مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ شهریور (سنبله) ۱۳۰۰ نشست ۲۳

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری چهارم

تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم

مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ شهریور (سنبله) ۱۳۰۰ نشست ۲۳

مجلس شورای ملی دوره چهارم تقنینیه

مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۱ شهریور (سنبله) ۱۳۰۰ نشست ۲۳

جلسه ۲۳

صورت مشروح مجلس یوم شنبه ۲۹ ذیحجه الحرام سنه ۱۳۳۹ مطابق ۱۱ سنبله ۱۳۰۰

مجلس یک ساعت و نیم قبل از ظهر در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید .

آقا آصف الممالک صورتمجلس یوم پنجشنبه بیست و هفتم ذیحجه را قرائت نمودند

رئیس ـ شاهزاده نصرت الدوله مریض هستند اشتباهاً‌ در صورتمجلس غایب بدون اجازه نوشته شده است ، اعتراضی راجعبه صورتمجلس است ؟ ( اظهاری نشد ) صورت مجلس تصویب گردید ، دستور امروز دسیدگی باعتبارنامه آقایان صدرائی و نظام الدوله : تعیین شعبت : بقیه نطق آقای حاج آقا : تعیین کمیسیونها در خارج از اعضای کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان که آقایان معین فرموده بودند فقط یک نفر اکثریت پیدا کرده که آقای مشیر الدوله هستند مابقی اکثریت ندارند باید تجدید انتخاب شود در موقعیکه سایر کمیسیونها را انتخاب می فرمایند برای پنج نفر دیگر هم باید رای بدهند .

فهیم الملک ـ پس از آقای مشیرالدوله آقایانیکه بالنسبه اکثریت داشته اند خوب است اسامیشان قرائت شود .

رئیس ـ رکن الملک ۲۳ رای تدین ۲۱ رای سلیمان میرزا ۱۸ رای بیان الدوله ۹ رای مدرس ۱۴ رای آصف الممالک ۲۰ رای مساوات ۱۸ رای .

رئیس ـ میفرمائید دوباره قرائت شود ؟ ( گفته شد خیر ) راپورت شعبه دوم راجع بآقای صدرائی مورد بحث است آقای محمد هاشم میرزا مخالف بودند ؟

محمد هاشم میرزا ـ خیر آقای حاج شیخ اسدالله مخالف بودند

رئیس ـ آقای حاج شیخ اسدالله ( اجازه نطق ) .

حاج شیخ اسدالله ـ اگر چه زمینه و نظریات اکثریت مجلس اجمالاً‌ در دست هست و نسبت باعتبارنامهای دیگر که بنده بعضی عرایض کرده ام مطلب بر بنده روشن گردیده و نظریات آقایان معلوم شد ولی بر حسب تکلیف بنده لازم میدانم نظریات خودم را بعرض نمایندگان محترم برسانم بعضی از آقایان دوستان و رفقا بنده را نصیحت کردند ( و بایشان حق میدهم ) میفرمودند با اینکه اکثریت مجلس با شما موافقت نمیکند لذا تعقیب کردن نظریات خودتان در مجلس لزومی ندارد ولی بنده بر حسب تکلیف مجبورم عرایض خودم را بعرض برسانم اگر چه اکثریت مجلس با نظریات بنده موافقت نکنند معهذا امیدوارم که در عرایض خودم هم از شرایط ادب و نزاکت خارج نشوم راجع بانتخابات دماوند راپورتی از شعبه داده شده اگر چه راپورت شعبه یک راپورت منظم و خوبی بنظر می آید اما آقایانیکه در طهران بوده اند و کاملاً‌ از جریان انتخابات دماوند در آن موقع اطلاع داشته اند تصور میکنم عرایض بنده را تصدیق کنند که انتخابات دماوند صاف و ساده و طبیعی نبوده در موقعیکه انتخابات دماوند شروع شد در تحت یک تأثیرات و یک نفودهای خارج از قانون بعمل آمده و اهالی دماوند مکرر شکایت و تظلم و داد و فریاد کردند و ابداً جوابی بآنها داده نشده بالاخره در یکی از جرائد که گویا روزنامه وطن بو اعلانی منتشر کردند باین مضمون که جهت اینکه دولت توجهی بعرایض ما نمیکند چیست از شهر طهران تا دماوند پنج شش فرسخ بیشتر نیست معلوم نیست چرا دولت وقت برای رسیدگی بشکایات بیچاره اهالی دماوند یک نفر مفتش بی غرض نفرساد در صورتیکه در کابینه های بعد وقتیکه از یک مسافتهای بعیده مثل همدان و زنجان و مازندران وغیره شکایت میرسید دولت وقت برای کشف قضایا و حقایق مفتش مخصوص میفرستاد من کار باین قضیه ندارم که مفتش وقتی داخل در عملیات میشد چه عملی میکرد آن مامور تقصیر کرد یا نکرد در موقع خودش در نظر آقایان مکشوف خواهد شد ولی دولت وقت به تکلیف خود رفتار کرد اگر مامور غفلت و مسامحه در وظیفه خود کرده باشد تقصیری بدولت وقت نیست ولی بر عکس در موقع انتخابات دماوند هر چه تظلم کردند در جراید اعلان کردند اصلاً بعرایض آنها هیچ وقعی گذاشته نشد اگر چه بنده تمام اوراق شکایات دوسیه را کاملاً مجال نکردم که دقت و رسیدگی کنم ولی آنچه دیده ام این است که در عرایض خود به مجلس مینویسند که ما در موقع انتخابات هر چنه تظلم کردیم بشکایات ما جوابی نرسید از قراریکه میگویند در موقع انتخابات در دماوند مامور مالیه و مامور ژاندارم که اسمش درست در نظرم نیست مطابق دستوریکه داشته اند با یک فشار فوق العاده طاقت فرسائی شروع به عملیات کرده اند خیلی جای حیرت و تعجب است که دولت در نزدیکی گوش خودش که صدای فریاد دماوندی بگوشش میرسد و اگر بخواهد یک قدم بردارد میتواند تمام حقایق را کشف بکند بکلی قطع نظر میکند و در کشف حقیقت و رسیدگی بعرایض متظلمین و متشکیان وارد نمیشود شکایت آنها دو فراز است یکی آنکه میگویند انتخابات آنجا مبنی بر تهدید بود و یکی آنکه میگویند مبنی بر تطمیع بوده است اما راجع به تهدید یک اوراق شکایت زیادی هست که مینویسند ما بقدری در فشار بودیم که در آن موقع قدرت تشکی نداشتیم و اگر هر آینه بحکومت وقت تشکی میکردیم مورد سخط و غضب و ضرب و شتم و حبس واقع میشدیم شکایت دیگر اینکه میگویند تطمیع هم بوده مثلاً میگویند مامور ژاندارمری که در آنجا بوده و مامور ماله هم با او مساعدت میکرده حکومت وقت هم در آن موقع بر خلاف اراده و یل ژاندارمری قدرت نداشته اظهاری بکند خلاصه آنها را برای اجرای مقاصدی که داشتند تطمیع کرده بودند که انتخابات را خاتمه دهند یک از دلائلی که برای اثبات این معما دارند دوسیه است ککه در اداره حکومتی که الان هم آن دوسیه گویا موجودات بنده از آقایان نمایندگان تقاضا میکنم که با من مساعدت کنند و آن دوسیه را از اداره حکومتی بخواهند و ملاحظه کنند ببینند در آن دوسیه چیست میگویند در آن دوسیه یک چیزهائی است مثلاً‌ صاحبمنصبی آمده است در حکومت نظامی یعنی دو سه ماه قبل شکایت کرده که بمن وعده داده اند هفتصد و هشتصد تومان پول بدهند که این انتخابات را مطابق میل خودشان انجام بدهم و من هم آن خدمت خود را انجام داده ام ولی پول بمن یرسیده حکومت هم در کشف قضیه و رسیدگی وارد شده بالاخره در اداره حکومتی مبلغی ( درست نمیدانم چقدر بود ) گرفته شده است و در مقابل این خدمت نامشروعی که آن صاحبمنصب ژاندارم بعمل آورده و حال انجام داده است باو داده شده یعنی بعد از آنکه جلساتی شده و کشفیاتی در آنجا بعمل آمده آنوقت وجه گرفته شده و باو داده شد یک همچه مطلب باین واضحی که در اداره حکومتی دوسیه و سابقه داشته باشد نمیدانم شعبه چرا وارد در قضیه نشده و آن دوسیه را نخواسته و قطع نظر کرده شاید آقای مخبر در جواب من بفرمایندکه شعبه بی خبر بود و اطلاع از این قضیه نداشته بنده حالا بشعبه و مخبر بود و اطلاع از این قضیه نداشته بنده حالا بشعبه و مخبر شعبه و مجلس شورای ملی وتمام آقایان نمایندگان خبر میدهم و عرض میکنم که این دوسیه موجود است از اداره حک.متی بخواهند اگر همچو دوسیه موجود باشد بنده که یکی از نمایندگان هستم نمیتوانم یک انتخابی کنم که باین واضحی باین ترتیب جریان یافته تصدیق کنم زیاد بر این نمیخواهم از نزاکت خارج شده و تعقیب بکنم اگر چه عرایض دیگری داشتم لیکن نمیخواهم یعنی مقتضی نمیدانم آن عرایض را در اینجا بیان کنم بنابراین مذارات و عرایض خود را خاتمه داده واگذا بوجدان نمایندگان محترم میکنم

رئیس ـ آقای تدین .( اجازه نطق )

تدین ـ همانطور که خود آقای حاج شیخ اسدالله اظهار کردند که ( نمی خواهم از نزاکت خارج بشوم ) و معذالک یک فرمایشاتی که مبنی بر اطلاعات شخصی خودشان بود کردند بنده هم کوشش میکنم که دست از طریقه معمولی خود برندارم و از نزاکت خارج نشوم ولیکن برای اینکه خاطر نمایندگان محترم از جریان انتخابات دماوند کاملاً مسبوق شود لازم میدانم توضیحاتی بدهم و قبل از اینکه وارد در توضیحات بشوم راجع بفرمایشات ایشان مذاکراتی میکنم اولاً فرمودند اطلاعات خارجی باندازه ایست که در زمان انتخابات دماوند همه از جریان انتخابات مسبوق هستند این را تصدیق میرمایند که شعبه فقط بدوسیه انتخابات باید رسیدگی کند و مدرک رای شعبه همان دوسیه انتخابات اس و اطلاعات خارجی خود را نمی تواند در دوسیه دخالت بدهد : ثانیاً فرمودند دماوندی ها در روزنامه وطن شکایت کردند و کسی بداد آنها نرسید در این موقع گویا ایشان کاملاً بتاریخ روزنامه ملاحظه نکرده اند آن شرحی که در روزنامه وطن نوشته شده چندین ماه بعد از خاتمه انتخابات دماوند است و در موقع انتخابات دماوند ابداً اینطور اعلانی در روزنامه وطن درج نشده مضمون آن اعلان این است که ( ما چندین مرتبه بانجمن شکایت کردیم و بعد بوزارت داخله شکایت کردیم ابداً‌ کسی گوش بعرایض ما نداد ) این متشکیان همان متشکیان بانجمن هستند و همان کسانی هستند که اوراق شکایات آنها در دوسیه ضبط است در جواب آن اوراق شکایتیه انجمن بآنها مینویسد در انجمن باین در انجمن حاضر شوید و توضیحاتی که راجع باین مواد شکایات دارید بدهید تا حضوراً‌ رسیدگی بشود در صورتیکه در اوراق شکایات خود تصریح میکنند که از قراریکه میشنویم در این انتخابات تهدید و تطمیع شده انجمن باین شکایات ترتیب اثر نداده برای اینکه آنها را احضار کرده و آنها از حضور استنکاف نموده اند بعد هم همین اشخاص به وزارت داخله و مجلس شکایت کرده اند در موقع انتخابات در همان هفته اول که انجمن برای اصفاء و رسیدگی بشکایات جلوس کرده هفت ورقه شکایت رسیده که چهار ورقه اش متعلق بقریه مرانک است و سه ورقه از قراء اطراف مرانک و انجمن جواب داده است که بیائید و حاضر شوید تا رسیدگی شود و هیچکدام حاضر نشده اند غیر از این دیگر شکایت بهیچ جا نرسید این راجع به این قسمت : و اما راجع به قسمت دیگر ایالت طهران بدون اینکه اهالی دماوند تقاضای مفتش بکنند و شکایتبه مرکز بنمایند قبل از خاتمه انتخابات دماوند بک نفر نماینده به آنجا فرستاده که هم نمانینده باشد هم مفتش و آن مفتش یک راپورت هائی داده است که الان سوادش در دوسیه ضبط است اولاً مفتش ذیل صورتمجلس انتخابات را تصدیق و بعلاوه انجمن نظار و نایب الحکومه محل نیز مهر کرده اند ثانیاً راپورتی می دهند و از آن راپورت کاملاً‌ معلوم میشود که آن شکایات ماخذی نداشته و فقط از ناحیه اشخاصی بوده که میل داشته اند وکیل بشوند و نشده اند یک راپورت صریحتری نیز هست که یک نفر ز خوانین دماوند وارد بانجمن شده و در آنجا اعتراضاتی بانجمن کرده و مقصودش این بوده که انجمن را بهم بزند برای اینکه این شخص ( یعنی این خان دماوندی ) طرفدار یکنفر از اشخاصی بوده که میخواسته وکیل بشود : راپورت دیگر از شخص دیگری هست که میگوید پنج شش نفر از طهران آمده بودند و برای انتخاب یک نفر شخص طهرانی مشغول عملیات شدند چون مایوس شدند و آن شخص طهرانی وکیل نشد شروع بششکایاتی کرده اند که عین صورتش در اینجا ضبط است و کاملاً‌ دلیل بر این است که این شکایات در تحت تاثیر وکالت طلبی توده است و ابداً اثری ندارد ؛ آقا میرزا علینقی مرانکی که گویا سابق هم وکیل بوده است عریضه به رئیس الوزرای وقت مینویسد ه عین عریضه اش الان حاضر است می نویسد که من مطابق قانون انتخابات وکیل دماوند و توابع هستم ( این عریضه بعد از انتخابات آنجا است ) و چون سابق هم وکیل بوده ام امیداوارم بحسن ظن خود باقی بوده و محضالله با من کمک و مساعدت نمائید و راپورت شکایتی هم ضمیمه کرده این شخص اهل مرانک است و اغلب شکایاتی هم که رسیده استاز مرانک و این استدعائی هم که این شخص کرده است این قضایا را تائید میکند بنده عرض میکنم چطور میشود حوزه انتخابیه دماوند در تحت تاثیر تهدید و تطمیع بوده باشد در صورتی که از چهار هزار نفر رای بده اشخاصی بوده اند که هر کدام نسبت به خودشان آراء مهمی داشته اند چنانچه بعد از صدرائی میررزا علی نقی مرانکی ۷۷۴ رای دارا میباشد بعد از ایشان افتخارالاسلام ۵۸۸ رای داشته بعد از ایشان حاج محمد تقی مرانکی و ۵۸۸ رای دیگری و فلان مقدار رای دیگری داشته باین ترتیب هیچ نمیشود تصدیق کرد که انتخابات آنجا در تحت تاثیر تهدید و تطمیع بوده پس معلوم میشود همین اشخاص را که شکایت کرده اند روی هم بگذاریم عدة آنها را سیص نفر تجاوز نمیکند که از اول تا به حال بانجمن و وزارت داخله و مجلس تلگرافاً وکتباً‌ شکایت کرده اند در مقابل قریب دو هزار نفر از اهالی دماوند و توابع صحت انتخابات را تصدیق کرده اند و کمال رضایت دارند چنانکه بنده در راپورت قید کرده ام که دو ورقه رضایت نامه و یک ورقه چلوار در مقابل اوراق شکایات بانجمن رسیده که آن ورقه چلوار قریب هزار مهر دارد و حاشیه آن را علمای دماوند و تجار و خوانین و محترمین بالاتفاق هویت صاحبان امهار را نوشته اند و حکومت هم تصدیق کرده و پس از ینکه علما و خوانین و تجار و محترمین این قضیه را تصدیق میکنند و شعبه هم صحت جریان انتخابات را تصدیق مینماید و بدیهی است در صورتیکه متشکیان حاضر شوند و شکایات خود را ثابت نکنند شعبه نمیتواند بشکایات آنها ترتیب اثر بدهد و برای اینکه معلوم بشود شعبه با کمال بی عرضی و قانون خواهی رفتار کرده و نخواسته است جزء اکثریتی که آقای حاج شیخ اسدالله اظهار کردند باشد بنده این ورقه چلوار را ارائه میدهم .

