تصمیم قانونی دایر به اجرای موقت آیین‌نامه مصوب کمیسیون اصلاح آیین‌نامه داخلی

مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری پانزدهم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پانزدهم

قوانین و قراردادهای بین‌المللی مصوب مجلس شورای ملی

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پانزدهم

تصمیم قانونی دائر به اجرای موقت آیین‌نامه مصوب کمیسیون اصلاح آیین‌نامه داخلی - مصوب ۲۵ اردیبهشت ماه ۱۳۲۸

ماده واحده - آیین‌نامه داخلی مجلس که به تصویب کمیسیون مخصوص رسیده با اصلاحات به عنوان آزمایش موقتاً به موقع اجرا گذارده می‌شود.

تصمیم قانونی بالا در جلسه یکشنبه بیست و پنجم اردیبهشت ماه یک هزار و سیصد و بیست و هشت از طرف مجلس شورای ملی اتخاذ شده‌است.

رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت

متن آیین‌نامه مصوب کمیسیون اصلاح آیین‌نامه

آیین‌نامه داخلی

فصل اول

ریاست سنی اقتراع شعب - رسیدگی به اعتبارنامه‌ها

ریاست سنی

ماده ۱ - در نخستین جلسه مجلس که بلافاصله در تعقیب جلسه افتتاحیه هر دوره تقنینیه منعقد می‌شود از بین سه نفر مسن‌ترین نمایندگان اگر کسی‌سابقه نمایندگی داشته باشد آنکه سابقه‌اش بیشتر است به ریاست سنی انتخاب می‌شود و اگر هیچکدام سابقه نمایندگی نداشته باشند تنها سابقه سنی‌سنی منظور خواهد بود و همچنین در همان جلسه شش نفر از جوان‌ترین نمایندگان به سمت منشی معین می‌شوند.

ماده ۲ - تشخیص هیأت رئیسه سنی بر طبق شرایط فوق با اداره قانونگذاری مجلس است.

ماده ۳ - هیأت رئیسه سنی تا انتخاب هیأت رئیسه دائمی کلیه وظایف هیأت رئیسه دائمیرا به عهده خواهد داشت.

اقتراع شعب

ماده ۴ - پس از جلوس رییس سنی و اجرای مراسم تحلیف به شرح ماده ۱۱ نمایندگان حاضر در مرکز به حکم قرعه متساویاً به شش شعبه تقسیم‌می‌شوند و پس از تقسیم هر چند نفری که باقی بمانند یا بعداً برسند مرتباً از شعبه اول یک یک به شعب افزوده می‌شوند مقصود عمده از تشکیل این‌شعب رسیدگی به اعتبارنامه‌ها و انتخاب کمیسیونهای مخصوص و فوق‌العاده‌است رییس و نایب رییس و مخبر و منشی هر شعبه مطابق ترتیبی که درماده ۱۹ مقرر است با رأی مخفی و با ورقه انتخاب می‌شوند.

رسیدگی به اعتبارنامه‌ها در شعب

ماده ۵ - شعب بدون فوت وقت (‌طبق صورتی که از اسامی حوزه‌های انتخابیه به ترتیب حروف تهجی تنظیم شده) شروع به رسیدگی اعتبارنامه‌ها وتشخیص صحت و سقم انتخابات منتخبین بر طبق شرایط مندرجه در قانون انتخابات می‌کنند و گزارش آن را تقدیم مجلس می‌دارند. هر شعبه برای تسهیل امر و سرعت عمل می‌تواند از میان اعضاء خود به حکم قرعه یک یا چند شعبه فرعی که هر یک مرکب از سه نفر باشد معین کندولی رسیدگی نهایی در خود شعبه اصلی به عمل می‌آید و گزارش آن توسط مخبر شعبه به مجلس شورای ملی داده می‌شود - مخبری که بدون مجوزغایب باشد یا از دفاع گزارش شعبه یا کمیسیون تحقیق خودداری نماید در حکم مستعفی خواهد بود و تا انتخاب مخبر جدید رییس یا نایب رییس و یامنشی شعبه یا کمیسیون از گزارش دفاع خواهد نمود.

ماده ۶ - هیچ شعبه‌ای نمی‌تواند تقدیم گزارش را بیش از ده روز به تعویق بیندازد در صورتی که تأخیر به حکم ضرورت به عمل آمده باشد رییس شعبه‌مکلف است هیأت رئیسه مجلس را مطلع سازد و هر گاه هیأت رئیسه علت را موجه دانست موضوع را دوباره به همان شعبه و در غیر این مورد به شعبه‌دیگر یا به یک کمیسیون مخصوص منتخب از شعب ارجاع می‌نماید.

