مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۵ اردیبهشت (ثور) ۱۳۰۲ نشست ۲۶۹
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۶۹
صورت مشروح مجلس لیله شنبه ۱۵ ثور ۱۳۰۲ مطابق هیجدهم شهر رمضان ۱۳۴۱
(مجلس چهار ساعت از شب گذشته به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید)
صورت جلسه لیله پنجشنبه سیزدهم ثور را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده بعد از تصویب صورتجلسه عرض دارم.
رئیس- آقای آقا میرزا شهاب‌الدین (اجازه)
آقا میرزا شهاب‌الدین- آقای آقا میرزا حسن خان را غائب بدون اجازه نوشته‌اند در صورتیکه دیشب بواسطه عارضه کسالت عذر خواستند عریضه هم به توسط بنده به کمیسیون عرایض نوشته بودند و بنده دادم به آقای معتمدالملک
رئیس- الآن رسیده است. اصلاح می‌شود. نسبت به صورت جلسه دیگر ایرادی نیست؟ آقای آقا سید فاضل (اجازه)
آقا سید فاضل- بنده خواستم یادآور شوم مسئله نماینده بحرین قدری طول کشیده چون انتخابات بنادر هم از بیست و چهارم شروع می‌شود اگر مجلس موافقت کند چندان مذاکراتی هم لازم ندارد و مطرح شده و تکلیف نماینده بحرین معلوم شود.
رئیس- در این باب کسی مخالف نیست؟
چند نفر از نمایندگان- خوب است امشب موضوع بودجه‌ها تمام شود بعد این مسئله مطرح شود.
رئیس- رأی می‌گیریم به تقاضای آقای آقا سید فاضل که جزء دستور امشب بشود یا جلسات بعد. آقایانی که تصویب می‌کنند جزء دستور امشب باشد قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. بودجه مجلس مطرح است. مذاکرات راجع به کلیات است. آقای شیخ‌الاسلام (اجازه)
شیخ‌الاسلام اصفهانی- عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- عرضی ندارم
رئیس- آقای آقا میرزا علی آقا (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- البته مجلس مقدس دارای یک همچه شأنی است که سایر ادارات و وزارتخانه‌ها باید پیروی و اقتداء به او بکنند به این مناسبت بهتر می‌دیدم که بودجه مجلس بطور عادلانه تری صورت می‌گرفت یعنی حتی‌الامکان از زیاده روی احتراز بشود که مبادا سایر وزارتخانه‌ها هم به ملاحظه اینکه بودجه مجلس زیاد است تقاضای زیادتری بکنند و به این جهت یک تحمیلات فوق العاده به دولت وارد شود بنده تصور می‌کنم در ا ین بودجه یک حقوق خیلی زیادی منظور شده است و نمی دانم اگر بودجه به این ترتیب تصویب شود آیا مطابقه می‌کند با حقوق مستخدمین سایر ادارات که به درجه این مستخدمین هستند یا نه؟ بعلاوه یک نکته دیگر هم هست که ما باید اشخاص را برای کار استخدام کنیم و حقوقی که می‌دهیم در ازاء کار باشد و اگر بنا باشد دو یا ۳ یا ۴ نفر در عرض هم شاغل یک کار باشند باید یک حقوق هم داشته باشند و بنده در این جا یک اختلافاتی می‌بینم این است که تقاضا می‌کنم آقای مخبر توضیح بدهند اگر اینطور است که بنده تصور کرده‌ام حقوق مختلفی که هست کدام است. یک نکته بسیار مهم هم هست که باید به عرض آقایان برسانم که انشاءالله در آتیه مورد پیدا کند و در معرض عمل واقع شود.این جا دو چیز هست یکی مقام یکی حقوق و ما باید این مسئله را تعدیل کنیم یک شغل هست با یک حقوق پست و یک شغل عالی با حقوق عالی بنده تصور می‌کنم عادلانه نباشد به عقیده بنده بایستی حقوق و شغل در مقابل هم واقع شوند مثلاً یک نفر کارش خیلی کم است ولی شغلش عالی و حقوقش هم خیلی اعلی است و یک نفر دیگر شغلش پست حقوقش پست خودش هم پست.