ورقه چلوار طویل و عریضی که دارای خطوط و امهار زیاد بوده ارائه نمودند.

این خواهش را که ملاحظه میفرمائید از صدر تاذیل متعلق به علماء و تجار و خوانین دماوند است . بنده و همچنین شعبه نمیتواند باین حرفها در مقابل تصدیقات علماء و خوانین دماوند ترتیب اثر بدهد و اما راجع بدوسیه که ایشان اظهار کردند در اداره حکومتی موجود در شعبه نسبت باین قسمت مذاکراتی نشده ولی بنده از خارج اطلاعات شخصی دارم و آن اینست که در حکومت نظامی در زمامن کابینه سابق خصوصیات و قضایائی بوده که از آن قضایا بطور کامل اطلاع ندارم ولی بطور خصوصی اطلاع حاصل کرده ام که آن دوسیه هیچ مدرک و سندی ندارد که کسی بدیگری گفته باشد که تو فلان کار را بکن من فلان قدر پول بتو خواهم داد و حاضر هستم تا آخرین مرحله این قضیه را ثابت کنم و زیاده بر این عرضی ندارم .

رئیس ـ آقای محمدهاشم میرزا مخالفید ؟

محمدهاشم میرزا ـ بنده با قسمت اول مذاکرات حاج شیخ اسدالله مخالفم اگر موقع هست اجازه فرمائید عرض کنم .

رئیس ـ بفرمائید .

محمد هاشم میرزا ـ چون در ضمن مذاکرات آقای حاج شیخ اسدالله که بطور تعریض بوده چنین فهمیده شده که اکثریتی در مجلس هست که آن اکثریت در باب نمانیدگان زود رای میدهد ولی بنده تا به حال در مجلس نه اکثریت مسلکی دیده ام نه اکثریت انسی که یک جماعت فراکسیونی داشته باشند که اکثریت با آنها باشد یا اینکه با هم انس گرفته باشند و اکثریت داشته باشند اگر هم باشد همان جماعتی است که خود حاج شیخ اسدالله مسبوقند که یک عده مأیوسین در مجلس هستند ولی اکثریت ندارند .

حاج شیخ اسدالله ـ گویا حضرت والا شاهزاده محمدهاشم میرزا منکر اکثریت هستند اکثریت مجلس همان است که رای میدهد من نگفتم در خارج مجلس شورای ملی فراکسیونی هست که دارای اکثریت است ولی در مجلس شورای ملی البته نسبت به هر امری که پیش میآید اکثریت مجلس رای خودش را میدهد و آن رای قاطع است و اگر منکر باشند که چنین اکثرتی باشد پس تام اعتبار نامه هائی که از مجلس گذشته باید کان لم یکن فرض کرد زیرا که هیچ رائی از روی اکثریت واقع نشده ایشان اشتباه کرده اند بنده اینطور عرض نکردم باز هم توضیح میدهم که در خارج اکثریت نیست ولی در مجلس در موقع رای دادن بالاخره رای اکثریت مجلس و آقایان نمایندگان قاطع است بنده عرض کردم زمینه رای آن اکثریت بر من معلوم شده است نه اکثریت فراکسیونی لیکن قسمت راجع به فرمایشات شاهزاده محمد هاشم میرزا اما راجع به فرمایشات آقای تدین فقط راجع به فراز آخری که تصدیق فرمودند که در اداره حکومتی همچه دوسیه هست بنده تقاضا میکنم آن دوسیه چه فهمیده میشود اگر همچنانکه آقای تدین فرمودند در انجا مدرک و سندی نیست و یک چیزی که به جریان انتخابات سکته وارد کند موجود نباشد شاید بنده در این نظریه و نسبت باین قضیه مساعدت کنم نه نسبته بانتخابات دماوند .

و تا آن دوسیه خواسته نشود مطلب واضح نمی شود و حقیقت درک نمی شود شاید از ملاحظة آن حقیقت کشف شده و سبب اجبار ایالت از اخذ وجه از مدعی علیه و تادیه آن بصاحبمنصب ژاندارم معین و واضح گردد.

محمد هاشم میرزا ـ موضوع اقلیت و اکثریت تقریبا در این موقع معنای ثانوی پیدا کرده و اقلیت یک اصطلاحی است در تمام دنیا اکثریت و اقلیت ثابت است و الا اکثریت آنی که مدرک اینگونه رایها است اکثریت گفته نمی شود و بعلاوه آقای حاج شیخ اسدالله طوری می فرمایند مثل اینکه با تمام افراد در این خصوص مذاکره کرده باشند و رای همه را به دست آورده باشند و بدانند در این موضوع اکثریت حاصل می شود یا نه : بنده که در این خصوص هیچ مذاکره نکرده اند که بدانند در اقلیت هستم یا اکثریتممکن بود بنده در اکثریت واقع شوم یا در اقلیت یا در امتناع بنابراین عبارتی را که فرمودند ناقص بود .

رئیس ـ موضوع اقلیت و اکثریت را بعد می شود حل کرد فعلا‌ً‌ موضوع مسئله اقلیت و اکثریت نیست در اصل موضوع جمعی تقاضا نموده اند با ورقه اخذ رای شود : آقای تدین ( اجازه نطق )

تدین ـ بنده عرض کردم موافق اطلاعات اجمالی و خصوصی که پیدا کرده ام در آن دوسیه که ایشان اظهار کرده اند چنین چیزی موجود نیست و این مسئله که ایشان اظهار می کنند باعث تعویق رای مجلس نمی تواند بشود ولی اگر بنا شد دوسیه خواسته شود و تقاضا میکنم که دوسیه دیگری هم خواسته شود

سردار معظم ـ به عقیده بنده خوب است هر دو خواسته شود .

حاج شیخ اسدالله ـ خیلی از آقای مخبر تشکر می کنم که تقاضای بنده را پذیرفتند که دوسیه خواسته شود و گمان می کنم قبل از مراجعه بآن دوسیه نمی توان در این موضوع رای گرفت برای این که حالا آقا مخبر قبول کرده اند آن دوسیه خواسته شود خواستن آن دوسیه و مراجعه بآن منافی با رای حالیه مجلس است .

تدین ـ بنده موکول کردم بشرط بنده گفتم در آن دوسیه که اطلاع پیدا کرده ام چیزی نیست اگر ایشان مایل باشند آن دوسیه خواسته شود مشروط باشد بر اینکه دوسیه دیگر هم خواسته شود .

رئیس ـ بشرط نمی شود دوسیه خواست .

سردارمعظم ـ واقعاً از این مذاکراتی که در این قضیه از طرفین می شود بنده خود را مجبور می دانم یک مرتبه دیگر هم اظهار تاسف بکنم زیرا اینجا در پشت تریبون گفته می شود اقرار کرده است و مطالبه بقیه پول را می کند و آن وقت در مجلس با یک خونسردی مثل اینکه امر عادی است تلقی میشود در صورتی که اول وظیفه مجلس این است که با این سهم مهلی که در رگ و پی مملکت وارد شده با تمام وسائل ممکنه مخالفت بکند و اولین وظیفه مجلس این است که بخواهد صاحبمنصب را تحت محاکمه بیاورند و در صورت ثبوت لااقل بواسطه همان چیزی که خودش اقرار کرده او را خارج کنند البته این آدم لیاقت آنکه صاحبمنصب بشاد و لیاقت اینکه دارای سر دوشی باشد ندارد و باید چنین صاحبمنصبی را بیرون انداخت بعلاوه مرحله دوم اینکه در اینجا بک نفر نماینده می گوید یک دوسیه در اداره حکومتی هست و یک مطالبی دارد که مربوط باین انتخابات هست و می گوید این دوسیه را بخواهید که در آن دوسیه مطالبی یافت می شود و دلائلی دارد که ممکن است موجب تردید در این انتخابات باشد این حرف بقدری منطقی است که باید حتماً آن را قبول کرد سومی میگوید دوسیه دیگری هم هست که اگر آن دوسیه اولی را بخواهند بنده هم آن را خواهم خواست این ترتیب مثل این می ماند که به یکدیگر نانی قرض داده می شود یعنی اگر شما آن دوسیه را نخواهند من این دوسیه را نخواهم خواست باین ترتیب مجلس نمی تواند کار کند حیثیت مجلس باید فوق حیثیت اشخاص باشد اگر دوسیه هائی است متعلق به هر کس هست باید خواست و رسیدگی کرد و هیچ نباید ملاحظه کرد و نظر نداشت که این دوسیه یکی بر میخورد و باید دوسیه را آورد و ملاحظه کرد ما نباید در مقابل یک رقابتها و یک خصوصیتها و در مقابل حفظ حیثیات شخصی حیثیات مجلس را از دست بدهیم آقای حاج شیخ اسدالله که می گویند یک دوسیه در اداره حکومتی هست باید خواسته شود آقای تدین هم که می گویند دوسیه دیگر هم هست آنهم باید خواسته شود مجلس مکلف است هر دوسیه را بخواهد اگر در آن دوسیه اسنادی باشد که با اساس نمایندگی منافات داشته باشد خیلی جای تاسف است .

رئیس ـ آقای تدین ( اجازه نطق )

تدین ـ بنده کاملا موافق با این قسمت هستم و عرض میکنم حکایت نان قرض دادن نبود اینکه بنده عرض کردم خواستم مسئله یک بام و دو هوا نشود

آقا سسید یعقوب ـ بنده خیلی متاسف هستم که در هر وقت پشت این تریبون میآیم مجبورم مخالفت کنم ولی خوشبختانه در این موضوع با راپورت شعبه موافقم امروز پنجاه روز است از عمر مجلس شورای گذشته است و اعتبارنامه هائی به مجلس امده است بنده عرض می کنم بعد از اینکه شعب را تعیین کردند و دوسیه های متعلق بانتخابات به شعبه ها رجوع شد و شعبه ها هم حکم دادند دیگر این صحبتها برای چیست مقام مجلس شورای ملی در حکم دیوان تمیز است وظیفه اش پاره است یا ابرام دیگر برگشتن و اعاده بمحاکمه استینافی در مجلس معنی ندارد نسبت بانتخاب مقام ابتدائی همان انجمن نظارت است وقتی کرده اند در مقابل قریب دو هزار نفر از اهالی دماوند و توابع صحت انتخابات را تصدیق کرده اند و کمال رضایت دارند چنانکه بنده در راپورت قید کرده ام که دو ورقه رضایت نامه و یک ورقه چلوار در مقابل اوراق شکایات بانجمن رسیده که آن ورقه چلوار قریب هزار مهر دارد و حاشیه آن را علمای دماوند و تجار و خوانین و محترمین بالاتفاق هویت صاحبان امهار را نوشته اند و حکومت هم تصدیق کرده و پس از ینکه علما و خوانین و تجار و محترمین این قضیه را تصدیق میکنند و شعبه هم صحت جریان انتخابات را تصدیق مینماید و بدیهی است در صورتیکه متشکیان حاضر شوند و شکایات خود را ثابت نکنند شعبه نمیتواند بشکایات آنها ترتیب اثر بدهد و برای اینکه معلوم بشود شعبه با کمال بی عرضی و قانون خواهی رفتار کرده و نخواسته است جزء اکثریتی که آقای حاج شیخ اسدالله اظهار کردند باشد بنده این ورقه چلوار را ارائه میدهم .

ورقه چلوار طویل و عریضی که دارای خطوط و امهار زیاد بوده ارائه نمودند.

این خواهش را که ملاحظه میفرمائید از صدر تاذیل متعلق به علماء و تجار و خوانین دماوند است . بنده و همچنین شعبه نمیتواند باین حرفها در مقابل تصدیقات علماء و خوانین دماوند ترتیب اثر بدهد و اما راجع بدوسیه که ایشان اظهار کردند در اداره حکومتی موجود در شعبه نسبت باین قسمت مذاکراتی نشده ولی بنده از خارج اطلاعات شخصی دارم و آن اینست که در حکومت نظامی در زمامن کابینه سابق خصوصیات و قضایائی بوده که از آن قضایا بطور کامل اطلاع ندارم ولی بطور خصوصی اطلاع حاصل کرده ام که آن دوسیه هیچ مدرک و سندی ندارد که کسی بدیگری گفته باشد که تو فلان کار را بکن من فلان قدر پول بتو خواهم داد و حاضر هستم تا آخرین مرحله این قضیه را ثابت کنم و زیاده بر این عرضی ندارم .

رئیس ـ آقای محمدهاشم میرزا مخالفید ؟

محمدهاشم میرزا ـ بنده با قسمت اول مذاکرات حاج شیخ اسدالله مخالفم اگر موقع هست اجازه فرمائید عرض کنم .

رئیس ـ بفرمائید .

محمد هاشم میرزا ـ چون در ضمن مذاکرات آقای حاج شیخ اسدالله که بطور تعریض بوده چنین فهمیده شده که اکثریتی در مجلس هست که آن اکثریت در باب نمانیدگان زود رای میدهد ولی بنده تا به حال در مجلس نه اکثریت مسلکی دیده ام نه اکثریت انسی که یک جماعت فراکسیونی داشته باشند که اکثریت با آنها باشد یا اینکه با هم انس گرفته باشند و اکثریت داشته باشند اگر هم باشد همان جماعتی است که خود حاج شیخ اسدالله مسبوقند که یک عده مأیوسین در مجلس هستند ولی اکثریت ندارند .

حاج شیخ اسدالله ـ گویا حضرت والا شاهزاده محمدهاشم میرزا منکر اکثریت هستند اکثریت مجلس همان است که رای میدهد من نگفتم در خارج مجلس شورای ملی فراکسیونی هست که دارای اکثریت است ولی در مجلس شورای ملی البته نسبت به هر امری که پیش میآید اکثریت مجلس رای خودش را میدهد و آن رای قاطع است و اگر منکر باشند که چنین اکثرتی باشد پس تام اعتبار نامه هائی که از مجلس گذشته باید کان لم یکن فرض کرد زیرا که هیچ رائی از روی اکثریت واقع نشده ایشان اشتباه کرده اند بنده اینطور عرض نکردم باز هم توضیح میدهم که در خارج اکثریت نیست ولی در مجلس در موقع رای دادن بالاخره رای اکثریت مجلس و آقایان نمایندگان قاطع است بنده عرض کردم زمینه رای آن اکثریت بر من معلوم شده است نه اکثریت فراکسیونی لیکن قسمت راجع به فرمایشات شاهزاده محمد هاشم میرزا اما راجع به فرمایشات آقای تدین فقط راجع به فراز آخری که تصدیق فرمودند که در اداره حکومتی همچه دوسیه هست بنده تقاضا میکنم آن دوسیه چه فهمیده میشود اگر همچنانکه آقای تدین فرمودند در انجا مدرک و سندی نیست و یک چیزی که به جریان انتخابات سکته وارد کند موجود نباشد شاید بنده در این نظریه و نسبت باین قضیه مساعدت کنم نه نسبته بانتخابات دماوند .