ماده ۷ - هر شعبه باید در هر جلسه به توسط منشی صورت مجلس خود را تنظیم کند و گزارش جلسات شعبه را با قید اسامی حاضرین و غائبین به‌وسیله دفتر مجلس شورای ملی تقدیم هیأت رئیسه مجلس نماید. رسیدگی به اعتبارنامه‌ها در مجلس ماده ۸ - گزارش شعبه اعم از قبول یا رد در مجلس قرائت می‌شود و در صورتی که مخالفی نباشد تصویب شده محسوب می‌گردد و اگر مخالفی باشد به‌کمیسیون تحقیق هیجده نفری مرکب از نمایندگان منتخب از شعب شش‌گانه که قبل از رسیدگی به اعتبارنامه‌ها به نسبت سه نفر از هر شعبه به طور ثابت‌انتخاب می‌شوند ارجاع می‌گردد - این کمیسیون به دلایل و توضیحات نماینده مخالف و مدافعات طرف رسیدگی می‌کند و رأی می‌دهد - رأی‌کمیسیون که باید مدلل و موجه باشد در صورتی که مبنی بر تصویب اعتبارنامه باشد قطعی خواهد بود. گزارش کمیسیون تحقیق که تهیه و تقدیم آن نباید بیش از ده روز طول یابد طبع و بیست و چهار ساعت قبل از طرح در مجلس بین نمایندگان توزیع‌می‌گردد این گزارش در مجلس قرائت می‌شود و فقط در موردی که رأی کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد به شرطی که صاحب اعتبارنامه درخواست‌کند در خود مجلس رسیدگی می‌شود یعنی صاحب اعتبارنامه اعتراضات خود را نسبت به رأی کمیسیون به اطلاع مجلس می‌رساند مخبر هم اگرتوضیحی دارد می‌دهد سپس مجلس اعتبارنامه را رد یا قبول می‌کند.

ماده ۹ - اخذ رأی در مورد اعتبارنامه‌های مورد اعتراض که در مجلس رسیدگی می‌شود باید با ورقه و علنی باشد.

ماده ۱۰ - نمایندگانی که هنوز صحت و سقم انتخابشان محقق نشده‌است حق نطق و دادن رأی در مجلس دارند ولی در شعبه یا کمیسیون تحقیق موقع‌رسیدگی به اعتبارنامه آنها نه حق حضور دارند و نه حق رأی ولی در صورتی که از طرف شعبه یا کمیسیون چه به تقاضای خودشان و چه به تصمیم‌شعبه یا کمیسیون برای توضیح دعوت شده باشند حق حضور کسب می‌کنند.

فصل دوم

مراسم سوگند و انتخاب هیأت رئیسه دائمی

مراسم سوگند

ماده ۱۱ - بلافاصله پس از تعیین هیأت رئیسه سنی نمایندگان حاضر در مجلس به هیأت اجتماع قسم یاد می‌نمایند بدین ترتیب که رییس سنی‌سوگندنامه مندرج در اصل یازدهم قانون اساسی را که بر ورقه مخصوصی نوشته می‌شود قرائت می‌کند و سایرین جمعاً عین آن را تکرار و پس از ختام‌ذیل سوگندنامه را امضاء می‌نمایند. مراسم سوگند باید در حال قیام و خضوع و توجه مخصوص جریان یابد.

ماده ۱۲ - نمایندگانی که بعداً وارد مجلس می‌شوند قبل از حضور در جلسه علنی مکلفند در حضور هیأت رئیسه سوگند یاد و ذیل سوگندنامه را امضاءکنند.

هیأت رئیسه دائمی

ماده ۱۳ - هیأت رئیسه دائمی مجلس بلافاصله بعد از تصویب اعتبارنامه سه ربع از نمایندگان حاضر در تهران برای مدت یک سال انتخاب و در موقع‌تجدید انتخاب نیز بلافاصله بعد از اختتام مدت به همان ترتیب رفتار می‌شود.

ماده ۱۴ - هیأت رئیسه دائمی مرکب است از یک رییس و دو نایب رییس و شش منشی و سه کارپرداز نواب و منشیان و کارپردازان هر کدام به طورجمعی انتخاب می‌شوند رییس مجلس بر سایر اعضاء هیأت رئیسه و تمام دوائر مجلس سمت ریاست دارد.

ماده ۱۵ - از شش نفر منشی چهار نفر که دارای رأی بیشتر باشند وظایف منشیگری را انجام می‌دهند و در صورت غیبت بعضی از آنان در جلسه علنی‌رییس به جای آنان از دو نفر دیگر استفاده می‌کند.

