مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۳ مهر (میزان) ۱۳۰۰ نشست ۲۵

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری چهارم

تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم

مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۳ مهر (میزان) ۱۳۰۰ نشست ۲۵

مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه

مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۳ مهر (میزان) ۱۳۰۰ نشست ۲۵

جلسه ۲۵

صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه ۱۳ میزان ۱۲۴۰ مطابق چهارم صفر

مجلس یک ساعت قبل از غروب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید.

(صورت مجلس لیله چهارشنبه چهارم شهر محرم الحرام مطابق پانزدهم سنبله را آقای امیر ناصر قرائت نمودند)

رئیس ـ آقای میرزا هاشم آشتیانی نسبت به صورت مجلس اعتراضی دارید؟

آقا میرزا هاشم ـ بنده در این خصوص که اسم بنده را در جزو غائبین ثبت کرده‌اند عرضی داشتم چون آن روز بنده مریض بودم و بواسطه تب نتوانستم شرفیاب شوم قبلاً توسط تلفن از آقای رئیس استجازه نمودم.

رئیس ـ اصلاح می‌شود. غیر از این اعتراضی نیست

(اظهاری نشد)

صورت مجلس تصویب گردید کمیسیون خارجه که سابقاُ بنا بود انتخاب شود انتخاب شده است و گمان نمی‌کنم اعلام اسامی اعضاء مقتضی باشد چون تجدید انتخاب هیئت رئیسه پس فردا خواهد بود و مقارن تجدید هیئت رئیسه کمیسیونها هم باید تعیین بشود و کمیسیون خارجه که انتخاب شده‌اند صرفنظر بکنیم ـ

آقای سردار معظم (اجازه)

سردار معظم ـ عرض بنده مربوط به کمیسیون خارجه نیست بنده می‌خواهم در مجلس شورای ملی در زمینه وقایع اخیر که یک قسمت آن متوجه بیک عضو مجلس شورای می‌شود چند کلمه عرض کنم اجازه میفرمائید یا خیر؟

رئیس ـ آن شخص کیست.

سردار معظم ـ مشارالملک است.

رئیس ـ راجع به آقای مشارالملک یک سؤالی از یرف فتح الدوله به هیئت رئیسه داده شده و تقاضائی هم از طرف آقای حاج شیخ اسدالله رسیده که در این موضوع مذاکره کنند آنچه راجع به سؤال است معلوم است طرف خطاب هیئت وزراء هستد و هیئت وزراء هم روز یک شنبه به مجلس خواهند آمد که آمدند البته جواب سؤال را خواهند داد راجع به مذاکره جنابعالی و آقای حاج آقای حاج شیخ اسدالله هم اگر مقتضی میدانند بماند برای روز یکشنبه.

سردارمعظم ـ عرایض من متوجه بدولت نیست که به روز یکشنبه بماند بلکه وظایفی است که مجلس نسبت باعضای خودش عهده داراست بنابراین یک اصل از قانون اساسی که راجع به مصونیت نمایندگان است مارا محصور می‌کند که در اولین موقع فرصت و اولین جلسه افتتاح مجلس اظهار عقیده بکنیم (گفتند صحیح است) حالا اجازه میفرمائید عرایض خود را بنمایم.

رئیس ـ دستور مجلس با خود مجلس است با بنده نیست اگر مجلس صلاح میداند مذاکره شود.

سردار معظم ـ تعیین صلاحیت یا عدم صلاحیت با حضرت عالی است.

رئیس ـ خیر صلاحیت این امر راجع به بنده نیست اگر مجلس مخالفتی ندارد بفرمائید خالفی نیست؟

(گفته شد خیر)

بفرمائید.

سردار معظم ـ در موقعی که مجلس شورای ملی مثل سایر اهالی این مملکت مشفول عزاداری و تعطیل بود ما شنیدیم که توطئه کشف شده است و در آن توطئه اگر آنچه که گفته می‌شود راست باشد دو عضو مهم شرکت داشته‌اند که یکی ظهیرالاسلام است از وظیفه من خارج است و در آن باب حرف نمی‌زنم اما قسمتی که مرا باینجا سوق داده است قسمت راجع به مشارالملک است البته بنده ابتدا ناگزیرم اظهار تاسف بکنم از فساد محیطی که چرا باید اشخاص در یک همچه توطئه‌ها شرکت بکنند که مقام و لباس آنها باید آنها را به ترویج نظم و امنیت وادار بکند و خیلی هم مسرور هستم از اینکه این توطئه کشف شده البته این قبیل مطالب هر چه زیادتر تعقیب و کشف شود و مقصرین واقعی مجازات شوند جامعه و امنیت عمومی بیشتر محفوظ می‌ماند به همین ملاحظه تصور می‌کنم مجلس شورای ملی هم با من هم صدا باشد که باید حقوق افراد و اشخاص در مقابل امنیت هیئت اجتماعه فدا شود تصور می‌کنم از همین نقطه نظر است که عملیاتی که پس از کشف این مسئله بعمل آمده است هنوز مجلس شورای ملی بطور سکوت تلقی می‌کند و منتظر است که بطور خوبی حقیقت کشف شود و پس از اطلاع از حقایق امر اظهار عقیده بکنند و اگر این حس نمی‌بود و این علاقمندی نمی‌بود شاید سایر آقایان نمایندگان هم مثل بنده که منحصراً برای حفظ حقوق مشارالملک در اینجا آمده‌ایم و عرایض خودم را عرض می‌کنم نسبت بسایر افراد اظهاراتی می‌کردند فقط علاقمندی بسلامت و امنیت عمومی است که فعلاً نمایندگان را دعوت به سکوت کرده است. مسرت دیگری هم که من از کشف این توطئه دارم بواسطه محفوظ ماندن دو عضومهم دولت است که تمام ما علاقه به مصون بودن این دو نفر داریم برای اینکه ما طرفدار اشخاص نیستیم بلکه طرفدار اعمال اشخاص هستیم و این دو عضو مهم دولت در مدت زمامداری خودشان خدماتی بدولت کرده‌اند که کلیه علاقمندان به مملکت را وادار به قدر دانی از ایشان می‌نماید لهذا من از محفوظ ماندن آنها بی نهایت مسرور هستم و خدمات آنها هم محتاج به عرایض بنده نیست و اگر بخواهم عرض کنم یک مطلب کافی است و آن مرتفع کردن آثار قرار داد است که زمامداران حالیه موفق برفع آن شده‌اند با تمام این تفاصیل اصل دوازدهم قانون اساسی مرا وادار به پارة اظهارات می‌کند و این اظهارات من هم هیچ از نقطه نظر طرفداری و حمایت از مشارالملک نیست من با شخص ایشان کارکار ندارم ایشان دو سمت داشتند یک سمتش مربوط به بنده نیست بلکه نظر م فقط متوجه بمشارالملک نماینده ملت ایران و عضو مجلس شورای ملی است اگر چه هنوز از مجلس تکلیف نمایندگی اسم روی مشارالملک است قانون اساسی مال حمایت خودش را روی سر مشارالمک و امثال او اعم از اینکه در کار باشد یا نباشد گسترده است و در همین ضمن باید توضیح بدهم که مقصود من حمله بدولت هم نیست سوء تفاهم نشود منقد اعمال دولت نیستم و نمی‌خواهم فعلاً در اینجا اظهاری در این زمینه کرده باشم فقط من می‌گویم اصل دوازدهم قانون اساسی باید محفوظ بماند قانون اساسی می‌گوید که به هیچ حق و به هیچ عنوانی نمی‌توان متعرض اعضای مجلس شورای ملی شد شد مگر با موارد خاصی آنهم با اطلاع و تصویب و تصویب خود مجلس شورای ملی بنابراین مقتضی بود که اگر مشارالملک شرکت در این توطئه داشت ابتداء مراجعه به مجلس شورای ملی می‌شد و با تصویب مجلس هر نوع مجازاتی که مقتضی بود درباره او اجرا می‌شد در صورتیکه فعلاً می‌شنویم مشارالملک را تبعید کرده‌اند و رفته است اگر این مطلب حقیقت داشته باشد من از مجلس شورای ملی و همچنین از رئیس محترم مجلس استدعا خواهم کرد که مداخله بفرمایند در هر جائی که مشارالملک هست متوفق باشد و بماند تا آنکه هر تصمیمی نسبت به ایشان گرفته می‌شود با اطلاع مجلس شورای ملی باشد و خارج از اطلاع و تصویب مجلس نباشد باز هم تکرار می‌کنم قصدم این نیست که اگر مشارالملک در این توطئه شرکت داشت از مجازات معاف باشد نه بلکه معتقد هستم که حقیقت همیشه باید مکشوف بشود که هرکس مقصر است بدون ملاحظه مقام و رتبه باید مؤاخذه و باز خواست شود ولی مشارالملک وکیل مجازاتش هم باید در تحت نظر مجلس شورای ملی باشد این قضیه را که عرض کردم برای شخص مشارالملک نیست بلکه راجع باصل دوازدهم قانون اساسی است و استدعا می‌کنم مجلس شورای ملی بنام حفظ قانون اساسی دقتی که لازم است در این زمینه بنماید

