مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ بهمن (دلو) ۱۳۰۳ نشست ۱۱۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ بهمن (دلو) ۱۳۰۳ نشست ۱۱۸
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۵
جلسه: ۱۱۸
صورت مشروح مجلس یوم سه‌شنبه هفتم برج دلو ۱۳۰۳ مطابق دوم رجب ۱۳۴۳
مجلس دو ساعت و نیم قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم یکشنبه پنجم دلو را آقای میرزا جواد خان قرائت نمودند.
رئیس ـ آقای امیر حشمت. (اجازه)
امیر حشمت ـ قبل از دستور عرض دارم
رئیس ـ آقای ضیاء‌الواعظین (اجازه)
ضیاء‌الواعظین ـ بنده را جزو دیرآمدگان بی‌اجازه منظور داشته‌اند در صورتی که بنده برای جلسه قبل اصلاً عذر خواسته بودم که معالجه بکنم بالاخره بعد هم آمدم در کمیسیون عرایض هم اجازه بنده هست. راجع به دستور هم عرض دارم بعد عرض می‌کنم.
رئیس ـ تحقیق و اصلاح می‌شود. آقای سالار لشگر
سالار لشگر ـ قبل از دستور عرض دارم.
رئیس ـ آقای حائری‌زاده
حائری‌زاده ـ عرض بنده هم قبل از دستور است.
رئیس ـ آقای شریعتمدار (اجازه)
شریعتمدار ـ قبل از دستور عرض دارم.
رئیس ـ آقای ملک‌التجار (اجازه)
ملک‌التجار ـ عرض بنده هم قبل از دستور است.
رئیس ـ نسبت به صورت مجلس ایرادی نیست؟
(گفتند ـ خیر)
رئیس ـ آقای امیر حشمت (اجازه)
امیر حشمت ـ یک عده از ایرانی‌ها با تحمل مخارج زیاد و مدتی صرف وقت به اروپا رفته‌اند و در مدارس عالیه اروپا تحصیلات خود را تکمیل کرده‌اند و با تصدیق‌نامه به ایران مراجعت نموده‌اند دولت هم به واسطه قانون استخدام نمی‌تواند مشاغلی که متناسب با معلومات آنها است به آنها رجوع نماید و از معلومات و تخصص آنها استفاده نماید. لذا برای حفظ حقوق فضلی این‌گونه مردم و رفع مخطورات دولت جمعی از آقایان نمایندگان پیشنهادی کرده‌اند که تقدیم می‌کنم.
رئیس ـ آقای سالار لشگر (اجازه)
سالار لشگر ـ نسبت به راپورت کمیسیون نظام راجع به نظام اجباری خواستم عرض کنم که نظر به مسافرت آقای سپهدار اعظم کمیسیون از اکثریت افتاده است و نظر به این که این لایحه حاضر است و فقط در یک ماده مختصر اختلافی بین کمیسیون و دولت بود که آن هم رفع شد ولی برای این که مراجعه به کمیسیون بشود و این ماده در کمیسیون اصلاح و تصویب شود یک جلسه به فوریت لازم است که کمیسیون تشکیل شود که زودتر این ماده تصویب شده و راپورت آن تقدیم مجلس شود بنابراین مستدعی هستم اگر ممکن است امروز آقایان نمایندگان محترم دو نفر عضو کسری کمیسیون نظام را انتخاب بفرمایند که زودتر راپورتش تهیه و تقدیم شود.
رئیس ـ جزو دستور روز پنجشنبه می‌شود. چون قبلاً باید تبادل نظر بشود. آقای حائری‌زاده (اجازه)
حائری‌زاده ـ مدتی است در مجلس از اقتصادیات و تجارت صحبت می‌شود و یک کمیسیونی هم برای این مسئله انتخاب شد که نظری برای پیشرفت تجارت و اقتصادیات و جبران این خرابی‌ها و بدبختی‌ها بکند.بنده در این سفری که برای عیادت مرحوم اخوی به مشهد رفتم مشاهده کردم که در خراسان مال‌التجاره مهمی که دارند دو چیز است یکی پنبه است و یکی تریاک. در موضوع تریاک امروز نمی‌خواهم صحبت کنم که چه بدبختی‌هایی برای مردم از سوء اداره دولت پیش آمده است. راجع به پنبه هم راه نزدیک برای فروش آن روسیه بوده و چون حالا وضعیت روسیه یک ترتیبی است که دست‌های مختلف برای خرید پنبه نیست فقط یک دست است که در آنجا پنبه را خریداری می‌کند و بدیهی است وقتی مشتری یکی شده و فروشنده زیاد تعیین نرخ به دست مشتری است و برای فروشنده فایده نمی‌کند و اهالی خراسان راه دوری برای خودشان پیدا کرده بودند که راه دزد آب بود و پنبه را از آن سرحد خارج می‌کردند و لازم بود که دولت در این خصوص یک اقداماتی بکند و تسهیلاتی فراهم نماید تا مردم بهتر بتوانند مال‌التجاره‌شان را به بازار دنیا برسانند در صورتی که دیروز تلگرافاتی از دزداب رسیده و شکایت می‌کنند که باج راه را سابقاً از هر مشتری چهار قران می‌گرفتند در صورتی که راه بیرجند را هم درست تعمیر نمی‌کنند و آنچه هم درست کرده بودند رو به خرابی است با این که راه را درست نمی‌کنند سابقاً از هر مشتری چهار قران باج راه می‌گرفتند ولی با این خرابی راه حالا آمده‌اند و از هر مشتری هفت قران و ششصد دینار مطالبه می‌کنند. عوض این که تسهیلاتی برای امر تجارت فراهم کنند باج راه هم یک بر دو کرده‌اند راه‌ها را هم تعمیر نمی‌کنند اگرچه کپیه این تلگراف برای مجلس شورای ملی و هیئت دولت و تجار بود. ولی خواستم به عرض مجلس برسانم که در این مسئله باج راه خوب است کمیسیون اقتصادیات یک فکری بکنند و نماینده دولت را بخواهند و یک ترتیبی برای این کار بدهند که بیش از این لطمه به تجارت مملکت وارد نیاید. تلگراف را هم تقدیم می‌کنم.
رئیس ـ آقای شریعتمدار. (اجازه)
شریعتمدار دامغانی ـ یک مختصر مطالعه‌ای که در اوضاع ولایات یا مسافرتی که انسان بکند وضعیات اسف‌آور اهالی ایالات و ولایات به نظرش می‌آید بالخصوص مردم ولایات دائماً از کار و کسب خود فلج و بیکار مانده و متصل مشغول دفاع از مأمورین مالیه هستند. بزرگترین و مهمترین مشکلاتی که برای مردم ولایات درست شده همین ادارات مالیه ولایات است و در واقع می‌توان گفت تمام زندگانی مردم از فلاحت و تجارت و غیره مختل شده برای این که باید متصل از مأمورین مالیه و ادارات مالیه دفاع کنند.
(بعضی از نمایندگان ـ صحیح است)
مثلاً وقتی که مجلس شورای ملی خانواری را رد کرد بنده خودم دیدم که عملیات مأمورین وصول خانواری بعد از رد کردن مجلس شدیدتر و سخت‌تر شد و با کمال شدت از مردم مطالبه می‌کردند در صورتی که علاوه بر این که عامه مردم علاقه به حکومت ملی دارند رأی شناسند و حاضر نیستند پس از رد کردن مجلس مالیاتی بدهند.
(صحیح است)
تا یک درجه هم این توهین به مجلس و اهمیت ندادن به مجلس را ثابت می‌کند. پس از آن که نیم عشر اوقاف تصویب نشد باز عملیات مأمورین مالیه شدیدتر شده مخصوصاً تلگرافاتی که از اداره عایدات داخلی می‌رسد خود بنده دیدم که تلگراف شده بود. عملیات خودتان را در وصول نیم عشر ادامه بدهید. این هم یک قدری بی‌علاقگی وزارت مالیه را نسبت به مجلس ثابت می‌کند و به عقیده بنده این یک توهین بزرگی است به مجلس همچنین در موضوع تحدید تریاک گاهی مردم را به خیال طرف سوءظن قرار می‌دهند مثلاً پیشکار مالیه شاهرود به مجرد سوءظن مدعی شد که اهالی بیارجمند بایستی دوازده من شیره بدهند. پس از شکایات زیاد بالاخره اداره عایدات هم تصدیق می‌کرد به مجرد سوءظن نمی‌شود مردم را متهم کرد و دوازده من شیره تریاک از آنها مطالبه کرد قرار شد مجلس تشکیل بدهند و رسیدگی کنند مردم وقت پیدا نکردند چون راه دور بود موقع ترکمانی هم بود نتوانستند بروند و تبرئه حاصل کنند.آن وقت مفتش حکم غیابی صادر کرد که دوازده من شیره را به علاوه یک جریمه باید اهالی بدهند تقریباً هزار و پانصد تومان مردم محکوم غیابی شده‌اند و از آنها می‌خواهند بگیرند. بنابراین مقدمات به عقیده بنده باید این اشکالاتی را که همیشه برای مردم در ولایات پیش می‌آید رفع کرد که هر روز مردم مشغول مدافعه از اداره مالیه و مأمورین مالیه یا سایر وزارتخانه‌ها نداشته و هر کس وظیفه خود را بداند و از حدود خودش تجاوز نکند. مأمورین هم این قدر درصدد تعدی و آزار مردم نباشند و تصور می‌کنم بهترین راه‌حلش هم همان است که مفتش پیش‌بینی کرده و آن انجمن‌های ایالتی و ولایتی است.این انجمن‌ها که تشکیل بشود تمام این مشکلات برطرف خواهد شد البته اگر قانونش محتاج به تجدیدنظر است باید اصلاح شود ولی مادام که این قانون نسخ نشده به قوت قانونی خودش باقی است و به آن باید عمل شود هر وقت که نسخ شد دیگر به آن عمل نکنند و از روی قانون جدید رفتار کنند. در هر حال راه حلش همان تشکیل انجمن‌های ایالتی و ولایتی است تا این قدر مردم دچار اشکال نباشند که متصل هر روز به وزارتخانه‌ها کاغذ و عریضه بنویسند و از طرف وزارتخانه‌ها هم به آنها جواب اداری بدهند و بالاخره در نتیجه سوءظن مردم را محکوم به تأدیه هزار و پانصد تومان بکنند یا مالیاتی را که مجلس رد کرده است به فشار از مردم مطالبه نمایند و به عقیده بنده خوب است که تذکر بدهیم دولت انجمن‌های ایالتی و ولایتی را برای ترفیه حال مردم و برای این که ادارات هم آسوده باشند و متصل مشغول رسیدگی به شکایات نباشند تشکیل بدهند تا مردم هم راحت شوند مأمورین هم این قدر به مردم تعدی نکنند (و در واقع این انجمن‌های ایالتی و ولایتی حکم یک مجلس کوچکی را دارد در ولایات) عجالتاً به این قانون عمل نمایند تا وقتی که در قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی تجدیدنظر بشود و بعد به هر شکلی که درآمد همان طور عمل نمایند.
بعضی از نمایندگان ـ صحیح است.
