کارخانه‌های دولت شاهنشاهی ایران

رضا شاه پهلوی - ایران نوین

اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی

درگاه رضا شاه پهلوی

سفرهای رسمی رضا شاه پهلوی

رضا شاه بزرگ و ولیعهد از کارخانه پارچه‌بافی وطن بازدید می‌کنند

رضا شاه بزرگ در کارخانه

رضا شاه بزرگ به همراهی ولیعهد کارخانه دخانیات را می‌گشایند روز ۵ مهر ماه ۱۳۱۶

دختران ایران پشت دستگاه حریربافی پرنیان‌های رنگارنگ می‌بافند ۱۳۱۶

کارخانه نخ‌ریسی اسپهان

به کوشش و اراده اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ کارخانه تولید برق، کارخانه سیمان سازی، کارخانه قند و شکر، بلورسازی، کارخانه ذوب آهن، صنایع راه آهن و هواپیماسازی در ایران نوین بنیان و به راه انداخته شدند. کشور ایران ویرانه‌ای با مردمی بیسواد، بیمار و اسیر و بنده قاجاریان مغول بیگانه که کشور ایران را میان خود بخش کرده بودند و خود را زمینداران بزرگ^[۱] می‌نامیدند. با برچیده شدن سلطنت استبدادی قاجاریان از سوی مجلس شورای ملی و برقراری شاهنشاهی پارلمانی ایران گوهری که با جنبش مشروطه، جنبشی مردمی و ایرانی به سرکردگی ستارخان و باقرخان به دست مردم ایران رسید و با شاهنشاهی رضا شاه بزرگ مشوطه شکوفا شد و سرانجام در ایران پیاده شد.

کان‌های فلز و دیگر مواد معدنی پایه صنایع و کارخانه‌های ایران، کشوری که یکی از توانگرترین کشورهای جهان در داشتن مواد گران بهای معدنی است. ساختن کارخانه‌ها یکی از پایه‌های پیشرفت و شکوفایی اقتصاد کشور از آرمان‌های اعلیحضرت رضا شاه بزرگ بود که نه تنها نیازها داخلی را برآورده کنند بلکه با گسترش و پیشرفت آنها روزی کشور ایران صادر کننده تولیدات این کارخانه‌ها بشود. بیش از ۵۰ کارخانه بزرگ بافندگی و ریسندگی نخ و پشم، ۸ کارخانه بزرگ قند، ۷ کارخانه چرم سازی، و ۶ کارخانه کبریت سازی، ۲۸ کارخانه صابون سازی، ۴۵ کارخانه پنبه پاک کنی در سراسر کشور بکار افتادند. هم چنین کارخانه‌های حریر بافی چالوس، دخانیات، ریسمان ریسی، چای سازی، کاغذ سازی، ابزار سازی، هواپیما سازی، پالایش و ذوب مس، بلورسازی و دیگر کارخانه‌ها یکی پس از دیگری به کار افتادند. بیشتر این کارخانه با فراخواندن کارشناسان خارجی بنیان گزارده شدند.

یکی از پیروزی‌های بزرگ صنعتی ایران که در پرتو اراده آهنین اعلیحضرت رضا شاه بزرگ ساخته شد، کارخانه هواپیما سازی شهباز است که ده‌ها هواپیماهای ساخت خود را بیرون داده است. بنیاد این کارخانه در کشور ایران نه تنها از دیدگاه صنعتی ارزشمند است بلکه از دیدگاه نیرومندساختن نیروی هوایی ارتش شاهنشاهی نیز بسیار ارزنده است زیرا آشکار است که هر کشوری خود بتواند این پرندگان پولادین را تولید نماید، هستی و استقلال آن کشرو در میدان‌های کشمکش و کارزار به خطر نمی‌افتد و کامیابی و پیروزی ازآنِ آن کشور است.

در بازدید اعلیحضرت رضا شاه پهلوی از تبریز در روز ۹ شهریور ماه ۱۳۰۶ معظم‌له از کارخانه کبریت سازی تبریز بازدید کردند. کارگران کارخانه یک قوطی کبریت طلا به شاهنشاهشان پیشکش کردند.

۱۴ دی ماه ۱۳۰۶ وزارت امور خارجه به سفارت‌های دولت شاهنشاهی ایران در برلین، پاریس و لندن دستور داد که اگهی مناقصه بنیان کارخانه ذوب آهن ایران را برای آگاهی شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ اروپا در روزنامه‌های مهم آلمان، فرانسه و انگلستان به چاپ برسانند.

۱۹ فروردین ماه ۱۳۰۸ هیات وزرا بر پایه پیشنهاد وزارت تجارت و فلاحت و فواید عامه تصویب کردند که هزینه چغندرکاری و آزمایش آنها برای بنیان کارخانه قندسازی را از صدی دوی بودجه اداره فلاحت پرداخت نمایند.

