار شهرو خردمند بود که در جشنواره توس اجرا شد.
به مناسبت برگزاری جشنواره توس در خراسان در آرامگاه فردوسی چامه‌ای سراییده و خوانده شد:
فردوسی بزرگ
ای شاعر بزرگ و توانای روزگار
- ای پایه‌های کاخ سخن از تو استوار
ای سنگر عظیم نژاد و زبان ما
- ای گفته‌های نغز تو چون در شاهوار
ای داستان‌سرای دلیران باستان
- جاوید از تو نام بسی شاه تاجدار
ای از تو زنده رستم و گیو و توس
- گردان سرفراز و دلیران نامدار
شهنامه تو مظهر میهن‌پرستی است
- دنیا نیدیده بهتر از این شعر، شاهکار
درس شجاعت است و طریق فتوت است
- آیین مهر شاه تو را شیوه و شعار
گفتار دلنشین تو پندست و حکمت است
- هر چند همچو کوه عظیم است و پایدار
تنها تو را به کشور ما این مقام نیست
- بر مردم جهان شده قدر تو آشکار
فرزند ارجمند خراسان ما تویی
- باشد زبان پارسی از تو به یادگار
تنها به خاک توس که ایران زمین کند
- بر نام جاودان بلند تو افتخار
فتنه ۱۳۵۷
پس از فتنه اسلامی چند سالی جشنواره توس برگزار شد، سپس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزاری جشنواره‌های فرهنگی ایران را به گردن گرفت. اکنون جشنواره فرهنگی هنری امام رضا -شمس توس هر سال در استان خراسان برگزار می‌شود.
دانشگاه فردوسی نیز به دانشگاه مشهد دگرگون شد.
قوانین
- قانون اجازه تخصیص عواید اضافی تمبر فردوسی برای ساختن مقبره فردوسی - مصوب ۱ بهمن ماه ۱۳۰۴ شمسی
- تصمیم جلسه پانزدهم حوت ۱۳۰۳ راجع به دعوت دولت به تعمیر مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی – مصوب ۱۵ اسفند (حوت) ۱۳۰۳ مجلس شورای ملی
- قانون اختصاص بیست هزار تومان از محل صرفه‌جویی بودجه ۱۳۰۶ مجلس برای ساختمان مقبره فردوسی - مصوب ۲۹ تیر ۱۳۰۶ مجلس شورای ملی
- قانون اجازه پرداخت مبلغ ده‌هزار تومان از صرفه‌جویی بودجه ۱۳۰۸ و ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی برای تکمیل ساختمان مقبره حکیم فردوسی - - مصوب ۳ تیر ۱۳۰۹
منابع
- ↑ استاد ابوالقاسم فردوسی توسی
- ↑ Iran: Visual Arts: Qahveh Khanehei Painting (Tea House style of painting)
- ↑ منصوره پیرنیا: سفرنامه شهبانو، انتشارات مهر ایران، راک ویل، ۱۳۷۱، ص. ۲۵۱ - ۲۵۵
- ↑ رضا شاه پهلوی
- ↑ هزاره فردوسی
- ↑ جشن هنر شیراز
- ↑ انتشارات دفتر مخصوص شهبانو، تهران، ۲۵۳۴ شاهنشاهی
- ↑ پرویز ناتل خانلری
- ↑ August Heinrich Hoffmann von Fallersleben
- ↑ Heinrich Heine
- ↑ عمرخیام
- ↑ Akira Kurosawa