رئیس ـ آقای ملک‌التجار (اجازه)
ملک‌التجار ـ برای این که بیانات جلسه گذشته بنده راجع به اصلاحات عدلیه سوء تعبیر نشود لازم می‌دانم عرض کنم که اساساً اعتراضات بنده به قوانین موضوعه نبوده است. بلکه نظرم در اجرای قوانین و تفننات قضات در منصوصات موافق اراده و فهم خودشان بوده است ولی خیلی متأسفم که آقای معاون وزارت عدلیه در ضمن بیانات‌شان یک اظهاری کردند که یک نگرانی در جامعه ایجاد کرد و آن این بود که برای قضات به مجازات قائل نشد و استنباطات قاضی را (آن هم قاضی که خودش را از دادن امتحان معاف می‌داند و قاضی عرف است) در مقابل نص حجت می‌دانستند بنده عرضم از تشریحی که امروز راجع به عدلیه کردم این بود که البته نبایستی قضات مطلق‌العنان باشند یعنی هر اراده که خودشان بکنند آن اراده را قانون بپندارند و اگر بنا بود استنباط قاضی مدخلیت داشته باشند دیگر این همه قوانین وضع نمی‌شد ولی این مواد در عدلیه اجرا نمی‌شد.این عبارات و این مواد تماماً به فارسی نوشته شده و فهم آن هم برای فارسی‌دانی تصور می‌کنم خیلی سهل و آسان باشد این است که بنده از آقایان وکلای عظام تقاضا می‌کنم که یک فکری برای این قضات بکنند و یک مجازاتی از برای آنها قائل بشوند که رفع نگرانی از مردم بشود.
بعضی از نمایندگان ـ وارد دستور بشویم.
رئیس ـ دستور امروز اولاً قرارداد پستی بین ایران و روس است و ماده اول اعتراض نرسیده است. در ماده دوم آقای کی‌استوان اعتراض کرده‌اند که طبع و توزیع شده است اگر اظهاراتی دارید به عنوان ارجاع به کمیسیون بفرمایید.
کی‌استوان ـ خیر توضیحی ندارم
حائری‌زاده ـ خوب است قرائت شود.
رئیس ـ طبع و توزیع شده است. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده ۲ ـ از نظر دوم پس از (حمل می‌نماید) از جمله:
(در صورتی که الی آخر زاید است قسمت ثانی ماده فوق از اواخر دو سطر انتها پس از (نخواهد بود) از جمله (بدیهی است الی آخر زیادی است)
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. ماده سوم هم اعتراض دارد قرائت می‌شود. (این طور قرائت شد)
ماده ۳ نیز زاید می‌باشد زیرا جای دستی است که برای روس‌ها باز می‌گذاریم و در آتیه البته دچار اشتباه می‌شویم
رئیس - (خطاب به کی‌استوان) توضیحی دارید؟
کی‌استوان ـ خیر
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون این اعتراض را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. در ماده چهارم هم اعتراضی هست (این طور خوانده شد)
ماده ۴ ـ زاید است روسیه پول ندارد مگر مقصود تأدیه پول از طرف ایران باشد.
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(دو سه نفر قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. در ماده پنجم اعتراض نرسیده است. در ماده ششم آقای کی‌استوان باز اعتراض دارند. (به شرح آتی قرائت شد)
در ماده ششم همچنان در بعضی مواد اسمی از نرخ‌های عمومی برده شده است در صورتی که دولت سویت اگر در مجمع بین‌المللی پستی عضویت ندارد چگونه حصول آن فیمابین دولتین امکان دارد؟ زیرا در موقع اختلاف حکمیت آن در مجمع پستی بین‌المللی که یکی از طرفین عضویت نداشته باشند روی نخواهد داد و حکمیت در میان خود در این گونه مواقع با سابقه که با روسیه در عدم اجرای بسیاری از مواد عهود داریم چگونه تواند شد
رهنما مخبر کمیسیون ـ عرض می‌کنم مقصودم در اینجا عهدنامه پستی بین‌المللی است و دولت روسیه اخیراً آن را قبول کرده است.
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون را نسبت به این اعتراض قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده کمی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد
حائری‌زاده ـ این اعتراضات را حالا داده‌اند ما مسبوق نیستیم.
رئیس ـ بایستی زودتر بدهند اینجا روز شنبه اعلام شده بود که جزو دستور روز سه‌شنبه است می‌بایستی قبلاً می‌نوشتند و می‌دادند اگر تأخیر کرده‌اند تقصیری بر ما متوجه نیست.
حائری‌زاده ـ خبر کمیسیون الساعه به ما رسیده است
رئیس ـ بسیار خوب می‌بایستی چهار روز قبل داده باشند. در ماده هفتم نیز اعتراض از طرف آقای کی‌استوان رسیده است (به شرح زیر خوانده شد)
در اواخر ماده ۷ نوشته شده (با توافق نظر مملکتین) به جمله (با توافق نظر دولتین) تصور می‌کنم تبدیل شود بهتر است.
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون را در این موضوع قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده کمی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. در ماده هشتم تلگراف بی‌سیم حذف شود زیرا فقط بهره‌مندی روس منظور می‌گردد و ایران معامله متقابله ندارد
رئیس ـ توضیحی دارید؟
کی‌استوان ـ خیر
رئیس ـ آقایانی که ارجاع به کمیسیون را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند
(دو سه نفر قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. ماده نهم ایرادی ندارد در قسمت چهارم ماده دهم آقای کی‌استوان ایرادی دارند قرائت می‌شود. (به شرح آتی قرائت شد)
در قسمت چهارم از ماده دهم (لغت فرس ماژر) نظر به این که در روسیه اداره رسمی دولتی موسوم به (چه‌کا) که اکنون نام آن به (کپو) تبدیل یافته وجود دارد که کار آن اداره فقط اعمال فورس ماژور می‌باشد باید در باب فورس‌ماژور و اداره فوق‌الذکر توضیح داده شود و گرنه پست‌های قیمتی و یا سیاسی ما دچار اداره چلله (کپو) تواند شد.
رئیس ـ پیشنهادی از طرف آقای مدرس رسیده است قرائت می‌شود (به شرح آتی قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم لایحه از دستور امروز خارج شود.
مدرس ـ توضیحش این است که این لایحه را امروز به ما داده‌اند اصل لایحه را هم امروز به ما داده‌اند.
رئیس ـ آقا لایحه را امروز نداده‌اند تقریباً یک ماه است لایحه داده شده چرا این طور می‌فرمایید؟
مدرس ـ اصلاحات را عرض می‌کنم. بنابراین خواستم عرض کنم اگر اجازه بفرمایید از دستور امروز خارج شود تا مطالعه نماییم که در جلسه بعد مطرح شود عیبی ندارد.
رئیس ـ لایحه از یک ماه متجاوز است که توزیع شده و اصلاحات هم که از طرف بعضی از آقایان پیشنهاد شده طبع شده و می‌بایستی زودتر داده باشند به این جهت قدری تأخیر شده. رأی می‌گیریم برای خروج از دستور.
مخبر ـ البته آقایان نمایندگان مسبوقند که مدتی است این قرارداد طبع و توزیع شده اعتراضاتی هم که آقای یاسایی و سایرین کرده بودند چهار روز قبل طبع شده است یک قسمت آن هم دیروز طبع و توزیع شد بنابراین اگر بخواهیم از دستور امروز خارج کنیم اسباب تعویق می‌شود و بنده تصور می‌کنم اگر از دستور خارج نشود بهتر است
رئیس ـ آقایانی که تصویب می‌کنند لایحه از دستور امروز خارج شود قیام فرمایند.
(جمعی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. اعتراض ماده دهم قرائت شد. رأی می‌گیریم در قابل توجه بودن ارجاع به کمیسیون آقایان موافقین قابل توجه فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. در مواد ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ اعتراض نرسیده است راجع به پروتکل آقای حاج سیدالمحققین ایرادی داشته‌اند که طبع و توزیع شده است بفرمایید آقا.
حاج سیدالمحققین ـ ایراد بنده راجع به تاریخ بود: قرارداد منعقده در مسکو بیست و پنجم و بیست و هفتم آوریل سنه هزار و نهصد و بیست و سه است و پروتکلی که مابین وزارت خارجه و نماینده روس‌ها در تهران منعقد شده است تاریخ هزار و نهصد و بیست و چهار را نشان می‌دهد و اینجا بین این دو تاریخ یک اشتباهی حاصل شده است می‌خواستم این اختلاف به عنوان ارجاع به کمیسیون اصلاح شود.
مخبر ـ در این قسمت همان قسم که نماینده محترم فرمودند این اشتباه شاید در مطبعه شده باشد و ممکن است به اصل پروتوکل رجوع شود گویا صحیحش هزار و نهصد و بیست و سه باشد چون تاریخ انعقادش در مسکو هزار و نهصد و بیست و سه بوده است و این که نوشته‌اند بیست و چهار اشتباه شده است اساساً بیست و سه است.
نظم‌الملک ـ اصل قرارداد در هزار و نهصد و بیست و سه بسته شده است وقتی که به کمیسیون مراجعه شد کمیسیون خارجه و فوائد عامه و پست و تلگراف یک نظریاتی پیدا کردند و دوباره به وزارت امور خارجه مراجعه شد وزارت خارجه با سفارت روس در تهران و سفارت خودمان در مسکو داخل مذاکره شد و بالاخره اصلاحاتی را که کمیسیون خارجه در نظر گرفته بود قبول کردند و پروتوکلی که اخیراً در سنه هزار و نهصد و بیست و چهار بسته شد و تصور می‌کنم مخبر محترم اشتباه فرموده باشند و گمان نمی‌کنم اشتباهی شده باشد
مخبر ـ عرض کردم قسمت راجع به اصل پروتوکل محل اختلاف نیست نماینده محترم اشتباه فرمودند همان طوری که ایشان فرمودند یک پروتوکلی اخیراً در هفتم اکتبر هزار و نهصد و بیست و چهار که گویا مطابق پانزدهم میزان هزار و سیصد و سه باشد بسته شده و اینجا راجع به پروتکل دو قسمت دارد و مشتمل بر دو جزء است.اول می‌گوید زبان رسمی قراردادهای پستی و تلگرافی مورخ بیست و پنجم و بیست و هفتم آوریل هزار و نهصد و بیست و چهار و این غلط است باید هزار و نهصد و بیست و سه باشد به طوری که آقای حاج سیدالمحققین هم اشاره فرمودند. چون قراردادهایی که بسته شده است یکی در تاریخ بیست و پنجم و یکی در تاریخ بیست و هفتم آوریل هزار و نهصد و بیست و سه بوده است و آقای نماینده محترم شاید تصور فرمودند که مقصود آقای حاج سیدالمحققین پروتوکلی است که اخیراً بسته شده در صورتی که مقصود ایشان تاریخ قرارداد منعقده در مسکو است که سه هزار و نهصد و بیست و سه بود و در هر حال یا در مطبعه اشتباه شده یا در اصل قضیه سهو شده این تاریخ باید درست نوشته شود هزار و نهصد و بیست و سه.
رئیس ـ در ماده واحده هم هزار و نهصد و بیست و سه نوشته شده است
(مخبر ـ صحیح است)
رأی می‌گیریم به قابل توجه ارجاع به کمیسیون نسبت به اعتراض آقای حاج سیدالمحققین.
تقی‌زاده ـ اجازه می‌فرمایید
رئیس ـ بفرمایید
تقی‌زاده ـ بنده هم می‌خواستم عرض کنم که ایراد آقا صحیح است و تصور می‌کنم لازم به رأی گرفتن هم نباشد و باید به اصل رجوع کنند اگر در اصل هم این طور باشد باید اصلاح شود چون ممکن است سهو شده باشد چنانچه در بعضی چیزهای دیگر هم دیده شده که سهو می‌شود و البته باید اصلاح شود.