(گفته شد صحیح است)

رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)

حاج شیخ اسدالله ـ بنده وارد در اصل این قضایای اخیر نمی‌شوم هم چنان که آقای سردار فرمودند مجلس شورای ملی منتظر است پس از کشف یک سلسله حقایق راجع به وقایع اخیره آنوقت نظریات خودش را اظهار کند ولی نسبت به آقای مشارالملک چون یک نفر نماینده ملت است و تا زمانی که اعتبارنامه ایشان را مجلس رد نکرده است سمت نمایندگی دارد مطابق اصل دوازدهم قانون اساسی کسی نمی‌تواند بدون تصویب و موافقت مجلس شورای ملی نسبت بیک نماینده بی احترامی کند چنانکه همه آقایان میدانند به آقای مشارالملک نسبتهائی داده می‌شود ولی حقیقت معلوم نیست که این نسبتها صدق است یا کذب و در صورت صدق تا چه درجه می‌توان این نسبتها را مدلل کرد همه میدانند نسبت بآقای سردار فرمودند که مجلس باید اقدامی بکند که در هر نقطه آقای مشارالملک هستند متوقف باشند بنده این عقیده را ندارم بلکه عرض می‌کنم مجلس باید اقدامی بکند که مشارالملک را به طهران عودت دهند که با حضور خود مشارالملک و در تحت نظریات مجلس شورای ملی رسیدگی به عمل بیاید (گفته شد صحیح است) اگر هر آینه نسبت سوءی که باو می‌دهند خدای نکرده واقعیت پیدا و معلوم شد آنوقت باز در تحت نظریات مجلس باید مجازات شود. فرق نمی‌کند اگر یک نفر نماینده خدای نکرده مرتکب جنحه و جنایتی گردد باید مجازات شود قانون اساسی نماینده را از مجازات مصون نمی‌کند می‌گوید باید در تحت نظریات مجلس مجازات شود آقای مشارالملک هم راجع به این نسبتهائی که بایشان می‌دهند باید در تحت نظر مجلس شورای ملی محاکمه شود اگر خدای نکرده نسبتها صدق باشد باید مطابق قانون مجازات شود و اگر صدق نباشد آنوقت نسبت به یک نفر نماینده که توهین وارد شده خود دولت باید جبران کند و همینطور بواسطه این بی احترامی‌ها که بایشان شده از طرف مجلس باید مساعدت شود و حفظ حیثیات ایشان بشود.

رئیس ـ البته تصدیق خواهید فرمود که حفظ و مصونیت یک نفر وکیل و رعایت اصل دوازدهم قانون اساسی اختصاص بریاست مجلس ندارد این یک چیزی است که راجع به فرد وکلا است که باید سعی و اهتمام داشته باشند که اصل دوازدهم قانون اساسی که راجع به خود آقایان و مصونیت آنها است محفوظ بماند. معذالک بنده در این چند روزه در غیاب مجلس به قدری که مقتضی بود اقدام کردم بعد از آنکه شنیده شد که توطئه کشف شده و اسم مشارالملک هم برده شد که توطئه کشف شده و اسم مشارالملک هم برده می‌شد بنده احتیاطاً به آقای رئیس الوزاء پیغام نمودم که اگر تعرض نسبت به آقایان وکلاء شود باید بتصویب مجلس باشد بعد از این پیغام یک رقعه از طرف آقای رئیس الوزراء خطاب به مجلس رسید که مشارالملک مظنون است و موافق اصل دوازدهم قانون اساسی به مجلس مراجعه می‌شود که سلب مصونیت از او بشود و او را تعقیب نمایند چون بنا بود روز بعد هیئت وزراء بیایند در مجلس معرفی شوند و بنده می‌دانستم بمجرد وصول یک رقعه شاید آقایان وکلاء قانع نشوند و توضیحاتی از آقایان وزراء بخواهند این بود که بنده خیال کردم بهتر این باشد آن رقعه در موقعیکه آقایان وزراء برای معرفی به مجلس می‌آیند قرائت شده و آقایان نمایندگان هرگاه توضیحاتی لازم بدانند آنوقت بخوهند ولی تشکیل هیئت وزراء برای پاره پیش آمدهای غیر مترقبه دو روز به تأخیر افتاد در این ضمن بنده شنیدم که آقای مشارالملک مسافرت کردند فوراَ رقعه به رئیس الوزراء نوشتم که بنده برای سلب مسئولیت خود در مقابل مجلس به هیئت دولت اطلاع می‌دهم که اگر بر ضد اصل دوازدهم قانون اساسی نسبت بیکی از نمایندگان تعرض شده باشد تمام مسئولیت متوجه هیئت محترم دولت خواهد بود. در جواب رقعه بنده یک ساعت قبل مراسله دیگری از آقای رئیس الوزراء رسیده مشعر بر اینکه تلگراف کرده‌ام مشارالملک در همدان توقف نماید تا علت مسافرت ایشان معلوم گردد بنابراین سعی کرده‌ام که آقای مشارالملک از خاک ایران خارج نشوند دیگر مابقی اقداماتش با خود مجلس است و در غیاب آنقدر که مقتضی بود بنده اقدامات کرده‌ام البته خود آقایان وکلاء هر اقداماتی که لازم است خواهند نمود اگر صلاح بدانند در مجلس علنی والا کمیسیونی معین شود و اقدامات مقتضیه بعمل آید.