ماده ۱۶ - انتخاب رییس به اکثریت تام و انتخاب سایر اعضاء هیأت رئیسه به اکثریت نسبی و جملگی به رأی مخفی خواهد بود - در صورتی که درانتخاب رییس دفعه اول اکثریت تام حاصل نشود دفعه دوم اکثریت نسبی کافی خواهد بود.

خطابه به حضور اعلیحضرت همایون

ماده ۱۷ - در آغاز هر دوره تقنینیه پس از انتخاب هیأت رئیسه دائمی مجلس شورای ملی بر طبق اصل دهم قانون اساسی خطابه‌ای به حضوراعلیحضرت همایون عرض و آمادگی خود را به کار اعلام می‌دارد.

استعفاء یا فوت رییس

ماده ۱۸ - اگر رییس مجلس پیش از انقضاء مدت ریاست استعفا داد یا فوت نمود یکی از نواب رییس به ترتیب تقدم سنی و در صورت غیبت آنان‌رییس سنی مجلس جلسه را منعقد می‌سازد و استعفانامه را قرائت یا فوت را اعلام می‌دارد و در مورد فوت احتراماً جلسه را ختم می‌کند و در جلسه‌بعد یکی از نواب رییس و در صورت غیبت آنان رییس سنی جلسه را تشکیل می‌دهد و رییس جدید انتخاب می‌شود و در مورد استعفا بعد از اعلام وقرائت آن در مجلس بلافاصله انتخاب رییس جدید به عمل می‌آید.

فصل سوم

تشکیل شعب و انتخاب کمیسیونها - گزارش شعب و کمیسیونها شعب

ماده ۱۹ - انتخاب شعبی که بر طبق ماده ۴ تشکیل می‌یابد هر یک سال مقارن انتخاب هیأت رئیسه به طور اقتراع تجدید می‌شود و رییس و نایب رییس‌و مخبر و منشی هر شعبه مطابق ترتیبی که برای انتخاب هیأت رئیسه مجلس مقرر است انتخاب می‌شوند.

حد نصاب تشکیل شعب و کمیسیونها

ماده ۲۰ - مناط اعتبار برای تشکیل هر یک از شعب و کمیسیونها بیش از نصف اعضاء حاضر در مرکز و برای گرفتن نتیجه و اخذ رأی بیش از نصف‌حاضرین در جلسه خواهد بود. و در مواردی که رأی کمیسیون مستقلاً قابل اجرا باشد یعنی برای تصویب به مجلس نرود تشکیل آن منوط به حضوربیش از نصف کلیه اعضاء کمیسیون خواهد بود.

ماده ۲۱ - شعب موظفند بلافاصله پس از اقتراع هیأت رئیسه خود و اعضاء کمیسیون تحقیق را انتخاب کنند و نتیجه را در جلسه بعد به مجلس گزارش‌دهند.

کمیسیونها و طرز انتخاب آنها

ماده ۲۲ - کمیسیونها به عده وزارتخانه‌ها به انضمام کمیسیونهای عرایض و بودجه و کمیسیون محاسبات مجلس و کمیسیون امور استخدام و کمیسیون‌امور اجتماعی در هر سال مقارن انتخاب هیأت رییسه در مجلس با رأی مخفی و اکثریت نسبی برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند عده اعضاءکمیسیونها به استثنای کمیسیون عرایض و محاسبات که شش نفر خواهند بود مطابق تشخیص هیأت رئیسه از دوازده الی هیجده نفر خواهد بود - علاوه‌بر کمیسیونهای مذکور مجلس می‌تواند در مورد احتیاج کمیسیونهای فوق‌العاده و مخصوص برای وظایف معین انتخاب نماید.

ماده ۲۳ - هیچیک از اعضاء هیأت رئیسه نمی‌تواند به عضویت کمیسیون محاسبات انتخاب شود.

ماده ۲۴ - برای نظارت در انتخاب کمیسیونها و استخراج آراء شش نفر از نمایندگان در مجلس با قرعه تعیین و سه نفر دیگر از منشیان با انتخاب رییس‌به آنان ملحق می‌شوند.

ماده ۲۵ - استخراج آراء برای کمیسیونها با حضور هیأت نظار به عمل می‌آید و نباید بیش از سه روز به طول انجامد - هر نماینده‌ای ملزم است حداقل‌عضویت یکی از کمیسیونهای دائمی را که انتخاب و تعیین می‌شود قبول نماید.