رئیس ـ رأی می‌گیریم برای ارجاع به کمیسیون آقایان موافقین قابل توجه قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه شد موضوع قرارداد پستی خاتمه یافت می‌رسیم به قرارداد تلگرافی اعتراض آقای یاسایی راجع به سانسور، طبع و توزیع هم شده است بفرمایید.
یاسایی ـ در نتیجه مذاکراتی که چندی قبل با آقای تقی‌زاده نمودم و توضیحاتی که ایشان دادند بنده متقاعد شدم.
رئیس ـ یک اعتراض دیگر هم کرده بودید راجع به اجتماعی و اشتراکی
یاسایی ـ راجع به این قسمت هم همین طور متقاعد شدم
رئیس ـ آقای حاج سیدالمحققین راجع به پروتوکل ایرادی دارند؟
حاج سیدالمحققین ـ بنده اعتراضم راجع به همان قسمت اختلاف تاریخ بود که آقای مخبر هم دفاع فرمودند و باید به اصل مراجعه شده و تاریخ تصحیح شود دیگر اعتراض ندارم.
رئیس ـ رأی می‌گیریم در قابل توجه بودن به کمیسیون اعتراض آقایان موافقین قیام فرمایند.
(عده کمی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. آقای حاج سیدالمحققین (اجازه)
حاج سیدالمحققین ـ اعتراض بنده راجع به اختلاف تاریخ بود که مجلس راجع به قسمت اول قبول کردند یعنی راجع به قسمت پست قبول کردند ولی راجع به قسمت تلگراف قبول نفرمودند و رأی ندادند بنده ملتفت نشدم که چطور شد در صورتی که هر دو یک ایراد بود رأی ندادند.
رئیس ـ ماده واحده قرائت می‌شود رأی می‌گیریم. (این طور قرائت شد)
ماده واحده ـ مجلس شورای ملی مقاوله‌نامه تلگرافی را که در مسکو بین نمایندگان دولتین ایران و روسیه منعقد و امضا شده است.
به جزو دیل تصویب می‌نماید:
۱ـ مقاوله‌نامه تلگرافی مورخه ۲۷ آوریل ۱۹۲۳ مسیحی دارای ۱۲ ماده
۲ـ اظهارنامه راجع به مقاوله‌نامه تلگرافی مورخه ۲۷ آوریل ۱۹۲۳ مسیحی یک ورقه.
۳ـ پروتوکل ضمیمه مورخه هفتم اکتبر ۱۹۲۴ که بین وزارت خارجه دولت ایران و سفارت دولت جمهوری روسیه در تهران امضا شده است.
رئیس ـ چنانچه ملاحظه می‌فرمایید در اینجا هم تاریخ ۱۹۲۳ نوشته شده است. آقای افشار (اجازه)
افشار ـ در ماده چهار و پنج نظامنامه ضمیمه بنده ایرادی داشتم طبع و توزیع هم شده نمی‌دانم چرا مطرح نشده است.
رئیس ـ نظامنامه نباید به تصویب مجلس برسد.
بعضی از نمایندگان ـ صحیح است
افشار ـ چون ضمیمه بود خواستم ایراداتم را به عرض برسانم.
رئیس ـ به نظر بنده این طور می‌رسد حالا آقای معاون و آقای مخبر اینجا هستند ممکن است توضیح بدهند در هر حال گویا نظامنامه اجرائیه را کمیسیون اشتباهاً داده بودند طبع شود.
مخبر ـ توضیحی که حضرت آقای رئیس نسبت به نظامنامه فرمودند صحیح است. زیرا قسمت نظامنامه مربوط به اینجا نیست و با خود دولت است. آن قسمتی که برای طبع فرستاده شده بود کمیسیون سابقاً فرستاده بود ولی در ماده واحده که بنده فرستادم که طبع شده و الان هم قرائت شد اسمی از نظامنامه برده نشده بنابراین اعتراض آقای افشار راجع به نظامنامه وارد نیست.
رئیس ـ آقای تقی‌زاده (اجازه)
تقی‌زاده ـ بنده فقط یک اصلاح عبارتی در قسمت سوم دارم آنجا نوشته شده سفارت دولت جمهوری روسیه برای این که عبارت صحیح باشد باید مثل پروتکل نوشته شود دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی شوروی چون در موقعی که پروتوکل امضا شده است دیگر دولت جمهوری روسیه نامیده نمی‌شود.
رئیس ـ در ماده واحده می‌فرمایید؟
تقی‌زاده ـ بلی بلی. حالا دیگر روسیه دولت جمهوری نیست و باید مثل پروتوکل نوشته شود روسیه هم لازم ندارد.
بعضی از نمایندگان ـ این اعتراض است باید قبلاً طبع و توزیع شده باشد.
رئیس ـ این اعتراض به متن عهدنامه و قرارداد نیست راجع به ماده واحده‌ای است که از طرف کمیسیون پیشنهاد شده است.
مخبر ـ در این قسمت همان طور که آقای تقی‌زاده فرمودند ممکن است عبارت را تغییر داد و همان طور که پروتوکل نوشته شده نوشته شود دولت اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی و به همین شکل هم داده شود.
(بعضی از نمایندگان ـ صحیح است)
(قسمت سوم ماده واحده به شرح آتی قرائت شد)
۳ـ پروتوکل ضمیمه مورخه هفتم اکتبر ۱۹۳۴ که بین وزارت خارجه دولت ایران و سفارت دولت شوروی جماهیر سوسیالیستی روسیه در تهران امضا شده است
مخبر ـ اصل پروتوکل این قسمت را دارد و باید این طور اصلاح شود.
پروتوکل ضمیمه مورخه هفتم اکتبر ۱۹۲۴ که بین وزارت خارجه دولت ایران و سفارت دولت اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی روسیه در تهران امضا شده است (مجدداً به شرح آتی قرائت گردید)
پروتوکل ضمیمه مورخه هفتم اکتبر
۱۹۲۴ که بین وزارت خارجه دولت ایران و سفارت دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی روسیه در تهران امضا شده است.
تقی‌زاده ـ دیگر روسیه نمی‌خواهد. اجازه می‌فرمایید؟
رئیس ـ بفرمایید.
تقی‌زاده ـ تا قریب یک سال و نیم بیش از این اسم آن دولت روسیه بود و بعد از آن تاریخ اسم آن دولت روسیه نیست اسم آن دولت همین است که عرض کردم دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی چون دولت روسیه با چندین جمهوری جمع شده و دولت جماهیر را تشکیل داده مثل ممالک متحده آمریکا وقتی گفته شد دیگر گفتن اتازونی را نمی‌خواهد در اینجا هم که پروتوکل نوشته شده است همین طوری که بنده عرض کردم اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نوشته شده و باید همین طور نوشته شود.
رئیس ـ رأی می‌گیریم به ماده واحده به ترتیبی که قرائت شد با حذف لفظ روسیه. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام کنند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. لایحه راجع به معافیت ماشین‌های فلاحتی و صنعتی از حقوق گمرکی مطرح است پیشنهادهایی شده بود که دیروز نتوانستیم رأی بگیریم امروز درباره آنها رأی می‌گیریم.
پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا. (به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم دولت اتومبیل‌های بارکش (کامین) که وارد سرحد می‌شود صدی پنج از اصل قیمت آن را به عنوان مساعده و تشویق به صاحبانش بدهد.
رئیس ـ بفرمایید
محمدولی میرزا ـ در این مسئله معافیت ماشین‌های فلاحتی و صنعتی که بعد منجر به معافیت اتومبیل شد مذاکره خیلی زیادی شده است البته بنده نمی‌خواهم راجع به پیشنهاد خودم توضیحات خیلی مبسوط و مفصلی داده باشیم ولی یک مسئله که تصور می‌کنم لازم و ضروری باشد و در هر صورت بنده آن را لازم می‌دانستم این است و از این نقطه‌نظر این پیشنهاد را کردم که هم به این پیشنهاد عقیده‌مندم و هم بتوانم توضیحات خود را عرض کنم. یکی از نمایندگان محترم در ضمن مذاکره در جلسه گذشته اظهار فرمودند که مخصوصاً این معافیت یک ضرر عمده از نقطه‌نظر اقتصادی وارد خواهد آورد ولی دلایلی اقامه نکردند و فقط قناعت فرمودند به این که تکرار بکنند که این سبب ضرر اقتصادی است بنده به طوری که در پیشنهاد خودم عرض کردم به کلی در این موضوع مخالف نظریه ایشان را دارم و تصور می‌کنم که ما برای ورود کامیون نباید فقط به معافیت قانع شویم و رضایت بدهیم به طوری که بنده در پیشنهادم عرض کرده‌ام هیچ مقید نکرده‌ام که اتومبیل سواری و اتوبوس حمل و نقل مسافر باشد و فقط اتومبیل بارکش و کامیون را عرض کرده‌ام یک کامیونی است که ممکن است پنج هزار تومان قیمت داشته باشد و در سرحد پنج هزار تومان وارد شود مثل کامین‌های کوچک که معروف است به لوی ولی لوی‌هایی هستند که حتی ممکن است به هزار و دویست هزار تومان وارد شود. بنده معتقدم که نه فقط آنها را باید معاف کرد بلکه باید به عنوان تشویق یک چیزی هم دستی به صاحبان آنها بدهد. این عقیده بنده است و آن روزی که این پیشنهاد را یکی از آقایان نمایندگان کردند آقایان آن طوری که باید دقت و توجه در اصل موضوع نفرمودند و بعد هم کم‌کم به مرور از بس پیشنهادات زیاد شد در این ماده به کلی آن فکری که در اول حکمفرما بود و ایجاد این پیشنهاد را کردید عقیده من یک قدری از جریان خودش انحراف پیدا کرد. مسئله سر این بود که باید تشویق کرد. تشویق یعنی چه؟ یعنی تشویق حمل و نقل مال‌التجاره به قیمت ارزان و آن نماینده محترمی که در اینجا فرمودند این از نقطه‌نظر اقتصادی مضر است بنده توجه ایشان را به همین مسئله معطوف می‌کنم که اگر ما یک وسایل حمل و نقلی داشته باشیم . . .امروز قند و شکر که در انزلی یک قیمتی دارد. آن قیمت را اگر شما مقایسه بفرمایید با قیمتی که در بنادر جنوبی ما دارد خواهید دید که قند و شکر در بنادر جنوبی یا بنادر شمالی شاید تومانی ۳ قران چهار قران ارزان‌تر باشد. چرا این ارزانی درباره تهران و شهرهای دیگر هیچ مؤثر نیست و علت این که تأثیری ندارد چیست؟ علت این است که ما وسایل نقلیه نداریم از بندر بوشهر از ناصری از حدود کارون که می‌خواهند قند و شکر بار کنند و بیاورند به اصفهان با آن کرایه که هست صرف نمی‌کند اگر ما بتوانیم امروز که وسایل نقلیه سریعی نداریم به توسط اتومبیل‌رانی وسایل حمل و نقل را توسعه بدهیم قطعاً در امور اقتصادی ما این مسئله ذی‌مدخل خواهد بود و اثرات آن در موضوع اقتصادیات به نفع مملکت و دولت تمام خواهد شد نه به ضرر که یکی از نمایندگان محترم آن روز تصریح کردند. این است که بنده عقیده‌مند هستم به این پیشنهادی که کرده‌ام آن هم فقط برای کامیون زیرا اتومبیل سواری را بنده معتقد نیستم ولی متأسفانه مجلس به عقیده بنده آن طوری که باید توجه نکرد. پیشنهادی هم که یک نفر از نمایندگان محترم فرمودند که گمرکی به طور تصاعد باشد. یعنی اتوبوس کم‌قیمت کمتر و هرچه قیمت اتوبوس بیشتر می‌شود و یک قدری نزدیک‌تر به لوکس می‌شود بیشتر بدهد و به کلی از گمرک معاف نشوند اگر قبول می‌شد خیلی از مشکلات ما را حل می‌کرد متأسفانه هرچه پیشنهاد در این موضوع شد پیشرفت نکرد و آن پیشنهادی هم که بنده کردم که قوه اسب را مأخذ قرار بدهند به طوری که در همه دنیا متداول است در اخذ حقوق گمرکی و اخذ مالیات‌ها مأخذ را قوه اسب می‌گیرند نه این که یک اتومبیلی هزار تومان می‌آورد یا یکی بیشتر متأسفانه آن پیشنهاد بنده هم قابل توجه نشد. این است که بنده خواستم در ضمن این پیشنهاد خودم لزوم این قسمت را عرض کنم و عرض کنم که مسئله معافیت اتومبیل‌های کامیون کاملاً به نفع و صرفه اقتصادیات مملکت است.