(جمعی از نمایندگان بطور همهمه- خودش پست نیست)
کازرونی- به هر جهت از آن طرف آن که حقوق پست می‌گیرد و شغلش هم پست است غالباً دیده شده است که صبح تا شما مشغول کار است ولی آنکه حقوق عالی و مقام اعلی دارد غالب اوقات را بیکار است. اگر مسائل تعدیل می‌شد خیلی خوب بود.آقا میرزا شهاب مخبر کمیسیون محاسبات- تصور می‌کنم این جا آقای کازرونی فقط خواستند مخالفتی کرده باشند واِلا هیچیک از این‌ها که فرمودند در بودجه مجلس نیست. فرمودند غیر عادلانه است در صورتی که اگر در بودجه مجلس رعایت عدل و انصاف نشود در سایر بودجه‌ها به طریق اولی نخواهد شد این جا را همه دارالعدل می‌گویند و نباید آقای کازرونی هم چنین فرمایشی بفرمایند و اگر بودجه مجلس را با سایر بودجه‌ها تطبیق بفرمایند ملاحظه خواهند فرمود نظر به این که قانون استخدام مجلس هنوز نگذشته از قانون استخدام و سایر بودجه‌ها خیلی پست تر منظور شده است فرمودند بعضی‌ها حقوق شان زیاد و کارشان کم است این را بنده نفهمیدم. بدیهی است بعضی اشخاص حقوقشان زیاد و شغلشان هم عالی است و یک عده حقوق شان کمتر و مرتبه شان هم پائین تر است و غیر از این هم نمی‌شود.اگر بنا باشد در یک وزارتخانه از وزیر تا پیشخدمت تمام یک نوع حقوق بگیرند تصور نمی‌کنم در هیچ کجای دنیا هم این ترتیب را معمول بدارند البته یک عده مرتبه شان بالاتر و حقوق شان هم بالاتر است و یک عده کارشان پست تر حقوق شان هم کمتر است و در هیچ کجا هم پستی رتبه دلیل پستی شخص نمی‌شود
(صحیح است)
اینکه فرمودند در بودجه مجلس حقوقی که برای اعضاء منظور شده است مطابقه می‌کند با حقوق سایر هم رتبه‌های آن‌ها در سایر ادارات یا نه؟ همانطور که عرض کردم بلکه تا اندازه‌ای هم برای مستخدمین مجلس کمتر منظور شده است. فرمودند چرا بعضی اشخاص هستند که کارشان کم و حقوق شان زیاد است؟ اگر بخواهیم غیر از این رفتار کنیم باید حقوق وزیر را به پیشخدمت بدهیم و حقوق پیشخدمت را به وزیر زیرا وزیر در روی صندلی نشسته و در روز ۸ کاغذ شاید بیشتر امضاء نکند ولی پیشخدمت صبح تا شام متصل کار می‌کند باقی فرمایشات شان هم چیزی نبود.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- بنده در اصل بودجه مجلس عرض ندارم و بودجه را هم عادلانه می دانم عیب و نقص هم ندارد ولی یک سئوالی از مقام محترم ریاست دارم که آیا بودجه مجلس هم جزء بودجه مملکتی است یا مستقلاً در آن مذاکره و رأی گرفته می‌شود؟ اگر جزء بودجه مملکتی است که باز هم عرض ندارم اگر مستقلاً در آن مذاکره و رأی گرفته می‌شود که مخالفت خود را اظهار دارم.
رئیس- این مخالفتی که می فرمائید مخالفت با دستور است. بودجه مجلس هم همیشه معمول بوده است مستقلاً مطرح می شده است.