و تا آن دوسیه خواسته نشود مطلب واضح نمی شود و حقیقت درک نمی شود شاید از ملاحظة آن حقیقت کشف شده و سبب اجبار ایالت از اخذ وجه از مدعی علیه و تادیه آن بصاحبمنصب ژاندارم معین و واضح گردد.

محمد هاشم میرزا ـ موضوع اقلیت و اکثریت تقریبا در این موقع معنای ثانوی پیدا کرده و اقلیت یک اصطلاحی است در تمام دنیا اکثریت و اقلیت ثابت است و الا اکثریت آنی که مدرک اینگونه رایها است اکثریت گفته نمی شود و بعلاوه آقای حاج شیخ اسدالله طوری می فرمایند مثل اینکه با تمام افراد در این خصوص مذاکره کرده باشند و رای همه را به دست آورده باشند و بدانند در این موضوع اکثریت حاصل می شود یا نه : بنده که در این خصوص هیچ مذاکره نکرده اند که بدانند در اقلیت هستم یا اکثریتممکن بود بنده در اکثریت واقع شوم یا در اقلیت یا در امتناع بنابراین عبارتی را که فرمودند ناقص بود .

رئیس ـ موضوع اقلیت و اکثریت را بعد می شود حل کرد فعلا‌ً‌ موضوع مسئله اقلیت و اکثریت نیست در اصل موضوع جمعی تقاضا نموده اند با ورقه اخذ رای شود : آقای تدین ( اجازه نطق )

تدین ـ بنده عرض کردم موافق اطلاعات اجمالی و خصوصی که پیدا کرده ام در آن دوسیه که ایشان اظهار کرده اند چنین چیزی موجود نیست و این مسئله که ایشان اظهار می کنند باعث تعویق رای مجلس نمی تواند بشود ولی اگر بنا شد دوسیه خواسته شود و تقاضا میکنم که دوسیه دیگری هم خواسته شود

سردار معظم ـ به عقیده بنده خوب است هر دو خواسته شود .

حاج شیخ اسدالله ـ خیلی از آقای مخبر تشکر می کنم که تقاضای بنده را پذیرفتند که دوسیه خواسته شود و گمان می کنم قبل از مراجعه بآن دوسیه نمی توان در این موضوع رای گرفت برای این که حالا آقا مخبر قبول کرده اند آن دوسیه خواسته شود خواستن آن دوسیه و مراجعه بآن منافی با رای حالیه مجلس است .

تدین ـ بنده موکول کردم بشرط بنده گفتم در آن دوسیه که اطلاع پیدا کرده ام چیزی نیست اگر ایشان مایل باشند آن دوسیه خواسته شود مشروط باشد بر اینکه دوسیه دیگر هم خواسته شود .

رئیس ـ بشرط نمی شود دوسیه خواست .

سردارمعظم ـ واقعاً از این مذاکراتی که در این قضیه از طرفین می شود بنده خود را مجبور می دانم یک مرتبه دیگر هم اظهار تاسف بکنم زیرا اینجا در پشت تریبون گفته می شود اقرار کرده است و مطالبه بقیه پول را می کند و آن وقت در مجلس با یک خونسردی مثل اینکه امر عادی است تلقی میشود در صورتی که اول وظیفه مجلس این است که با این سهم مهلی که در رگ و پی مملکت وارد شده با تمام وسائل ممکنه مخالفت بکند و اولین وظیفه مجلس این است که بخواهد صاحبمنصب را تحت محاکمه بیاورند و در صورت ثبوت لااقل بواسطه همان چیزی که خودش اقرار کرده او را خارج کنند البته این آدم لیاقت آنکه صاحبمنصب بشاد و لیاقت اینکه دارای سر دوشی باشد ندارد و باید چنین صاحبمنصبی را بیرون انداخت بعلاوه مرحله دوم اینکه در اینجا بک نفر نماینده می گوید یک دوسیه در اداره حکومتی هست و یک مطالبی دارد که مربوط باین انتخابات هست و می گوید این دوسیه را بخواهید که در آن دوسیه مطالبی یافت می شود و دلائلی دارد که ممکن است موجب تردید در این انتخابات باشد این حرف بقدری منطقی است که باید حتماً آن را قبول کرد سومی میگوید دوسیه دیگری هم هست که اگر آن دوسیه اولی را بخواهند بنده هم آن را خواهم خواست این ترتیب مثل این می ماند که به یکدیگر نانی قرض داده می شود یعنی اگر شما آن دوسیه را نخواهند من این دوسیه را نخواهم خواست باین ترتیب مجلس نمی تواند کار کند حیثیت مجلس باید فوق حیثیت اشخاص باشد اگر دوسیه هائی است متعلق به هر کس هست باید خواست و رسیدگی کرد و هیچ نباید ملاحظه کرد و نظر نداشت که این دوسیه یکی بر میخورد و باید دوسیه را آورد و ملاحظه کرد ما نباید در مقابل یک رقابتها و یک خصوصیتها و در مقابل حفظ حیثیات شخصی حیثیات مجلس را از دست بدهیم آقای حاج شیخ اسدالله که می گویند یک دوسیه در اداره حکومتی هست باید خواسته شود آقای تدین هم که می گویند دوسیه دیگر هم هست آنهم باید خواسته شود مجلس مکلف است هر دوسیه را بخواهد اگر در آن دوسیه اسنادی باشد که با اساس نمایندگی منافات داشته باشد خیلی جای تاسف است .

رئیس ـ آقای تدین ( اجازه نطق )

تدین ـ بنده کاملا موافق با این قسمت هستم و عرض میکنم حکایت نان قرض دادن نبود اینکه بنده عرض کردم خواستم مسئله یک بام و دو هوا نشود

آقا سسید یعقوب ـ بنده خیلی متاسف هستم که در هر وقت پشت این تریبون میآیم مجبورم مخالفت کنم ولی خوشبختانه در این موضوع با راپورت شعبه موافقم امروز پنجاه روز است از عمر مجلس شورای گذشته است و اعتبارنامه هائی به مجلس امده است بنده عرض می کنم بعد از اینکه شعب را تعیین کردند و دوسیه های متعلق بانتخابات به شعبه ها رجوع شد و شعبه ها هم حکم دادند دیگر این صحبتها برای چیست مقام مجلس شورای ملی در حکم دیوان تمیز است وظیفه اش پاره است یا ابرام دیگر برگشتن و اعاده بمحاکمه استینافی در مجلس معنی ندارد نسبت بانتخاب مقام ابتدائی همان انجمن نظارت است وقتی که به شعبه میآید مقام استیناف است رسیدگی میکند راپورتی میدهد باید نظر نمایندگان براپورت شعبه باشد ما نظر بهمین راپورتی که شعبه داده است در صحت انتخاب آقای صدرائی هیچ شبهه نداریم .

آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند از روی علم غیبی که دارم و یا از جاهائی که به من اطلاع رسیده است فلان مسئله فلان طور بوده بنده که مجبور نیستم بعلم غیب ایشان رفتار کنم ما نمایندگان مطابق راپورتی که در دست داریم باید عمل نمائیم یا رد کنیم و یا قبول اطلاعات شخصی یا موضوع اکثریت و اقلیت را در بین آوردن هیچ اثبات مدعا ننمیکند بنده میخواستم در مسئله اکثریت شرحی بدهم و برخلاف اشخاصی که برای خوش آمد بعضی ها می گفتند این مجلس بد است عرض میکنم خیر این مجلس خیلی خوب است و بحمدالله تا حالا هم موفق شده است و مظالب به نظر صالح نمایندگان واگذار شده است و هیچ نظر غرضی در بین نیامه و برای جلب کردن بعضی خاطرها که به مقام خودشان رسیده اند نمی شود یک مقامی را که امیداواری مملکت همه بآنجا است از نظر انداخت پس این حرفی که گفته شد خارج از نزاکت بوده است و تا کنون هر چه برای اکثریت گذشته یک اکثریت صالحی بوده است بدون اینکه در تحت تاثیر نظریات دیگران و یا در تحت تاثیر آنتریک کسی باشد و نمایندگان مطابق نظریات صحیح و صلاحیت رای داده اند بنده عرض می کنم باید من مطابق این راپورت رای خودم را بدهم و عرض میکنم آقای جاج شیخ اسدالله در این راپورت شما چه ایرادی دارید ؟ اگر در راپورت ایرادی داشتید میخواستید در موقع خودش در خارج بشعبه بگوئید و الا این راپورتی که هیچ ایراد قانونی در آن نیست ما بیائیم آن را گرو دوسیة دیگر بگیریم و آن دوسیه را هم گرو دوسیة دگر و هکذا به تسلسل آن وقت راپورت بر کردد و بعد به مجلس بیاید و در مجلس شورای ملی یک معارضه و مشاجره بدون تحقیق و فلسفه بشود که این مسئله با آن دوسیه بسته است و آن دوسیه هم بدوسیة دیگر الی آخر بنابراین بنده موافق نیستم با این پیشنهاد که دوسیه خواسته شود و باید اگر آقایان موافق باشند رای علنی و اگر موافق نیستند بقیام و قعود رای گرفته شود این است عرایض بنده .

حاج شیخ اسدالله ـ راجع به خواستن دوسیه ها خیلی خوب شد بنده یک نفر نماینده هستم که حالا دوره سوم است در این مجلس هستم در موقعی که در اطراف اعتبارنامة شاهزاده نصرت الدوله صحبت بود پیشنهادی داشتم که جمعی هم امضاء کردند و هنوز هم آن پیشنهاد را دارم از مجلس شورای ملی تقاضا کردم که کمیسیونی معین شود و راجع به عملیات بنمایندگان در دوره فترت چه راجع به زمامداری آنها و چه راجع به تاریخ زندگانی آنها رسیدگی شود و با یک قلم درشت راپورتش به مجلس شورای ملی بیاید تا تمام نمایندگان و تمام ملت اطلاع و تصیرت پیدا کنند و ببینند هر وکیلی دارای چه سابقه و چه اخلاقی است بنده تشکر میکنم از این اظهار آقای تدین که یک دوسیه که راجع به بنده است به مجلس بیاید و کشف شود و در حقیقت اگر من یک شخص حائنی بوده ام مرا مجازات نمایند و همچنین نسبت به تمام نمایندگان بنده از این اظهار هیچ وحشت ندارم زیرا خودم را یک نفر نمایندة پاک و بی آلایش ایرانی میدانم و از طرف ملت ایران هم انتخاب شده ام و در نزد وجدان خودم در کمال افتخار این اظهارات را میکنم که صدای من به تمام دنیا برسد بنده عرض میکنم یک نفر ایرانی هستم و هیچ سابقة بدی هم نسبت به خودم اطلاع ندارم و در وجدان خودم هیچ خجل نیستم این است که عرض میکنم بنده آلوة‌ هیچ خیانت و شائبه نیستم و انتاب من با وجود فشار سرنیزه هائیکه در مقبل بود ( و نتوانستند موفق شوند ) انجام گرفت و تقاضا میکنم که این فقره کشف شود و اگر دوسیه راجع به من هست بخواهند و همچنین تقاضا دارم کمیسیونی تعیین و رسیدگی به عملیات تمام نمایندگان ملت بشود .

آقا میر سید حسن کاشانی ـ بنده عرض میکنم که بعد از پنجاه و پنج روز تازه شنیده میشود که هنوز یک دوسیه در اداره ایالتی طهران باقی مانده و به مجلس نیاورده اند و حال آنکه آنچه دوسیه راجع بانتخابات است وزارت داخله باید در زمان افتتاح مجلس به مجلس بفرستد خوب است بوزارت داخله تذکر داده شود که نسبت بانتخابات سایر نمانیدگان باز اگر دوسیه هست بفرستند که بعدها اسباب معطلی نباشد .

رئیس ـ آقای سردار معظم پیشنها میکنند که اخذ رای در این باب بماند تا آنکه دوسیه ها خواسته شده و ملاحظه شود .

سردار معظم ـ در ضمن مذاکراتیکه در مجلس شده سه مطلب پیدا شده است و هر سه مطلب مربوط میشود به مجلس آقای حاج شیخ اسدالله در ضمن نطق خودشان اظهار فرمودند که به صاحب منصب ژاندارمری دماوند یک وجهی وعده داده شده و خود او هم معترف است که از این وجه یک مقداری گرفته و ادعای بقیة آن را مینماید بنده عرض میکنم آن صاحبمنصبی معترف باخذ رشوه است مجلس شورای ملی باید از این مسئله با تمام وسائل ممکنه جلگیری کند ولو به هر کس که ممکن است بر بخورد بر بخورد این بود که اول پیشنهاد کردم از طرف هیئت رئیسه بدولت اخطار شود که این صاحب منصب را در تحت محکمه بیاورند اگر واقعا‌ً این شخص رشوه گرفته است لیاقت داشتن افتخار نظامی دو لت را ندارد و باید او را خارج نمود اما راجع بدوسیه که آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند که در اداره حکومتی موجود است بعد از استماع این قضیه مجلس شورای ملی مکلف است که صبر کند و رای ندهد تا اینکه آن دوسیه خواسته شده و ملاحظه ود شاید یک اسناد و مدارکی در آنتجا باشد که حاکی از حقانیت و صق نظریات آقای حاج شیخ اسدالله باشد و بنا براین مجلس شورای ملی نمیتواند رای بدهد : از طرف دیگر برای نمایندة ‌دماوند هم فرقی نخواهد کرد که این رای زودتر داده شود یا چند روز دیرتر داده شود که آن وقت نگویند در تحت تأثیر اقلیت و اکثریت بوده بهتر این است که این رای دیرتر داده شود و از روی صحت باشد بنده جزء اکثریت حزبی و اقلیت حزبی نیستم و از نقطة نظر حیثیت مجلس است که مجلس در این مسائلب دقت کند . مطلب سومی را که بنده پیشنهاد کردم را جع به فرمایش آقای تدین است چون آقای تدین فرمودند که یک دوسیة دیگری هم هست و یک اشاره هم نمودند که بنده نفهمیدم . فرمودند یک بام و دو هوا نمیشود ، یعنی اگر یک دوسیه که اسناد بد دارد خواسته میشود دوسیة دیگری هم هست که اسنادبد دارد و باید خواسته شود بعقیده من باید ما این مطلب را تعقیب کنیم و از آقای تدین خواهش کنیم که آن دوسیه را نشان دهند و مجلس شورای ملی آن دوسیه را بخواهد و ملاحظه شود شاید هر یک از ماها یک دوسیه هائی داشته اشیم و سایرین خبر نداشته باشند چه عیب درد مطالب واضح شده رفع سوء تفاهم بشود و حقایق کشف شود و بالاخره معین شود که هر کس چه سابقه دارد بتواند این بارهای سنگین را که از دوره های گذشته به مجلس شورای ملی رسیده است بوش بکشد .