سردارمعظم ـ بنده باندازه سهم خودم بدواً از آقای رئیس تشکر می‌کنم در اوقاتی که مجلس جلسات ععلنی نداشته است اقدامات مقتضیه را فرموده و مراعات ضبط قانون اساسی را به هیئت دولت خاطر نشان فرموده‌اند بنده شنیده بودم مشارالملک را تبعید کرده‌اند و البته تصدیق می‌کنید که تبعید هم یک نوع مجازاتی است که ممکن است نسبت به مقصرین اعمال شود از این نقطه نظر بود که بنام اصل دوازدهم قانون اساسی عرض کردم که اعمال این مجازات در حق نماینده بایستی به تصویب مجلس باشد ولی مطابق شرحی که فرمودند معلوم می‌شود که آقای مشارالملک خودشان مسافرت نموده‌اند.

رئیس ـ بنده عرض نکردم خودشان مسافرت نموده‌اند اگر مایلید مراسلاتی که در این موضوعرد و بدل شده است قرائت شود ت مطلب مکشوف گردد.

سردارمعظم ـ البته اگر قرائت شود عیبی نخواهد داشت

(آقای امیر ناصر مراسله اول را به مضمون ذیل قرائت نمودند)

ریاست محترم مجلس شورای ملی دام بقائه از چند روز قبل راجع بسوء قصدی که نسبت به دو نفر از اعضاء دولت کشف شده بود اشخاصی مورد سوء ظن واقع شده دستگیر شدند ضمناً از قرار راپورت محکمه آقای مشارالملک نیز در عداد مظنونین واقع و حکومت نظامی تقاضای جلب و استنطاق ایشان را نموده بملاحظه رعایت اصل دوازدهم قانون اساسی استحضار خاطر محترم را لازم دانسته زحمت افزا گردید.

رئیس ـ دفعه ثانوی است قرائت می‌شود.

(آقای امیر ناصر دفعه مزبوره را بانضمام سواد مراسله محاکمات نظامی به مضمون ذیل قرائت نمودند)

ریاست محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارگانه در تکملی مراسله نمره (۹۸۱۰) مورخه دوم برج جاری اینک مواد مراسله که از محاکمات نظامی نوشته‌اند دلفاً برای زید اطلاع خاطر شریف ارسال می‌گردد

(سود مراسله محاکمات نظامی)

(مقام منیع ریاست وزراء عظام دامت شوکته)

نظر به اینکه آقای مشارالملک وزیر دربار متهم باقدام برعلیه حکومت و تشکیل و تأمین کمیته تروریزم بر علیه امنیت داخلی و سوء قصد نسبت به حضرت اشرف عالی و حضرت اشرف آقای وزیر جنگ و چند نفر می‌باشد لذا جلب و استنطاق مشارالیه ضرورت فوری دارد دلائل و اماراتی که بر اتهام مشارالیه ضرورت فوری دارد دلائل و اماراتی که بر اتهام مشارالیه است و افشاء آن اقتضاء می‌نماید عبارت است از راپورتی که بوزارت جلیله جنگ رسیده و اظهارات حسن آقا و محمد علی منظور نظام و میرزا احمد خان برادر سالار مازندرانی و قرائن قویه اظهار اشخاص مزبوره را تائید می‌نماید و آنچه از اظهارات ظهیرالاسلام نیز موید این معنی است و شواهد و قرائن خارجیه دیگر که ذکر چگونگی آن مخالف اقتضاء ترتیبات استنطاقیه است اگر چه نمایندگی مشارالیه هنوز رسمیت و تمامیت نیافته تا احتیاج قطعی در جلب و استنطاق مشارالیه باستحضار مجلس مقدس شورای ملی داشته باشد ولی چون مشارالیه وزیر دربار و نمایندگی ایشان مورد ظن و احتمال می‌باشد علیهذا برای اعتراضاتی که در اطرف جنایت مورد اتهام برای شرکاء جرم مزبوره وسیله طفره و تحاممی بدست نیامد مراتب را به عرض رساند که قرار جلب و استنطاق مشارالیه را به هر ترتیب که مقتضی بدانند داده مراتب را مرقوم فرمایند که کمیسیون بوظایف خود اقدام نماید امضاء اعضاء کمیسیون.

نصیرالسلطنه ـ مراسله در چه تاریخی نوشته شده است؟

امیرناصر ـ چهارم میزان

رفعت الدوله ـ ضمیمه بامضای که نوشته شده است.

امیر ناصر ـ امضاء ندارد فقط نوشته شده است (اعضاء کمیسیون)

امیر ناصر ـ سواد مراسله ایست که از طرف ریاست مجلس شورای ملی برئیس الوزراء نوشته شده است.

(به مضمون ذیل قرائت شد)

فدایت شوم از قراریکه مذکور شد آقای مشارالملک را امروز به طرف قزوین بردند در صورتیکه هنوز مجلس شورای ملی درباره ایشان رای نداده و ماده دوازدهم قانون اساسی رعایت نشده است برای رفع مسئولیت خود در مقابل مجلس مزاحم شدم البته هیئت محترم دولت نیز متوجه مسئولیت خود شده اقدامات مقتضیه خواهند فمود امضاء مؤتمن الملک.

رئیس ـ رقعه ایست دو ساعته قبل در جواب این مراسله رسیده است

(آقای امیر ناصمر به مضمون ذیل قرائت نمودند)

فدایت شوم ـ رقیمه محترمه راجع به مسافرت آقای مشارالملک رسیده وصول بخشید اطلاعاً زحمت می‌دهم بعد از اطلاع از مسافرت ایشان تلگراف کرده‌ام در همدان توقف نمایند تا علت مسافرت معلوم گردد ایام اقبال مستدام.

رئیس ـ حالا اظهاراتی دارید بفرمائید.