اقبال‌السلطان- در صورتی که بنا باشد بودجه مجلس مستقلاً مطرح شود عقیده بنده این است که بودجه مملکتی مقدم باشد و بعد از تعیین تکلیف آن بودجه مجلس مطرح شود. البته آقایان نمایندگان تصدیق می‌فرمایند که باید رعایت حال موکلین خودمان را بکنیم و به عقیده بنده سزاوار نیست اعضاء و مستخدمین ادارات را منتظر بگذاریم و بودجه مجلس را بگذاریم که خودمان در رفاه باشیم و اعضاء وزارتخانه‌ها و ادارات در مضیقه باشند. عقیده بنده این است بودجه مملکتی مقدم باشد و بعد بودجه مجلس مطرح شود.
رئیس- این تقاضای شما راجع به دستور است. حالا هم ممکن است پیشنهاد بفرمائید تا رأی گرفته شود.
رئیس- آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده موافقم
رئیس- آقای مستشارالسلطنه (اجازه)
مستشارالسلطنه- بنده هم در کلیات موافقم.
(جمعی از نمایندگان- مذاکرات کافی است)
رئیس- پس رأی می‌گیریم برای ورد در شور مواد. آقایانی که ورد در شور مواد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. پیشنهاد آقای اقبال‌السلطان قرائت می‌شود (به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که بودجه مملکتی تصویب شود. (اقبال‌السلطان)
رئیس- تقاضای ایشان این است که بودجه مجلس مؤخر بر بودجه مملکتی باشد که ابتدا در بودجه مملکتی رأی گرفته شود بعد در بودجه مجلس. در این باب مخالفی نیست؟ آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- بنده فلسفه پیشنهاد آقای اقبال را نفهمیدم که این بودجه مؤخر باشد بر سایر بودجه‌ها تمام در عرض هم واقعند هیچ فرق نمی‌کند این بودجه با بودجه وزارت مالیه یا سایر بودجه‌ها و همه یکی است و هیچ دلیلی ندارد که این مؤخر باشد اگر چه بنده هیچ مخالفتی ندارم که این مؤخر باشد اگر چه بنده هیچ مخالفتی ندارم باید رأی داده شود ولی این پیشنهاد که فرمودند باید دارای یک فلسفه باشد و معلوم باشد که از روی چه فلسفه این پیشنهاد را فرمودند خوب است. فلسفه آن را بیان فرمایند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده مخالفم با پیشنهاد آقای اقبال‌السلطان
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- هر چند چنانکه حاج میرزا مرتضی اظهار فرمودند چندان تفاوتی ندارد ولی چیزی که هست البته بودجه مملکتی بودجه کل است اول باید کلیات مسئله تمام شود بعد همانطور که وزارتخانه‌ها بودجه جزئشان را می‌دهد و بعد از آن که ما بودجه کل مملکتی را تصویب کردیم همانطوری که وزارتخانه‌ها باید از روی بودجه ۴ دیواری بودجه جزئشان را معین کنند خود ما هم باید همین قانون را عمل کنیم آن وقت ما هم بودجه جزئمان همین است که حاضر است پس اول ما بودجه اعتباری را که برای هر وزارتخانه یک مبلغی معین شده یعنی رئیس کل مالیه برای هر اداره مبلغی معین کرده و کمیسیون بودجه تصویب کرده ابتدا به آن رأی بدهیم بعد نسبت به اجزاء و بودجه‌های تفصیلی رأی بدهیم و مسلم است که اول قانون را باید درباره خودمان اجرا بداریم و چون یک ماده دیگر هم در این جا هست که وزارتخانه‌ها وقتی می‌توانند یک دوازدهم بگیرند که بودجه جزئشان را بدهند ما هم وقتی بودجه جزء را دادیم به این قانون عمل کرده‌ایم اگر به این ترتیبی باشد که آقای اقبال‌السلطان پیشنهاد کردند گرچه فرق نمی‌کند اول مجلس و آخر مجلس خواهد بود و چیزی نیست که مذاکرات زیاد داشته باشد ولی شاید ترتیب بهتری باشد برای اینکه اول در کلیات آن رأی داده ا یم و بعد داخل در جزئیات شده‌ایم.