تدین ـ بنده در اول افتتاح مجلس شورای ملی آرزومند بودم موقعی برسد که حقایق آشکار شود وگمان میکنم امروز آنموقع فرا رسیه دوسیه که بنده بعرض رساندم دوسیه عدلیه آقای حاج شیخ اسدالله محلاتی است که مطابق آندوسیه ایشان محکوم بیک چیزهائی شده اند که عجالتاً‌ از ذکر آن خود داری مینمایم باید مجلس شورای ملی آندوسیه را خواسته و ملاحظه نمایند .

حاج شیخ اسدالله ـ حقیقتاً‌ فرمایشات آقای تدین سبب خوشوقتی و مرت بنده شد زیرا که بنده آن دوسیه را که ذکر فرمودند سبب افتخار و شرافت سرافرازی خود میدانم و موقعی که دوسیه را ملاحظه بفرمائید این مطلب مکشوف خواهد شد که سبب تبعید بنده برشت فقط راجع به قرارداد بوده که چندین مرتبه هم مرا از مراودة با آقای مدرس منع نموده و حتی تهدید به تبعید و غیره نمودند و چون این مسئله را نپذیرفتم نسبتی به بنده داده و باین بهانه بنده را تبعید برشت نمودند خیلی خوشوقت میشوم که این دوسیه را به مجلس آورده تا سابقة خدمت بنده معلوم گردد و در این موقع در حضور نمایندگان محترم با صدای بلند با کمال شرافت عرض میکنم من یک نفر وکیل ایرانی پاک ومنزهی هستم و امیداورم آن دوسیه هم بر افتخاراتم بیفزاید .

رئیس ـ آقای سردار معظم سه فقره پیشنهاد کردند قرائت میشود .

( آقای آصف الممالک شروع به قرائت پیشنهاد مزبور به مضمون ذیل نمودند )

بنده پیشنهاد میکنم اول دوسیه راجع بانتخابات دماوند …

سردارمعظم ـ قدری بلندتر و واضحتر قرائت فرمائید

( پیشنهاد مزبور بآقای امیرناصر داده شد و به مضمون ذیل قرائت نمودند ) بنده پیشنهاد میکنم :

۱- دوسیه راجع بانتخابات دماوند که آقای حاج شیخ اسدالله بآن اشاره کردند خواسته شود .

۲- دوسیه که آقای تدین بآن اشره کردند خواسته شود و دیده شود.

۳- صاحبمنصب ژاندارم که نسبت رشوه گیری باو داده شده تحت محاکه در آمد و پس از ثبوت تقصیر مجازات شود و نتیجه آن به عرض مجلس برسد .

آقا میرزا علی کازرونی ـ خوب است مطالب این پیشنهاد را تفکیک بفرمائید

رئیس ـ تفکیک میشود : بنده گمان میکنم در قسمت سوم این پیشنهاد نمیتوان رای گرفت زیرا

که به شعبه میآید مقام استیناف است رسیدگی میکند راپورتی میدهد باید نظر نمایندگان براپورت شعبه باشد ما نظر بهمین راپورتی که شعبه داده است در صحت انتخاب آقای صدرائی هیچ شبهه نداریم .

آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند از روی علم غیبی که دارم و یا از جاهائی که به من اطلاع رسیده است فلان مسئله فلان طور بوده بنده که مجبور نیستم بعلم غیب ایشان رفتار کنم ما نمایندگان مطابق راپورتی که در دست داریم باید عمل نمائیم یا رد کنیم و یا قبول اطلاعات شخصی یا موضوع اکثریت و اقلیت را در بین آوردن هیچ اثبات مدعا ننمیکند بنده میخواستم در مسئله اکثریت شرحی بدهم و برخلاف اشخاصی که برای خوش آمد بعضی ها می گفتند این مجلس بد است عرض میکنم خیر این مجلس خیلی خوب است و بحمدالله تا حالا هم موفق شده است و مظالب به نظر صالح نمایندگان واگذار شده است و هیچ نظر غرضی در بین نیامه و برای جلب کردن بعضی خاطرها که به مقام خودشان رسیده اند نمی شود یک مقامی را که امیداواری مملکت همه بآنجا است از نظر انداخت پس این حرفی که گفته شد خارج از نزاکت بوده است و تا کنون هر چه برای اکثریت گذشته یک اکثریت صالحی بوده است بدون اینکه در تحت تاثیر نظریات دیگران و یا در تحت تاثیر آنتریک کسی باشد و نمایندگان مطابق نظریات صحیح و صلاحیت رای داده اند بنده عرض می کنم باید من مطابق این راپورت رای خودم را بدهم و عرض میکنم آقای جاج شیخ اسدالله در این راپورت شما چه ایرادی دارید ؟ اگر در راپورت ایرادی داشتید میخواستید در موقع خودش در خارج بشعبه بگوئید و الا این راپورتی که هیچ ایراد قانونی در آن نیست ما بیائیم آن را گرو دوسیة دیگر بگیریم و آن دوسیه را هم گرو دوسیة دگر و هکذا به تسلسل آن وقت راپورت بر کردد و بعد به مجلس بیاید و در مجلس شورای ملی یک معارضه و مشاجره بدون تحقیق و فلسفه بشود که این مسئله با آن دوسیه بسته است و آن دوسیه هم بدوسیة دیگر الی آخر بنابراین بنده موافق نیستم با این پیشنهاد که دوسیه خواسته شود و باید اگر آقایان موافق باشند رای علنی و اگر موافق نیستند بقیام و قعود رای گرفته شود این است عرایض بنده .

حاج شیخ اسدالله ـ راجع به خواستن دوسیه ها خیلی خوب شد بنده یک نفر نماینده هستم که حالا دوره سوم است در این مجلس هستم در موقعی که در اطراف اعتبارنامة شاهزاده نصرت الدوله صحبت بود پیشنهادی داشتم که جمعی هم امضاء کردند و هنوز هم آن پیشنهاد را دارم از مجلس شورای ملی تقاضا کردم که کمیسیونی معین شود و راجع به عملیات بنمایندگان در دوره فترت چه راجع به زمامداری آنها و چه راجع به تاریخ زندگانی آنها رسیدگی شود و با یک قلم درشت راپورتش به مجلس شورای ملی بیاید تا تمام نمایندگان و تمام ملت اطلاع و تصیرت پیدا کنند و ببینند هر وکیلی دارای چه سابقه و چه اخلاقی است بنده تشکر میکنم از این اظهار آقای تدین که یک دوسیه که راجع به بنده است به مجلس بیاید و کشف شود و در حقیقت اگر من یک شخص حائنی بوده ام مرا مجازات نمایند و همچنین نسبت به تمام نمایندگان بنده از این اظهار هیچ وحشت ندارم زیرا خودم را یک نفر نمایندة پاک و بی آلایش ایرانی میدانم و از طرف ملت ایران هم انتخاب شده ام و در نزد وجدان خودم در کمال افتخار این اظهارات را میکنم که صدای من به تمام دنیا برسد بنده عرض میکنم یک نفر ایرانی هستم و هیچ سابقة بدی هم نسبت به خودم اطلاع ندارم و در وجدان خودم هیچ خجل نیستم این است که عرض میکنم بنده آلوة‌ هیچ خیانت و شائبه نیستم و انتاب من با وجود فشار سرنیزه هائیکه در مقبل بود ( و نتوانستند موفق شوند ) انجام گرفت و تقاضا میکنم که این فقره کشف شود و اگر دوسیه راجع به من هست بخواهند و همچنین تقاضا دارم کمیسیونی تعیین و رسیدگی به عملیات تمام نمایندگان ملت بشود .

آقا میر سید حسن کاشانی ـ بنده عرض میکنم که بعد از پنجاه و پنج روز تازه شنیده میشود که هنوز یک دوسیه در اداره ایالتی طهران باقی مانده و به مجلس نیاورده اند و حال آنکه آنچه دوسیه راجع بانتخابات است وزارت داخله باید در زمان افتتاح مجلس به مجلس بفرستد خوب است بوزارت داخله تذکر داده شود که نسبت بانتخابات سایر نمانیدگان باز اگر دوسیه هست بفرستند که بعدها اسباب معطلی نباشد .

رئیس ـ آقای سردار معظم پیشنها میکنند که اخذ رای در این باب بماند تا آنکه دوسیه ها خواسته شده و ملاحظه شود .

سردار معظم ـ در ضمن مذاکراتیکه در مجلس شده سه مطلب پیدا شده است و هر سه مطلب مربوط میشود به مجلس آقای حاج شیخ اسدالله در ضمن نطق خودشان اظهار فرمودند که به صاحب منصب ژاندارمری دماوند یک وجهی وعده داده شده و خود او هم معترف است که از این وجه یک مقداری گرفته و ادعای بقیة آن را مینماید بنده عرض میکنم آن صاحبمنصبی معترف باخذ رشوه است مجلس شورای ملی باید از این مسئله با تمام وسائل ممکنه جلگیری کند ولو به هر کس که ممکن است بر بخورد بر بخورد این بود که اول پیشنهاد کردم از طرف هیئت رئیسه بدولت اخطار شود که این صاحب منصب را در تحت محکمه بیاورند اگر واقعا‌ً این شخص رشوه گرفته است لیاقت داشتن افتخار نظامی دو لت را ندارد و باید او را خارج نمود اما راجع بدوسیه که آقای حاج شیخ اسدالله میفرمایند که در اداره حکومتی موجود است بعد از استماع این قضیه مجلس شورای ملی مکلف است که صبر کند و رای ندهد تا اینکه آن دوسیه خواسته شده و ملاحظه ود شاید یک اسناد و مدارکی در آنتجا باشد که حاکی از حقانیت و صق نظریات آقای حاج شیخ اسدالله باشد و بنا براین مجلس شورای ملی نمیتواند رای بدهد : از طرف دیگر برای نمایندة ‌دماوند هم فرقی نخواهد کرد که این رای زودتر داده شود یا چند روز دیرتر داده شود که آن وقت نگویند در تحت تأثیر اقلیت و اکثریت بوده بهتر این است که این رای دیرتر داده شود و از روی صحت باشد بنده جزء اکثریت حزبی و اقلیت حزبی نیستم و از نقطة نظر حیثیت مجلس است که مجلس در این مسائلب دقت کند . مطلب سومی را که بنده پیشنهاد کردم را جع به فرمایش آقای تدین است چون آقای تدین فرمودند که یک دوسیة دیگری هم هست و یک اشاره هم نمودند که بنده نفهمیدم . فرمودند یک بام و دو هوا نمیشود ، یعنی اگر یک دوسیه که اسناد بد دارد خواسته میشود دوسیة دیگری هم هست که اسنادبد دارد و باید خواسته شود بعقیده من باید ما این مطلب را تعقیب کنیم و از آقای تدین خواهش کنیم که آن دوسیه را نشان دهند و مجلس شورای ملی آن دوسیه را بخواهد و ملاحظه شود شاید هر یک از ماها یک دوسیه هائی داشته اشیم و سایرین خبر نداشته باشند چه عیب درد مطالب واضح شده رفع سوء تفاهم بشود و حقایق کشف شود و بالاخره معین شود که هر کس چه سابقه دارد بتواند این بارهای سنگین را که از دوره های گذشته به مجلس شورای ملی رسیده است بوش بکشد .

تدین ـ بنده در اول افتتاح مجلس شورای ملی آرزومند بودم موقعی برسد که حقایق آشکار شود وگمان میکنم امروز آنموقع فرا رسیه دوسیه که بنده بعرض رساندم دوسیه عدلیه آقای حاج شیخ اسدالله محلاتی است که مطابق آندوسیه ایشان محکوم بیک چیزهائی شده اند که عجالتاً‌ از ذکر آن خود داری مینمایم باید مجلس شورای ملی آندوسیه را خواسته و ملاحظه نمایند .

حاج شیخ اسدالله ـ حقیقتاً‌ فرمایشات آقای تدین سبب خوشوقتی و مرت بنده شد زیرا که بنده آن دوسیه را که ذکر فرمودند سبب افتخار و شرافت سرافرازی خود میدانم و موقعی که دوسیه را ملاحظه بفرمائید این مطلب مکشوف خواهد شد که سبب تبعید بنده برشت فقط راجع به قرارداد بوده که چندین مرتبه هم مرا از مراودة با آقای مدرس منع نموده و حتی تهدید به تبعید و غیره نمودند و چون این مسئله را نپذیرفتم نسبتی به بنده داده و باین بهانه بنده را تبعید برشت نمودند خیلی خوشوقت میشوم که این دوسیه را به مجلس آورده تا سابقة خدمت بنده معلوم گردد و در این موقع در حضور نمایندگان محترم با صدای بلند با کمال شرافت عرض میکنم من یک نفر وکیل ایرانی پاک ومنزهی هستم و امیداورم آن دوسیه هم بر افتخاراتم بیفزاید .

رئیس ـ آقای سردار معظم سه فقره پیشنهاد کردند قرائت میشود .

( آقای آصف الممالک شروع به قرائت پیشنهاد مزبور به مضمون ذیل نمودند )

بنده پیشنهاد میکنم اول دوسیه راجع بانتخابات دماوند …

سردارمعظم ـ قدری بلندتر و واضحتر قرائت فرمائید

( پیشنهاد مزبور بآقای امیرناصر داده شد و به مضمون ذیل قرائت نمودند ) بنده پیشنهاد میکنم :

۱- دوسیه راجع بانتخابات دماوند که آقای حاج شیخ اسدالله بآن اشاره کردند خواسته شود .

۲- دوسیه که آقای تدین بآن اشره کردند خواسته شود و دیده شود.

۳- صاحبمنصب ژاندارم که نسبت رشوه گیری باو داده شده تحت محاکه در آمد و پس از ثبوت تقصیر مجازات شود و نتیجه آن به عرض مجلس برسد .

آقا میرزا علی کازرونی ـ خوب است مطالب این پیشنهاد را تفکیک بفرمائید

رئیس ـ تفکیک میشود : بنده گمان میکنم در قسمت سوم این پیشنهاد نمیتوان رای گرفت زیرا

هیئت رئیسه بایستی این مطلب را بدولت اعلان نماید و اگر اقدام و محاکمه نکردند آنوقت آقایان حق سئوال و استیضاح دارند .

سردارمعظم ـ بنده هم درةسمت سوم همین نظریه را دارم که بایستی از طف هیئت رئیسه بدولت اعلام شود ولی قسمت اول و دوم منوط برای مجلس است .

تدین ـ اجازه میفرمائید

رئیس ـ بفرمائید .

تدین ـ بنده گمان میکنم که آقای حاج شیخ اسدالله کاملاً‌ مسبوق نیستند . این شخص که به عقیده ایشان رشوه گرفته ژاندارم نبوده بلکه صاحبمنصب قزاق بوده است .

رئیس ـ آقایان رای میدهند دوسیه راجع بانتخابات دماوند از اداره حکومتی خواسته شود ؟

آقا سید یعقوب ـ دوسیه ها متحداً‌ با هم بای خواسته شود .

رئیس ـ این دوسیه مربوط بآن یکی نیست : رای میگیریم آقایانیکه تصویب میفرمایند دوسه راجع بانتخابات دماوند خواسته شود قیام فرمایند ـ ( اکثر قیام نمودند ) ـ تصویب شد : راجع به قسمت دوم پیشنهاد یعنی راجع به خواستن دوسیه که آقای تدین بآن اشاره فرمودند مخالفی هست ؟

آقا میرزاعلی کازرونی ـ گمان میکنم که اگر آقایان در این باب رای بدهند مستلزم این خواهد بودکه به قهقرا برگشه و هر چه را که تصویب نموده ایم استیناف بدهیم و این مسئله مخالف قانون است .