سردار معظم ـ قبل از این که راجع به آن مطلب خاص عرضی بکنم لازم است راجع به یک عبارتی که در راپورت محاکمات نظامی نوشته شده چند کلمه گفته شود عین عبارت راپورت درست در نظرم نیست ولی مفادش این بود که چون اعتبارنامه مشارالملک هنوز تصویب نشده است باین جهت نمایندگی مشارالملک کانه رسمیت ندارد و گویا از همین نقطه نظر خودشان ر مستغنی از مراجعه به مجلس شورای ملی دانسته‌اند دو کلمه است که در دوره چهارم در این مملکت پیدا شده اول اینکه ما مکرر می‌شنیدیم که مجلس هنوز رسمیت ندارد غافل از آنکه همان روزی که شاه به مجلس می‌آید و مجلس را مفتوح می‌نماید مجلس رسمی است و دارای تمام اعتبارات و اختیارات لازمه در امور داخلی مجلس می‌باشد مثل رسیدگی باعتبارنامه‌ها یا انتخاب هیئت رئیسه دائمی یا موقتی که از وظایف داخلی مجلس است (گفته شد صحیح است) دیگر راجع به رسمیت نمایدگان است که گفته می‌شود تا اعتبارنامه هایشان نگذشته است رسمیت ندارد خیر اینطور نیست و این مسئله حقیقت ندارد اما آن روزی که نمایندگان به طهران می‌آیند و یا لااقل از روزی که شاه مجلس را رسمیت می‌دهد از آن روز نمایندگان دارای تمام اقتدارات و اختیاراتی هستند که قانون اساسی برایشن تعیین نموده است و رسیدگی یا عدم رسیدگی به اعتبارنامه آنها از مصونیتشان چیزی نمی‌کاهد این مسئله ایست که بنده در مقابل آن جملة کمیسیون لازم دانستم در مجلس توضیح شود اما راجع باصل موضوع عبارات مراسلة رئیس دولت حاکی از این است که مشارالملک خودش مسافرت نموده و در تحت تأثر اقدامات دولت تبعید نشده است و الا نمی‌نوشتند که پس از اطلاع از مسافرت مشارالملک تلگراف کرده‌ام در همدان توقف نمایند تا فلل مسافرتش معلوم شود از فبارات این رقعه یک اشکال من راجع باصل دوازدهم و چهاردهم قانون اساسی بود فعلاً مرتفع شد ولی یک اشکال دیگر برای من باقی است وقتی از اینکه ن اشکال را عرض کنم همانطور که از قانون اساسی راجع به آقای مشارالملک چند کلمه عرض کردم خود را ناچار می‌بینم که بگویم مقتضی بود آقای مشارالملک هم همان وقتی که مورد سوء ظن واقع شده بودند یعنی قبل از مسافرت بایستی به مجلس مراجع می‌نمودند و برا اثبات برائت ذمه خودشان متوسل به مجلس می‌شدند یا اقلاً بنویسند یا بیایند در مجلس این اظهارات را بکنند حالا اینطور نشده بود و مطابق راپورتهائی که خوانده شد آقای مشارالملک مورد سوء ظن واقع شده‌اند در این صورت موردی برای رفتن ایشان باقی نمی‌ماند و میل ایشان به مسافرت هیچ معنی نخواهد داشت و بنده هیچ نمی‌فهمم از طرفی می‌گویند یک شخص شریک در تأسیس ترود است و می‌خواهد آدم بکشد بعد گفته می‌شود مسافرت کرد و رفت اگر آدم کشی باین آسانی باشد پس یک نفر آدم باقی نخواهد ماند البته آدم کش باید تعقیب شود آدم کش باید مجازات شود کلیه باید هر تقصیری مجازات داشته باشد و باید بالاخره یک روزی برسد که مجازات مرسوم گردد و با این اصول هرج و مرج زندگانی اجتماعی غیر ممکن است یک کسی می‌خواهد آدم بکشد اول تحقیق نمی‌کنیم راست است یا دروغ بعد خودش می‌گوید می‌خواهم بروم میگوئیم بفرمائید بروید در در باز است آخر سایرین هم حق دارند ایران خانه ما است تمام ایرانیها می‌خواهند در تحت لوای امنیت و آزادی زندگانی کنند امنیت و عدالت غیر ممکن است بدون مجازات حاصل شود اگر جلو گیری از یک یا دو نفر نشود و صرفنظر از مقام و رتبه آنها ننمایند و با مراعات مجاری قانونی آنها را مجازات نکنند البته هیئت اجتماعی هیچ نوع ضمانتی نخواهد داشت پس بنابراین اگر اشکال اول من بملاحظه مراسلات دولت مرتفع شود اشکال ثانوی من در هر صورت باقی است معهذا پس از خواندن مراسلات حاضرم تا روز یک شنبه صبر کنم تا هیئت دولت تحقیقات خودش را نموده و توضیحات خود را در مجلس شورای ملی اظهار کند ولی تصور نمی‌کنم مجلس شورای ملی بتواند باین الفاظ قناعت بکند و مطلب باید بیشتر مورد تعقیب واقع شود

رئیس ـ اگر مجلس مذاکرات را باین قدر کافی میداند مطلب بماند برای روز یکشنبه که آقایان وزراء برای معرفی به مجلس می‌آیند آنروز این رقعه‌ها مجدداً قرائت شود و مذاکرات لازمه شد و قراری که اصلاح بدانند داده شود

(بعضی گفتند صحیح است)

محمد هاشم میرزا ـ بنده اخطار قانونی داشتم می‌خواهم یاد آوری کنم اگر اجازه میفرمائید امروز عرض کنم والا بماند برای روز یکشنبه

رئیس ـ بفرمائید

محمدهاشم میرزا ـ عرض بنده راجع به فرمایشی است که آقای سردار معظم فرمودند وکیل از موقعی که مجلس شورای ملی افتتاح می‌شود وکیل است عقیده بنده این است که اول وکالت وکیل از وقتی است که اعتبارنامه در دست می‌گیرد و اگر آقای سردار معظم موافق قانون انتخابات نظری دارند بفرمایند.

رئیس ـ نمایندگی از روزی است که انجمن نظارت انتخابات اعلان می‌کند که فلان کس وکیل است از آن روز نماینده وکیل و مصون است.

سردار معظم ـ اجازه میفرمائید

رئیس ـ بفرمائید

سردار معظم ـ بنده نظر باینکه مورد خاصی در تحت مذاکره نبودم گفتم (اقلاً) چون که ممکن است اشخاصی باشند که این نظریه را ندارم و اینطور که فرمودید نظرم این است که پس از استخراج آراء اوراق انتخابیه شخصی که دارای ورقه و اعتبارنامه حوزه انتخابیه می‌شود وکیل است و من از آنوقت او را وکیل میدانم ولی ممکن است اشخاصی باشند که این عقیده را نداشته باشند و اگر اینطور می‌گفتم همینطور که حضرت والا از این طرف اعتراض کردند ممکن بود معترضی پیدا شود و از آن طرف اعتراض کند چون این مسئله یک جمله معترضه بود باین جهت گفتم (اقلا) از روزی که مجلس افتتاح می‌شود وکیل است.

رئیس ـ دستور امروز اولاً رسیدگی باعتبارنامه‌های آقایان شیخ العراقین و امیر کل ثانیاً مذاکره در پیشنهادهای واصله از ریاست وزراء و وزارتخارجه راجع به مهاجرین گیلان و تعمیرسد جاجرود و عهد نامه بین دولتین ایران و افغانستان و ایران و چین و تکمیل انتخاب کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان آقای حاج شیخ محمد جواد تشریف بیاورید راپورت شعبه را قرائت بفرمائید

(آقای حاض شیخ محمد جواد راپورت شعبه اول را بمضمون ذیل قرائت نمودند)

در تاریخ ذیحجه ۳۸ انتخابات ساری و توابع شروع شده پس از دادن تعرفه و اخذ رای و قبل از استخراج آراء بموجب شکایت امیر مؤید و سردار جلیل و غیره در طهران و جمعی از اهالی مازندران از محل بدولت مبنی بر اعمال غرض کردن انجمن نظار و تبعیض در دادن تعرفه از طرف هیئت دولت انتخابات توقیف و بسر کشیک زاده مأموریت تفتیش انتخابات ساری داده می‌شود که بآن محل رفته و پس از افتیش هر گاه انتخابات را موافق قانون دیده رفع توقیف را بنماید و اگر انتخابات را صحیح ندانست به مرکز راپورت داده و آن انتخابات را کان لم یکن فرض کرده تجدید انتخاب نماید سر کشیک زاده مطابق راپورتی که به هیئت دولت داده است جریان انتخابات را مخالف قانون دانسته در تاریخ ۲۷ قوس در دارالحکومه باحضور رؤسای ادارات و چند نفر از اهالی آرائیکه در صندوقها بوده سوزانیده و صورت مجلس می‌نویسد هفده نفر حاضرین مجلس که دو نفر از آنها از نظار بوده و تصدیق نموده‌اند که سه صندوق دست خورده بورده بعد از معدوم کردن آراء سابق حسب الامر وزارت داخله انجمن نظاری مجدداً تشکیل و اعلان تجدید انتخابات داده شده است در اینجا از ذکر این نکته ناگزیر است که این عمل مخالف قوانین جاریه بوده قانون بکسی حق چنین اقدامی را نمی‌دهد بلکه قانون صریحاً می‌گوید شکایت مانع جریان انتخابات نیست و باید به جریان انتخابات ادامه داده و شکایت واله را ضمیمه صورت مجلس نموده حکمیت مختص مجلس شورای ملی است حتی هیئت نظار هم حق و صلاحیت معدوم کردن آثار انتخابات را ندارد لذا لازم است که این قضیه جداَ تعقیب شود و از آمر و مرتکب باز خواست گردد تا در آتیه چنین عملیات که مخالف روح قانون است تکرار نشود.