رئیس- آقای تدین (اجازه)
تدین- بنده عرضی ندارم
رئیس- آقای سید یعقوب (اجازه) آقا سید یعقوب- بنده عرض کردم مخالفم با پیشنهاد آقای اقبال‌السلطان
رئیس- بسیار خوب بفرمائید
آقا سید یعقوب- بنده عرض می‌کنم آقای سلیمان میرزا که همیشه می‌فرمایند ما قسم خورده‌ایم حرفی از حروف قانون اساسی تخلف نشود اداره مباشرت مجلس و کمیسیون محاسبات قانون اساسی را عمل کرده و مطابق قانون اساسی بودجه تفصیلی را به مجلس آورده است پس مطابق این اصل محکم که باید همه ماها حافظ آن باشیم بودجه تفصیلی آمده است به این بودجه تفصیلی نمی‌شود ایراد کرد یعنی در این باب هیچ نمی‌توانیم حرف بزنیم زیرا هر بودجه تفصیلی که به مجلس آمد فوری تحت شور آمده تصویب می‌شود. خودتان تصدیق دارید که بودجه تفصیلی وزارتخانه‌ها به مجلس نیامده و یک بودجه اعتباری آمده و مجلس هم چنانکه ملاحظه می فرمائید در عرض وزارتخانه هائی است و ماده سوم مجلس شورای ملی است که از عنوان وزارتخانه‌ها خارج است و بودجه تفصیلی آن هم حاضر و تقدیم شده است و چون تقدیم شده است نمی‌توانیم در آن تعلل کنیم و باید رأی بگیریم. اما راجع به بودجه کل مملکت بودجه کل یک هفته بود که در تحت شور بوده و ملاحظه و رأی داده شده و آن ملاحظه که حضرت والا فرمودند و نیز اجازه داده شد که به مستخدمین حقوق داده شود مستخدمین مجلس هم در عرض همان مستخدمین باید داده شود پس اگر ما وارد شویم در بودجه مجلس هیچ مانعی نیست همان رأیی را که در بودجه مجلس می‌دهیم همان رأی را هم در بودجه مملکتی می‌دهیم همان رأی را هم در بودجه مجلس می‌دهیم هیچ نگرانی هم ندارد مطابق این اصلی که عرض کردم و مطابق قانون اساسی کمیسیون محاسبات بودجه تفصیلی را حاضر کرده و داده و هیچ مخالفتی ندارد.
رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای اقبال‌السلطان. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اکثر قیام فرمودند)
رئیس- تصویب شد. مذاکرات راجع به کلیات آخر بودجه مملکتی است. آقای کازرونی (اجازه)
کازرونی- بنده خیلی مسرورم و خودم را تبریک می‌گویم که دوره چهارم تقنینیه بودجه مملکت را تعدیل کرده و نشان داد که مملکت ایران کسر و نقصان ندارد دخل و خرجش به همین ترتیب که هست مساوی است. البته خیلی اسباب مسرت است لکن ما بایستی به همین اندازه قناعت نکنیم و باید اصلاحاتی کنیم که به حول و قوه خدا در آتیه خرابی‌های ما به وجه اکمل اصلاح شود و نواقصی که داریم کاملاً رفع شده باشد. بنده عقیده‌ام این بود حالا که بنای اصلاحات است این بناهائی که از سابق به این طرف از