داور مخبر کمیسیون ـ بیانات حضرت والا یک شکوفه بود از تخمی که آقای تقی‌زاده کاشتند و در اولین مرحله که پیشنهاد فرمودند راجع به کامیون فرمودند خوب است یک مستمری هم در حق اشخاصی که کامیون وارد مملکت می‌کنند برقرار شود و بنده هم در اساس این فکر موافق هستم ولی بدبختانه وظیفه مخبر کمیسیون در قبول یا مخالفت کردن خیلی محدود است و قبول کردن یک پیشنهادی بسته است به این که تخمیناً نظر کمیسیون را که تا اندازه در دست او است نگاه کند و بیشتر نزدیک است به آن پیشنهاد که قبول کند یا نه؟ و بنده تصور نمی‌کنم در موضوع این پیشنهاد این طور باشد و نمی‌توانم از طرف کمیسیون قبول کنم و در این که این مسئله را خوب می‌دانم تردید به این که امروز ما در مجلس می‌توانیم قرار بگذاریم به آن کسی که کامیون می‌آورد یک مستمری همان طوری که آقای تقی‌زاده فرمودند و اساسی‌تر هم بود بدهند یا به این طور که شاهزاده محمدولی میرزا حالا پیشنهاد فرمودند صد پنج داده شود یا خیر؟ بنابراین بسته است به نظر آقایان نمایندگان
رئیس ـ آقایانی که پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(چند نفری برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای حاج میرزا عبدالوهاب. (به شرح ذیل خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم از اتومبیل‌های خصوصی سواری صدی پنجاه گمرک گرفته شود.
رئیس ـ در این باب گویا رأی نتوانیم بگیریم.
حاج میرزا عبدالوهاب ـ بسیار خوب.
رئیس ـ پیشنهادهای دیگر. (به شرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد آقای قائم‌مقام: بنده پیشنهاد می‌کنم رأی در ماده دوم تجزیه شود به اتومبیل‌های بارکش علیحده و اتومبیل‌های سواری جداگانه رأی گرفته شود:
پیشنهاد آقای تهرانی: این بنده پیشنهاد می‌نمایم در لایحه معافیت اتومبیل از گمرک جداگانه رأی گرفته شود.
پیشنهاد آقای حاج میرزا عبدالوهاب: بنده پیشنهاد می‌کنم که قسمت راجع به اتومبیل‌ها بین اتومبیل‌های بزرگ بارکش و سواری و بین اتومبیل‌های شخصی کوچک سواری تجزیه شود.
پیشنهاد آقای دولت‌آبادی: پیشنهاد می‌شود که تبصره ذیل اضافه شود: ماشین‌آلات صنعتی و فلاحتی که از شش ماه پیش از این تاریخ به سرحد ایران وارد شده در صورتی که گمرک آنها را نپرداخته باشند نیز از تأدیه گمرک معاف خواهند بود.
رئیس ـ بفرمایید.
دولت‌آبادی ـ مقصود از این معافیت همراهی با ماشین‌آلات است. که وسایل آوردنش فراهم بشود و به اقتصادیات کمک بشود و ممکن است بعضی از ماشین‌آلات در چند ماه پیش از این وارد شده باشد و گمرکش را نتوانستند بدهند یا بعضی از آنها در گمرک باشند و بعضی در راه‌ها مانده و دیرتر وارد شده باشند به این جهت باطر رسید که اگر بتوانم همراهی بکنم به آنها و آنها هم از این عنایت مجلس استفاده بکنند برای این که زودتر آن ماشین‌آلات هم به مقصد برسند این پیشنهاد مفید باشد و برای کار اقتصادیات خیلی نافع است دیگر بسته به نظر مجلس است.
مخبر ـ ماشین‌هایی که وارد شده‌اند اگر در گمرک مانده‌اند و هنوز خارج نشده‌اند طبیعتاً پس از تصویب این قانون از گمرک معاف هستند و اگر از آنجا گذشته‌اند دیگر نمی‌شود آنها را برگردانیم و به طوری که یکی از آقایان نمایندگان از خارج به بنده فرمودند اگر قبض هم داده باشند بنده تصور می‌کنم یک قدری مشکل باشد در این مذاکره داخل بشویم و از قراری که الان به بنده آقای وزیر فوائد عامه گفتند غالب این معافیت‌هایی گرفته‌اند یا به کلی معاف شده‌اند و یا تخفیفاتی گرفته‌اند بنابراین بهتر است که آقا این پیشنهاد را پس بگیرند.
رئیس ـ آقایانی که این پیشنهاد را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. پیشنهاد آقای اجاق (به مضمون ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم ماشین‌آلات فلاحتی و اتومبیل‌های بارکش از تأدیه حقوق گمرکی معاف باشند اتومبیل سواری معاف نباشد ولی اتومبیل سواری که برای سرویس حمل و نقل مسافر باشد از تاکس راه از نصف حقوق معمولی معاف باشد.
آقا سید حسن ـ نظر آقایانی که این پیشنهاد را کرده‌اند برای معافیت ماشین بوده و البته از حیث معاف بودن گمرک خواهد بود ولی از حیث راه‌ها عقیده بنده این است که باید بیشتر به آنها معافیت بدهیم چون بیشتر سختی‌ها راجع به باج راه است و هر گاه کسی با اتومبیل مسافرت بکند چنانچه آقایان هم مسافرت کرده‌اند دیده‌اند که از شخصی که سوار اتومبیل است مثل حیوانات باج می‌گیرند چه رسد به اتومبیل و تمام گمرکی که در سرحد می‌گیرند مثلاً صدی پانزده که از اتومبیل فرد می‌گیرند به همین جهت هشتاد تومان می‌شود ولی یک اتومبیل فرد که از تهران در ماه پنج مرتبه می‌تواند مسافرت کند اگر حساب کنیم می‌بینیم باج راهی که در یک ماه می‌دهد به مراتب زیادتر از این مبلغ می‌شود اگر آقایان بخواهند اتومبیل در ایران زیاد بشود باید تاکس راه را تخفیف بدهند تا زیاد شود. البته آقایان تصدیق می‌فرمایند که در کرمانشاهان اتومبیل کرایه خیلی بیشتر است از اینجا و به همین لحاظ یعنی باج راه است که اتومبیل‌هاشان را از دست داده‌اند از این جهت بنده این پیشنهاد را کردم دیگر بسته است به نظر آقایان.
مخبر ـ بنده تصور می‌کنم که ما کم‌کم داریم از موضوع خارج می‌شویم. مسئله باج راه اسباب زحمت هم شده و بالاخره باید فکری کرد و آقایان یک توجهی بکنند و بخواهند از دولت که یک ترتیبات دیگری بکنند که این باج راه کلکش کنده شود ولی در هر جا و هر مسئله که نمی‌شود فوراً مسئله باج راه را جلو کشید و بنده تصور می‌کنم که هر قدر این مسئله باج راه اهمیت داشته باشد جایش اینجا نیست و اگر بخواهیم اتومبیل‌ها را از دادن باج راه معاف کنیم بنده نمی‌دانم از کجا باید این کسر را جبران کرد؟ باید یک طریقی پیدا کنند و خود آقایان یا دولت یک لایحه راجع به باج راه تنظیم کنند و در آنجا هر نظری دارند پیشنهاد کنند ولکن راجع به باج راه تصور نمی‌کنم موردش اینجا باشد.
رئیس ـ آقایانی که این اصلاح پیشنهادی آقای اجاق را قابل توجه می‌دانند قیام فرمایند.
(معدودی برخاستند)
رئیس ـ قابل توجه نشد. (خطاب به مخبر) اصلاح دیگر پیشنهادی آقای تهرانی است که دیروز کرده بودند قبول کردید؟
مخبر ـ بلی در جلسه قبل ایشان پیشنهاد کردند که اتوبوس ضمیمه شود و مقصودشان این بود که بارکش‌های موتوردار و اتوبوس معاف شود این را بنده قبول کردم.
رئیس ـ خوانده می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
بارکش‌ها و اتوبوس‌های موتوردار تا پنج سال از حقوق ورودی گمرک معاف خواهند بود.
رئیس ـ قبول کردید.
مخبر ـ بلی قبول کردم.
رئیس ـ با حذف اتومبیل‌سواری؟
مخبر ـ بلی.
رئیس ـ آقای تهرانی. مقصود از این پیشنهاد چه بوده است با لایحه معافیت اتوموبیل از گمرک جداگانه رأی گرفته شود؟
آقا شیخ محمدعلی تهرانی ـ بیان واقع را آقای مخبر کردند بنده نسبت به کلیه موجبات حمل و نقل اشخاص یا اجناس عقیده‌مندم که به واسطه ترویج و تشویق اتومبیل‌ها و سایر وسایل حمل و نقل معافیت از گمرک داشته باشند اما نسبت به حمل و نقل خصوصی معتقد نیستم. لهذا اتوبوس را ضمیمه کردم به کامیون که فقط این دو تا معاف باشند از تأدیه حقوق گمرکی و سایرین معاف نباشند یعنی اتومبیل‌هایی که . . .
رئیس ـ مقصود آن نیست. آن پیشنهادها که قبول کردند یک پیشنهاد دیگر هم کرده‌اید.
تهرانی ـ وقتی که قبول کردند دیگر توضیح بنده موضوع ندارد
رئیس ـ چون پیشنهاد آقای تهرانی را مخبر قبول کرده‌اند تجزیه که آقای قائم‌مقام و حاج میرزا عبدالوهاب پیشنهاد کرده‌اند دیگر موضوع ندارد. آقای تقی‌زاده در موضوع پیشنهاد خودتان مصر هستید رأی بگیریم؟
تقی‌زاده ـ بلی رأی بگیرید
رئیس ـ پیشنهاد آقای تهرانی را کمیسیون قبول کرده است حالا پیشنهاد آقای تقی‌زاده اصلاح قبول می‌شود و نسبت به راپورت کمیسیون قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
اینجانب پیشنهاد می‌کنم که اتومبیل‌ها تا هزار تومان از گمرک معاف باشد.
