مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۸ شهریور ۱۳۲۰ نشست ۱۱۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوازدهم | تصمیم‌های مجلس | اساسنامه‌های مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوازدهم |
دوره دوازدهم قانونگذاری
مذاکرات مجلس
صورت مشروح مجلس روزسه شنبه ۱۸شهریور ماه ۱۳۲۰
مجلس یک ساعت ونیم پیش از ظهر بر پاست آقای اسفندیاری تشکیل گردید
صورت مجلس روز شاهنزدهم شهریور ماه آقای (طوسی) منشی خواندند
- تصویب صورت مجلس
۱ـ تصویب صورت مجلس
رئیس ـ در صورت مجلس نظری نیست؟(اظهاری نشد)
صورت مجلس تصویب شد. بطوریکه آقایان مستحضرید قرار بود جلسه آینده ما روز یکشنبه ۲۳ تشکیل بشود ولی بواسطه تقاضای هیئت دولت که می‌خواستند گزارش قضایا را باطلاع مجلس برساند امروز جلسه بطور فوق العاده تشکیل شد ولی بواسطه تقاضای هیئت دولت که می‌خواستند گزارش قضایا را باطلاع مجلس برسانند امروز جلسه بطور فوق العاده تشکیل شد که مطالب را آقایان وزراء که حاضر ند باطلاع مجلس شورای ملی برسانند آقای نخست وزیر
نخست وزیر (آقای فروغی) بواسطه کسالت فوق‌العاده که دارم نمی‌توانم متاسفانه بیان مفصلی بکنم آقای وزیر امور خارجه مطالب را باستحضار مجلس شورای ملی خواهند رسانید.
- بیانات آقای وزیر امور خارجه
۲ـ بیانات آقای وزیر امور خارجه
وزیر امور خارجه (آقای سهیلی) ـ سخن بر سرقضایا وپیش آمدهای اخیر است که نظر باهمیت آنها لازم است خاطر نمایندگان محترم وعموم ملت از آن آگاه باشند آنچه تا روز پنجشنبه ششم این ماه واقع شده باستحضار آقایان رسیده‌است وبخاطر دارند که روز پنج شنبه هیئت دولتی که همان روز بمجلس شورای ملی معرفی شد در ضمن برنامه خود اطلاع دادکه دولت ایران نظریه به نیات مصلح خواهانه ومصلحت کشور تصمیم گرفته‌است که در مقابل قوای دولتین شوروی وانگلیس بقوای خود امر دهد که از مقاومت خوداری نمایند.
نمایندگان محترم هم در ضمن رای اعتماد بدولت وتصمیم را تصویب فرمودند بنابراین همان روز شرح ذیل بسفارت کبیرای شو. روی وسفارت انگلیس نوشته شد که متن آن را برای آقایان قرائت می‌کنم
نامه بسفیر کبیر سفارت جماهیر شوروی وزیر مختار انگلیس ششم شهریور ماه ۱۳۲۰
چنانکه خاطر آن جناب مستحضر است دولت شاهنشاهی ایران با رعایت سیاست بی طرفی پیوسته کوشش داشته‌است مناسبات دوستانه خود را بویژه با دولت‌های همسایه خود محفوظ بدارد در اینموقع هم که نیروی جنگی دولت اتحاد جماهیر شوروی بخاک ایران گردیده دولت ایران برای ابراز کمال حسن نیت وحفظ مناسبات همجواری مبادرت بجنگ ننموده‌است با این حال قوای آن دولت ایران برای ابرازکمال حسن نیت وحفظ مناسبات همجواری مبادرت بجنگ ننموده‌است با این حال قوای آن دولت اقدام بعملیات جنگی وبمباران شهرها نموده ونیروی پادگان ایران در شهرستانها هم طبعا" در مقابل حمله‌ای که بآنها شده‌است ناگزیر از خود دفاع ومقاومت نموده‌اند اینک باستحضار عالی میرساند که دولت شاهنشاهی برای اثبات نیت صلح خواهانه خود دستور داد نیروی دولتی بکلی ترک مقاومت نموده از هر گونه اقدامی خوداری نماید انتظار دارد قوای آن دولت هم حرکت کند عملیات جنگی را متروک دارد این تصمیم دولت باطلاع نمایندگان دول دیگر هم می‌رسد.
در روز هشتم شهریور ماه نمایندگان دولتین بملاقات جناب آقای نخست وزیر و اینجانب آمده یادداشتهای تسلیم نمودند که متن آنها عینا" خوانده می‌شود.