ماده ۲۶ - هیچیک از نمایندگان حق عضویت بیش از سه کمیسیون دائمی را نخواهند داشت و در صورتی که اتفاقاً برای عضویت بیشتر از سه کمیسیون‌دائمی انتخاب شوند هیأت نظارت انتخاب کمیسیونها با رضایت نماینده منتخب نام او را از کمیسیون یا کمیسیونهای اضافی حذف و نماینده‌ای را که‌بعد از او اکثریت دارد به جای وی معین می‌کند.

ماده ۲۷ - برای تعیین نامزدهای کمیسیونهای دائمی هر سال در موعد مقرر از هر شعبه دو نفر تعیین می‌شوند که هیأتی تشکیل دهند و آن هیأت بارعایت تناسب و تمایل نمایندگان عده‌ای را برای هر یک از کمیسیونها نامزد و صورتی از اسامی آنان را تهیه و پیشنهاد و اسامی اشخاصی را که در هرشعبه خودشان داوطلب شده‌اند نیز در ذیل آن اضافه می‌کند این صورت طبع و بین نمایندگان توزیع می‌گردد و هر یک از نمایندگان موقع انتخاب درجلسه علنی اسامی را که موافق نباشد خط می‌کشد و بقیه به اضافه اشخاصی که ممکن است آنها را علاوه کرده باشد منتخبین او محسوب می‌شوند. هر گاه اشخاصی از عضویت یا نمایندگی مجلس استعفا کنند یا فوت نمایند کسانی به جای آنان به عضویت کمیسیونی که عضو آنجا بوده‌اند انتخاب‌نمی‌شوند مگر موقعی که عده آنان بیش از ربع عده اعضاء کمیسیون باشد.

هیأت رئیسه کمیسیونها

ماده ۲۸ - هر یک از کمیسیونها پس از انتخاب بی‌درنگ به ریاست مسن‌ترین عضو خود منعقد می‌گردد و یک رییس و دو نایب رییس و یک مخبر و به‌تناسب کمی و یا زیادی کار یک یا دو منشی با رأی مخفی و اکثریت نسبی انتخاب می‌شود.

ماده ۲۹ - در غیاب رییس و نایب رییس کمیسیون به ریاست مسن‌ترین عضو تشکیل می‌شود.

دفتر کمیسیونها

ماده ۳۰ - هر یک از کمیسیونها برای حفظ دفاتر و تنظیم صورت مجلس و بایگانی اوراق و اسناد و سرعت جریان امور دفتری یک منشی از اعضای‌اداری مجلس در اختیار خواهد داشت تهیه صورت‌مجلسهای کمیسیونها و ثبت اسامی اعضاء حاضر و غایب و گزارش عملیات ماهانه کمیسیون به‌عهده منشی اداری است که پس از ملاحظه و امضای رییس کمیسیون به هیأت رئیسه مجلس داده شود.

ارجاع لوایح و طرحها به کمیسیونها

ماده ۳۱ - رییس مجلس مکلف است لوایح عادی و یک شوری را اعم از لوایح بودجه‌ای و لوایحی که فوریت آنها در مجلس تصویب شده و همچنین‌طرحهایی را که قابل توجه شده باشد بلافاصله در مجلس علنی به کمیسیونهای صلاحیتدار ارجاع و اعلام نماید در صورت تردید در تشخیص صلاحیت‌کمیسیون نظر رییس قاطع خواهد بود.

مدت تقدیم گزارش به مجلس

ماده ۳۲ - هر طرح یا لایحه که به کمیسیون ارجاع می‌شود باید گزارش آن منتها در ظرف یک ماه از تاریخ وصول به دفتر کمیسیون به مجلس شورای ملی داده شود وگرنه هریک از نمایندگان یا دولت حق دارد از مجلس تقاضا نماید که آن‌را جزو دستور مجلس قرار دهد و حق تقدم ماده (۸۰) تعیین خواهد شد ولی در مورد لوایح مفصل هر گاه کمیسیون نتوانست رسیدگی به آن را در این‌مدت تمام کند باید به مجلس گزارش دهد و برای اتمام مطالعات و اتخاذ تصمیم تقاضای تمدید نماید ولی به هر حال این تمدید نباید بیش از یک مرتبه‌و طولانی تر از دو ماه باشد و در هر صورت درخواست تمدید باعث وقفه کار کمیسیون نخواهد شد و اگر کمیسیون پس از انقضای مهلت باز هم نتیجه‌نگرفته باشد رییس مجلس مکلف است لایحه را در مجلس مطرح سازد.