روی یک ترتیبات کج و معوجی تأسیس شده و بسیاری از آن خراب بود عوض آن‌ها یک تأسیسات علمی و از روی تعمق نظری شده باشد. بنده تصور می‌کنم اگر چنانچه این مالیات هائی که از مردم گرفته می‌شود یعنی آن اندازه که به مأمورین مالیه داده می‌شود آن هائی که مباشرند که از رعایا و زحمتکش پول بگیرند آن پول‌ها اگر چنانچه به صندوق دولت وارد شود عایدی مملکت ما بی اغراق دو مقابل است و مخارج ادارات را هم اگر چنانچه زیادی‌های آن حذف شود بعد از وضع مخارج گمان می‌کنم ممکن باشد که مخارج ادارات ما به نصف تنزل کند.و اگر این طوری که بنده عرض می‌کنم بشود ما شاید در سال کمتر از سی کرور زائد بر دخل نداشته باشیم. لیکن اگر بنا باشد بناهائی که داریم بخواهیم اصلاح کنیم بدون این که یک نظر اساسی کرده باشیم. بنده گمان می‌کنم باز طولی نمی‌کشد که کارها مثل سابق بر هم و آشفته خواهد شد از جمله چیزهائی که به نظر بنده قابل تخفیف است و مبلغ متنابهی به خزانه دولت صرفه وارد می‌کند مخارج ریاست وزرائی است چنانچه بنده در ضمن شور هم عرض کردم بنده تصور می‌کنم یک نفری که به سمت ریاست وزرائی برقرار می‌شود خودش باید دارای یک پست باشد و همان حقوق را بگرد و این مخارج هیچ لزومی ندارد.اما راجع به وزارت مالیه بنده تصور می‌کنم این ادارات عریض و طویلی که وزارت مالیه در مرکز ولایات و ایالات تشکیل داده اگر بنا باشد ادارات و اعضاء زیادی را حذف کنند شاید مخارج وزارت مالیه یک ثلث تنزل کند.چنانچه اگر خاطر آقایان مسبوق باشد می دانند از اکثر ولایات تقاضا شد که با رعایت مقررات قانون مخارج یک هزار و پانصد تومانی را با دادن تضمینات لازمه به پانصد تومان تقلیل دهند.بنابراین اگر وزارت مالیه که عجالتاً مبداء اصلاحات کشوری ما شناخته شده یک نظر عمیقی در این باب معطوف دارد و از ترتیبات سابقه صرف نظر کند ممکن است بخوبی از این راه یک میلیون صرفه دولت شود. اما راجع به وزارت داخله. نه قانون وزارت داخله معینی دارد نه تشکیلات مرتبی دارد نه ترتیب حکومت ما از روی یک نقشه و ترتیبی است بعلاوه این حکامی که به نقاط می‌روند با اینکه تمام ادارات هم در آن نقاط تشکیل شده است معلوم نیست وظیفه شان چیست و چه کاری باید انجام دهند؟ و معلوم نیست رابطه آن‌ها با سیار دوائر و ادارات دیگر از چه قرار است و بطوری که تاکنون دیده شده هیچ مسئولیتی هم به آن‌ها متوجه نیست و همان طور که سابقاً معمول بوده حکام در سایر ادارات هم مداخله کرده و از این حیث هم اسباب زحمت برای مردم تولید کرده و هم اسباب خسارت و ضرر دولت را فراهم می‌آورند.