۵ خرداد ۱۳۰۸ برای فراهم ساختن تراورس و غیره وزارت فواید عامه دستور بنیان کارخانه اره‌کشی در جنگل‌های مازندران را داد. بهای کارخانه که قرار است خریداری شود ۶۰٬۰۰۰ تومان خواهد بود و برابر ۹۵٬۰۰۰ اصله تراورس و ۲۰۰۰ متر مکعب چوب بازده آن خواهد بود.

۳ شهریور ۱۳۰۸ دو کارخانه برای تعمیر ابزار راه‌آهن و تعمیر ابزار کشتی رانی از بودجه درآمد ۵ ساله راه‌آهن جلفا و کشتی‌رانی رضاییه از کشور سوئد خریداری شد. کارخانه‌ها گنجایش تعمیر ۱۰ دستگاه لوکوموتیو و چند دستگاه کشتی خواهد داشت و بهای آن نزدیک به یک سد هزار تومان می‌باشد.

۶ مهر ماه ۱۳۰۸ چون بازده دستگاه کوبیدن سکه‌های نقره و طلا بسنده نمی‌کند، دولت برآن است که کارخانه بزرگی که بتواند همه سکه‌های فلزی ایران را بکوبد را خریداری و وارد کند. کارخانه نوین در جای ضرابخانه کار گذارده خواهد شد.

۲۳ بهمن ماه ۱۳۰۸ کارخانه پشم ریسی قزوین گشوده شد این کارخانه روز به روز گسترش می‌یابد و برای کامل کردن این کارخانه ماشین‌های پشم ریسی و نخ بافی ساخت آلمان با کشتی از راه خلیج فارس به اهواز و سپس به قزوین ترابر شده است.

۸ بهمن ماه ۱۳۱۰ اعلیحضرت رضا شاه پهلوی کارخانه قندسازی کهریزک را گشودند. این کارخانه با ماشین‌های نوین و مدرن آغاز به کار کرد. کارخانه قند کهریزک با گنجایش ۵۰ خروار قند در روز به کار افتاد. با بنیان این کارخانه کشت چغندرقند در ایران گسترش یافت. خرید این کارخانه پس از آزمایش‌هایی که بر روی کاشت چغندرقند در ایران شد، انجام شد. آزمایش‌ها نشان داد که چغندرها مواد قندی خالص آن زیاد و خوب بوده است. کارخانه قند کهریزک از چک اسلواکی خریداری شده است و به فرم شرکت سهامی می‌باشد و هر ایرانی می‌تواند از سهام این شرکت خریداری کند.

۲۵ بهمن ماه ۱۳۱۰ کارخانه ریسندگی و بافندگی شاهی که به امر اعلیحضرت رضا شاه پهلوی بنیان شده بود گشوده شد.

در اسفند ماه ۱۳۱۰ گشایش کارخانه ضرابخانه بود که با ماشین‌های مدرن و نوین به راه افتاد. این کارخانه گنجایش ذوب روزانه ۲۵۰۰ کیلوگرم نقره و ضرب ۱۴۳۰۰۰ سکه را داشت.

۸ آذر ماه ۱۳۱۱ اعلیحضرت رضا شاه پهلوی دومین کارخانه قند ایران، کارخانه قند کرج را گشودند. گنجایش و توانایی این کارخانه دو برابر کارخانه قند کهریزک بود.

۱۱ خرداد ماه ۱۳۱۲ لایحه استخدام سه تن مهندس آلمانی برای کارخانه گودرن سازی از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.

۲۵ فروردین ماه ۱۳۱۳ کارخانه کیسه بافی رشت گشوده شد. این کارخانه که از سوی شرکت واردات و صادرات گیلان و مازندران بنیان شد و گنجایش بافتن پارچه‌های کیسه‌ای چون کیسه برنج، کیسه آرد، کیسه قند و شکر، کیسه سیمان، لفاف‌های عدل بندی پنبه و جعبه‌های خشکبار را داشت.

۲۰ شهریور ماه ۱۳۱۳ نخستین سنگ بنای کارخانه حریربافی دهنو (نوشهر) به نام اعلیحضرت رضا شاه پهلوی نهاده شد.

۵ مهر ماه ۱۳۱۶ کارخانه دخانیات ایران به دست اعلیحضرت رضا شاه در تهران گشوده شد.

۲۳ مهر ماه ۱۳۱۶ نخستین سنگ بنای کارخانه ذوب آهن پس از سال‌ها بررسی در کرج به دست اعلیحضرت رضا شاه گزارده شد. ۲۱ آبان ماه ۱۳۱۶ نخستین قرارداد برای بنیان کارخانه ذوب آهن ایران در کرج با کمپانی دماگ کروپ آلمان بسته شد. ^[۲] . شوربختانه با آغاز جنگ جهانی دوم و بمباران و اشغال ایران از سوی دو کشور استعماری شوروی و انگلستان بخش‌هایی از کارخانه ذوب آهن که در کشتی به سوی ایران ترابر می‌شدند هیچگاه به ایران نرسید و دولت ایران آسیب مالی زیادی دید و ساختن کارخانه سالیان بسیار فرافکنده شد. درهمین روز پنجمین کارخانه قندسازی کشور در شاه‌آباد غرب کرمانشاه به نام اعلیحضرت رضا شاه پهلوی از سوی نخست وزیر گشوده شد.