آقای وزیر ـ محترما«بطوریکه قبلا تذکر داده شده خاطر جنابعالی را مستحضر می‌داریم که دولتین اعلیحضرت انگلستان وشوروی هیچ نقشه أی بر علیه استقلال یا ملیت اراضی ایران را ندارد وعلت اینکه مجبور شده‌اند اقدامات نظامی بعمل آوردند این بوده‌است که دولت ایران توجهی به پیشنهادات دوستانه آنها عینا» ننموده‌است لیکن اینگونه اقدامات بر علیه خود ایران اتخاذ نگردیده بلکه فقط بر علیه اقدامات ممکنه آلمانی هائی بوده که در نقاط مهم وتمام کشور ایران قرار گرفته بوده‌اند چنانچه دولت ایران فعلا حاضر به تشریکات مساعی باشند علت ندارد که عملیات خصمانه ادامه پیدا نماید.
۲ـ دولتین اعلیحضرت پادشاه انگلستان وشوروی خواستار بعضی ضمانتهای می‌باشند که فعلا" دولت ایران حقیقت مایل بانجام تقاضای مزبور بقرار زیر است:
۱ـ دولت ایران باید امر صادر نمایند که قشون ایران بدون مقاومت بیشتری از شمال و شرق خطی که از خانقین کرمانشاه ـ خرم آباد ـ مسجد سلیمان ـ هفت گل ـ گچساران واز آنجا به بندر دیلم که در خلیج فارس واقع شده‌است عقب نشینی نمایند.
در شمال قشون ایران باید از نقاط: اشنو ـ حیدر آباد ـ میاندوآب ـ زنجان ـ قزوین ـ خرم آباد ـ بابل ـ زیر آب ـ سمنان ـ شاهرود علی آباد عقب نشینی کنند.
نقاط نامبرده بالاموقتا" بوسیله قشون انگلیس وشوروی اشغال خواهد شد.
ب ـ دولت ایران بایستی در ظرف هفته أی کلیه اتباع آلمان باستثنای اعضای حقیقی سفارت آلمان وچند نفر اشخاص فنی که در بنگاههای کخابرات یا نظامی نباشند از ایران خارج نموده وصورت اسامی آلمانیها مزبور را برای موافقت نمایندگان سیاسی انگلیس وشوروی در تهران تسلیم نماید.
ج ـ دولت ایران بایستی تعهد نماید که اتباع آلمان دیگری بخاک ایران وارد نشوند.
د ـ دولت ایران بایستی تعهد نماید که مانعی در راه حمل ونقل لوازمی که شامل ادوات جنگی نیز خواهد شد و از وسط خاک ایران بین نیروهای انگلیس وشوروی بعمل خواهد آمد قرار نداده بلکه تعهد نماید وسائل تسهیل حمل ونقل این قبیل لوازم را که یا بوسیله را۹ه خط آهن ویا از طریق هوا حمل می‌شوند فراهم سازد.
۳ـ در مقابل دولتین انگلیس وشوروی موافقت می‌نماید که:
الف ـ حقوق مربوط به نفت وغیره ایران را کمال فی السابق بپردازند.
ب ـ وسائل تسهیل لوازم مورد احتیاجات اقتصادی ایران را فراهم سازد.
ج ـ پیشروی زیادتر نیروها خود را متوقف ساخته و بمحض اینکه وضعیت نظامی اجازه دهد قشون خود را از خاک ایران خارج نمایند.
۴ـ علاوه بر این دولت ایران تعهد می‌نماید که دولت بی طرفی خود را ادامه داد وهیچگونه عملی بر خلاف منافع دولتین انگلیس یا شوروی باشد در این مبارزه که براثر تجاوز آلمان بر آنها تحمیل گردیده‌است ننماید.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجدید می‌نمایم.