وزیر فوائد عامه ـ بنده تصور می‌کنم در معافیت و عدم معافیت از حقوق گمرکی مبلغ نمی‌تواند یک اصلی واقع شود. یکی از دو اصل را باید اتخاذ کرد و یا باید گفت کلیه وسایل نقلیه موتوردار اعم از این که برای مسافر خصوصی یا عمومی یا حمل و نقل بار باشد باید از حقوق گمرکی معاف باشد این صحیح است ولی بالاخره ممکن است قبول هم بشود یا باید گفت به طوری که یکی از آقایان (گویا آقای تهرانی) پیشنهاد کردند اتوبوس و کامیون یعنی اتومبیل بارکش از نظر تشویق و تسهیل حمل و نقل و همچنین تشویق و تسهیل مسافرت معاف باشد اما اگر ما بخواهیم معافیت را شامل اتوموبیل بکنیم و مدرک و حد را هم هزار تومان قرار بدهیم یک کمک غیر مستقیمی است که به مسابقه کمپانی‌های اتومبیل‌سازی کرده‌ایم یعنی فقط تشویق کرده‌ایم رواج و فروش یک اتومبیل‌هایی را که ارزان باشد و آن فرد است. به انواع آن یعنی اتومبیل‌هایی که نسبتاً بی‌دوام است و در عین حالی که بنده طرفدار این هستم که هرچه وسایل ارتباط و نقلیه تازه رایج بشود بهتر است. در همان حال معتقدم که ما که اتومبیل و ماشین وارد می‌کنیم اتومبیل خوب وارد کنیم و اتومبیل بد و ارزان وارد نکنیم پس اگر آقای تقی‌زاده مبلغ را حذف بفرمایند بهتر است و اگر مبلغ را مدرک قرار ندهند و پیشنهاد کنند تمام اتومبیل‌ها معاف باشند بنده زیادتر می‌توانم موافقت کنم تا این که از حیث و مبلغ و قیمت حد معین کنند
رئیس ـ آقای تقی‌زاده (اجازه)
تقی‌زاده ـ در جلسه گذشته که این صحبت پیش آمد و بعضی آقایان اظهاراتی نسبت به سیستم اتومبیل کردند بنده اجازه خواسته بودم نوبت نرسید و مذاکرات کافی شد گویا پیشنهاد از خاطر آقایان رفته است و گمان کردند که بنده این پیشنهاد را کرده‌ام که تا فلان مقدار معین باشد.اصل عقیده بنده از روز اول این بود که همه اتومبیل‌ها از گمرک معاف باشند بعد خود کمیسیون قیمت را پیشنهاد کردند (شاید بنده هم چندان موافق نبودم) به قیمت هفتصد تومان ولی چون هفتصد تومانش از مجلس رد شد و باید اقرار کنم چون نوبت حرف به بنده نرسید این پیشنهاد را کردم تا اقلاً دلایلی را که دارم عرض کنم و هم هرچه ممکن است یک قسمتش بیشتر معاف باشد چون اصل رأی من این بود که همه اتومبیل‌ها معاف بشود نشداین پیشنهاد را کردم که اقلاً یک قسمت بزرگی معاف بشود و آن پیشنهاد قابل توجه شد ولی در جلسه گذشته آقایان از سیستم‌های مختلف صحبت کردند و همچو تلقی شد که بنده نسبت به یک اتومبیل مخصوص توجه دارم بنده باید عرض کنم که از سیستم اتومبیل سررشته ندارم ولی بعضی از آقایان در اینجا نطق‌های مفصل کردند و فرمودند تعیین قیمت هزار تومان باعث این می‌شود که از یک کارخانه مخصوصی که اتومبیل‌های ارزان دارد اتومبیل خریداری کنند و آن کارخانه فرد است که در آمریکا است و یک کارخانه دیگر هم هست که در فرانسه است و نتیجه این می‌شود که این دو کارخانه بیشتر اتومبیل وارد ایران نماید در صورتی که مقصود ما این نبود و اگر ممکن باشد همه اتومبیل‌ها معاف باشد من با کمال میل قبول می‌کنم ولی چون کمیسیون حداکثر قیمت را هفتصد تومان پیشنهاد کرد و رد شد به این جهت بنده این پیشنهاد را کردم و حالا هم بنده اصرار زیادی ندارم که نهصد تومان یا هزار تومان باشد و حالا که مسئله اتومبیل‌های بارکش و اتوبوس مسلم شده است در سایر آنها دیگر اصراری ندارم و نظری هم به هیچ کارخانه مخصوصی ندارم
وزیر فوائد عامه ـ نظر بنده هم عین نظریات آقای تقی‌زاده بود و بنده هم نظر نداشتم که ایشان نظر خاصی به یک کارخانه دارند ولی این طور پیش می‌آید برای این وقتی ما معاف کردیم اتومبیل‌هایی را که تا هزار تومان قیمت دارد آن وقت ارزان‌ترین اتومبیل‌های فابریریک‌های ممالک مختلفه تشویق خواهند شد حالا خواه آمریکا، یا آلمان، یا فرانسه، یا ایطالیا یا هرجا که می‌خواهد باشد ولی اصولاً باید گفت که اتومبیل اعم از باری و سواری عمومی و سواری شخصی از تأدیه حقوق گمرکی معاف باشد و این را هم نباید در نظر گرفت که اتومبیل تجمل است خیر به این حرف‌ها اتومبیل جزء ادوات لوکس نمی‌شود ولی در عین حال معاف بودن کلیه اتومبیل‌ها از حقوق گمرکی مستلزم کسر عایدات گمرک است. بنابراین اگر آقایان موافقت بفرمایند و آقای مخبر هم با تبادل نظر من قبول کردند.بنده هم کاملاً موافقم که اتومبیل‌های بارکش و اتوبوس معاف باشند در باب اتومبیل سواری (چون ما باید بسنجیم و منفعت و ضرر آن را ملاحظه کنیم و ببینیم که اگر مطلق اتومبیل‌ها از تأدیه حقوق گمرکی معاف باشد. چه ضرری به ما وارد خواهد شد و در مقابل چه منافعی خواهیم برد امروز رأی ندهیم تا این که وقت مطالعه داشته باشیم آن وقت بعد معافیت اتومبیل‌های سواری هم پیشنهاد می‌کنیم.
رئیس ـ بالاخره چه باید کرد؟
وزیر فوائد عامه ـ ممکن است آقای تقی‌زاده پیشنهادشان را پس بگیرید.
تقی‌زاده ـ بنده پس می‌گیرم.
رئیس ـ راپورت کمیسیون دوباره قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده دوم ـ بارکش‌ها و اتوبوس‌های موتوردار تا پنج سال از حقوق ورودی گمرک معاف خواهند بود.
وزیر فوائد عامه ـ دیگر پنج سال چرا.
مدرس ـ برای این که اگر زیادتر خواستیم دوباره رأی می‌دهیم
وزیر فوائد عامه ـ عکس قضیه هم ممکن است یعنی اگر بعد از پنج سال دیدید که دیگر مقتضی نیست ممکن است رأی داد که معاف باشند
رئیس ـ رأی می‌گیریم به ماده دوم که الان قرائت شد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر برخاستند)
رئیس ـ تصویب شد. پیشنهاد آقای قائم‌مقام به عنوان ماده الحاقیه خواهد بود بنده پیشنهاد می‌کنم از اتومبیل‌های سواری صدی ده گمرک گرفته شود.
قائم‌مقام ـ چون آقای وزیر فرمودند که این قسمت به کمیسیون مراجعه می‌شود یا در آنجا مطالعه شود در این صورت بنده عرضی ندارم
رئیس ـ مذاکرات راجع به کلیات است در کلیات مخالفی نیست
گفته شد - خیر
رئیس ـ رأی می‌گیریم به این لایحه که مشتمل بر پنج ماده است. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و الا ورقه کبود خواهند داد (اخذ و استخراج آرا به عمل آمده و نتیجه به طریق ذیل حاصل گردید) ورقه سفید علامت قبول ۷۶
رئیس ـ عده حضار نود و هشت با هفتاد و شش رأی تصویب شد
اسامی رأی دهندگان ـ آقایان غلامحسین میرزا، دستغیب، حاج میرزا علیرضا، مصدق‌الملک، روحی، سردار منتصر، شریعتمدار، حاج میرزا عبدالوهاب، نصرت‌الدوله، شاهزاده شیخ‌الرئیس، دیوان بیگی، کازرونی، کی استوان، میرزا آقا خان، احتشام‌الحکما، یاسایی، قائم‌مقام‌الملک، اسکندری، مشار اعظم، شوشتری، سهراب خان، اعتبارالدوله، سرکشیک‌زاده، میرزا جواد خان خوئی، وکیل‌الملک، رهنما، عدل‌الملک، ناصرالاسلام، سلیمان میرزا، صدرالاسلام، یمن‌الملک، سردار فاخر، تقی‌زاده، دولت‌آبادی، امیر حشمت، سردار مفخم، معظم‌السلطان، عظیمی، تهرانی، آقا شیخ جلال‌الدین، شیروانی، نجات، داور، سلطان‌العلما، ضیاء‌الملک، آقای مشیرالدوله، قوام‌الدوله، مساوات علایی، محمدولی میرزا، شیخ هادی شیخ‌الرئیس، افشار، حاج میرزا اسدالله خان، امین‌الشریعه، سالار لشگر مشیر اعظم، سید یعقوب، معاضدالسلطنه، مدرس، ملک‌الشعرا، صولت‌السلطنه، هرمزی، حاج سیدالمحققین، میرزا شهاب‌الدین، امیر اعلم، مصدق‌السلطنه، سردار نصرت، امیر احتشام، ضیاء‌الواعظین، سردار معتمد، شیخ‌الاسلام ملایری، ضیاءالاطبا، حائری‌زاده
رئیس ـ چند دقیقه تنفس داده می‌شود. (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس ـ خبر کمیسیون فوائد عامه راجع به راه بندر جز مطرح است. در کلیات مخالفی هست. آقای آقا سید محمدعلی (اجازه)
آقا سید محمدعلی شوشتری ـ بنده اصولاً با دادن این امتیاز موافقم ولی مخالفت من از این نقطه‌نظر است که بعضی از اهالی استرآباد و دامغان مکاتیبی به من نوشته‌اند و تقاضا کرده‌اند که در مجلس مذاکره شود شاید آقای مسعودالملک که صاحب امتیاز هستند و آقای وزیر فوائد عامه قبول کنند که در ثلث این امتیاز اهالی دامغان و استرآباد را سهیم و شریک کنند به این جهت بود که به مخبر محترم تذکر دادم و در صورتی که قبول کنند دیگر مخالفتی ندارم.
رهنما مخبر کمیسیون ـ اساساً خوب بود آقا مخالفت خودشان را در همان ماده که راجع به شرکت‌ها است اظهار می‌کردند. بنابراین ایشان در کلیات لایحه مخالفتی ندارند و پس از آن که وارد شور در مواد شدند و به آن ماده رسیدند ممکن است مخالفت خود را بفرمایند.