شعبه اول برای اینکه کاملاً در اطرف این قضیه مطالعات عمیقه کرده باشد با شعبه سوم که شرکت در رسیدگی بانتخابات مازندران با شعبه اول داشت منظم گردیده پس از شور و مدافه کامل در دوسیه بواسطه معدوم شدن آثار انتخابات سابق بنحویکه ممکن نبود نتیجه از آن بدست بیاورند معتقد شدند که با توجه دادن نمایندگان محترم بجلوگیری از وقوع این قبیل عملیات در آتیه بانتخابات ثانی رسیدگی نمایند ـ لذا بانتخابات دوم رسیدگی نموده راپورت آن را تقدیم مجلس شورای ملی می‌نماید. انجمن نظار در سوم جدی تشکیل شده در چهارم جدی اعلان انتخابات را منتشر کرده‌اند از ۱۴ الی ۲۶ جدی ۴۵۲۰ ورقه تعرفه داده‌اند تا چهارم دلو ۴۱۹۳ ورقه رای اخذ کرده‌اند شش شعبه نظارت در ـ اشرف ـ سواد کوه چهاردانگه هزار جریب ـ چهاردانگه پشت کوه دو دانگه ـ علی آباد ـ بند پی تشکیل نموده‌اند و ۱۲۰۰۰ تعرفه در نقاط شش گانه داده شده در نتیجه استخراج آراء آقای آقا شیخ محمد رضای شیخ العراقین زاده باکثریت ۷۵۲۳ رای برای عضویت مجلس شورای ملی انتخاب شده‌اند. در موقعی که دو صندوق آراء سواد کوه و چهار دانگه هزار جریب را بساری آورده‌اند مطابق صورت مجلس بواسطه تحریکاتی که بر ضد انتخابات میشده هفت روز استخراج آراء بر حسب حکم ایالت بتأخیر افتاده و شهر را نظامی کرده‌اند. بعد از استخراج آراء و تشخیص اکثریت جمعی به تلگرافخانه متحصن شده تلگرافاتی مبنی بر شکایت از سوزانیدن اوراق رای انتخابات اول و سوء جریان انتخابات دوم بدولت مخابره کرده و تقاضای تجدید انتخابات را نموده‌اند کتباً هم شکایاتی به مجلس رسیده که صندوق آراء چهار دانگه را باز نموده و آراء تبدیل کرده‌اند هیئت دولت در مخابره حضوری با متخصصین در تلگرافخانه آنها را به تجدید انتخاب چهاردانگه قانع کرده و از تحصن خارج می‌نماید ولی انتخاب چهاردانگه تجدید نشده و خاتمه بانتخابات می‌دهند نیز تلگرافاتی از طبقات مختلفه بدولت مخابره شده است مبنی بر رضایت و حسن جریان انتخابات و اینکه متخصصین طرفداران امیر مؤید هستند پس از یأس او وکالت بنای‌های و هوی را گذارده برای مشوب کردن ذهن اولیای امور در تلگرافخانه متحصن شده این اظهارات را می‌نماید شعبه اول و سوم پس از رسیدگی بدوسیه انتخابات و مداقه در شکایات کلیه اظهارات متشکیان به دو قسمت منقسم نمود قسمت اول از شکایات راجع است به بر هم زدن انتخابات اولیه و سوزاندن اوراق رای قسمت دوم متوجه است بسوء جرایانات انتخابات ثانی و دست خوردن آراء شعبه چهاردانگه هزار جریب ـ در قسمت اول چنانچه ر مقدمه راپورت ذکر شد هر قدر شعبه تعقیب می‌کرد بواسطه نسوزاندن آن رای به نتیجه منتهی نمی‌شد و در قسمت ثانی مطابق صورت مجلس و تصدیق ایالت و تلگرافات واصله جریان انتخابات مطابق قانون بوده است چون در شعبه چهاردانگه که عده از اهالی مدعی دست خوردن آراء آن هستند و دولت امر به تجدید انتخاب آن نقطه کرده آیا ملت هم در ذیل صورتمجلس حکمیت آن را موکول به مجلس شورای ملی کرده است آقای شیخ العراقین زاده ابداً رای نداشتند در بقیه انتخابات هم اعتراضی نبود علیهذا اشکالی به نظر شعبه اول و سوم نرسیده نمایندگی آقای شخ العراقین زاده را تصدیق می‌نمایند.

رئیس ـ آقای مدرس مخالف هستید؟

مدرس ـ چون عضو شعبه هستم در موقعی که مدافه می‌شد مریض شدم توضیحی می‌خواهم

رئیس ـ یا باید مخالف باشید یا موافق.

آقای آقا سید یعقوب (اجازه)

آقا سید یعقوب ـ بنده راپورت را نفهمیدم اجازه میفرمائید مجدداً قرائت شود چون خیلی مفصل و فهمیدن آن مشکل بود اگر ممکن است طبع و توزیع شود والا من مخالفتی ندارم لکن چون خیلی مفصل بود اگر ممکن است طبع و توزیع شود بعداً رای گرفته شود.

محمدهاشم میرزا ـ بنده پیشنهادی تقدیم کردم قرائت فرمایند.

(آقای امیرناصر پیشنهاد را به مضمون ذیل قرائت نمودند)

بنده پیشنهاد می‌کنم راجع به انتخاب آقای شیخ العراقین زاده طبع و توزیع شده در جلسه بعد مطرح مذاکره شود.

رئیس ـ رای می‌گیریم آقایانی که موافق با این پیشنهاد هستند قیام فرمایند

(عده قلیلی قیام نمودند)

رئیس – تصویب نشد ـ رای می‌گیریم به نمایندگی آقای شیخ العراقین زاده

آقایانی که نمایندگی ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرماید.

(غالباً قیام نمودند)

(آقای جلیل الملک راپورت شعبه سوم را به مضمون ذیل قرائت نمودند)

چون از شعبه ششم راپورت مشروح راجع بانتخاب حوزه کرمانشاهان ب عرض مجلس شورای ملی رسیده و خاطر محترم آقایان نمایندگان از جریان انتخایا آن حوزه کاملاً مسبوق ومستحضر است شعبه سوم زائد میداند راپورت ترتیب جریان انخابات کرمانشاهان را تکرار نماید این است بطور اختصار به عرض میرساند که آقای امیر کل از حوزه انتخابیه کرمانشاهان با همان جریان انتخاب سایر نمایندگان آنجا باکثریت رای انتخاب شده است و شعبه سوم صحت انتخاب ایشان را تصدیق می‌نماید.