وزارت عدلیه- در خصوص اینکه ترتیبات عدلیه از چه قرار است آیا بواسطه وجود عدلیه مقصود حقیقی ما انجام می‌گیرد یا نه یا مردم از این عدلیه راضی هستند یا نیستند و یا معاملات این عدلیه با مردم از چه قرار است و بالاخره در نتیجه این عدلیه با این ترتیب و وضعیت آیا حقیقتاً عدالت مستحکم شده یا بالعکس متزلزل شده بنده حالا وارد نمی‌شوم و در این باب چیزی عرض نمی‌کنم لیکن همین قدر عرض می‌کنم اگر وجود عدلیه در مملکت لازم است که باید طوری توسعه پیدا کند تاتمام شهرها هم استفاده ببرند در صورتی که در قانون اساسی هم تصریح شده که مرجع جمیع تظلمات عدلیه است با این ترتیب آیا سزاوار است که یک ولایتی عدلیه داشته باشد و ولایت دیگر نداشته باشد. خوب آیا در آن نقاط که باید به دعاوی رسیدگی کنند و آیا در مقابل این صراحت قانون تکلیف نقاطی که محروم از عدلیه هستند چیست؟ بنابراین دولت باید در نظر بگیرد که در تمام ولایات و شهرها با در نظر گرفتن وضعیت و جمعیت هر جا عدلیه یا صلحیه تشکیل دهد بعلاوه نظر عمیق تری در وضعیت عدلیه‌ها معطوف کند که حقوق اشخاص بهتر تأمین شده و مردم راضی تر شوند. اما در خصوص وزارت خارجه. بنده در یک قسمت عرض دارم و آن راجع به قونسول هائی است که به خارجه فرستاده می‌شود این قونسول‌ها اگر برای امور سیاسی است که امروزه بنده گمان نمی‌کنم از این قونسول هائی که به خارجه فرستاده می‌شوند در سیاست کاری انجام پذیرد اگر راجع به امور تجارتی است که مطابق آنچه بنده اطلاع دارم قونسول‌های ما هیچ کاری برای توسعه امور تجارتی ما انجام نداده‌اند.راجع به اتباع داخله هم در ممالکی که کاپیتولاسیون نیست حال اتباع ما معلوم است یعنی حالت اتباع دولت متوقف فیها را دارد و با آن‌ها مساوی است بنابراین بنده اعزام این قونسول‌ها را به خارجه زائد می دام.اما راجع به وزارت معارف. چنانچه سابقاً عرض کردم اگر این بودجه برای تمام ایران است که خیلی کم است و اگر منحصر به مرکز است که خیلی زیادی است. بنده عقیده‌ام این است که دولت باید راجع به تشکیلات عدلیه و معارفی یک تصمیم اساسی اتخاذ کند که تمام ایالات و ولایات از آن بهره مند شوند نه اینکه این مؤسسات فقط اختصاص به یک نقاط محدودی داشته باشد اما راجع به وظایف و شهریه‌ها چون عقیده بنده در این موضوع معلوم است لذا محتاج به عرض و تکرار نیست ولی ناچارم در این موقع آخرین عقیده خودم را عرض کنم.راجع به شهریه و وظیفه دولت باید عطف نظری کرده و اگر مابین اشخاص شهریه بگیر اشخاصی هستند که دارای معلومات می‌باشند خوب است دولت کاری به آن‌ها رجوع نموده که اقلاً در مقابل این پولی که می‌گیرند خدمتی هم به آن‌ها رجوع شده باشد و این مستمری مبدل به حقوق بشود.خود این اشخاص هم راضی تر هستند و اظهار می‌دارند اگر دولت یک کاری با یک حقوقی به ما بدهد برای ما گواراتر است از اینکه یک پولی به اسم مستمری به ما داده و وجود ما را عاطل و باطل نگاهدارد اما نسبت به بعضی دیگر که فاقد جمع وسائل اعاشه هستند خوب است دولت به فراخور زندگانی هر کدام چیزی برای گذران به آن‌ها بدهد و مابقی قلم‌ها را حذف کنند و در نتیجه مجلس را از این مذاکرات آسوده نماید.