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ بنده موافقم
رئیس ـ مخالفی نیست؟
(گفتند ـ خیر)
رئیس ـ رأی می‌گیریم برای دخول در شور مواد. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب شد. ماده اول قرائت می‌شود (به شرح ذیل خوانده شد)
ماده اول ـ مجلس شورای ملی اعطای امتیاز انحصاری ساختن و دائر داشتن راه بندر جز به شهر دامغان و بندر جز به شهر استرآباد را برای مدت سی سال شمسی که ابتدای آن تاریخ مبادله این قرارداد است به آقای علی قلی خان مسعودالملک هزارجریبی تبعه مسلم ایران که در این قرارداد به نام صاحب امتیاز مذکوره می‌شود به شرایط ذیل تصویب می‌نماید.
رئیس ـ آقایان آقا سید یعقوب و عدل‌الملک موافقند. (آقای کازرونی)
کازرونی ـ بنده هم موافقم
رئیس ـ آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب ـ بنده از آقای مخبر یک سؤالی دارم و آن این است که این جاده که از روی اراضی مردم رد می‌شود تکلیف آنها چه چیز است؟
رئیس ـ این مربوط به این ماده نیست آقای روحی (اجازه)
روحی ـ بنده با مدت سی سال مخالفم برای این که تا پنج سال آنها می‌توانند راه را تسطیح کنند ده سال هم برای استفاده صاحب امتیاز معین کنید. بنابراین بنده معتقدم که بیست سال کافی است و پس از بیست سال به دولت واگذار کنند.
مخبر ـ در این قسمت آقای روحی فرمودند سی سال زیاد است در صورتی که بالاخره به صاحب امتیاز این مدت را قبولانده‌اند برای این که تقاضای او بیشتر بود البته آقایان تصدیق می‌فرمایند که راه ساختن یک سرمایه زیادی لازم دارد و باید فایده و سرمایه خود را بردارد و تعیین بیست سال باید در نتیجه یک محاسبه مرتبی باشد که به او بگویند شما آن قدر پول خرج کنید و آن قدر عایدی بردارید والا بدون محاسبه یک مدتی را از سی سال به بیست سال بیاورند منطق صحیحی ندارد.
رئیس ـ آقای عمادالسلطنه (اجازه)
عمادالسلطنه ـ بنده موافقم
رئیس ـ آقای دستغیب
دستغیب ـ موافقم
رئیس ـ آقای رئیس‌التجار
رئیس‌التجار ـ موافقم
رئیس ـ آقای شیروانی
شیروانی ـ موافقم
رئیس ـ آقای قائم‌مقام
قائم‌مقام ـ موافقم
رئیس ـ ماده دوم قرائت می‌شود. (به شرح آتی خوانده شد)
ماده دوم ـ خط سیر راه از بندر هزارجریب (از راه ساوه هزارجریب) به شهر دامغان و از بندر هزارجریب به شهر استرآباد می‌باشد. صاحب امتیاز متعهد می‌شود که قبل از شروع به عملیات نقشه جامعی به قیاس متناسب از تمامیت سیر قطعی راه توسط مهندس متخصص راه‌سازی به خرج خود ترسیم نموده و به وزارت فوائد عامه تقدیم داده که برطبق آن راه ساخته شود چنانچه آن نقشه در وزارت فوائد عامه مورد ایرادات فنی گردد صاحب امتیاز مکلف است رفع معایب آن بنماید.
مخبر ـ قبلاً عرض می‌کنم که در این ماده اشتباهی شده است و آن این است که نوشته شده (خط سیر راه از بندر هزارجریب و حال آن که باید از بندر جز نوشته شود استدعا می‌کنم آقایان تصحیح بفرمایند. دیگر این که نوشته شده است (از بندر هزارجریب به شهر استرآباد) اینجا هم باز باید تصریح شود و بندر جز نوشته شود. دیگر این که نوشته شده است قبل از شروع به عملیات نقشه جامعی به قیاس متناسب از تمامیت مسیر قطعی راه و باید نوشته شود نقشه جامعی به قیاس متناسب از تمامیت سیر راه.
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ بنده با یک قسمت از این ماده مخالفم و آن این است که می‌نویسد (قبل از شروع به عملیات نقشه جامعی به مقیاس متناسب از تمامیت سیر قطعی راه توسط مهندس متخصص راه‌سازی به خرج خود ترسیم نموده به وزارت فوائد عامه تقدیم دارد که برطبق آن راه ساخته شود. چنانچه آن نقشه در وزارت فوائد عامه مورد ایرادات فنی واقع گردد صاحب امتیاز مکلف است رفع معایب آن را بنماید)بنده با این قسمت مخالف هستم و اگر ما به این قسمت قائل بشویم راه ایراد را برای وزارت فوائد عامه باز کرده‌ایم برای این کار وظیفه خود مهندس متخصص است که یک مسیر متناسبی به راه خط راه تعیین کند و به وزارت فوائد عامه بفرستد و ممکن است در آتیه در وزارت فوائد عامه یک چیزهایی پیش بیاید آن قدر اشکال‌تراشی کنند تا این که موجب شود این امتیاز به موقع اجرا گذاشته شود.بنده معتقدم این مهندس متخصص که صاحب امتیاز برای تشخیص راه معین می‌کند او را وزارت فوائد عامه تصدیق نماید و بعد از آن که وزارت فوائد عامه تصدیق کرد که این مهندس برای این کار لایق است بنابراین آن نقشه را آن مهندس به وزارت فوائد عامه می‌دهد قابل قبول خواهد بود و الا اگر این قسمت را قبول کنیم یک فتح بابی است و آن وقت هی وزارت فوائد عامه ایراد می‌کند و صاحب امتیاز می‌رود رفع معایب می‌کند باز وزارت فوائد عامه ایراد می‌کند و نتیجه این می‌شود که امتیاز به موقع اجرا گذاشته نشود.
رئیس ـ آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک ـ بیاناتی که آقای تدین فرمودند تقریباً به عنوان موافق بود منتها می‌خواستند کار را آسان‌تر کنند این است که بنده هم با فرمایشات ایشان موافقم و نظریه‌ام موافق نظریه آقای تدین است.
رئیس ـ آقای شیروانی. (اجازه)
شیروانی ـ بنده هم با ماده مخالفم
وزیر فوائد عامه ـ بنده ایرادی که به ماده دوم شد درست نفهمیدم و باید نظر همه ما معطوف به این باشد که برای اجرا شدن امتیازات تسهیلاتی فراهم کنیم ولی این تسهیلات در راه‌سازی باید حتماً محدود باشد و عدم مراعات آن حدود مقتضی نیست و اگرچه یک مرتبه در مجلس شورای ملی گفتم لیکن یک مرتبه دیگر هم تکرار می‌کنم که اساساً ساختن راه‌ها به وسیله دادن امتیازات به اشخاص متفرقه (که در ازای پولی که خرج می‌کنند مجبور هستند باجی بگیرند) این اساساً غلط است و معنی ندارد. در هر مملکتی باید خود دولت از عوائد خودش یک مبلغ قابلی برای راه‌سازی تخصیص بدهد و راه را خوب بسازد و مجانی نماید. گرفتن باج در راه‌ها و بلند کردن چوب در سر هر گذر اینها مضر به حال تجارت مملکت است و متأسفانه تا به حال موفقیت حاصل نشده است که دولت به قدری که لازم است اعتباراتی به راه‌سازی تخصیص بدهد و تمام راه‌های اصلی و فرعی را خودش درست کند و حالا که امتیاز ساختن راه را به اشخاص می‌دهم نباید در عین حال فراموش کنیم که این راه‌ها موقتاً امتیاز داده می‌شود باید حتماً در تمام امتیازات یک شرایطی باشد و هر وقت که دولت حاضر شد سرمایه‌ای که برای آن راه خرج شده است به صاحب امتیاز بدهد حق داشته باشد راه را خودش اداره کند وقتی که این شرط اصلی شد آن وقت حتماً در ساختن صاحب امتیاز باید مقید و ملزم باشد که مراعات نظر وزارتخانه را که این کار مربوط به او هست بنماید به همین جهت است که در ماده دوم ذکر شده است قبل از آن که شروع به ساختن راه کند باید نقشه راه را تهیه کند و البته یک اداراتی مأمور و مکلف هستند که به این نقشه رسیدگی کنند آن اداره کدام است؟ فعلاً وزارت فوائد عامه است. در این ماده می‌گوید اگر مورد ایرادات فنی واقع شود. اینها ایرادات را مقید کرده‌اند یعنی برای این که اگر از حیث زمان بگویند که ما سی سال را زیاد می‌دانیم باید بیست سال باشد این حق را نداشته باشند. اما اگر بنا باشد بخواهد راه را از یک مسیری که همیشه در خطر خواهد بود و همیشه سیل می‌آید و راه را خراب می‌کند درست کند.آن وقت وزارت فوائد عامه حق دارد اعتراض کند و صاحب امتیاز هم مکلف است قبول کند بنابراین چاره جز این نیست که ما در خود امتیازنامه قید کنیم که اگر اعتراضات فنی در نقشه بوده و وزارت فوائد عامه اعتراض کرد صاحب امتیاز باید قبول کند.
رئیس ـ آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو ـ بنده تصور می‌کنم اعتراض آقای تدین وارد باشد و آقای سردار معظم هم تصدیق می‌فرمایند که در اینجا آقای تدین نظری نداشتند جز همان مقصودی که بیان کردند و اگر خود آقای سردار معظم همیشه وزیر فوائد عامه بودند ممکن بود اعتراض نشود و این ماده به همین ترتیب قبول شود ولی مشکل اینجا است که یک صاحب امتیازی تهیه خودش را می‌بیند و بعد در سر تشخیص این که آیا این نقشه که تهیه کرده است صحیح است یا نه. مدتی وقت بگذرد و آن وقت این ترتیب مصادف کند با شرایطی که در ماده سوم نوشته شده که فقط از تاریخ تصویب تا یک سال به او فرجه داده شده که شروع به کار کند و یک سال هم با آن ترتیب منقضی شده باشد و به عقیده بنده اگر قبل از این که این امتیاز پیشنهاد می‌شد یا در مدتی که شور اول و دوم در مجلس می‌شود پیشنهاد کننده امتیاز نقشه خودش را تهیه نماید و پیشنهاد کند و همان تصویب شود تا در موقع گذاشتن امتیاز دیگر ضرورت به این ماده نباشد هم برای وزارت فوائد عامه بهتر و هم برای خود صاحب امتیاز و حالا هم اگر مخالفتی می‌شود فقط نظر به سهولت امور است برای این که بعدها اشکالاتی تولید نشود.
رئیس ـ آقای سرکشیک‌زاده
سرکشیک‌زاده ـ بنده موافقم.
رئیس ـ با چه موافقید؟
سرکشیک‌زاده ـ با اظهارات آقای تدین و ارباب موافقم زیرا عین موافقت با خود ماده است.
رئیس ـ اینجا نوشته‌اید با ماده موافقم.
سرکشیک‌زاده ـ بلی با ماده موافقم.