ترجمه یادادشت سفارت کبرای شوروی مورخه هشتم شهریور ۱۳۲۰
دولت اتحاد جماهیر شوروی ودولت بریتانیای کبیر چنانکه در نامه مورخ ۲۵ اوت سال جاری از خود اشعار داشته‌اند هیچگونه مقاصدی که مخالف استقلال ایران و یا تمامیت ارضی آن باشد ندارد آنها مجبور شدند عملیات نظامی در خاک ایران مبادرت ورزند چونکه دولت ایران مبادرت ورزید چونکه دولت ایران به پیشنهادات دوستانه آنها عطف توجه ننمودند با این حال این اقدامات بهیچوجه متوجه خود ایران نیست این جماهیر انگلستان وشوروی وانگلستان وخود ایران نیست این اقدامات بهیچوجه متوجه خود ایران نیست این اقدامات فقط متوجه اق داماتی است که بامنیت دولت اتحاد جماهیر شوروی وانگلستان وخود ایران بوسیله عملیات آلمانهائی که مقامات برجسته أی را در تمام ایران اشغال نموده‌اند وارد گردیده چنانکه در حال حاضر دولت ایران تضمینات معینه راجع باینکه دولت ایران اکنون حقیق تا" مایل است منافع حقه آنها را تامین نماید بگیرد تضمینات از این قرار اس:
الف ـ ایران باید قوای خود را در جنوب خطی که از مغرب بمشرق از نقاط زیر می‌گذرد عقب ببرد قصبه اشنو (در جنوب غربی دریاچه رضائیه) ـ حیدر آباد و میاندوآب (در جنوب دریاچه رضائیه) و زنجان وقزوین و خرم آباد (ساحل جنوبی دریای خزر) وبابل وزیر آب وسمنان وشاهرود ودر مشرق علی آباد. نواحی واقعه در شمال این خط باید موقتا" در تصرف نیروی شوروی باشد
دولت ایران باید به نیروی به خود امر دهد که در شمال و شرق خطی که در نقاط زیر می‌گذرد عقب بنشیند.
خانقین و کرمانشاه و خرم آباد ومسجد سلیمان و هفت گل و گچساران و رامهرز و بندر دیلم نواحی واقعه در جنوب ومغرب این خط را موقتا" قشون انگلیس اشغال می‌نماید.
ب ـ دولت ایران باید در ظرف یک هفته تمام کلنی آلمانی را باستثنای هیئت سفارت آلمان و چند نفر تکنسین‌های متخصص که مشاغل آنها مربوط بوسائل ارتباطی یا موسساتی که جنبه نظامی دارند نباشد خارج نمایند.
سیاهه آلمانیها که در ایران خواهد ماند (و از آن جمله خواهند بود کارمند سفارت آلمان) باید موافقت سفارت شوروی و سفارت انگلستان در تهران تنظیم شود
ج ـ دولت ایران باید تعهد نماید که آلمانیهای را در آینده بخاک ایران راه ندهد.
دـ دولت ایران تعهد نماید هیچگونه موانعی برای حمل ونقل کالاهائی که از جمله مواد جنگی بمقصد اتحاد جماهیر شوروی وبریتانیای کبیر حمل شود ایجاد ننماید و همچنین حمل کالاهائی وموادی را که در راههای شوسه وراه آهن ایران یا در خطوط هوائی حمل می‌شوند تسهیل نماید.
ه ـ به بنگاههای دولت اتحاد جماهیر شوروی برای توسعه کار نفت در کویر خوریان مطابق قرارداد ایران و شوروی و همچنین برای توسعه امور شیلات در سواحل جنوبی دریای خزر مطابق قرار داد ایران و شوروی راجع به شیلات بذل مساعدت نماید.
و- دولت ایران باید تعهد نماید که به طرفی را حفظ نموده بر ضرر منافع شوروی وانگلستان در مخاصمه أی که نتیجه تجاوزات آلمان باشد بهیچ وجه عنوان اقدامی ننماید.
۱ـ دولت ایران باید در انجام امور اقتصادی آن کمک ومساعدت نماید.
۲ـ حرکت نیروی شوروی وانگلستان در آینده متوقف سازند وبمحض اینکه وضعیت جنگی اجازه بدهد نیروی خود را از خاک ایران خارج نمایند.
دولت شوروی همچنین موافقت دارد:
زـ پرداخت حق الامتیاز شیلات سواحل جنوبی بحرخزر را بر وفق قرارداد ایران وشوروی مورخ اول اکتبر ۱۹۲۷ ادامه دهد.
دولت بریطانیای کبیر موافقت دارد:
ح ـ پرداخت حقوقی را که از بابت اجاره بهای نقاط نفت خیز وغیره بطوریکه تاکنون معمول بوده ادامه دهد.