رئیس- آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- آقای کازرونی در فرمایشاتشان تا یک اندازه اغراق می‌گویند. فرمودند اگر آن وجوهی که مباشرین مالیه حیف و میل می‌کنند جمع آوری شود عایدات ما مضاعف خواهد شد یعنی ۲۳ میلیون ۴۶ میلیون خواهد شد و مقصودشان این بود که ۲۳ میلیون را مأمورین را مالیه می‌دزدند و این فرمایش غریبی بود شاید سابقاً یک بی ترتیبی‌هائی در ادارات مالیه بود ولی باید تصدیق بفرمایند که اخیراً بخوبی رفته و عنقریب به مساعی رئیس کل مالیه این نگرانی‌ها رفع خواهد شد. اما اینکه می‌فرمایند اگر مخارج را نصف کنیم صرفه دولت خواهد بود. اگر بنا باشد مخارج مملکت را نصف کنیم خدمات مملکت زمین خواهد ماند شاید در بعضی ادارات مستخدمین زیادی باشند ولی همچو نیست که نصف اجراء زیادی باشند بعلاوه دولت مشغول است که تنظیمات و تشکیلات اداری خود را از روی نوع استخدام معین کنند و در این صورت بعد از این تشکیلات همه ادارات مرتب و بر روی احتیاج خواهد بود.راجع به بودجه ریاست وزراء که اظهار فرمودند زیاد است بنده تصور می‌کنم مبلغی که برای ریاست وزراء معین شده مبلغی نیست که بتوان آن را زیاد دانست اما این که فرمودند وزارت داخله تشکیلات صحیحی ندارد تصور می‌کنم اینطوری که آقا تصور کردند نباشد زیرا اگر بودجه وزارت داخله را ملاحظه بفرمایند می‌بینند خیلی با رعایت صرفه جوئی و اقتصاد تدوین شده است مثلاً برای بعضی نقاط حقوق حاکم را صد در صد و پنجاه تومان معین کرده‌اند روی همرفته اگر بودجه وزارت داخله از سایر وزارتخانه‌ها کمتر نباشد زیادتر نیست. راجع به وزارت خارجه که فرمودند وجود بعضی قنسول‌ها زیادی است و همچنین نسبت به سایر وزارتخانه‌ها که تصور می‌کردند اجزاء زیادی دارد باید خودشان تصدیق بفرمایند که این بودجه اعتباری است و بودجه تفصیلی نیست وقتی که بودجه تفصیلی به مجلس آمد و از نظر آقایان گذشت ممکن است در آن امعان نظر کرده و هر یک از تشکیلات و مأمورین را که زیاد می دانند حذف کنند در هر جا که بودجه معارف را دیدند کم است زیاد کنند در هر حال موقع این مذاکرات وقتی است که دولت بودجه تفصیلی خودش را به مجلس آورده باشد آن وقت شاید از محل‌های دیگر بتوان کمکی به معارف ایالات و ولایات کرد و مطابق میل آقای کازرونی در همه جا مدرسه تأسیس شود.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی یک ماده الحاقیه پیشنهاد کرده‌اند (به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم ماده الحاقیه ذیل به لایحه بودجه مملکتی مزید شود.
ماده ۱۰- هیئت دولت مکلف هستند که معادل مبلغ یکصد و پنجاه تومان از اعتبار وزارتخانه‌ها صرفه جودی کرده و بر بودجه معارف و ایالات و ولایات اضافه کنند (شیخ‌الاسلام اصفهانی)
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده با نهایت مسرت و خوشحالی خدا را شکر می‌کنم که پس از هفده هجده سال مشروطیت یک صورتی از جمع و خرج مملکت تعدیل شده به مجلس تقدیم کرده‌اند اگر چه هم دخل و هم خرج این صورت تخمینی است ولی صورتی که به مجلس آمده است سند محکومیت زمامداران ایام فترت و کسانی که ایران را فقیر و ورشکسته تصور می‌کردند می‌باشد از طرف دیگر در سال گذشته و امسال راجع به بودجه معارف ولایات و ایالات در مجلس مذاکرات زیادی شد و از طرف غالب آقایان اظهار همراهی نسبت به معارف ایالات در ولایات شد بطوری که هم