۲۹ مهر ماه ۱۳۱۳ کارخانه قند شاهی به دست اعلیحضرت رضا شاه گشوده شد.

۲۹ مهر ماه ۱۳۱۴ کارخانه قند مرودشت در استان فارس به نام اعلیحضرت رضا شاه پهلوی گشوده شد.

۷ آبان ماه ۱۳۱۵ کارخانه قند آبکوه در شش کیلومتری مشهد، هفتمین کارخانه قند کشور به نام اعلیحضرت رضا شاه پهلوی از سوی نخست‌وزیر گشایش یافت.

۱۵ آبان ماه ۱۳۱۵ کارخانه قند میاندوآب هشتمین کارخانه قند کشور آغاز به کار کرد.

۱۶ امرداد ماه ۱۳۱۶ کارخانه حریر بافی چالوس به دست اعلیحضرت همایون رضا شاه بزرگ با بودن والاحضرت ولیعهد محمدرضا پهلوی گشوده شد.

کارخانه هواپیماسازی شهباز

کارخانه‌ها یکی پس از دیگری گشوده می‌شوند

۳ اسفند ماه ۱۳۱۶ در آیین سان و رژه دانش آموزان و نیروهای نظامی در سالگرد روز سرنوشت ساز سوم اسفند^[۳]، نخستین دسته هواپیماهای ساخت کارخانه شهباز ایران از برابر اعلیحضرت رضا شاه در آسمان تهران به پرواز درآمدند. ۱ امرداد ماه ۱۳۱۷ کارخانه هواپیماسازی شهباز از سوی اعلیحضرت رضا شاه پهلوی و والاحضرت ولیعهد بازدید شد و به آگاهی رسانده شد که دومین دسته از هواپیماهای ساخت این کارخانه آماده پروازند.

اردیبهشت ماه ۱۳۱۷ نخستین کارخانه یخ سازی و سردخانه از سوی شرکت سهامی ارزاق آلمان وارد شد. تولید روزانه این کارخانه سه تا پنج تن یخ بود.

۴ آبان ماه ۱۳۱۷ کارخانه قند شاه زند نزدیک اراک به نام اعلیحضرت رضا شاه پهلوی گشایش یافت.

۳ آذر ماه ۱۳۱۷ کارخانه ریسندگی قم گشوده شد.

۱۱ شهریور ماه ۱۳۱۸ کارخانه بلورسازی تهران به دست اعلیحضرت رضا شاه پهلوی گشوده شد. این کارخانه با هنبازی (مشارکت) بخش خصوصی و دولت بنیان شد.

۱۷ اسفند ماه ۱۳۱۹ کارگذاشتن ماشین‌های کارخانه ذوب آهن ایران در نزدیکی کرج آغاز شد.

۳۱ فروردین ماه ۱۳۲۰ قانون کیفر بزه‌های مربوط به راه آهن از سوی مجلس شورای ملی تصویب شد.

-

۱۸ آبان ماه ۱۳۴۰ کارخانه ۱۴۰۰۰ دوکی مخمل و ریسندگی کاشان وابسته به بخش خصوصی با بودن نخست وزیر علی امینی گشایش یافت. بازده روزانه این کارخانه بیش از ۷۰٬۰۰۰ متر در روز پیش‌بینی شده است.

۲۳ آبان ماه ۱۳۴۰ در پیشگاه شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو کارخانه پشمبافی مقدم گشایش یافت.

۲۹ آبان ماه ۱۳۴۰ شاهنشاه از تهران رهسپار اسپهان شدند و کارخانه قند اسپهان به گنجایش ۱۰۰۰ تن را که با هزینه‌ای برابر ۴۰۰ میلیون ریال برپاشده بود را گشودند. سپس شاهنشاه رهسپار شیراز شدند. در شیراز شاهنشاه در آیینی ویژه لوله گاز گچساران به شیراز را گشودند. این لوله گاز می‌تواند ۴۰۰ هزار متر مکعب گاز پالایش شده را به استان فارس برساند. شاهنشاه در این روز پس از بازدید از بخش‌های گوناگون کارخانه سیمان فارس، با پیچاندن شیر ویژه، پروانه بهره‌برداری از لوله گاز این کارخانه را دادند. برای دگرگون کردن دستگاه‌های سوخت نفتی کارخانه به گازسوز نزدیک به ۷ میلیون ریال هزینه شد.