هیئت دولت بعد از مطالعات مشاوره نظر باوضاع وموقعیت مخاطره أی که بکشور رو نموده بودند در دهم شهریور ماه در جواب خواست بعضی تغییرات واصلاحات دولتین در تقاضاهای خود بدهند که اینک متن جوابهائی که بنمایندگان دولتین داده شده خوانده می‌شود:
آقای وزیر مختار ـ محترما" در پاسخ مورخ ۸ شهریور ماه ۱۳۲۰(۳۰ اوت ۱۹۴۱) آن جناب اشعار می‌دارد:
اینکه مرقوم شده‌است دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان و دولت اتحاد جماهیر شوروی هیچ قصدی بر علیه استقلال و تمامیت نیست و در صورتیکه دولت ایران حاضر برای همکاری باشد رسمی اتخاذ سند می‌نماید و با اعتماد کامل انتظار دارد از اقدامات آن دو دولت چنانکه صریحا«وعده داده‌اند هیچ نوع لطمه أی باستقلال کامل وتمامیت خاک ایران وارد نخواهد آمد واینکه اظهار کرده‌اند که دولت ایران تضمین کند که منافع حقه آنها را رعایت خواهد کرد دولت شاهنشاهی ایران کاملا» اطمینان می‌دهد که نه در گذشته نه در آینده هیچ قصد ندارد که منافع حقه آن دو دولت در ایران مختل شود و یا اقدامی بر خلاف دوستی ومناسبت جواری که در بین بوده هست بعمل خواهد آمد.
اما در باب تقاضاهائی که در نامه مزبور از دولت ایران نموده‌اند:
۱ـ اینکه تقاضا کرده‌اند دولت ایران بقوای خود امر دهد که بطرف شمال ومشرق خطی که از نقاط خانقین وکرمانشاه وخرم آباد ومسجد سلیمان وهفت گل وگچساران ورامهرمز وبندر دیلم می‌گذرد عقب بکشد و قوای دولت انگلستان در نواحی جنوبی و غربی این خط اقامت کند ونیز دولت ایران قوای خود را از طرف خطی که از مغرب بمشرق از قصبه اشنو در جنوب غربی رضائیه وزنجان وقزوین و خرم آباد در جنوب دریاچه رضائیه و زنجان و قزوین و خرم آباد در جنوب دریای خزر و بابل و زیر آب وسمنان وشاهرود وعلی آباد در مشرق می‌گذرد عقب بکشد و قوای شوروی موقتا«در نواحی واقعه در شمال این خط اقامت کند اظهار می‌شود که دولت ایران اصولا» این پیشنهاد را برای مدتی که اوضاع جنگ کنونی ایجاب می‌کند می‌پذیرد وضمنا«چون یقین دارد که خود دولتین هم قصد ندارد نواحی که بر آنجا قوای خود را موقتا» اقامت می‌دهند وسیع باشدونیز نظر به ملاحظاتی که شفاحا" گفته شد تقاضا می‌کند در قسمت جنوبی حدود ناحیه منظور طوری معین شود که شهرهای خرم آباد ودزفول در آن ناحیه واقع نشود در قسمت شمال هم شهرهای قزوین وسمنان وشاهرود از این خط خارج شود در این موضوع لازم میداند نکات زیر را اشعار دارد.
الف ـ دولت شاهنشاهی ایران تصور می‌کند دولت انگلستان موافقت دارد که قوای ایران شهر کرمانشاه را تخلیه نکند
ب ـ بنابراصلی که آن دو دولت در آغاز نامه خود تصریح کرده‌اند مسلم است که در نواحی که قوای دولت بریطانیای کبیر یا شوروی اقامت خواهند کرد متعلقات دولت وملت ایران کاملا«محفوظ واختیارات دولت ایران بر حسب استقلال تام خود راجع به وظایفی که نسبت به مامور کشور بر عهده دارد کاملا» بر قرار خواهد بود واز طرف قوای آن دو دولت بهیچوجه عملیاتی که منافعی با آن اختیارات باشد واقع نخواهد شود وادارات دولتی وملی ایران آزادانه بوظایف خود مطابق مقررات کشور ایران عمل خواهندکرد وقوای شهربانی وامنیه نیز مشمول همین اصل خواهند بود.
ج ـ قوای دولتین اتحاد جماهیر شوروی وانگلستان هر جا اقامت دارند از حیث تدارکات خواربار ولوازم زندگانی ومسکن وسایر حوائج بر دولت ایران تحمیلی نخواهند داشت وتهیه لوازم مزبور بر عهده خودشان خواهند بود واز قسمتی که از داخله تهیه نماید باید مطابق مقررات کشور وبطریقی باشد که مضیقه أی پیش نیاید.
دـ مامورین دولتین اتحاد جماهیر شوروی وانگلستان در نقاطی که قوای آنها اقامت دارد دستورهای لازم خواهند داد به اینکه قوای مذکور وافراد آنها حتی الامکان تماس با اهالی نداشته باشند تا از وقوع احتمالی قضائی نا مطلوب احتراز شود.