رئیس ـ آقای یاسایی (اجازه)
یاسایی ـ به نظر بنده اعتراض آقای تدین و ارباب وارد نیست زیرا راه بندر جز تا دامغان از یک طریق ۱۸ فرسخ و از راه دیگر ۱۳ فرسخ است و یک جهات مختلفه دارد ممکن است از هریک از این راه را ساخت. سلاطین قدیم ایران که بنده هنوز تاریخ آن را پیدا نکردم بین دامغان و بندر جز مخارج فوق‌العاده کرده‌اند و یک قسمت از یک کوهی را نتوانسته‌اند مثل خیابان و بالای کوه یک راه صاف درست کرده‌اند و آن کتل شمشیر است و گویا سلاطین صفویه این کار را کرده باشند از نقطه‌نظر ارتباطی که دامغان به اشرف داشته است و مخصوصاً شاید شاه عباس از نقطه‌نظر علاقه که به اشرف داشته است این کار را کرده است ولی این راهی را که حالا آقای مسعودالملک در نظر گرفته‌اند راه خیلی زودتر می‌شود یعنی از دامغان به یک نقطه که معروف به آب‌پخش‌کن دامغان است می‌رود و از آنجا به یک نقطه که معروف به گردنه بخش است می‌رسد و از آنجا از یک نقطه دیگر که معروف به ده بقنه و از دهات دامغان است رد می‌شود و از آنجا نزدیک است به کتل شمشیر یعنی همان کتلی که ساخته‌اند و در آنجا یک مخارجی شده است می‌رود به چمن ساور و این چمن بین استرآباد و دامغان و مازندران واقع و خیلی عالی است و از چمن ساور می‌رود به بار کلان پای کتل معروف و از آنجا به استین‌آباد و بندر جز شوسه کردن راه از دامغان تا بار کلان که تقریباً ده دوازده فرسخ است چندان اهمیتی ندارد ولی از بار کلان تا بندر جز تقریباً دو فرسخ و نیم کتل است که یک طرفش دو فرسخ ارتفاع دارد و طرف دیگرش نیم فرسخ ارتفاع دارد.بنابراین ساختنش خیلی مشکل است و مخارجی هم که در این راه می‌شود در همین قسمت است ولی یک راه دیگری هم هست که معروف است بده بقنه که سه فرسخ نزدیک‌تر است. این که بنده عرض می‌کنم که ممکن است متخصصین فنی وزارت فوائد عامه ایراد کنند و باید این قید باشد برای این است که ایشان در نظر دارند که حتماً از راه چمن ساور برود.در صورتی که از راه به قند برود سه فرسخ نزدیک‌تر می‌شود و شاید متخصصین تصدیق کنند که بهتر و انفع باشد به این نظر این ماده به طوری که راپورت کمیسیون است بهتر است و اشکالی هم ندارد بنده هم پیشنهاد کردم که در بین‌الهلالین نوشته شده است از راه چمن ساور. این قسمت حذف شود و نوشته شود از دامغان تا بندر جز آن وقت متخصصین تشخیص بدهند که از کدام راه برود سهل‌تر و امن‌تر است و دیگر قید این که از راه چمن ساور برود لازم نیست جهت دیگری هم دارد برای این که چمن ساور همیشه در معرض چپاول ترکمن‌ها است و تجاوزاتی می‌نمایند و به این شکل می‌شود گفت که همیشه فرس‌ماژور عادی در آن حدود موجود است و آن ماده که در خصوص فرس‌ماژور حلش یک قدری مشکل است و به عقیده بنده این قید لازم است در این ماده که باید متخصصین که صاحب امتیاز می‌آورد که نقشه بکشند آن نقشه را وزارت فوائد عامه تصدیق کند ولی یک راه‌حلی هم دارد که ممکن است آن را پیشنهاد کرد و آن این است که متخصصینی که صاحب امتیاز می‌خواهد ببرد به نظر وزارت فوائد عامه معین شود یعنی وزارت فوائد عامه وجود آن متخصص تصدیق نماید که بعد طول نکشد که اسباب اشکال هم نشود و به خرج صاحب امتیاز و به تصدیق وزارت فوائد عامه باشد در این صورت ممکن است رفع اشکال آقای تدین هم بشود ولی اساساً متخصص از طرف صاحب امتیاز برود در محل و راپورت آن به طور قطعی مورد اعتراض وزارت فوائد عامه نشود این طور نباید بشود برای این که ممکن است وزارت فوائد عامه نظری داشته باشد که از طریق دیگر بهتر باشد و راه‌حلش هم همین ماده است که نوشته شده است.
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ بنده با راپورت موافقم
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ بنده هم موافق هستم
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است
رئیس ـ کافی می‌دانید مذاکرات را؟
(گفتند ـ بلی)
رئیس ـ پیشنهادها قرائت می‌شود. (به شرح آتی خوانده شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم: عبارت بین‌الهلالین (از راه ساور هزارجریب) از ماده دوم حذف شود (دامغانی)
بنده پیشنهاد می‌کنم: بین‌الهلالین (از راه ساور هزارجریب) از عبارت حذف شود (دامغانی)
پیشنهاد می‌کنم: به جای ماده دوم راپورت کمیسیون فوائد عامه ماده دوم لایحه پیشنهادی دولت تصویب شود (تدین)
بنده پیشنهاد می‌کنم: ماده دو به جای عبارت نقشه جامعی به مقیاس متناسب از تمامیت مسیر نوشته شود (نقشه جامعی از عرض و طول تمامیت مسیر) و کلمه بعد از مسیر را هم زائد می‌دانم (مشار اعظم)
پیشنهاد می‌کنم: قسمت آخر از چنانچه تا آخر ماده دوم حذف شود (سید محمدسلطان)
در ماده ۳ پیشنهاد می‌کنم: توسط مهندس متخصص که صاحب امتیاز به وزارت فوائد عامه معرفی خواهد نمود الی آخر (محمدولی)
رئیس ـ ماده سوم قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد)
ماده سوم ـ صاحب امتیاز متعهد می‌شود که از تاریخ مبادله این قرارداد در ظرف سال اول شروع به عملیات راه‌سازی نموده و منتهی تا مدت ۳ سال بعد از تاریخ مبادله قرارداد راه مزبور را به اتمام برساند
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ بنده سه سال را برای انجام عمل کم می‌دانم. این قانون برای این است که این امتیاز داده شود اما در ضمن باید در نظر داشته باشیم که به اتمام هم برساند و همان طور که آقای یاسایی توضیح دادند بنده هم در دوره چهارم در کمیسیون فوائد عامه بودم و از نکات این قبیل امتیاز مطلع بودم و گمان می‌کنم در مدت سه سال تمام نشود و سه سال حقیقتاً کم است و در صورتی که ما بخواهیم صاحب امتیاز را الزام کنیم که در مدت سه سال حتماً باید به اتمام برسانی حقیقتاً بنده دلیلی برایش نمی‌بینم لهذا پیشنهاد می‌کنم که مدتش اقلاً پنج سال باشد
وزیر فوائد عامه ـ آیا آقای کازرونی تصور نمی‌فرمایند در صورتی که خود صاحب امتیاز سه سال را قبول می‌کند دیگر اگر ما تقاضا بکنیم بیشتر بشود شاید مقتضی نباشد و به علاوه با در نظر گرفتن عده فرسخ‌های این راه سه سال هم گمان می‌کنم زیاد است و خود صاحب امتیاز هم به سه سال راضی است
رئیس ـ آقای قائم‌مقام (اجازه)
قائم‌مقام تبریزی ـ بنده هم سه سال را کم می‌دانم و دلیلش هم این است که آن راه مشکلاتی دارد که تصور می‌کنم صاحب امتیاز در مدت سه سال موفق شود که این کار را به اتمام برساند لازم نیست که ما بگوییم صاحب امتیاز فلان طور می‌گوید. وقتی که لایحه می‌رود به کمیسیون برای این است که درست رسیدگی بشود که آیا در ظرف سال آن جاهایی را که آقای یاسایی یادآوری کردند می‌تواند تسطیح کند یا خیر؟ و بالاخره بنده معتقدم که مدت زیاد بشود و دیگر این که می‌خواستم تذکر بدهم به کمیسیون و آقای وزیر فوائد عامه که تصور می‌کنم صاحب امتیاز از این مسئله غفلت کرده است و یک راهی مابین قره‌سو و بندر جز هست که انجام باید روی این امتیاز باشد و آن یک راه مختصر و سهل‌العبوری است و به علاوه از برای امنیت صحرا و بندر جز خیلی اهمیت دارد و ساختن آن هم چندان اهمیت ندارد و تصور می‌کنم صاحب امتیاز این مسئله را غفلت کرده است بنابراین خواستم عرض کنم که آقای وزیر فوائد عامه و کمیسیون این را هم در نظر می‌گیرند
وزیر فوائد عامه ـ قسمت ثانی فرمایشاتشان را ممکن است با صاحب امتیاز مذاکره نماییم و به او بقبولانیم ولی در قسمت اولش اجازه می‌خواهم همان عرض را که به آقای کازرونی نمودم تکرار کنم
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است
رئیس ـ کافی است؟
بعضی از نمایندگان ـ بلی کافی است
رئیس ـ پیشنهاد آقای یاسایی قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ـ در ماده سوم سه سال مبدل به پنج سال شود
رئیس ـ ارسال می‌شود به کمیسیون. ماده چهارم
ماده چهارم ـ صاحب امتیاز در موقع مبادله این قرارداد مبلغ دو هزار تومان نقد یا سند معتبر ودیعه به وزارت فلاحت و تجارت و فوائد عامه خواهد داد که پس از اتمام راه در مدت معینه در ماده سوم آن ودیعه صاحب امتیاز مسترد گردد. در صورت عدم اجرای ماده سوم کلاً یا جزئاً به همان تناسب دولت از ودیعه مزبوره استفاده خواهد نمود.
رئیس ـ آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک ـ بنده می‌خواستم عرض کنم که یک پولی را معطل نگاه داشتن به عنوان ودیعه در صورتی که غالباً این قسمت مؤسسات معطل است و مسابقه هم در بین نیست که تصور شود با شرایط بهتری دیگری قبول می‌کند ضرورت دارد و این که آقای وزیر فوائد عامه فرمودند صاحب امتیاز قبول کرده است و وقتی که خود او قبول کرد اظهارات دیگران زاید است بر خاطر ایشان پوشیده نیست که گاهی در وزارتخانه صاحبان امتیاز مضایقی پیدا می‌کنند که برای قرار و رسیدن به مرحله ثانی به بعضی چیزها تن در می‌دهند.بنابراین به عقیده من این ماده لازم نیست و همان ماده که در آخر است و شرط شده که اگر صاحب امتیاز عمل نکند به شرایطی که در امتیاز مقرر شده امتیاز ملغی می‌شود کافی است چون مطابق این ماده اگر به یکی از شرایط عمل نکرد این امتیاز باطل شده و مخارج بدوی هم که این شخص کرده است تمام از بین می‌رود و همین قدر جریمه برای او کافی است و دیگر این که یک پولی را مدتی معطل نمایند. گمان نمی‌کنم که فایده داشته باشد و بنده کاملاً طرفدار حذف این ماده هستم
مخبر ـ در این قسمت اگر ما به همان پیشنهاد وزارت فوائد عامه اکتفا می‌کردیم شاید این نقیصه پیدا بود ولی ما هم این قسمت را در نظر گرفتیم و بودجه تنها هم اکتفا نکردیم و سند را هم در نظر گرفتیم حالا بسته است به نظر آقایان
وزیر فوائد عامه ـ این ایراد آقای مخبر هم وارد نبود و به عقیده بنده بهتر این بود که کمیسیون این رعایت را هم نمی‌کرد و اکتفا به همان پول نقد می‌کرد.چون بالاخره وقتی که یک امتیازی داده می‌شود یک حقی است که موقتاً از جامعه فوت می‌شود و به یک فردی داده می‌شود.می‌فرمایید ماده ۲۲ پیش‌بینی کرده است چه چیز را پیش‌بینی کرده است؟ این است که اگر مدتی که معین شده عمل نکرد این امتیاز از درجه اعتبار ساقط است. خوب ۳ سال مدت برایش معین کردیم و آمد در ظرف این سه سال هیچ کار نکرد و خرج هم نکرد و برای خودش راه رفت آن وقت نتیجه چه خواهد شد؟ نتیجه این است که سه سال حق دادن این امتیاز از دولت و مملکت سلب شده و به یک کسی داده شده است که در جیبش گذاشته و راه می‌رود.بنابراین باید کاری کرد که آن شخص که امتیاز می‌گیرد قبلاً بداند که قطع نظر از خرج یک مبلغی هم ممکن است از او فوت شود و به عقیده بنده یکی از مواد خوب این ماده است و ای کاش در تمام امتیازات یک وثیقه نقدی از امتیاز گیرنده گرفته می‌شد که بداند اگر عمل نکند پولش از بین می‌رود و در مقابل سه سال تضییع وقت مملکت اقلاً دو هزار تومان هم به او خسارت وارد می‌آید. حالا کمیسیون البته خواسته‌اند یک مساعدت بیشتری بکند پول نقدر را مبدل کرده‌اند و ممیز کرده‌اند در قبول کردن پول نقد یا سند معتبر در صورتی که خود این سند معتبر هم قابل انتقاد است و نظری است که آیا چه چیز را باید سند معتبر شمرد و به عقیده بنده بزرگترین سند معتبر همان پول نقد باید باشد ولی بودن این ماده به این نحو کان از نقطه‌نظر وسایل اجرای این امتیاز نهایت ضرورت را دارد
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است.