رئیس ـ نسبت باین راپورت مخالفی نیست؟

تدین ـ عده کافی نیست.

رئیس ـ چون عده کافی نیست مسئله دیگری مطرح می‌شود.

(آقای امیر ناصر پیشنهاد آقای رئیس الوزراء را راجع به تعمیر سد جاجرود به مضمون ذیل قرائت نمودند.)

مقام محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه در سنه ماضیه بواسطه کثرت بارندگی و طغیان آب سد رودخانه جاجرود در چند نقطه خراب و محتاج به عمیر شده و چنانچه در هذه السنه تا موقع منقضی نگشته فوراً تعمیر نگردد. بیم آن است که در بهار آتی مابقی سد منهدم و در نتیجه اولا چندین ریه و آبادی خالصه از میان برود و ثانیاً مخارج هنگفتی از بابت تجدید تعمیر سد به خرانه دولت تحمیل شود این است که بر حسب بر آورد مهندسین اداره خالصجات و وزارت مالیه بقید فوریت ماده ذیل را برای مخارج تعمیرات فعلی سد مزبور پیشنهاد و تصویب آن تقاضا می‌شود تا از قلیل فرصتی که باقی مانده استفاده و فوراً شروع به تعمیر شود در خاتمه تکرار می‌نماید که چون تأخیر در اقدام موجب خسارت کلی خواهد بود تصویب اعتبارفوق الذکر ضرورت فوری دارد.

ماده واحده ـ برای مخارج تعمیرات سد جاجرود موافق بر آورد مهندسین اداره خالصات مبلغ پانزده هزار تومان بوزارت مالیه اعتبار داده می‌شود که در هذه السنه به مصرف تعمیرات مزبوره برسد.

رئیس ـ این تقاضا باید برود بکمیسیون بودجه چون شعبات امروز معین می‌شود و کمیسیون بودجه هم امشب باید معین شود انشاءالله امشب پس از ختم جلسه کمیسیونهائی که از شعبات باید تعیین شوند معین می‌فرمایند دو سه فقره تقاضاهائی دیگر هم هست که فوریت دارد و باید برود بکمیسیون که تکلیف آنها زودتر معین شود.

(آقای امیر ناصر پیشنهاد آقای رئیس الوزراء را راجع به مهاجرین گیلان به مضمون ذیل قرائت نمودند.)

ریاست محترم مجلس مقدس شورای ملی دام بقائه

پس از انقلاب گیلان و متواvی شدن اهالی و مهاجرت آنها به تهران علاوه بر اینکه از وجوه اعانه ادارات مرکزی و ولایات نسبت به فقرای مهاجرین از هرگونه مساعدت دریغ نشد چون متمولین و ملاکین آنجا بواسطه دوری از علاقه و تفریط دارائی در طهران با حالت اسفناکی زیست می‌نمودند در کابینه آقای سپهدار اعظم بر حب تصویبنامه نمره مورخه ۲۸ عقرب ئیچی ئیل که سواد آن بنمره یک تقدیم می‌شود تصویب نمودند که از وزارت مالیه تا مدت شش ماه ماهی سی هزار تومان به عنوان قرض مطابق صورتیکه در هیئت وزراء عظام تصویب و بوزارت مالیه ابلاغ شده بافراد مهاجرین پرداخته قبض ذمه با تصمیمات لازمه که وزارت مالیه ترتیب آن را خواهد داد از آنها دریافت دارند که از آنها دریافت دارند که از قرار صدی دوازده فرع علاوه بدهند و موعد پرداخت وجه استقراض یک سال پس از رفع غائله باقساط سنه در اول هر ماهی باشد وزارت مالیه برای تضمین استقراض ملاکین ورقة ضمانت نامه از معتبرین و متمولیین گیلانی ترتیب داده و معادل دویست و هشتاد هزار تومان استقراض دولت را ضمانت نموده‌اند که به شرح تصویب نامه در موعد خود هر کدام به هر مبلغی که ضمانت وجهی را نمودند ملزم بادای آن باشند در مقابل این تصویب نامه و ضمانت معتبرین ماهی سی هزار تومان در چهار ماه قوس و جدی به اهالی قرض خواه گیلان پرداخته شد.

در کابینه سابق نیز بموجب تصویب نامه ۱۴۵۴ مورخه ۲۵ حمل ۱۳۰۰ که ساد آن به نمره ۲ ضمیمه است برای ملاکین فوق الذکر مبلغ ۶۰ هزار تومان تصویب شد که از بانک شاهنشاهی استقراض و به مهاجرین گیلانی داده شده و در عوض املاک آنها رهن گرفته شود که در انقضای مدت اگر باین خود را نپرداختند املاک آنها ضبط شود در اجرای این تصویب نامه بواسطه حاضر نشدن بانک بادای تمام وجه استقراض فقط پانزده هزار تا چهارصد تومان در برج شور بشرائطی که در تصویب نامه ذکر شده بود پرداخته شد و بقیه تادیه نگردید برای اینکه مشارالیهم بتوانند باوطان خود مراجعت کنند اخیراً در برج سرطان بوزارت مالیه اجازه داده شد که پانزده هزار تومان دیگر با شروط تصویبنامه ۱۳۵۴ علاوه بر قرضه‌های سابق در مقابل زمین املاک آنها بملاکین مشارالیهم پرداخته شود. نظر باینکه هنوز قسمتی از حضرات علماء و ملاکین گیلان نتوانسته‌اند باوطان خود معاودت نمایند و قادر بر خرج مسافرت نیستند و بعلاوه اقامت آنها در مرکز با نداشتن وسائل اعاشه جز زحمت و مشقت برای خودشان و بالنتیجه برای دولت نتیجه ندارد دولت مقتضی میداند پانزده هزار تومان دیگر با شرائط فوق به آقایان قرض داده شود مراتب را اطلاعات اشعار داشت که در صورت تصویب مجلس مقدس شورای ملی قرار پرداخت آن داده شود

رئیس ـ این لایحه بکمیسیون بودجه ارجاع می‌شود.

سردار معظم ـ اسامی قرض گیرندگان هست.

رئیس ـ خیر آقا ممکن است از کمیسیون بودجه بخواهند راجع باعتبارنامه امیر کل که مخالفی نبود باید رای بگیریم آقایانیکه وکالت ایشان را تصویب می‌کنند قیام فرمایند

(عده قلیلی قیام نمودند)

رئیس ـ تصویب نشد عهدنامه بین ایران و افغانستان قرائت و بعد به کمیسیون خارجه مراجعه می‌شود

(به مضمون ذیل قرائت شد)

(مواد عهدنامه دولت علیه ایران و دولت افغانستان)

چون جهت جامعه اسلامیه و روابط نژادی و علایق حسن مجاورت و همسایگی دولتین ایران و افغانستان اقتضا داشت که مراودات حسنه و روابط حسنه بین الدولتین بوسیله انعقاد یک عهدنامه مستحکم گردد لهذا برای اجرای این مقصود مقدس اعلیحضرت شاهنشاه ایران جناب حاجی میرزا حسن خان محتشم السلطنه وزر امور خارجه و اعلیحضرت امیر افغانستان جناب سردار عبدالعزیز خان وزیر مختیر و ایلچی معتمد خود را وکلای مختار خود تعیین نموده و مشارالیها پس از مبادلة اختیار نامه‌های رسمی خود فصول ذیل را منعقد نمودند.