۲ـ اینکه تقاضا کردند دولت ایران در ظرف یک هفته تمام آلمانیها به استثنای کارمندان کارمندان سفارت آلمان سفارت آلمان وبعضی متخصصین فنی که کار آنها مربوط بوسائل ارتباط یا اعمال نظامی نباشد از ایران خارج نماید اشعار می‌دارد دولت ایران موافقت خود را با این تقاضا اعلام می‌کند وچون خروج آنها را دارند البته اقدام خواهند کرد که اتباع آلمانی که خارج می‌شوند بدون مزاحمت از آن نواحی عبور نمایند واز طرف قوا ومامورین آن دو دولت تفرضی بآنها نشود.
۳ـ راجع باینکه بعد از این دولت ایران اجازه ندهد اتباع آلمانی بخاک ایران وارد شوند اشکالی نیست وبدیهی است که این قید محدود بمدتی است که مخاصمه أی فعلی بین آن دو دولت آلمان ادامه دارد.
۴ـ اینکه تقاضا کرده‌اند دولت ایران بهیچوجه اشکالی برای حمل اجناس ومهمات جنگی بمقصد بریتانیای کبیر و اتحاد جماهیر شوروی پیش نیاورد و حمل آنها را بوسیله راههای شوسه وراههای هوائی تسهیل نماید دولت شاهنشاهی موافقت خود را در این باب اشعار می‌دارد.
البته تسهیلاتی که دولت ایران خواهد نمود در حدود تمکن و موجودیت وسایل خواهد بود بطوریکه مایه تقضی برای دولت ایران وایرانیان فراهم نشود.
۵ـ این که اظهار داشته‌اند که دولت ایران تعهد کند که بیطرف مانده و اقدامی نکند که بمنافع دولت انگلستان و دولت اتحاد جماهیر شوروی در این منازعه آنها با دولت آلمان خلل وارد آورد لزوما" اشعار می‌دارد که راجع به بیطرفی بطوریکه اطلاع دارند دولت ایران از آغاز جنگ اروپا به تیپ خاطر بطرفی خود را اعلام داشته و بهیچوجه از شرایط این بیطرفی تخلف نکرده بود و بعدها نیز در این تصمیم خود باقی خواهد بود و نیز دولت ایران هیچگاه راضی نبوده و نخواهد بود که به منافع حقه آن دو دولت در این خللی وارد آید و امیدوار است که اولی آن دو دولت نیز در تفسیر این عبارت و تطبیق این معنی با موارد عمل حسن تفاهم را از مد نظر دور ندارند تا از بروز هر گونه مشکلات اجتناب شود.
۶ـ بطوریکه در نامه خود وعده دادند که بدولت ایران از حوائج اقتصادی آن مساعدت نماید یقین است که در اجرای این مقصود خرید کالاهای صادراتی ایران را منظور نظر داشته و نیز اقدام لازم بعمل خواهد آورد که اجناس متعلق بایران که اکنون در حدود متصرفات انگلستان یا در خاک دولت شوروی موجود و متوقف مانده هر چه زودتر بایران حمل شود و از این حیث برای این کشور گشایش دست دهد.
۷ـ نسبت به وعده‌های صریحی که آن دو دولت داده‌اند که پیشرفت قوای انگلیس و شوروی را متوقف سازند و بهر زودی که اوضاع جنگ کنونی اجازه دهد که آنها را خاک ایران بیرون ببرند دولت ایران از این فقر اتخاذ سند می‌نماید و اعتماد خود را نسبت باین اظهارات دو دولت اشعار می‌دهد
۸ـ اینکه اظهار داشتند حق الامتیاز نفت شرکت ایران و انگلیس مانند گذشته پرداخته خواهد شد و دولت شوروی هم موافق قرارداد ایران با شوروی مورخ اول اکتبر ۱۹۲۷ حقوق دولت ایران را از بابت شیلات سواحل جنوبی بحر خزر کماکان خواهد پرداخت موجب امتنان است.
۹ـ در خاتمه اشعار می‌دارد که چون ضمن عملیاتی که از روز سوم شهریور ببعد واقع شده ممکن است اسلحه ومهمات واشیای از قوا ومتعلقات ایران بدست قوای آن دو دولت افتاده باشد نظر بعرالم دوستی که فیمابین این دولت با دولت بریتانیای کبیر و با دولت اتحاد جماهیر شوروی برقرار است دولت ایران انتظار دارد که آنها را مسترد سازد و نیز چون در ضمن عملیات دولت خسارت مالی و خرابیها و اطلاق نفوذ واقع شده‌است امیدوار است از طرف آن دو دولت نیات دوستانه و منصفانه درباره ترمیم آنها ابراز شود خواسته که قسمتی از تقاضای ناگوار پس از آن روی داده‌است که دولت ایران بقوای خود امر ترک مقاومت هم نموده‌است شرحی است که بسفارت شوروی نوشته شده‌است.