رئیس ـ کافی است
(گفتند ـ بلی)
مشار اعظم ـ بنده مخالفم
رئیس ـ آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام فرمایند. (عده کثیری قیام نمودند.)
رئیس ـ معلوم می‌شود کافی است. پیشنهادها قرائت می‌شود. (به شرح ذیل قرائت شد.)
پیشنهاد شاهزاده محمدولی میرزا: پیشنهاد می‌کنم ماده ۴ حذف شود.
میرزا جواد خان ـ بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده چهارم دو هزار تومان به پنج هزار تومان تبدیل شود.
میرزا جواد خان ـ بنده پیشنهاد می‌کنم جمله به همان تناسب از قسمت آخر ماده چهارم حذف شود.
آقای کازرونی ـ بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده چهارم حذف شود.
آقای ضیاء‌الواعظین ـ پیشنهاد می‌شود که ماده چهارم حذف و به جای آن ماده ذیل را پیشنهاد می‌نمایم.
ماده چهارم ـ برای اجرای ماده سه صاحب امتیاز هرگونه مساعدتی که لازم بداند به وسیله فوائد عامه اظهار و دولت از بذل مساعدت لازمه مضایقه نخواهد نمود.
پیشنهاد آقای مشار اعظم: بنده پیشنهاد می‌کنم عبارت در صورت عدم اجرای ماده سوم کلاً یا جزئاً به همان مناسبت دولت از ودیعه مزبوره استفاده خواهد نمود حذف شود.
رئیس ـ ماده پنجم. (به شرح آتی خوانده شد.)
ماده پنجم ـ هرگاه قبل از شروع به عمل یا در ضمن اشتغال به آن صاحب امتیاز تصور نماید که به واسطه وجود (فرس ماژور) شروع به ساختن راه مزبور یا ادامه آن ممکن نیست باید کتباً مراتب را به وزارت فوائد عامه با ذکر دلایل کافی اطلاع دهد وزارتخانه مزبور منتهی در ظرف یک ماه بعد از وصول مراسله صاحب امتیاز وجود (فورس ماژور) را کتباً تصدیق یا تکذیب می‌نماید. در صورت اول به نسبت مدتی که (فرس ماژور) برقرار است بر مهلت شروع به کار یا اختتام آن افزوده خواهد شد.
رئیس ـ آقای آقا میرزا شهاب (اجازه)
آقا میرزا شهاب ـ خواستم یک توضیحی از آقای مخبر بخواهم. در آخر سال نوشته شده است (در صورت اول به نسبت مدتی که (فرس ماژور) برقرار است بر مهلت شروع به کار یا اختتام آن افزوده خواهد شد مدت این امتیاز سی سال است می‌خواستم ببینم آن مدتی فرس ماژور است و طول خواهد کشید آیا در مدت امتیاز هم تغییراتی خواهد داد و مؤثر است یا خیر؟ فرضاً یک مدت طولانی فرس ماژور شد که نتوانست راه را باز و ابتدای این سی سال از روزی است که این قرارداد مبادله می‌شود حالا هر روز یا یک ماه دیگر مبادله می‌شود ولی در مدت سه سال یا دو سال صاحب امتیاز به واسطه فرس ماژور نتوانست شروع به ساختن راه بکند و راه را بسازد آیا این تعطیل در آن مدت سی سال هم مؤثر است یا نه؟ اگر چنانچه هست در اینجا قید نشده است و باید تصریح شود.
مخبر ـ عرض می‌کنم در این قبیل اختیارات کلیتاً وقتی به فرس ماژور می‌رسد غالباً در تمام مراحلش سیر می‌کند و در تمام مدت امتیاز مراعات می‌شود ولی در آنجا ذکر شده است که قبل از شروع به عمل یا در ضمن اشتغال و این عبارت همچو می‌فهماند که مقصود دو قسمت اول است که یک سال مهلت شروع به کار است و دو سال هم برای ساختن راه که روی هم رفته سه سال مدت دارد که این راه را بسازد و اگر فرس ماژور پیش آمد بر آن سه سال افزوده می‌شود ولی اگر در اثنای این که راه تمام شد فرس ماژوری پیش بیاید، البته تصریحی در این خصوص اینجا ندارد و فقط آنچه که در اینجا می‌نمایاند همان قسمت اول است.
رئیس ـ آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی ـ در صورتی که فرس ماژور مانع شروع یا اختتام عمل شود البته همان طور که ذکر شده است باید به همان مقدار و به همان تناسب بر مدت مذکور افزوده شود. لیکن اگر چنانچه بعد از ختم عمل وقتی که راه تمام شد فرس ماژور شد و صاحب امتیاز پنج سال شش سال نتوانست استفاده کند از راهی که شوسه کرده است البته تصدیق می‌فرمایید که باید آن مدت بر مدت امتیاز افزوده شود.برای این که ابتدای این امتیاز از روزی است که مجلس تصویب می‌کند بنابراین از مدت استفاده از غیر حق کسر می‌شود شاید مدت هم طولانی شد پس البته باید در نظر گرفت یک کسی که امیدوارم موفق شود این راه‌ها را شوسه کند یک فایده بزرگی هم ببرد و البته بایستی هم استفاده کند تا اسباب تشویق دیگران بشود.
وزیر فوائد عامه ـ آقای مخبر توضیحاتی دادند در تعقیب توضیحات ایشان برای این که صریح‌تر شده باشد عرض می‌کنم که مدت فقط و فقط مربوط به یک سال و سه سال است و هیچ ربطی با سی سال مدت امتیاز ندارد چرا؟ برای این که می‌گویند فرس ماژور این یعنی چه؟ تصور کردنی نیست که در آتیه در مملکت فرس ماژوری پیش بیاید که پنج سال شش سال آن طوری که آقا فرمودند صاحب امتیاز نتواند وظایف خود را انجام بدهد و راه بین بندر جز و دامغان را تسطیح کند و یا فرس ماژوری پیش بیاید که راه شوسه بین بندر جز و دامغان یا کجا را اشغال کند.البته فرس ماژور از نقطه‌نظر موقت شاید پیش بیاید به طوری که چند ماهی مانع از کار باشد مثل این که سیل بیاید یا برف زیادی بیاید یا حوادث دیگری یک ماه دو ماه موقتاً پیش آید که مانع ساختن راه باشد مسلم است آن مدت باید مؤثر باشد در مهلتی که به صاحب امتیاز داده شده است یعنی در یک سال و دو سال ولی اگر صاحب امتیاز راهش را ساخت و تمام شد آن وقت شش ماه تعطیل پیش بیاید البته این شش ماه تعطیل نباید در مدت امتیاز مؤثر باشد زیرا مدت امتیاز همان سی سال است. پس این مدت فقط مربوط به همان سه سال است
جمعی از نمایندگان ـ مذاکرات کافی است.
رئیس ـ پیشنهادها قرائت می‌شود
به شرح ذیل قرائت شد
پیشنهاد آقای تهرانی: این بنده پیشنهاد می‌نمایم که عبارت فرس‌ماژر تبدیل به (مانع فوق‌العاده) شود
پیشنهاد آقای دامغانی: بنده پیشنهاد می‌کنم کمیسیون فرس‌ماژر را توضیح بدهد و محدود کند زیرا انقلاب و حملات ترکمان در آن راه عادی است.
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده ۵ قید شود که اگر در ظرف یک ماه وزارت فوائد عامه در مورد فرس ماژر جواب صاحب امتیاز را نداد آن سکوت را صاحب امتیاز به منزله قبول تلقی خواهد نمود (زعیم)
رئیس ـ آقای دستغیب پیشنهاد کرده‌اند جلسه ختم شود.
جمعی از نمایندگان ـ صحیح است
رئیس ـ دستور جلسه آتیه اولاً راپورت کمیسیون مبتکرات راجع به طرح پیشنهادی آقای سرکشیک‌زاده راجع به منع مسکرات ثانیاً قانون انتخابات.
روحی ـ بنده با قسمت اول مخالفم اجازه می‌فرمایید عرض کنم.
رئیس ـ بفرمایید
روحی ـ روز پنجشنبه برطبق یک رأیی که مجلس داد منحصر است به شور در قانون انتخابات در روز پنجشنبه منحصر شده است برای قانون انتخابات رأی هم داده‌ایم و چنانچه هر روز ما بخواهیم این قانون را معطل کنیم به عقیده بنده معنی ندارد به علاوه قوانین دیگر مثل قانون سجل احوال قانون انجمن‌های ایالتی و بلدی و ممیزی حاضر است و مقدم است که جزو دستور شود و طرح آقای سرکشیک‌زاده که راجع به منع مسکرات است لزومی ندارد و البته در مملکت اسلامی نباید چنین کارهایی اتفاق بیفتد و اساساً بنده مخالفم با این که این طرح جزو دستور شود.
رئیس ـ آقای افشار (اجازه)
افشار ـ بنده تقاضا می‌کنم راپورت کمیسیون مبتکرات راجع به معافیت شهر ارومیه و خوی و سلماس و توابع تا سه سال از تأدیه مالیات مستقیم جزو دستور شود
رئیس ـ آقای میرزا آقا خان (اجازه)
میرزا آقا خان ـ بنده می‌خواستم عرض کنم که قانون استخدام اعضای تقنینیه اگر ممکن است جزو دستور شود
رئیس ـ آقای عمادالسلطنه (اجازه)
عمادالسلطنه ـ عرض بنده هم همان بود که آقای روحی فرمودند که روز پنجشنبه اختصاص به قانون انتخابات داشته باشد ولی یک لایحه کوچکی است راجع به ورته مستشار دفتر و معطلی هم ندارد خواستم تقاضا کنم اگر آقایان موافقت فرمایند در اول جلسه مطرح شود.
رئیس ـ عده کافی نیست. اجازه می‌فرمایید جلسه را ختم کنیم.
(مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی ـ مؤتمن‌الملک
منشی ـ علی اقبال‌الممالک
منشی ـ معظم‌السلطان