رئیس ـ در صورتیکه خود آقای حاج شیخ اسدالله تقاضا میکنند که این دوسیه خواسته شود البته اشکالی نخواهد بود .

آقا میرزا علی کازرونی ـ در این صورت خوب است کمیسیونی تشکیل گردد که هر کس راجع به هر نمایندة اطلاعاتی داشته باشد در آن کمیسیون اظهار نماید .

رئیس ـ گمان میکنم چند دقیقه تنفس داده شود بهتر است

( بعضی اظهار نمودند اول رای گرفته شود )

رئیس ـ پس اول رای میگیریم که در این خصوص حالا باید رای گرفت یا بعد ؟

آقایانیکه تصویب میکنند حالا باید در این باب رای گرفت قیام نماید ( اکثر قیام نمودند ) تصویب شد رای میگیریم به قسمت دوم پیشنهاد یعنی راجع به دوسیه که آقای تدین اشاره نمودند نسبت بآقای حاج شیخ اسدالله در عدلیه موجود است آقایانیکه تصویب میکنند آن دوسیه از وزارت عدلیه خواسته شود قیام فرمایند ( اغلب قیام کردند ) ـ تصویب شد راپور راجع بآقای نظام الدوله موضوع بحث است کدام یک از آقایان مخالف بودند ؟

محمد هاشم میرزا ـ بنده مخالف بودم

رئیس ـ بفرمایئد

محمد هاشم میرزا ـ مبنای مخالفت بنده با آقای نظام الدوله دو قسمت است قسمتی راجع به جریان انتخابات است که موافق دوسیه معلوم میشود در موقعیکه انجمن مرکزی محل برای اصفای شکایات حاضر شده اند و همچنین در موقع افتتاح مجلس و در موقعیکه بایستی اهلی شکایات خود را بعرض مجلس برساند ایشان در آنجا حاکم بوده اند اگر چه قانون انتخابات چنین چیزی را پیش بینی نمی نماید ولی بنده تصور میکنم قسمتی از قانون که حکام را از انتخاب شدن محروم مینماید مقصود عدم اعمال نفوذ است در این موقع یعنی در موقع شکایات هم به عقیده بنده همان قاعده مجری است و نباید منتخب آن محل حکومت داشته باشد قسمت دوم راجع به صلاحی ایشان است و این مسئله را چندین مرتبه عرض کرده ام و باز میگویم در موقع کابینة غصب سابق هر کس باید به قدر خود در ضدیت با مقررات آن حکومت مقاومت کرده باشد و ایشان در موقع کابینة غاصب حاکم مازندران بوده اند و تلگرافاتی از ایشان رسیده که قسمتی از آنها نیز بامضاء خود ایشان است و یک قسمتی از آن تلگرافات را عیناً میخوانم :

( تلگرافی قرائت نمودند که مفاد آن این بود )

که پس از وصول تلگراف مبارک اهالی را دعوت نموده و عدة‌ کثیری از اعیان و تجار و سایر طبقات اهالی در مسجد حاضر شده و شرح مسبوطی از اقتدارات دولت باهالی خاطرنشان نموده و بالاخره اهالی را بمراحم دولت امیدوار و مستظهر نموده و اهالی با کمال فرح و شادی متفرق شدند از این تلگراف معلوم میشو که اولا اهالی کمال ضدیت را با حکومت غاصب آن زمان نمود و ثانیاُ شدیداً‌ بر علیه عملیات آن حکومت برای تبعید نماندگان محترم وعدة از علمای اعلام اعتراض نموده اند و بالاخره آسایش عمومی را خواستار شده اند پس از چندی حکومت تلگرافی به رئیس الوزراء و وزیر داخله مینماید که مختصر آن این است که من در اجرای اوامر دولت و اسکات اهالی سعی خواهم نمود ( چنانکه اهالی را ساکت نمودند ) بنابراین با سابقه های درخشان آقای نظام الدوله و خدماتیکه در یک دوره وکالت نموده اند هیچ انتظار نمیرفت و به نظر بنده نیز بعید میآید که ایشان اولا احساسات اهالی مازنداران را در آن موقع خاموش نموده و نگذاردند آن احساسات بگوش اهالی ایران خصوصاً‌ اهالی طهران که در آن موقع در تحت فشار بودند برسد و بدانند که این عملیات را هیچ ایرانی تصدیق نمی نماید و ثانیاً‌ نسبت به حکومت غاصب آن زمان مخالفت نمایند لهذا خیلی مایلم در این خصوص تحقیقاتی بشود که اگر حقیقه ایشان مداخله در این عملیات نداشته اند آقایان نمایندگان که بافتخار همکاری ایشان مدتی باید با هم کار کنند به سابقة‌ درخشان ایشان مطمئی باشند و اگر خدای نخواسته بر ضد اهالی بدبخت که با آمال ملی موافقت کرده اند ضدیت نموده باشند و آنها را خاموش کرده باشند خاموش کردن آنها البته بر ضد حکومت ملی بوده و موافق قانون انتخابات محروم از حق انتخاب شدن میباشد در این خصوص پیشنهاد هم نموده ام و بعد از اینکه آقای مخبر توضیح خودشان را دادند تقدیم خوهم نمود

آقاسید یعقوب ـ اجازه میفرمائید

رئیس ـ بفرمایئد

آقاسید یعقوب ـ خواستم حضرت عالی در مسبوق نمایم که در آن روز بنده هم جزو مخالفین بودم و گمان میکنم در صورت مجلس هم مخالفت بنده قید شده باشد

( در این وقت بر حسب دستور بنا شد در خارج شروع بانتخاب اعضاء کمیسیون تحقیق انتخابات بشود )

رئیس ـ آقامیرزا علی کازرونی و آقای سدید الملک باید برای انتخاب اعضاء کمیسیون تحقیق انتخابات و سایر کمیسیونها بیرون تشریف ببرند و آقایان هم یک یک میروند و رای میدهند

آقا شیخ محمد جواد ـ اعتراض حضرت والا منقسم بدوقسمت بود یکی راجع به جریان انتخابات و دیگری راجع بصلاحیت شخص منتخب اما راجع به جریان انتخاب که فرمودند قانون به متشکیان حق داده است که در موقع افتتاح مجلس شورای ملی حق داده است که در موقع افتتاح مجلس شورای ملی تا یک ماه شکایات خودشان را تقدیم دارند و لذا حکومت ایشان مانع از شکایات بوده بنده این مسئله را تصدیق نمی نمایم برای اینکه مجلس در دو سرطان مفتوح شده و ایشان قبل از سرطان استعفا داده اند و در اول سرطان استعفای ایشان قبول و در اوائل سرطان ایشان از مازنداران حرکت نموده اند و در این مدت یک ماهی که قانون حق شکایت به متشکیان داده ایشان در آنجا حاکم نبوده اند . و مازندران در تحت نفوذ ایشان نبوده است و در این مدت هم هیچ شکایتی به شعبه غیره نرسیده اما قسمتی که راجع بصلاحیت ایشان است با اینکه در شعبه راجع به این مطلب مذاکراتی نشده تا بنده از رای شعبه دفاع نمایم معهذا شخصاُ‌ با نظریة حضرت والا موافق نیستم و چون معتقدم که اوقات مجلس را باین نوع مسائل نباید معطل نمود لذا منتظرم آقای محمد هاشم میرزا پیشنهاد خود را بفرمایند اگر راجع به این زمینه بود بنده هم تلگرافاتی در مقابل تلگرافات ایشان در دست دارم که بعد عرض خواهم نمود

رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا پیشنهاد نموده اند که یک کمیسیونی یا بقرعه و یا بانتخاب معین شود که دوسیه که در وزارت داخله موجود و حاوی بعضی تلگرافاتی است که بین آقای نظام الدوله و مرکز مخابره شده خواسته شود و آن کمیسیون بعد از مطالعه نظریات خود را به مجلس اظهار دارد

محمدهاشم میرزا ـ قسمتی که آقای مخبر راجع به حرکت ایشان فرمودند بنده هیچ اطلاعی نداشتم حالا که فرمودند قانع شدم :

اما راجع باینکه فرمودند این قبیل مذاکرات نبایستی در مجلس بشود بنده عرض میکنم که این مسئله یکی از مهمترین مذاکراتی است که در مجلس باید بشود زیرا نمایندگانیکه مدت دو سال باید با یکدیگر کار کنند و بارهای سنگین مملکت را بدوش بگیرند بایستی به یکدیگر اعتماد و اطمینان داشته باشند این بود که بنده پیشنهاد کردم که آن کمیسیون تشکیل شود و آن دوسیه را از وزارت داخله بخواهند و تلگرافات را بخوانند اگر تصدیق کردند که ایشان سابقة درخشانی دارند بنده هم با کمال افتخار قبول میکنم و اگر تصدیق کردند که اقدام بر ضد حکومت ملی نموده اند البته صلاحیت نمایندگی را ندارند

آقا شیخ محمد جواد – بنده پیشنهاد حضرت والا ا قبول میکنم .

رئیس ـ مجلس باید قبول کند چون راجع به تشکیل کمیسیون است .

آقا شیخ محمدجواد ـ چون موکول کردند به شعبه یا کمیسیون این بود که عرض کردم اگر راجع به شعبه است بنده قبول میکنم .

رئیس ـ چون عده کافی نیست ده دقیقه تنفس است .

( در این موقع آقایان نماندگان برای تنفس از مجلس خارج و پس از بیست دقیقه مجدداَ مجلس منعقد گردید )

رئیس ـ باید رای بگیریم پیشنهاد آقای محمدهاشم میرزا که کمیسیونی یا به قرعه یا بانتخاب معین شود و به آندوسیه که در وزارت دخله موجود و راجع بآقای نظام الدوله که حاوی بعضی نوشتجات است مراجعه شود بعد راپورت به مجلس اعاده شود

نظام الدوله ـ خیلی تشکر میکنم از اینکه مخالف من شاهزاده محمد هاشم میرزا هستند و مخالفت ایشان از هیچ نقطه نظری نبوده جز اینکه سوء تفاهمی از برای ایشان حاصل شده و میخواهند رفع شود بنده هم خیلی خوشحالم و مصدقم که در این قضایا نباید سهل انگاری شود و هر چه تحقیق شود البته بهتر است ولی همین قدر ناچارم که این مسئله را در مجلس عرض کنم که همیشه بنه همراه و موافق با عموم بوده ام و به ملت خود مشغول خدمت بوده ام ولی باید تصدیق فرمایند که یک موانع سرحدی و محذوراتی نسبت به سیاست قدم بردارم و روی هم رفته به هیچ وجه ممکن نبود که با پیش آمدهای گذشته بتوانم مخالفت کنم ولی روح ملیت بنده طوری بوده است که هیچ وقت با این قبیل اوضاع مساعدت نکرده ام .

رئیس ـ پیشنهاد آقای محمدهاشم میرزا این است که این کمیسیون به قرعه معین شود آقایانی که تصدیق می کنند این کمیسیون به قرعه معین شود قیام فرمایند ( اغلب قیام نمودند ) تصویب شد کمیسیونهائی که در خارج باید انتخاب شود کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان را که انتخاب می کنند که کمیسیون دیگر را هم خوب است امروز انتخاب بفرمایند پنج کمیسیون دیگر بماند برای روز دیگر کمیسیون خارجه شش نفر و کمیسیون داخله ۱۲ نفر ولی از آقایان خواهش می کنم یک یک تشریف ببرند بیرون و همه یک دفعه نروند چون عده کافی نیست آقای محمد هاشم میرزا ( اجازه نطق

محمد هاشم میرزا ـ عرض میکنم چون عده وکلاء کم هستند دوازده نفر برای کمیسیون داخله زیاد است و بنابراین عده به سایر کمیسیونها نخواهد رسید

رئیس التجار ـ انتخاب این کمیسیونها جمعی خواهد بود .

رئیس ـ بلی جمعی است : بیرون که تشریف بردند دو ظرف است یکی راجع به کمیسیون داخله است و دیگر راجع به عده اعضاء کمیسیونها فرمایشی دارید .

تدین ـ خیر راجع بانتخاب کمیسیون عرض میکنم همانطور که فرمودید انتخاب کمیسیون های مجلس باکثریت خواهد بود بنده عرض می کنم که اگر اجازه بفرمایند موکول کنیم به جلسه بعد که همه آقایان نمایندگان در یکجا جمع شده تبادل آراء نموده یک دفعه باکثریت انتخاب نمایند که دیگر دچار زحمت نشویم .

رئیس ـ بهمین لحاظ بود که بنده یک هفته قبل اعلام کردم که تا امروز تبادل نظر شده باشد چون ایام عاشورا در پیش است فقط جلسه که داریم روز سه شنبه است و بعد تعطیل خواهد شد تا سیزدهم ماه و دیگر جلسه نخواهد بود که کمیسیونها را تعیین نمائید خوب است هر تاکیدی که دارید بفرمائید که روز سه شنبه ده کمیسیون تماماً‌ انتخاب شوند آقای حاج شیخ اسدالله ( اجازه )

آقا شیخ اسدالله ـ همین را می خواست عرض کنم که فرمودید .

رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا . ( اجازه )

محمد هاشم میرزا ـ بنده عرضم راجع به عده اعضاء کمیسیونها بود اگر موقعش نگذشته عرض می کنم ۱۲ نفر زیاد است و اگر موقعش گذشته است که هیچ

آقامیرزا هاشم آشتیانی ـ در ماده ۱۵ نظامنامه داخلی اینطور مینویسد که مجلس شورای ملی در هر شش ماه مقارن تجدید انتخاب هیئت رئیسه هفت کمیسیون از ما بین نمایندگان انتخاب می نماید و از برای موقع انتخابات ثانی که چهارهم میزان است چندان وقتی باقی نیست اگر حالا انتخاب شود در چهاردهم میزان باید انتخاب کمیسیونها تجدید شود .

رئیس ـ بلی اینطور است این مسئله تمام است کمیسیونها سه شنبه معین می شوند راجع بشعبات باید رای آقایان معین شود که تکلیف شعبات هم معلوم باشد آقای محمد هاشم میرزا ( اجازه نطق )

محمدهاشم میرزا ـ اینکه آن روز بنده راجع به شعبات عرض کردم راجع به نظامنامه داخلی است که ماده ۱۲ و ماده ۱۷ ظاهرش این است که شعبات سه ماه به سه ماه معین شود زمانیکه شعبه ها تعیین شده گمان می کنم دوم سوم سرطان بوده و باید دومو سوم میزان تجدید شود از چه نقطه نظر است که باید حالا تجدید شود مسبوق نیستم ماده نظامنامه داخلی که اینطور تفسیر میشود خوب است دلیلش را بفرمائید تا بنده متقاعد شوم

رئیس ـ چند روز قبل مذاکراتیکه راجع بشعبات شد برای این بود که هیئت رئیسه تکلیف خود را بداند آن روز عرض کردم دو روز هم فرجه داده میشود که اگر فکری باید بشود و خود مجلس در این باب تکلیفی معین کند حالا اگر راجع به تجدید شعبات آقایان مخالف هستند همان شعبات باقی میماند و اگر مخالف نیستند تجدید میشود .