دولت شاهنشاهی ایران در جواب یادداشت شهریورماه ۱۳۲۰ دولت اتحاد جماهیر شوروی اشعار می‌دارد.
اینکه مرقوم شده‌است دولت اتحاد جماهیر شوروی و دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان هیچ قصدی بر علیه استقلال و تمامیت خاک ایران ندارد و عملیاتی که اخیرا«واقع شده بر ضد ایران نیست و در صورتی که دولت ایران حاضر بر همکاری باشد عملیات خصمانه ادامه نخواهد یافت دولت ایران از از این اظهار رسمی اتخاذ سند می‌نماید و با اعتماد کامل انتظار دارد از اقدامات آن دو دولت چنانچه صریحا» وعده داده‌اند هیچ نوع لطمه استقلال کامل و تمامیت خاک ایران وارد نخواهد آمد و اینکه اظهار کرده‌اند که دولت ایران تضمین کند که منافعه حقه آنها را رعایت خواهد کرد دولت شاهنشاهی ایران کاملا" اطمینان می‌دهد که نه در گذشته نه در آینده هیچ قصدی نداشته وندارد که منافع حقه آن دو دولت در ایران مختل شود یا اقدامی بر خلاف دوستی یا مناسبات همجواری که در بین بوده و هست بعمل آید.
اما در باب تقاضای که در یادداشت مزبور از دولت ایران نموده‌اند.
۱ـ اینکه تقاضا کرده‌اند دولت ایران بقوای خود را بطرف جنوب خطی که از مشرق به مغرب از قطبه اشنو در جنوب غربی رضائیه و حیدر آباد و میاندوآب در جنوب دریاچه رضائیه و زنجان و قزوین و خرم آباد در جنوب دریای خزر و بابل و زیر آب و سمنان و شاهرود و علی آباد در مشرق می‌گذرد عقب بکشد و قوای شوروی موقتا«در نواحی واقعه در شمال این خط اقامت کند و نیز دولت ایران بقوای خود امر دهد که بطرف شمال و مشرق خطی که از خانقین و کرمانشاه و خرم آباد و مسجد سلیمان و هفت گل وگچساران و رامهرمز و بندر دیلم می‌گذرد عقب بکشد و قوای دولت انگلستان در نواحی جنوبی و غربی این خط اقامت کند اظهار می‌شود که دولت ایران اصولا» این پیشنهاد را برای مدتی که اوضاع جنگ کنونی ایجاب می‌کند می‌پذیرد و ضمنا«چون یقین دارد که خود دولتین هم قصد ندارد نواحی که بر آنجا قوای خود را موقتا» اقامت می‌دهند وسیع باشدونیز نظر به ملاحظاتی که شفاحا" گفته شد تقاضا می‌کند در قسمت جنوبی حدود ناحیه منظور طوری معین شود که شهرهای خرم آباد و دزفول در آن ناحیه واقع نشود در قسمت شمال هم شهرهای قزوین و سمنان وشاهرود از این خط خارج شود در این موضوع لازم میداند نکات زیر را اشعار دارد.
الف ـ دولت شاهنشاهی ایران تصور می‌کند دولت انگلستان موافقت دارد که قوای ایران شهر کرمانشاه را تخلیه نکند.
ب ـ بنابر اصلی که آن دو دولت در آغاز نامه خود تصریح کرده‌اند مسلم است که در نواحی که قوای دولت شوروی یا بریتانیای کبیر یا شوروی اقامت خواهند کرد متعلقات دولت و ملت ایران کاملا«محفوظ و اختیارات دولت ایران بر حسب استقلال تام خود راجع به وظایفی که نسبت به مامور کشور بر عهده دارد کاملا» بر قرار خواهد بود و از طرف قوای آن دو دولت بهیچوجه عملیاتی که منافعی با آن اختیارات باشد واقع نخواهد شود و ادارات دولتی و ملی ایران آزادانه بوظایف خود مطابق مقررات کشور ایران عمل خواهندکرد و قوای شهربانی و امنیه نیز مشمول همین اصل خواهند بود.