در پارسال هم در امسال در نظر بود که نسبت به معارف ولایات یک کمک و رعایتی بشود ا ین پیشنهادی که بنده تقدیم کرده مخالف با نظامنامه داخلی نیست زیرا چیز اضافه پیشنهاد نکرده‌ام نهایت اینکه ممکن است هر یک از آقایان وزراء در وزارتخانه‌های خودشان صرفه جوئی هائی کرده و در نتیجه مبلغی بر بودجه معارف ولایات و ایالات بیفزایند سال گذشته از قراری که بعضی از نمایندگان اظهار کردند آقای مشیرالدوله وعده فرموده بودند که یکصد و سی هزار تومان به معارف اصفهان حاضر است و اگر بخواهم بخوانم باعث تأسف همه آقایان خواهد شد که حقوق معلم را در ماه بیست و پنج قران نوشته‌اند لذا البته این ترتیب بواسطه نبودن پول است به علاوه معارف ایالات و ولایات منافع مختصری هم داشته است که آن را دولت ضبط می‌کند و تقریباً دو هزار تومان متعلق به معارف اصفهان بوده است علاوه بر آن بودجه که دولت برای آن جا منظور داشته و اگر به این ترتیب باشد دو هزار تومان از بودجه معارف کسر می‌شود حالا دیگر اختیار با آقایان است.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه) سلیمان میرزا- همانطور که آقای شیخ‌الاسلام فرمودند در موقعی که بودجه سال قبل تصویب می‌شد مذاکره زیادی راجع به معارف ایالات و ولایات شد و البته تمام ماها موافقیم که هر چه زودتر تشکیلات معارفی در تمام مملکت توسعه پیدا کند چنانکه آرزوی مجلس هم همین بود و قانونی هم گذراند که تحصیلات اجباری باشد ولی همان طور که مرحوم صنیع‌الدوله در این جا گفته این قانون حالا اجرا نمی‌شود زیرا اگر امروز تمام اطفال را به مدرسه بگذارند وزیر علوم می‌گوید این اندازه ما معلم نداریم حالا از این موضوع می‌گذریم و منتهی آمال و آرزوی بنده این است که تحصیلات در مملکت مجانی و اجباری باشد اما این پیشنهادی که ایشان فرموده‌اند وظیفه کمیسیون بودجه است نه وزراء برای اینکه وقتی وزراء بودجه‌های تفصیلی خودشان را آوردند ما که می‌خواهیم آن بودجه‌ها مطابق با قانون استخدام باشد در آن‌ها تفتیش کرده اگر بعضی چیزها را زائد دانستیم و یا دیدیم در مرتبه دوم احتیاج مملکتی است آن‌ها را کسر می‌کنیم و از اضافات آن‌ها مبلغی در تحت ماده واحده برای معارف برقرار می‌کنیم آن وقت این ترتیب ممکن است عملی شود ولی امروز شاید وزارتخانه‌ها خودشان وقتی نداشته ملاحظه کنند و شاید از نظر اداری تمام مخارج را لازم بدانند پس موقع این کار هم آن وقت است که عرض کردم مثلاً بودجه اداره مباشرت که تقریباً چهار صد و پنجاه و چهار هزار تومان بوده فعلاً کمتر از آنچه در این صورت است تهیه شده.
شیخ‌الاسلام- بنده پیشنهاد خود را مسترد می‌دارم.
رئیس- پس مذاکرات راجع به کلیات بودجه مملکتی اعاده شود
(جمعی گفتند مذاکرات کافی است)
رئیس- عده برای رأی گرفتن کافی نیست چند دقیقه تنفس داده می‌شود. (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- چون عده برای رأی گرفتن کافی نیست جلسه را ختم می‌کنیم و جلسه آتیه شب بیستم دستور آن هم بقیه دستور امشب خواهد بود. اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- لایحه روشنایی تمام شده و گمان می‌کنم تا شب بیستم هم طبع و توزیع می‌شود خوب است اگر آقایان موافق باشند جزء دستور جلسه آتیه معین شود.
رئیس- جزء دستور گذارده می‌شود اگر وقتی باقی بود مطرح می‌شود.
(مجلس شش ساعت و نیم از شب گذشته ختم شد)
رئیس مجلس- مؤتمن‌الملک