محمدهاشم میرزا ـ نقطه نظر مخالف بنده خیلی مهم نیست چون غالب این چند سالی که اینجا بوده ام شعبات به ترتیب نظامنامه معین میشده و این ترتیب را مخالف نظامنامه تصور میکنم موافق ماده ۱۲ نظامنامه که میگوید شعبی که بر طبق ماده ۳ تشکیل یافته هر ۳ ماه به سه ماه بطور قرعه تجدید میشود و موافق ماده هفدهم که میگوید در راس هر سه ماه در موقع تجدید شعبات یک کمیسیون شش نفری موسوم بکمیسیون عرایض و مرخصی و یک کمیسیون دیگر مرکتاز شش نفر یا ۱۲ نفر موسوم به کمیسیون مبتکرات معین میشوند این است که عرض می کنم اگر دلیلی هست که باید از این مواد نظامنامه صرف نظر نمود تفرمائید تا متقاعد شوم و الا بنده مخالفتی در تعیین شعبات ندارم فقط مقصودم یاد آوری مفاد نظام نامه بود

سلطان العلماء ـ بنده تصور میکنم که نه چهاردهم میزانرسیده و نه۳ ماه مقتضی شده پس تجدید شعبات از چه نقطه نظر است .

آقا سید فاضل ـ بنده با تجدید شعبات موافقم خصوصاً با دو نظریه که آقای رئیس در جلسه قبل فرمودند یکی اینکه شعب فعلی در دوره هیئت رئیسه موقتی معین شده اند و معلوم است شعباتی یا کمیسیونهائی که مراجعه به بعضی لوایح قانونی میکند باید در هیئت رئیسه دائمی انتخاب شوند یکی هم چون چند نفر از نمایندگان که در این شعب عضو یتداشته اند رد شده و در واقع طوری شده است که شعب آن تنسیقات را ندارد و باین جهت گمان می کنم اگر تجدید بشود با نظامنامه هم مخالفت بالصراحه نداشته باشد بالاخره با تجدید شعب موافقم .

رفعت الدوله ـ بنده بر خلاف فرمایش آقای سید فاضل مخالف با تجدید شعبات هستم برای اینکه هنوز یک انتخاباتی در شعبات هست شعبه ها بآن انتخابات آشنا شده اند و باید به آنها رسیدگی کنند بنابراین اگر صلاح میدانند چهاردهم میزان معین کنند .

رئیس ـ آقای محمد هاشم میرزا . ( اجازه نطق )

محمد هاشم میرزا ـ بنده با فرمایش آقای رفعت الدوله موافقم .

آقا سید فاضل ـ بنده عرض میکنم آن انتخاباتی که میفرمایند ۳ کمیسیون است که باید در شعب انتخاب شود و آن جهتی که آقای رفعت الدوله فرمودند جهت انسی است که در شعب موجود شده این جهت بین تمام آقایان نمایندگان موجود است چه این شعب باقی باشد چه هیئتهای دیگر برای شعب جدید تعیین شوند همان نظریه خواهد بود و ابداً این جهت فوت نخواهد شد .

رئیس ـ آقای منتصرالملک ـ ( اجازه نطق )

منتصرالملک ـ با عرایضی که آقای آقا سید فاضل کردند موافقم .

رئیس ـ پس رای میگیریم که شعبات حالا تجدید نشود در راس سه ماه تجدید خوهد شد آقایانیکه تصویب می کنند حالا تجدید شود قیام فرمایند ( عده قلیلی قیام نمودند ) تصویب نشد : نطق آقای حاج آقا میماند برای جلسه بعد

تدین ـ بنده می خواهم توضیحی راجع به دوسیه که آقای حاج شیخ اسدالله گفتند در اداره حکومتی طهران موجود است بدهم بنده یک چیزی عرض کردم شاید عبارتم نارسا بوده و بطور دیگر مفهوم شده این است که مجدداًً عرض می کنم آن شخص که داخل این جریانات بوده و آقای حاج شیخ سدالله اظهار فرمودند رشوه گرفته بنده عرض میکنم آن شخص قزاق بوده به ژاندارم و بنده نسبت رشوه گبرفتن به ژاندارم و به قزاق هیچ یک نداده ام .

حاج آقا ـ همانطور که فرمودند بنده یک قسمت از عرایضم باقی مانده که راجع به معارف و سیاست خارجه است در جلسه دیگر عرض میکنم ولی در این آخر جلسه ناچارم مطلبی را عرض کنم چون یک سوء تفاهمی شده و مردم تصور می کنند عرایض و اظهارات بنده اسباب تعویق کارهای مجلس شده و مجلس شورای ملی کارهائی دارد که معوق مانده و حال آنکه باید همه این مطلب را بدانند که باید در دستور مجلس شورای ملی پرگرام دولت و بعضی قوانین وارد شود و مجلس بقوانین رسیدگی کند و باید یک قسمت بزرگی از قوانین و مطالب از طرف هیئت دولت پیشنهاد شود تا به حال از این قبیل در دستور مجلس چیزی نبوده که در این ایام بنده مبب تعوق آن شده باشم و اگر هم یک مطالبی بوده قبل از عرایض بنده بانجام رسیده .

رئیس ـ نطق جناب عالی خودش جزء دستور است جلسه بعد روز ۳ شنبه سوم محرم و دستور آن رسیدگی باعتبارنامه آقایان سدیدالملک ؟ شیخ العراقین : آقا میرزا محمد نجات : انتخاب بقیه کمیسیونها ـ بقیه نطق حاج آقا : مخالفی هست در این باب : آقای حاج شیخ اسدالله راجع به دستور مخالفید ؟

حاج شیخ اسدالله ـ راجع به یک قسمت از فرمایشات آقای حاج آقا ....

رئیس ـ پس راجع به دستور فرایشی ندارید ؟

حاج شیخ اسدالله ـ خیر

رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب راجع به دستور اجازه خواسته اید ؟

آقا سید یعقوب ـ راجع به سوء تفاهمی که از نطق آقای سردار معظم و آقا سید فاضل در جلسة قبل بنده میخواستم توضیحی عرض کنم .

رئیس ـ بماند به مجلس بعد: آقای جلیل الملک ( اجازه نطق )

جلیل الملک ـ راجع به دستور نیست .

رئیس ـ آقای مستشار السلطنه راجع به دستور بود ؟

مستشارالسلطنه ـ می خواستم عرض کنم راجعبه سئوالیکه تقدیم مقام ریاست کردم درخصوص تعدیات و بعضی جریاناتیکه در وزارت مالیه است .

رئیس ـ این هم راجعبه دستور نبود : پس راجع به دستور مخالفی نیست ؟ ( گفته شد خیر ) آقا سید یعقوب ( اجازه نطق )

آقا سید یعقوب ـ عرض بنده این بود که آقای آقا سید فاضل نسبت به مدیرهای وزارت مالیه که استعفا داده بودند سئوالی کرده بودند در واقع مجبور شدند از مجلس تقاضا کنند که در این خصوص رسیدگی شود آقای سردار معظم هم شرحی جواب فرمودند بنده در این باب شرحی که عرض کردم و گمان می کنم سوء تفاهم شده باشد البته اشخاصی هستند که مقامشان منزه است چون هر کس که خدمت کرده باشد یا نکرده باشد دوسیه اش در وزارتخانه هست پس اگر یک کلام بنده عرض کرده باشم که وافی به معنی نباشد نباید موجب سوء تفاهم شود البته مدیرهای وزارت مالیه اگر خدمت نکرده باشند دوسیه آنها در وزارت مالیه هست و اگر هم خدمت کرده باشند خدمتشان در دوسیه هست یکی از بزرگان مجلس فرمودند باید مراجعه بدوسیه اعمالشان بشود بنده هم میگویم بهترین روز برای حکومت ملی همان روزی است که باعمال هر کس رسیدگی شود و بنده از تمام مدیرهای وزارت خانه ها تقاضا می کنم که دوسیه اعمال خود را ارائه بدهند .

مجلس شورای ملی یک نفر مباشر داشته است مثل آقای ارباب کیخسرو که اعمالش را تمام بیان کرد خوب است مدیران وزارتخانه هم دوسیه های اعمال خودشان را به وزیر خودشان بدهند و آن وزیر هم به مجلس شورای ملی بدهد و هرکدام به ملت بگویند این است خدمات من معلوم است آنوقت البته در نزد ملت مقامات عالی را پیدا میکنند سوء تفاهم نشود اگر کسی مبراء است عرایض بنده شامل او نمی شود .

رئیس ـ اما توضیح جنابعالی خیلی دراز بود : آقای جلیل الملک ( اجازه نطق )

شدن از مجلس بوده درست مفهومم نشده کلمه را که فرمودند سارق بوده یا چیز دیگر ولی در خارج شنیدم که ایشان فرموده بودند ( سارق ) بنده میخواستم عرض کنمچه از نطقه نظر اداری و چه از نطقه نظر احساسات نمایندگان این حرفها در مجلس خارج از نزاکت باشد زیرا در مجلس که یک مقام رسمی است صحبت که در ان میشود اگر خارج از نزاکت باشد اسباب یاس یک عده خادمین و موجب تجری خائنین میشود همانطور که آقای حاج آقا در خاتمه نطق خودشان بیان فرمودند باید از روی دوسیه ها اعمال هر کس را حکمیت کرد کارهای ادارات هم همین طور است چون خودم اداری هستم و میدانم البته اشخاصی که باید در دارات خدمت بکنند همیشه برای وزراء و کابینه کمک باشند فقط وزارت مالیه را عرض نمی کنم بلکه هر اداره و وزارت خانه را عرض میکنم این فرمایشاتیکه بطور عمومی گفته میشود اسباب یأس میشودو مجب تجری خائنین میشود و تمام خدمتگذاران از میان رفته متحیرم آن وقت کی خدمت خواهد کرد البته این مسائل باید محاکمه شده تا خادم و خائن ظاهر شود .

رئیس ـ آقای مستشارالسلطنه .( اجازه نطق )

مستشارالسلطنه ـ عرض کردم طریق ورود باین مذاکرات همان است که قانون تعیین کرده بموجب ماده ۵۴ و ۵۵ ۵۶ قانون باید راجع به تعطیل وزارت مالیه از وزیر مالیه سئوال شود .

رئیس ـ تقاضا دارید وزیر مالیه احضار شود ولی هنوز هیئت وزاراء معرفی نشده اند .

مستشار السلطنه ـ سئوال بنده همان است که تقدیم کرده ام هر طور ممکن است…

رئیس ـ میماند برای بعد از معرفی هیئت وزراء آقای آقا سید فاضل ( اجازه نطق )

آقا سید فاضل ـ بنده خواستم عرض کنم که سوء تفاهمات در حدود فرمایشات آقای آقا سید یعقوب بود آن روز بنده نخواستم فرمایشات ایشان را بجد بگیرم والا مطالب بنده و آقای سردار معظم در یک زمینه بسیار روشن بود بنده عرض کردم وزارت مالیه تا به حال تعطیل و گرو است خوب است به هیئت دولت تذکر بدهند آقای سردار معظم فرمودند در این قبیل مواقع نمیتوان به هیئت دولت تدکر داد تدکراتیکه سابق داده شده در موقع نقض قوانینی مثل معاهده چنین بود در این قبیل مواقع باید تذکر داد در موقع تعطیل مالیه بالاخره بنده عرض می کنم که عرایض بنده و سردار معظم در یک زمینه روشن بوده و هیچ سوء تفاهمی نشده و هیچ کس را هیچ تهمتی نمی شود زد مگر بعد از محاکمه و اگر سوء تفاهمی شده است فقط راجع به مذاکرات آقای آقا سید یعقوب بوده است .

( مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد )

صورت مشروح مجلس لیله چهارشنبه چهارم محرم ۱۳۴۰ مطابق پانزدهم سنبله ۱۳۰۰

مجلس مقارن مغرب در تحت ریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید .

صورت مجلس شنبه بیست و نهم ذیحجه یازدهم سنبله ر آقای آصف الممالک قرائت نمودند

رئیس ـ نسبت بفوریت مجلس اعتراضی هست یا نه

آقا میرزا علی کازرونی ـ در خصوص آوردن دوسیه راجع بآقای حاج شیخ اسدالله از عدلیه بنده تقاضا کردم چون این قضیه راجع به انتخاباتی که از طرف مجلس شورای ملی تصویب شده به منزله استیناف است و شاید دیگران هم راجع به انتخابات چیزهای دیگر و اعتراضاتی داشته باشند و در صورت مجلس ذکر شده است .

رئیس ـ چند دفعه عرض کرده ام اگر بنا باشد تمام مطالب را بنویسند صورت مشروح مجلس خواهد بود این صورت خلاصه است و صورت مشروح علیحده نوشته میشود اگر مراجعه بفرمائید اظهار جنابعالی در صورت مشروح است غیر از این دیگر اعتراضی نیست

تدین ـ اجازه میفرمائید

رئیس ـ بفرمائید

تدین ـ در آن توضیحی که بنده دادم یک کلمه فراموش شده که بنده لانزم میدانم قید شود بنده عرض کردم نسبترشوهنه قزاق میدهم نه به ژاندارم

رئیس ـ اضافه میشود دیگر کسی اظهاری دارد ( گفته شده خیر ) صورت مجلس با این اصلاح تصویب گردید دستور رسیدگی باعتبارنامه های آقایان سدید الملک ـ شیخ العراقین زاده ـ نجات ـ انتخاب کمیسیونها در خارج ـ بقیه نطق آقای حاج آقا ولی هیچ یک از راپورتهائی که راجع به این اعتبارنامه ها باید برسد هنوز به هیئت رئیسه داده نشده پس دستور امشب انتخاب کمیسیونها خواهد بود و بقیه نطق آقای حاج آقا در صورتی که تشریف داشته باشند ( حاضر نبودند ) ولی قبلاً چند فقره مطالب هست که باید به عرض آقایان برسانم اولاً راجع به کمیسیون تحقیق انتخابات آذربایجان در انتخابات ثانوی باز عده کافی معیین نشده است فقط سه نفر از آقایان اکثریت پیدا کرده اند که عبارت است از آقایان سلیمان میرزا و آقای رکن الملک و آقای بیان الدوله با یک نفر سابق میشود چهار نفر دو نفر دیگر باید انتخاب شوند آن دو نفر را باید امشب انتخاب کرد مطلب دیگر آنکه پیشنهادی از طرف وزارت امور خارجه شده که خیلی فوریت دارد معلوم است که باید کمیسیون خارجه را هر طور هست تعیین بفرمایند

( پیشنهاد وزادت خارجه قرائت میشود )

( آقای امیر ناصر پیشنهاد مزبور را به مضمون ذیل قرائت نمودند )

مجلس محترم شورای ملی شید الله ارکنه

بموجب ماده چهاردهم قراردا مجمع اتفاق ملل دار الشورای مجمع مزبور موظف است که برای عدالت بین المللی دائمی تهیه نظامنامه نموده از تصویب مجمع عمومی بگذراند.

دیوان عدالت بین المللی دائمی مزبور بکلیه دعاوی بین المللی که از طف متداعین بآن محول شود رسیدگی خواهد کرد بعلاوه در تمام مسائلی که از طرف مجمع عمومی و درالشورای بدیوان عدالت مزبور مراجعه شود عقیده خود را بطریق مشورت بیان خواهد نمود .