ج ـ قوای دولتین اتحاد جماهیر شوروی و انگلستان هر جا اقامت دارند از حیث تدارکات خواربار و لوازم زندگانی و مسکن و سایر حوائج بر دولت ایران تحمیلی نخواهند داشت و تهیه لوازم مزبور بر عهده خودشان خواهند بود و از قسمتی که از داخله تهیه نماید باید مطابق مقررات کشور و بطریقی باشد که مضیقه أی پیش نیاید.
دـ مامورین دولتین اتحاد جماهیر شوروی و انگلستان در نقاطی که قوای آنها اقامت دارد دستورهای لازم خواهند داد به اینکه قوای مذکور و افراد آنها حتی الامکان تماس با اهالی نداشته باشند تا از وقوع احتمالی قضائی نا مطلوب احترازشود.
۲ـ اینکه تقاضا کردند دولت ایران در ظرف یک هفته تمام آلمانیها به استثنای کارمندان کارمندان سفارت آلمان سفارت آلمان وبعضی متخصصین فنی که کار آنها مربوط بوسائل ارتباط یا اعمال نظامی نباشد از ایران خارج نماید اشعار می‌دارد دولت ایران موافقت خود را با این تقاضا اعلام می‌کند وچون خروج آنها رااز راههای باید بشود که قوای آن دودولت در آنجا اقامت دارند البته اقدام خواهند نمود که اتباع آلمانی که خارج می‌شوند بدون مزاحمت از آن نواحی عبور نمایند و از طرف قوا ومامورین آن دو دولت تفرضی بآنها نشود.
۳ـ راجع باینکه بعد از این دولت ایران اجازه ندهد اتباع آلمانی بخاک ایران وارد شوند اشکالی نیست وبدیهی است که این قید محدود بمدتی است که مخاصمه أی فعلی بین آن دو دولت آلمان ادامه دارد.
۴ـ اینکه تقاضا کرده‌اند دولت ایران بهیچوجه اشکالی برای حمل اجناس و مهمات جنگی بمقصد بریتانیای کبیر واتحاد جماهیر شوروی پیش نیاورد و حمل آنها را بوسیله راههای شوسه و راههای هوائی تسهیل نماید دولت شاهنشاهی موافقت خود را در این باب اشعار می‌دارد البته تسهیلاتی که دولت ایران خواهد نمود در حدود تمکن و موجودیت وسایل خواهد بود بطوریکه مایه تقضی برای دولت ایران وایرانیان فراهم نشود.
۵ـ اینکه تقاضا کرده‌اند دولت ایران تعهد کند که بجهت ترقی عملیات راجع به نفت کویر خوبیان وهمچنین برای ترقی عمل شیلات در ساحل جنوب بحر خزر موافق عهدنامه ایران وشوروی راجع به شیلات تسهیلات بعمل آورد لزوما" اشعار می‌شود که راجع به شیلات چنانچه استحضار دارند جریان عمل موافق قراردادهای فیما بین برقرار است بر هر اقدامی که برای ترقی استفاده از این سرچشمه ثروت ملی لازم باشد دولتی ایران با حسن موافقت تلقی خواهد کرد.
اما در باب نفت خوریان در عین اشعار موافقت با همکاری دو دولت ایران و شوروی از استفاده از این منبع ثروت لازم است این نکته را متذکر گرداند که در عهدنامه ایران و شوروی امتیاز نفت خوریان ذکری نشده‌است و اگر منظور قراردادهای دیگری است که بین دو دولت ایران و شوروی منعقد شده و با نفت کبیر خوریان مناسبت دارد چنانچه شفاها" مذاکره شد هر قراردادی در این باب داده شده باشد چون چندین سال متروک مانده و عملی نشده و ممکن است با مقتضیات حقیقی وقف ندهد بنابراین اولیاء دولت ایران حاضرند که با اولیاء دولت شوروی برای عقد قرار دادی راجع به نفت کبیر خوریان داخل مذاکره شده استفاده هر دو طرف را از این حیث تامین نماید.
۶ـ این که اظهار داشته‌اند که دولت ایران تعهد کند که بیطرف مانده و اقدامی نکند که بمنافع دولت انگلستان ودولت شوروی در این منازعه آنها با دولت آلمان خلل وارد آورد لزوما" اشعار می‌دارد که راجع به بیطرفی بطوریکه اطلاع دارند دولت ایران از آغاز جنگ اروپا به طیب خاطر بیطرفی خود را اعلام داشته و بهیچوجه از شرایط این بیطرفی تخلف نکرده بود و بعدها نیز در این تصمیم خود باقی خوهد بود و نیز دولت ایران هیچگاه راضی نبوده و نخواهد بود که به منافع حقه آن دودولت در این خللی وارد آید و امیدوار است که اولی آن دو دولت نیز در تفسیر این عبارت و تطبیق این معنی با موارد عمل حسن تفاهم را از مد نظر دور ندارند تا از بروز هر گونه مشکلات اجتناب شود.