فصل اول ـ از امروز به بعد دوستی صادقانه و مناسبات حسنه فیما بین ایران و افغانستان و اتباع دولتین مزبورتین بر قرار خواهد بود.

فصل دوم ـ سفرای کبار و وزرای مختار و شارژدافرهای هر یک از دولتین معظمتین متعاهدتین در دربار یکدیگر را از کلیه حقوق و امتیازاتیکه بموجب عادات و رسوم بین المللی معمول و مقرر شده است بهره مند خواهند بود

فصل سوم ـ اتباع دولتین متعاهدین خواه در موقع مسافرت و خواه در موقع اقامت مورد احترام واقع شده و کاملاً در حمایت مامورین متبوعه خودشان خواهند بود

فصل چهارم ـ اتباع دولتین متعاهدین مقم یا مسافر در ممالک همدیگر تابع قوانین محتلی بوده مرافعخ و مناقشه و جنجه جنایت آنها در محاکم عدلیه محلی ایران و افغانستان رسیدگی و تسویه خواهد گردید. مامورین سیاسی قونسولگری طرفین معظمتین به هیچ وجه حق دخالت در مسائل قضائی اعم از حقوقی و جزائی اتباع خود در خاک یکدیگر نداشته و مرجع کلیه دعاوی اتباع دولتین محاکم داخلی دولت متوقف فیها خواهند بود

فصل پنجم ـ ئولتین معظمتین متعادتین حق خواهند داشت قونسول ژنرال و قونسول وویس و قونسول یا وکیل قونسولگر ی برای اقامتی در شهرهای عمده و مراکز تجارتی مملکت یکدیگر مامور نمایند ولی مامورین مزبور وقتی شروع بانجام وظایف ماموریت خودشان خواهند نمود که مطابق معمول دولت متوقف فیها تصدیق نامه دولت ماموریت آنها صادر شده باشد.

فصل ششم ـ اتباع دولتین در ممالک یکدیگر از کلیه خدمات نظامی و سایر وظایفیکه مخصوص باتباع داخله هر دولت است معاف و مستثنی خواهند بود

فصل هفتم ـ در صورت تقصیر و فرار یکی از اتباع دولتین متعاهدین به مملکت دیگری مامورین دولتین معظمتین حق خواهند داشت که بوسیله مجاری سیاسی اعاده او را به مملکت خود تقاضا نمایند و از طرف حکومت از این مساعدت خود داری نخواهد شد ولیکن مقصرین سیاسی از این ترتیب مستثنی خواهند بود

فصل هشتم ـ برای استحکام مناسبات و دادیه و روابط تجارتی طرفین متعاهدین عهود و قراردادهای لازمه به مناسبات تجارتی و رسومات گمرکی و مبادلات پستی و تلگرافی باسرع اوقات ترتیب داده و پس از انقضاء و تصدیق بموقع اجراء گذارده خواهد شد.

فصل نهم ـ وقوع جنگ بین یکی از دولتین متعاهدتین با دولت ثالثی موجب حدوث خلل در روابط دوستی و مودت بین الطرفین یبوده و طرف دیگر ملتزم خواهد بود که از تسهیل موجبات و موفقیت دولت دشمن بر طبق قوانین بیطرفی احتراز کند.

فصل دهم ـ برای اینکه دوستی و اعتماد صادقانه موجوده بین مملکت شاهنشاهی ایران و مملکت مصمم شده‌اند که کلیه اشکالات مهمه و اختلافات حاصله بین خود را که بطرز مطلوبی از راه مذاکرات سیاسی خاتمه پذیر نگردد مطابق مقررات و عادات بین المللی مسئله را به حکمیت رجوع نمایند و نیز طرفین متعهد می‌شوند که از روی صمیمیت کامل احکام صادره را بموقع اجرا گذارند.

فصل یازدهم ـ این عهدنامه به نخستین به زبان فارسی نوشته می‌شود.

فصل دوازدهم ـ نمایندگان طرفین متعاهدتین متعهد می‌شوند که در مدت ۳ ماه از تاریخ امضاء در صورت امکان زودتر اسناد لازمه دائر به تصدیق عهدنامه را در طهران یا کابل مبادله نمایند بناء علیهذا نمایندگان طرفین معاهدتین این عهدنامه را امضاء و مهر نمودند.

طهران بتارخ ۱۵ شهر شوال المکرم ۱۳۳۹ مطابق اول سرطان ۱۳۰۰ امضاء وزیر امور خارجه دولت علیه ایران (حسن محتشم السلطنه) امضاء عبدالعزیز سفیر دولت علیه افغانستان.

رئیس ـ عهدنامه دیگری است بین دولتین ایران چین قرائت می‌شود.

(آقای امیر ناص به مضمون ذیل قرائت نمودند)

(سواد عهدنامه مودت فیمابین دولت فلیه ایران و چین)

چون اعلیحضرت اقدس شاهنشاهی ایران و جناب رئیس جمهوری چین هر دو بالسویه و از صمیم قلب مایل هستند روابط دوستی و مودت فیمابین دو دولت بر قرار داشه و آن بوسیله عهدنامه مودت که بالمقابله به جهت اتباع طرفین متعاهدتین مفید و سودمند باشد محکم نمایند لهذا وکلاء مختار خود را برای حصول باین مقصود از قرار ذیل معین نمودند.

اعلیحضرت اقدس شاهنشاه ایران جناب میرزا اسحق خان مخم الدوله ایلجی مخصوص و وزیر مختار خودشان در دربار ایطالی را جناب رئیس جمهوری چین جناب (وان گراگی) ایلچی مخصوص و وزیر مختار خودشان دربار ایطالی را.

بعد از آنکه وکلاء مزبور در رم اجلاس نموده و اختیارنامه‌های خود را مبادله کرده و آنرا موافق قاعد ه و مرتب به ترتیبات شایسته یافته در مفاد فصول ذیل متفق الوای شدند

فصل اول ـ از امروز به بعد دوستی صادقانه و مناسبات حسنه فیما بین ایران و چین و اتباع دولتین مزبورتین بر قرار خواهد بود

فصل دوم ـ سفرای کبار و وزرای مختار و شارژدافرها که هر یک از دولتین معظمین متعاهدتین بخواهند به دربار یکدیگر مامور نمایند خود و تمام اجزا سفارتی آنها در مملک طرفین مثل سفراء و مامورین سیاسی دول متحابه کامله الواداد پذیرفته شده همان رفتار و کاملاً همان احترامات و امتیازات را غیر از رسیدگی بمرافعات تبعه دولت خود خواهند بود

فصل سوم ـ اتباع دولتین معظمتین معاهدتین خواه در موقع مسافرت و خواه در موقع اقامت مورد احترام واقع شده و کاملاً در حفظ و حمایت احکام آن مملکت مملکت و مامورین دولت متبوعه خودشان خواهند بود

فصل چهارم ـ اتباع منظمین معاعدتین مقیم با مسافر در ممالک همدیگر تابع قوانین محلی بوده مرافعه و مناقشه و جنحه و جنایت آنها در محاکم محلی ایران و چین رسیدگی و فیصله خواهد گرفت

فصل پنجم ـ دولتین معظمتین معاهدتین حق خواهند داشت قونسول ژنرال قونسول و پس قونسول یا وکیل قونسول برای اقامت در شهرهای عمده و در بنادر مملکت یکدیگر که این قبیل مامورین مجاز به اقامت در آنجا هستند مامور نمایند و مامورین مزبور باستثنای حق رسیدگی به امور مرافعه و مشاجره و جنحه و جنایت تبعه از تمام حقوق و امتیازات که به مامورین قونسولگری دول کامله الوداد داده شده بهره مند خواهند بود مامورین مزبور باید قبل از شروعبه انجام وظایف ماموریت خودشان مطابق معمول تصدیق نامه ماموریت را (اگر گواتر) از دولتی که در مملکت او که در مملکت او اقامت خواهند داشت تحصیل نمایند.