دارالشورای مجمع اتفاق ملل در جلسه ۱۳ فوریه گذشته تصمیم نموده که تهیه اساس نامه ctstut دیوان عدالت بین المللی دائمی را به عهده کمیسیونی مرکب از قضات درجه اول عالم واگذار نماید این کمیسیونی در لاهه منعقد گردید و پس از مذاکرات زیاد و تبادل عقاید مختلفه به نوشتن اساسنامه دیوان عدالت بین المللی دائمی موفق گردید و بدارالشورای مجمع اتفاق ملل تقدیم شود دارالشورای مجمع اتفاق ملل هم پس از مختصر تغییری تصویب نموده و در ۱۳ دسامبر از طرف مجمع عمومی هم مورد قبول یافت تشکیلات دیوان عدالتبین المللی دائمی بطریقیکه ذیلاً معروض میگردد تقسیم شده است .

۱- تشکیلات دیوان عدالت .

۲- حدود اختیارات و صلاحیت دیوان عدالت

۳- اصول محاکمه در دیوان عدالت

بطوریکه بر خاطر نمایندگان محترم مشهود است دول امضاء کننده قرار داد مجمع ملل که دولت علیه هم جزو آنها محسوب میشود به موجب فصل چهاردهم فوق الذکر اختیار تهیه اساسنامه دیوان عدالت بین المللی را به عهده دارالشورای مجمع اتفاق ملل و تصویب آن را از مختصات مجمع و مجمع عمومی هر یک و ظایف محوله را بنوبه خود انجام داده اند تمام نمانیدگان دول امضاء نموده اند نماینده دولت علیه هم از طرف ایران امضاء کرده است .

هر چند با مراتب فوق الذکر دیگر تصدیق اساسنامه دیوان عدالت مزبور از طرف دول امضاء کننده قرارداد مورد نداشت معذالک در کمیسیون قضات که در لاهه برای اساسنامه دیوان عدالت مزبور تشکیل گردید ( در فوق اشاره نشده است ) بنابر پیشنهاد اغلب قضات مشهور عالم بدین عقیده متفق شدند که برای تحکیم و تأیید دیوان عدالت بین المللی دائمی که در هر لحظه ممکن است طرف رجوع دول امضاء کنند واقع شود متناسب است که اساس نامه آن علیحده از پارلمانهای دول امضاء کنند گذشته و دولتی که ترقیات مشروطیت را دارا هستند بامضای پادشاه یا رئیس جمهوری رسیده و در حقیقت حکم قانون را پیدا نماید در این موقع لازم است این نکته را خاطر نشان نماید که پارلمانهای دول هیچ کدام حق دخول در ماهیئت و چگونگی اساسنامه عدالت بین المللی دائمی را که بطور مذکور در فوق تهیه شده نخواهند داشت فقط اساساً باید آنرا قبول یا رد نمایند .

تا کنون چندین دولت اروپائی و آمریکائی اساسنامه مزبور را باین طور تصویب نموده و تصویب خود را بطریقی که معمول است برای دفتر دارالانشاء مجمع اتفاق ملل فرستاده اند .

سایر دول هم تدریجاً این وظیفه خود را انجام خواهند داد نظر بآنکه تا اول سپتامبر هذالسنه بیشتر برای اینکه وقت باقی نمانده که در ظرف این مدت باید اساسنامه مزبور از طرف مجلس محترم تصویب گردیده و بصحه همایونی موشح شده و رسماً‌ به مجمع اتفاق ملل اعلام گردد این است که وزارت امور خارجه از مجلس محترم تقاضا مینماید که مذاکره در این موضوع فوراً در دستور روزانه مجلس گذارده شده و به تصویب برسد .

ترجمه اساسنامه مزبور را هم برای استحضار خاطر نمایندگان محترم ایضاً تقدیم میدارد .

رئیس ـ ضمایم و ملحقات این پیشنهاد را فرستاده اند حاضر است ولی اینکه نوشته شده است باید اول سپتامبر حاضر باشد اطلاعات عرض میکنم که امروز ششم سپتامبر است و این پیشنهاد دیروز رسیده است .

سردار معظم ـ بلی صحیح است بنده هم میخواستم همین عرض را بکنم .

رئیس ـ معذالک این پیشنهاد به کمیسیون خارجه فرستاده میشود .

مدرس ـ اجازه میفرمائید .

رئیس ـ راجع باین مسئله است .

مدرس ـ بلی راجع به این مسئله است بنده با وجود اینکه خیلی ضعف دارم مجبورم چند کلمه عرض کنم بواسظه اینکه مطلب را نمی دانم و آن این است که آقای رئیس فرمودند باید پیشنهاد به کمیسیون خارجه فرستاده شود اساساً بنده در این مسئله تأمل و توقف دارم . در موضوع مجمع بین المللی و عضویت ایرانچون در غیاب مجلس و در ایام فترت یوده تأمل و تحقیق نکرده ایم که آیا این مسئله یک چیزی است که صلاح هستیا خیر آیا فایده و ضررش چیست و اینکه عرض کردم تأمل و تحقیق نشده بواسطه این است که بنده نمیدانم کما اینکه آن روز هم یعنی در آن زمانیکه گفتگو بود و یک شخصی را تعیین کردند آن روز هم بنه تردید کردم که داخل شده در این مجمع و عضویت در آن مجمع را تصدیق نمیکنم تا ببینم برای ما چه در حالتی دارد نافع است یا مضر و معنی فرستادن این لایحه به کمیسیون اجمالاً تصدیق اصل مسئله است و مثل این است که اساسش را ما تصدیق داریم و خصوصیاتش را که این لایحه است رجوع به کمیسیون می کنیم لهذا قبل از اینکه خوب تأمل کنیم که آیا دولت ایران باید عضو مجمع بین المللی باشد یا نباشد صلاح هست یا نیست و قبل از اینکه مسئله را مطالعه و تصدیق کنیم قبول کردن و ارجاع این لایحه را به کمیسیون بی ترتیب می انم پس خوب است اگر آقایان تصویب بفرمایند ما قدری مطالعه در اصلش بکنیم برای اینکه ما که تا به حال مجمع بین المللی را تصدیق نکرده ایم و نمیدانم چه چیز است و مقصود و مناسباتش با ما چیست که ما یک نماینده بعضویت آن مجمع بفرستیم آیا فایده اش برای ما چیست ضررش چیست بنده چون نمی دانم همان دوره هم تردید کردم و گفتم و در اطرف این مسئله مطالعه بشود دولت این کار را نکرد و بدون تصویب مجلس اقدام کرده اولاً‌ ما باید در موضوعش مطالعات و مذاکرات کرده تأمل نمائیم بعد از آنکه اصل را تصدیق کردیم آن وقت ارجاع این لایحه به کمیسیون خارجه یک مناسبتی دارد ولکن با اینکه اصلش را هنوز پارلمان تصدیق نکرده است ارجاع لایحه به کمیسیون وجهی ندارد والا ارجاع لایحه به کمیسیون لازمه اش تصدیق اصلش است و بنده شخصاً‌ بدون مطالعه اصلش را تصدیق ندارم یعنی عضویت خودمان را در مجمع بین المللی که اساس و ارکانش را ما هنوز نمی دانیم چیست لذا بنده با ارجاع لایحه بکمیسیون خارجه قبل از تأمل کردن در اصل عضویت مجمع اتفاق ملل مخالف هستم .

سردار معظم ـ بنده در این زمینه از نقطه نظر دیگر میخواهم مذاکره کنم و چون مدتی را که دولت قرار داده اول سپتامبر است باین جهت تصور می کنم مدت فوت شده و از بین رفته زیرا اگر مطلب محدود به اول سپتامبر باشد ارجاع لایحه بکمیسیون بی معنی و غلط است ولی اگر مطلب محدود بزمان نیست و ممکن است در آخر سپتامبر هم قضیه حل بشود در آن صورت بنده تصور میکنم بهتر این باشد که آقایان نمایندگان قبل از اینکه در این زمینه یک بیانات قطعی بفرمایئد یک قدری مطالعه بفرمایند زیرا نفیاً و اثباتاً در این مورد فوراً نمی شود حکمیت نمود خوب است حالا که وقت فوت شده و تأخیر دو روز و ۳ روز اهمیت ندارد ابتدا مجلس تقبلاتی را که بنام دولت ایران در خصوص تصویب در مجمع بین المللی شده از دولت بخواهند و نمایندگان مستحضر بشوند که در چه زمینه و چه تقبلاتی دولت ایران عضویت آن مجمع را قائل شده است پس از اینکه مطلع شدند که آن تقبلات با اساس منافع مملکت ایران موافقت دارد البته نمایندگان هم تصدیق خواهند کرد و فقط فرقی که دارد ارجاع و عدم ارجاع این لایحه به کمیسیون خواهد بود از این نقطه نظر من ترجیح میدهم که آقایان نمایندگان در این زمینه موافقت فرمایند و دیگر اظهار عقیده نفرمایند و مطلب را امروز خاتمه بدهند و موکول به مطالعات بعد بکنند شاید آن وقت مطلب از روی فکر بوده و اساسی تر حل شود

( بعضی تصدیق نمودند )

رئیس ـ مذاکرات را آقایان کافی میدانند ( جمعی گفتند کافی است )

آقامیرزا علی کازرنی ـ کافی نیست

رئیس ـ رای میگیریم که مذاکرات کافی است یا خیر

مدرس ـ نتیجه کافی بودن مداکرات را بفرمائید چیست .

آصف الممالک ـ چون باید در این موضوع مطالعات شده بعد مذاکره شود .

رئیس ـ عجالتاً‌ اگر به پیشنهاد آقای سردار معظم رای بدهند دیگر بکمیسیون خارجه ارجاع نمیشود آقایان مذکرات را کافی میدانند بعضی گفتند کافی است پس به ترتیبی که قای سردرا معظم پیشنهاد کردند نوشته میشود بوزارت خارجه ضمایم این کار و تقبلاتی که راجع به این مسئله شده است بفرستند مطلب دیگر اینکه جمعی از آقایان نمایندگان پیشنهاد کرده اند که در ایام عاشورا سه روز در مجلس روضه خوانی بشود البته مخالفی نخواهد بود ( جمعی تصدیق نمودند )

بیان الملک ـ خوب است ۵ روز قرار بدهند

رئیس ـ در جلسه گذشته راجع به آقای نظام الدوله بنا بود کمیسیونی بقرعه معین شود و فراموش شد حالا استقراع میشود ( آقای سهام السلطان استقراع نموده و آقایان مفصلة ذیل معین شدند )

آقای مدرس ـ آقای منتصرالملک ـ آقای صدرالاسلام ـ آقای میرزا محمد نجات ـ آقای سهام السلطان‌ ـ آقای شیخ الاسلام اصفهانی .

مدرس ـ راجع به چه مسئله است .

سهام السلطان ـ برای رسیدگی بدوسیه آقای نظام الدوله که در جلسه قبل مخالفت داشت و رجوع بکمیسیون شد .

رئیس ـ آقای سردار معظم پیشنهاد کرده اند امروز قرائت میشود در جلسه دیگر رای گرفته میشود ( پیشنهاد آقای سردار معظم را آقای امیر ناصر بمضمون ذیل قرائت نمودند )

نظریاتیکه در حکومت شوروی باید مقدرات مملکت بایستی باقی افکار عامه حل شده و ما بین نمایندگان ملت و افراد خیر خواه و اصلاح طلب مملکت رشته های محکم ارتباطیه موجود شد و امور مملکتی با تبادل نظر و مشارکت عناصر حاکمه و خیر خواهان جمهور و پیشروان افکار عامه تحت مطالعه گذاره شده وصل گردد یکی از وظایف اولیه مجلس چهارم این است که یأی علاقه مندان باساس مشروطیت را که بواسطه فکر از اداوار فترت بی احترام شدن قوانین فقدان کامل مکافات و مجازات اجرا نشدن اصاحات در مملکت و امثال آن حقاً حاصل شده است ثانیاً‌ مبدل بامیدواری نماید که آنان از زوایای خموات خارج شده و زندگانی عمومی و ملی مشارکت نمایند .

برای نیل باین مقصود البته مجلس شورای ملی با شروع با جراء اصول و اصلاحات مذکوره در فوق باید اقدامات مفصلتری از فبیل تأسیس انجمنهای ایالتی و ولایتی ویلدی برای مشارکت خود اهالی در زندگانی اجتماعی خود به عمل آورد ولی برای اینکه در این زمینه قدم اول در مرکز برداشته شده و افکار خیر خواهان در اطراف افکار نمایندگان تمرکز یابد و ما بین مجلس چهارم و طبقات دیگر رشته های محکمتری ایجاد گردد لهذا بنده پیشنهاد میکنم در هفته یک روز از طرف هیئت محترمه رئیسه مجلس شورای ملی عده از نمایندگان علماء اعلام و اعیان و تجار و اصناف و جمعیتهای سیاسی به مجبلس دعوت شده و با نمایندگان محترم در امور مهمه مملکتی من غیر رسم تبادل نظر نمایند که نمایندگان از افکار خیر خواهان قوم و آنان از عقاید نمایندگان اطلاع حاصل نموده و رشه های رابطه و دادیه محکمتری در بین ایجاد و زمینه مشترکی برای اصلاحات مملکتی تهیه شود تعیین روز و ساعات دعوت وعده مدعوین به نظر هیئت رئیسه مجلس واگذار میشود .

رئیس ـ این پیشنهاد طبع و توزیع شده و در جلسه دیگر رای گرفته می شود فعلاً کار دیگری در دستور نداریم عیر از انتخاب کمیسیونها

مشیرالدوله ـ بنده اجازه میخواهم .

رئیس ـ بفرمائید

مشیر الدوله ـ بدواً بنده از آقایان نمایندگان معذرت میخواهم که باین عرایض خودم تضییع وقت فراهم میکنم ولی ناگزیرم عرایضی که دارم عرض کهنم در شماره چهارم جریده طوفان شرحی راجع به مرحوم آقا شیخ محمد خیابانی مندرج بود که قسمتی از آن راجع بکابینه بنده است و چون بکلی عاری از حقیقت است لازم میدانم که در این جا بعضی توضیحات برای اطلاع خاطر آقایان نمایندگان عرض کنم اگر چه در موقع خود و زمان کابینه بنده تمام وقایع کما هو حقه در بیانیه هائی که صادر شده بود بتوسط جراید باطلاع عامه رسیده یقیناً آقایان نمایندگان از آن بیا نیه ها بی اطلاع نیستند ولی چون یک چیزهای تازه در روزنامه نوشته شده است ناگزیرم آن اظهارات را بلا جواب نگذارم و شرح میدهم بنده را با سابقه مرحوم خیابانی هیچ کاری نیست ایشان چه نیتی داشتند و چه اقدامات قبل از تشکیل کابینه بنده در آذربایجان کرده اند به بنده مربوط نیست و اطلاع کاملی هم ندارم و اولیاء امور وقت بهتر از چگونگی آن اطلاع دارند توضیح و تصدیق و تکذیب آن مسائل راجع به کابینه بنده نیست آن قسمتی را که راجع به کابینه بنده استبنده ناگزیرم و لازم میدانم حاق مسئله را بعرض برسانم در شماره چهار همان روزنامه که اسم بردم مطالبی نوشته شده و این طور چلوه داده شده است که مسئله آذربایجان در زمان کابینه بنده در اطراف شخص مخبرالسلطنه دور میزده و مرحوم خیابانی اصرار داشته است که مخبر السلطنه به آذربایجان نرود بنده و کابینه بنده اصرار داشته ایم او برود خیر اینطور نیست و بکلی عاری از جقیقت است تلگرافاتی که مکرر میکرد با حضور تمام اعضاء هیئت قیام بعمل آمد و صورت آنها در کابینه ریاست وزراء در تلگرافخانه ضبط است مسئله را معلوم میدارد صریحاً بما میگفتند که ما والی نمی پذیریم ما از مرکز نمی خواهیم که بکار آذربایجان دخالت بکند ولی هر قدر ضول می خواهیم بدهید .