۷ـ بطوریکه در یادداشت خود وعده دادند که بدولت ایران از حوائج اقتصادی آن مساعدت نماید یقین است که در اجرای این مقصود خرید کالاهای صادراتی ایران را منظور داشته و نیز اقدام لازم بعمل خواهد آورد که اجناس متعلق بایران که اکنون یا در خاک دولت شوروی ویا در حدود متصرفات انگلستان موجود ومتوقف مانده هر چه زودتر بایران حمل شود واز این حیث برای این کشور گشایش دست دهد.
۸ـ نسبت به وعده‌های صریحی که آن دو دولت داده‌اند که پیشرفت قوای انگلیس وشوروی را متوقف سازند وبهر زودی که اوضاع جنگ کنونی اجازه دهد که آنها را خاک ایران بیرون ببرند دولت ایران از این فقر اتخاذ سند می‌نماید واعتماد خود را نسبت باین اظهارات دو دولت اشعار می‌دارد.
۹ـ اینکه اظهار داشته‌اند دولت شوروی موافق قرار داد ایران با شوروی مورخ اول اکتبر ۱۹۲۷ حقوق دولت ایران را از بابت شیلات سواحل جنوبی بحر خزر کما کان خواهد پرداخت موجب امتنان است. حق الامتیاز نفت شرکت ایران وانگلیس مانند گذشته پرداخته خواهد شدموجب امتنان است.
۱۰ـ در خاتمه اشعار می‌دارد که چون ضمن عملیاتی که از روز سوم شهریور ببعد واقع شده ممکن است اسلحه ومهمات واشیای از قوا و متعلقات ایران بدست قوای آن دو دولت افتاده باشد نظر بعرالم دوستی که فیمابین این دولت با دولت بریتانیای کبیر وبا دولت اتحاد جماهیر شوروی برقرار است دولت ایران انتظار دارد که آنها را مسترد سازد ونیز چون در ضمن عملیات دولت خسارت مالی وخرابیها واطلاق نفوذ واقع شده‌است امیدوار است از طرف آن دو دولت نیات دوستانه ومنصفانه درباره ترمیم آنها ابراز شود خواسته که قسمتی از تقاضای ناگوار پس از آن روی داده‌است که دولت ایران بقوای خود امر ترک مقاومت هم نموده بود.
ضمنا" باید عرض کنم که یک روز بعد از آنکه دولتین یادداشت خود را تسلیم نمودند یعنی در نهم شهریور ماه از سفارت انگلیس یادداشت دیگری به این مضمون:
سفارت انگلیس ۹ شهریور ۱۳۲۰
سفارت علیحضرت پادشاه انگلستان تعارفات خود را بوزارت امور خارجه شاهنشاهی و اظهار و محترما" اشعار می‌دارد که نظر به حوادث وجریانات چند روز گذشته که در نتیجه کلیه ترقی که آلمانها از آن می‌توانند از ایران خارج شوند بر روی آنها بسته شده دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان حال مایلند که آلمانها بعوض اینکه توسط دولت شاهنشاهی ایران از این مملکت اخراج شوند بقوای انگلیس یا سویت تسلیم گردند.
بنابراین جمله ۲ (ب) نامه که وزیر مختار اعلیحضرت پادشاه انگلستان محترما" در تاریخ ۳۰ اوت ۸ شهریور ۱۳۲۰ بجناب آقای نخست وزیر بقرار ذیل است:
دولت ایران بایستی در ظرف یک هفته کلیه اتباع آلمانی باستثنای اعضای حقیقی سفارت آلمان و چند نفر اشخاص فنی را که در بنگاههای مخابرات مثل نظامی نباشند بقوای انگلیس یا سویت تحویل ودر صورت آلمانیهای مزبور که با موافقت سفارت خانه‌های انگلیس وسویت تنظیم می‌شود. به میسیونهای تسلیم کند.
از آن رو تاکنون دولت ایران از لحاظ اینکه این تقاضای دولت انگلیس مبنی برای اینکه آلمانها بجای اخراج شدن بقوای انگلیس و. شوروی تسلیم گردند خوشآیند نبود در جلسات متعدد با دلایل زیاد که ذکر آنها در اینجا زاید است سعی کرد نمایندگان دولتین از این موضوع صرف نظر نماید.