دولتین متعاهدتین اگر مایل شدند یک نفر از تجار را به سمت جنرال قونسول یا و یس قونسول یا وکیل قونسول معین نمایند ماموریت آن افتخاری خواهد بود

فصل ششم ـ این عهدنامه در چهار نسخه به السنه فارسی چینی و فرانسه نوشته خواهد شد اگر اختلافی در تعبیر عبارت فارسی یا چینی روی دهد مطابق نسخه فرانسه که برای طرفین واجب الاجرا است قطع خواهد شد

فصل هفتم ـ این عهدنامه موافق قوانین مملکت ایران و چین به تصدیق اعلیحضرت شاهنشاه ایران و رئیس جمهوری چین رسیده هر چه زودتر مبادله خواهد شد

لهذا وکلاء مختار این عهدنامه ر امضاء نموده و به مهر خود ممهور داشتند در شهر رم به تاریخ روز ۳ شنبه ۱۴ شهر رمضان یک هزار و نهصد و بیست میلادی سال نهم جمهوریت چین.

امضاء وان کوان کی (محل مهر) به خط چینی امضای فرانسه.

رئیس ـ بکمیسیون خارجه ارجاع می‌شود چیزیکه از دستور امروز باقی می‌ماند تعیین شعبات است بعد وقتیکه بیرون تشریف می‌برند تعیین چهار کمیسیون از شعبات عده حاضر ۷۷ نفر است هر شعبه ۱۳ نفر خواهد بود غیر از شعبه ششم که دوازده نفر است

(آقای سهام السلطان اسامی نمایندگان را استقراع نموده و شعب شش گانه بموجب شرح ذیل به قرعه معین شدند)

شعبه اول آقای نصرت الدوله ـ آقای جلیل الملک ـ آقای مؤتمن السلطنه ـ آقای ارباب کیخسرو ـ آقی محقق العلماء ـ آقای آقا سید یعقوب ـ آقای صدرائی ـ آقای عمادالسلطنه خراسانی ـ آقای ملک الشعراء ـ آقای حکیم الملک ـ آقای دگتر لقمان ـ آقای نصیر دیوان ـ (بعضی گفتند دوازده نفر شد فرمودند ۱۳

رئیس ـ دوازده نفر را اول می‌نویسند بعد پنج نفر باقی مانده را بین شعب تقسیم می‌نمایند.

شعبه دوم ـ آقای حاج میرزا اسدالله خان ـ آقای صدرالاسلام ـ آقای معتمدالسلطنه ـ آقای آصف الممالک ـ آقای شریعتمدار ـ آقای رفعت الدوله ـ آقای سردار معظم کردستانی ـ آقای آقا شیخ محمد جواد ـ آقای مستشار السلطنه ـ آقای مدرس ـ آقای نصیر السلطنه – آقای آقا میرزا ابراهیم قمی.

شعبه سوم ـ آقای میرزاعلی کازرونی ـ آقای حاج شیخ اسدالله ـ آقای حاج مقبل السلطنه ـ آقای مستوفی الممالک ـ آقای سدید الملک ـ آقای تدین ـ آقا عمیدالممالک ـ آقای مشیرالدوله ـ آقای حاج آقای شیرازی ـ آقای حائری زاده ـ آقای احتشام الدوله ـ آقای عمید السلطنه (گفته شد وزیر است)

رئیس ـ ملغی است خارج می‌شود

(آقای سهام السلطان مجدداً استقراع نموده آقای امین استخراج شد)

شنبه چهارم آقای منتصرالملک ـ آقای سید فاضل ـ آقای وقارالملک ـ آقای رئیس التجار ـ آقای معتضدالدوله ـآقای سلطان العلماء ـ آقای آقا میرزا ابراهیم خان ـ آقای نظام الدوله ـ آقای فتح الدوله ـ آقای غضنفرخان ـ آقای سردار معظم خراسانی ـ آقای آقا میرزا محمد نجات.

شعبه پنجم ـ آقای آقا سید کاظم یزدی ـ آقای عمادالسلطنه ـ نماینده اصفهان ـ آقای حاج میرزا مرتضی ـ آقای سهام السلطان ـ آقای بیان الملک ـ آقای بیان الدوله ـ آقای سردار مفخم ـ آقای امیر ناصر ـ آقای شیخ العراقین زاده ـآقای میر سید حسن کاشانی ـ آقای طباطبائی ـ آقای عدل السلطنه.

شعبه ششم ـ آقای صمصام السلطنه ـ آقای اقبال السلطان ـ آقای رکن الملک ـ آقای آقا شیخ ابراهیم زنجانی ـ آقای امین التجار اصفهانی ـ آقای سلیمان میرزا ـ آقای محمد هاشم میرزا ـ آقای مؤتمن الملک ـ آقای مساوات ـ آقای آقا میرزا هاشم آشتیانی ـ آقای شیخ الاسلام ملایری ـ آقای فهیم الملک.

رئیس ـ عده حضار را که عرض کردم هفتاد و هشت نفر است چون دو نفر (آقای امیر اعلم و عمید السلطنه) خارج شده‌اند هفتاد و پنج نفر می‌ماند لذا هر شعبه ۱۲ نفر خواهد بود غیر از شعبه اول و دوم و سیم که سیزده نفر خواهد بود

سهام السلطان ـ بقیه اسامی استخراج می‌شود شعبه اول آقای مستشارالملک

رئیس ـ حاضر نیستند محسوب نمی‌شود

سهام السلطان ـ شعبه اول آقای شیخ الاسلام اصفهانی شعبه دوم آقای آقا میرز طاهر تنکابنی

رئیس ـ کمیسیونهائی که حالا باید تشریف ببرند و از شعبات معین فرمائید کمیسیون بودجه ۱۸ نفر کمیسیون محاسبات مجلس ۶ نفر کمیسیون عرایض و مرخصی ۶ نفر کمیسیون مبتکرات ۶ نفر به علاوه ۳ نفر کسر اضاء کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان هم باید معین شود ۳ نفر معین شده‌اند ۳ نفر دیگر که معین شود فراموش نشود چون مدتی است ۳ نفر که معین شده‌اند منتظر تکمیل عده هستند ۳ نفر که معین شده‌اند آقای مشیر الدوله و آقای سلیمان میرزا و آقای رکن الملک هستند

جلسه آینده روز شنبه ۳ ساعت قبل از غروب خواهد بود

دستور هم تعیین هیئت رئیسه است

مجلس موقع مغرب ختم شد