بدیهی است که آقایان نمایندگان تصدیق مینمایند که رژیم مشروطیت یعنی همان رژیمی که مرحوم خیابانی بقول هوا خواهانش اجرای او را از کابینه ما میخواست همان رژیم آیا به یک هیئت دولتی اجازه میدهد که اصل و اسا مرکزیت و تجزیه ایران را قبول کند ( جمعی گفتند خیر ) گفتیم آذربایجان جزء لایتجزای ایران است اگر حرف در شخص والی آذرباینجان بود برای حل مسئله آذرباینجان اشکالی باقی نمی ماند بالاخره از اقدامات زیاد و قتی دیدم هیچ منطقی را گوش نمیدهند و هیچ حرف صحیحی بخرجشان نمیرود مصمم شدیم و والی را که خودشان صلاح میدانیستیم فرستادیم در همان روزنامه اینطور نوشته شده که توطئه و نقشه فوت خیابانی در مرکز کشیده شده بوده است این مسئله را هم بنده تکذیب می کنم وقتیکه والی از اینجا حرکت کرد باز امیداور بودیم که مرحوم خیابانی آنقدر دارای عقل سلیم هست که بعد از ورود والی نظر باوضاع امروزه دست برادری بطرف والی دراز کرده و با هم کار بکنند ابداً‌ یک همچو نقشه در اینجا کشیده نشده والی همان کمال جد و جهد را داشت که وقتی وارد محل میشود بطور مسالمت و مصالحه خاتمه باینکار بدهد و اگر موفق نشد بواسطه اولتیماتومی بود که مرحوم خیابانی بوالی داد آقایان نمایندگان این مطالبی را که عرض میکنم فقط از طریق راپورتهای رسمی نیست بلکه غیر از راپورتهای رسمی راپورتهای خصوصی هم به بنده میرسد و از طرف دیگر هم بنده از اوضاع آذربایجان بی اطلاع نبودم و مخصوصاً‌ میدانم والی ما که وارد شد باندازة حوصله و بردباری کرد که هیچ کس منتظر نبود این اطلاعات از یک منبع موثق و بیطرفی است که اگر مجلس شورای ملی یک وقتی بخواهد باینکار رسیدگی کند کاملاً میتوانم آن منبع ر بدست بدهم ولی حالا هیچ نخواهم گفت و باز هم عرض می کنم اینکه نوشته شده است نقشه در اینجا کشیده شده بود خیر مسئله آذربایجان و مرحوم خیابانی چنانچه بعضیها تصور میکنند آنقدرها هم اهمیت در نظر دولت نداشت دولت جد و جهد میکرد که مسئله بمسالمت بگذرد و دولت در کمال خوبی میدانست که در آذربایجان غیر از عده معدودی هیچکس با دیکتاتوری مرحوم خیابانی همراه نیست و بخاتمه دادن این مسئله هیچ اهمیت نمیداد که نقشه آن را بکشد مسئله جنگی در کار نبود که کابینه دولت وقت خودش را صرف نقشه کند مقصود این بود که حتی المقدور کار بمسالمت بگذرد زیرا آنها هم تبعه داخله و ایرانی بودند والی هم نهایت جد و جهد را به خرج داد که بمسالمت بگذرد ولی موفق نشد و بعد از ورود به تبریز بعد از آنکه التیماتوم از طرف شیخ محمد خیابانی باو داده شد مجبور شد که بقوه قزاق متوسل شود و فوت خیابانی هم چنانکه والی آذربایجان میگوید بواسطه افتخار بوده به هرحال وقایعی که اتفاق افتاد خوب ثابت کرد که دولت در نظریه خودش صائب بوده و مسئله آن اهمیتی نداشته برای اینکه ورود دویست نفر قزاق به تبریز بتمام این اوضاع خاتمه داد اگر قلوب آذربایجانیها با خیابانی بود آیا دویست نفر قزاق میتوانست باین اوضاع خاتمه دهد آیا فراموش کردید اهالی آذربایجان با ستارخان چقدر مقاومت و ایستادگی نمودند و بالاخره فاتح بیرون آمدند آذربایجانی که خود را همیشه دست راست و قوی هیکل ایران دیده آذربایجانی که عادت کرده همیشه جویهای خون برای حفظ حدود و ثقور ایران برای حفظ قومیت و ملیت ایران جاری کند باین حرفهای مشعشعی گول نمی خورد ( احسنت احسنت ) تاریخ سه هزار ساله ایران آذربایجان را با ایران چنان ممزوج کرده است که به هیچ وجه قابل تجزه و انفکاک نیست ( احسنت احسنت ) شخص عاقلو مال اندیش میداند که فقط سعادتمندی آذربایجان در پرتو اتحاد و جزء ایران بودن است آذربیجانی ها گول این حرفها را نمی خورند و می دانند که اگر آذربایجان از ایران مجزی شود قائم بلذات نخواهد بود دیر یا زود جزء این یا آن خواهد شد ( صحیح است ) من و کابینه وزرای من در پیشگاه کلام الله مجید قسم یاد کرده بودیم اصل مشروطیت را حفظ کنیم قسم یاد ننموده بودیم ایران را تجزیه کنیم ( احسنت احسنت ) قسم برای این نبود که ملوک الطوایفی در این مملکت تأسیس کنیم پس ما به وظیفه خودمان رفتار نموده ایم حالا هرچه می خواهند بگویند این مطالب را برای این عرض کردم که آقایان نمایدگان ( اگر چه تا اندازة مسبوق بوده اند ) بهتر مسبوق شوند بالاخره قسمتی در روزنامه مربوط به شخص بنده است چون مطلب شخصی است بنده وقع مجلس را بدفاع شخصی تصییع نخواهم کرد بخصوص که تصور میکنم بنده صلاحیت قضاوت را درباره خود ندارم ولی در عین حال میگویم و البته آقایان نمایندگان نیز تصدیق خواهند نمود که مخالفین من هم که در خارج مجلس هستند چنین صلاحیتی را ندارند قضاوت درباده بنده و اولیاء امور ایام فترت راجع به محکمة صالح و بی غرضی است.

سردار معظم ـ بنده بعد از بیانات آقای مشیرالدوله چند کلمه در اصل مطلب میخواهم عرض کنم البته آذربایجان عزیزترین عنصر ایران است در این تردیدی نیست که گرانبهاترین در تاج ایرای است ولی این گرانبهائی آذربایجان مامدامی است که جزء ایران باشد بمجردی که از ایران مجزی شود دیگر عزتی برای آن باقی نمیماند و بنابراین احترام و قدر دانی راجع به اشخاصی است که بخواهند باشد بمجرد اینکه از این حد خارج شد ( خارج هر کس هر چه میتواند بگوید ) ما و را صالح و خدمتگذار بوطن خود و ایران نمیدانیم آقای مشیر الدوله فرمودند خودشان نمیتوانند درباره خود قضاوت کنند و سایرین هم نمیتوانند در حق ایشان قضاوت بکنند من میگویم آقای مشیر الدوله ملت ایران در حق شما قضاوت کرده است در این مملکتی که خدمتگذار کم است شما بواسطه عملیاتی که کرده اید مظهر وطن پرستی هستید شما محتاج بمحاکمه نیستید دلتنگ نباشید زیرا در این مملکت به وطن خواهی و اصلاح خواهی امر نمیگذرد در این محیط اصلاح و اصلاح خواه دشمن زیاد دارد این محیط دوره فترت پسندیده اصلاح نمی خواهد زیرا اصلاح با منافع خصوصی داخلی و خارجی مغایرت دارد بلی خیلی اشخاص هستند که دشمنان واقعی اصلاحند همان دشمنان واقعی اصلاح که جامه های سرخ و سبز و سفید اصلاح را به تن خودشان میکنند وقتی آن جامه ها را از روی آنها بردارند خواهید دید که در زیر آن جامه ها دشمنان حقیقی ملت ایران میباشند .

شما و مجلس شورای ملی از حملات دشمنان مکدر نباشید زیرا وظیفه شما و وظیفه مجلس دورة چهارم که پس از شش سال دوره فترت میخواهد زمام امور مملکت را در دست بگیرد این است که آن سنگهائی که در راه اصلاح حکومت های مختلفه دوره فترت و منافع خارجی انداخته اند بدست شما و بدست مجلس شورای ملی و بدست عناصر اصلاح خواه باید بر طرف شود شما می دانید که از هر طرف مورد حمله خواهید شد از این حملات نگران نشوید زیرا اگر در طهران که مظهر افکار واقعی ایران نیست طرفدار کم داشته باشید اگر در طهران ما مورد حمله و تنقید جرایدی که معلوم نیست به پول کی طبع و همه روزه منتشر میشوند واقع میشویم نباید دلتنگ باشیم برای آنکه آن حس واقعی ملت ایران یعنی همان ملتی که زحمت و رنج می برد و بعرق جبین خود نان میخورد پشت سر شما و مجلس شورای ملی مثل کوه خواهد بود .

رئیس ـ آقای نظام الدوله

نظام الدوله ـ عرضی ندارم

آقا سید فاضل ـ بنده خواستم مختصری نسبت باظهارات آقای مشیرالدوله عرض کنم و حقیقتاً آقای سردار معظم داد سخن را دادند و خود آقای مشیرالدوله هم در مسئله آذربایجان لقد عجاز قیما اقلو آنچه را باید بفرمایند فرمودند البته آن کسی که مؤسس مشروطیت است هرگز حاضر نمیشود این افکار ناقصه را قبول کند و بالاخره نسبت به آقای مشیرالدوله عرض می کنم که وجود ایشان یک عنصر وطن خواه و اصلاح طلبی است که از برای ملت ایران مغتنم است و حقیقت باید ایران و ایرانیها بوجود ایشان فخر بکنند زیرا شخصی هستند از برای مملکت فداکار و این اراجیف که در جراید با آبونه کم و مخارج زیاد اداره میشوند و معلوم نیست از کجا است بنده خدمت آقای مشیرالدوله عرض میکنم مثل کوه باشید که لایحو که العواصف استقامت بفرمائید در همین رویه جاریه که داشتید واداد وطن خواهی و فداکاری داده باز هم از برای ملت خود با هر کس که در رویه خودتان شریک میدانید به ایستید و استقامت کنید خلاصه اینکه بنده کمال تشکر را از زحمات ایشان نسبت به مملکت دارم .

رئیس ـ ملک الشعرا ( اجازه نطق )

ملک الشعرا ـ در عین اینکه بنده تمام فرمایشات آقای مشیر الدوله را تصدیق دارم و بلکه بیش از آنچه ایشان فرمودند بنده یک اطلاعاتی در این موضوع داشتم حتی من در روزنامه من قریب ۶ ماه در اطرف این قضیه که فرمودند یعنی مسئله آذربایجان با مطبوعات بادکوبه و سیاسیون تبریز یک مناقشات قلمی در این قضیه داشتم ولی یک نکته خیلی مختصر را که مربوط میشود به قبل از زمان کابینه آقای مشیر الدوله میخواهم عرض کنم و اذعان بکنم که در قضیه تبریز بعضی از زمام داران طهران قبل از کابینه آقای مشیر الدوله یک اقداماتی کردند و یک بوالهوسی هائی دارند که آن بوالهوسی ها بعقیده بنده هیچ اساسی نبود و باعث بر این شد که خیابانیها یک مجالی پیدا کردند و تظاهراتی دادند و متاسفانه این تظاهرات باعث شد که حکومت مرکزی ایران ( حقاً ده دقیقه عرض میکنم ) حقا وادار شدند آن قوه را قلع و قمع کنند بنده متاسفم از فوت خیابانی نه بنده بلکه آقای مشیرالدوله هم فرمودند من هم از فوت خیابانی متاسفم ولی تمام اعتراضات و تمام احساسات خشم آمیزی که شما و سایر مردم در خارج نسبت بفوت مرحوم خیابانی داریم نسبتبه اشخاص میدانیم که بواسطه اقدامات خودشان مسبب به تحریک و سبب قیام خیابانی شدند بنده بخوبی اطلاع دارم که دعوت لامرکزیت ترک اجاقی و آن اجاق ترکیه که بوسیله عثمانیها در باد کوبه کانون پیدا کرده بود و در اطراف تبلیغ شده بود آن دعوت را هم خیابانی و رفقای او جد آرد میکردند و در عین اینکه این احساسات بخرج میدادند تنها باین قانع بودند که حکومت وقت اعتبارنامه آنها را تصدیق کند و بیایند به طهران اما این قضیه در طهراه به تعلل گذشت و درباره آمدن خیابانی و رفقای او غرض شخصی به خرج داده شد و بالاخره این غرض باندازه اهمیت پیدا کرد و قوی شد و بطور کثیفی تظاهر پیدا کرد که منجر شد باقدام خلاف ملیت و خلاف مشروطیت و ایرانیت و دولت ایران را مجبور کرد که آنها راقلع و قمع کند بنده به همان اندازه که آقای مشیرالدوله را تصدیق میکنم همان اندازه هم از فوت خیابانی متاسف هستم و بر اشخاصی که سبب قتل او شدند و او را قهراً وادار به قیامی کردند که بواسطه آن از بین رفت لعنت میفرستم و این گناه را بگردن کسانی می دانم که غیر از این گناهان دیگری هم بگردن آنها هست وامیدوارم در مقابل محکمه صاحه عدالت محاکمه بشوند و خوب از بد تمیز داده بشود .

رئیس ـ گویا مذاکرات کافی است چون کار یگری در دستور نداریم با اجازه آقایان جلسه را ختم میکنیم ولی قبل از آنکه تشریف ببرند خوب است بعضی از این کمیسیونها را معین بفرمایند .

برای کمیسیون خارجه شش نفر باید معین شود امشب یعنی بفرمائید کمیسیونهای عرایض و محاسبات و بودجه و مبتکرات همه از شعبات باید معین بشوند .

کمیسیون عرایض شش نفر . کمیسیون محاسبات شش نفر . شش نفر کمیسیون بودجه . ۱۸ نفر کمیسیون مبتکرات

سردار معظم ـ در موضوع کمیسیونهائی که از شعب معین خواهد شد چون مدت مدیدی تعطیل در پیش داریم و مدت کمی باقی خواهد ماند که شعبات تجدید بشود بهتر این است که پس از تجدید شعب این کمیسیونها از شعب تازه انتخاب بشود اما اجازه که خواستم راجع به خودم بود که از آقایان استدعا کنم بنده را در هیچ کمیسیونی انتخاب نفرمایند که بنده معذور خواهم بود .

رئیس ـ از حالا تا چهاردهم میزان اگر یک لایحه یا یک طرح قانونی پیشنهاد بشود باید کمیسیون مبتکرات انتخاب شود بقیه کمیسیونها بماند برای بعد .

رئیس ـ آقای مدرس ( اجازه نطق )

مدرس ـ بنده هم خواستم همین اظهاری را که آقای سردار معظم فرمودند طابق النعل بالنعل

Page 12 missing