ماده ۳۳ - گزارش کمیسیونها به رییس مجلس داده می‌شود و رییس مجلس مکلف است ماه به ماه صورتی از گزارشهای مزبور و فهرستی از کلیه‌کارهایی که به هر کمیسیون ارجاع شده و هنوز خاتمه نیافته باشد تهیه و در معرض ملاحظه نمایندگان بگذارد.

ماده ۳۴ - گزارش کمیسیونها باید لااقل چهل و هشت ساعت قبل از موقع طرح در مجلس طبع و توزیع شده باشد.

ماده ۳۵ - در کلیه کمیسیونها نمایندگانی که عضویت ندارند می‌توانند حاضر گردند و مذاکرات را استماع نمایند ولی حق دادن رأی را ندارند همچنین درمذاکرات کمیسیونها نمی‌توانند شرکت کنند مگر آنکه از طرف کمیسیون برای این منظور دعوت شده باشند هر گاه رییس کمیسیون مصلحت و مقتضی‌نداند هیچکس غیر از اعضاء کمیسیون حق حضور در کمیسیون نخواهد داشت.

ماده ۳۶ - هر کمیسیون باید ماه به ماه گزارشی از عملیات خود به مجلس شورای ملی تقدیم دارد و این گزارش پس از قرائت در مجلس بدون مذاکره درروزنامه رسمی چاپ خواهد شد.

اسناد و اوراق کمیسیونها

ماده ۳۷ - تمام اسناد و اوراق مربوط به اموری که باید در کمیسیونها مباحثه شود به توسط رییس مجلس به آن کمیسیون ارجاع می‌شود - نمایندگان‌می‌توانند آن اسناد را با اجازه رییس کمیسیون ملاحظه کنند لیکن اسناد مزبور به هیچ وجه نباید از کمیسیون خارج شود.

ماده ۳۸ - پس از آنکه مجلس در باب طرح یا لایحه رأی نهایی را داد اسناد و اوراق و صورت جلسات مربوط به آن در مجلس ضبط می‌شود.

لوایح مربوط به چند کمیسیون

ماده ۳۹ - در مورد لوایح و طرحهایی که ارتباط اساسی آن به کمیسیون خاصی روشن نبوده و جنبه‌های مختلفی داشته باشد رییس مجلس می‌تواندکمیسیون خاصی از کمیسیونهای مربوطه تشکیل دهد و طرح یا لایحه را به آن کمیسیون ارجاع نماید. کمیسیون مزبور مانند کمیسیونهای دیگر از بین‌اعضاء خود رییس و منشی و مخبر انتخاب می‌کند و پس از شور نتیجه رأی خود را به مجلس گزارش می‌دهد.

ماده ۴۰ - مجلس به ملاحظه اهمیت هر طرح یا لایحه قانونی می‌تواند به جای ارجاع به کمیسیون دائمی مربوطه با درخواست رییس مجلس یا پیشنهادپنج نفر از نمایندگان رأی بدهد که از هر شعبه یا کمیسیون دو یا سه نفر برای عضویت کمیسیون مخصوصی جهت رسیدگی به آن طرح یا لایحه انتخاب‌شود و هر گاه طرح یا لوایح قانونی جدید مشابهی پیشنهاد شود توسط رییس به همان کمیسیون ارجاع می‌گردد به لزوم انتخاب مزبور بعد از توضیح‌مختصر رییس یا یکی از امضاکنندگان و نطق مختصر یک مخالف رأی گرفته می‌شود.

لوایح و طرحهای دوره سابق

ماده ۴۱ - در اول هر دوره تقنینیه هیأت رئیسه صورتی از طرحها و لوایحی را که در دوره سابق معوق مانده در اختیار نمایندگان می‌گذارد و صورتی نیزبرای دولت ارسال می‌دارد هر یک از آن طرحها یا لوایح که لزوم تجدید آن به وساطت پانزده نفر از نمایندگان یا به درخواست دولت تقاضا شود به ترتیب‌مندرج در آیین‌نامه به کمیسیونهای مربوطه ارجاع و مورد شور قرار می‌گیرد.

گزارش کمیسیونهای سابق

ماده ۴۲ - لوایح و طرحهایی که در کمیسیونهای مربوطه خاتمه یافته و گزارش آن به مجلس داده شده ولی قبل از طرح در مجلس دوره یکساله آن‌کمیسیونها منقضی گردیده باشد آن لوایح و طرحها به کمیسیونهای جدید ارجاع نخواهد شد و مخبر همان کمیسیون و در صورت غیبت او رییس یامنشی کمیسیون از گزارش مزبور دفاع خواهند کرد.

فصل چهارم

وظایف کمیسیونها کمیسیون بودجه

ماده ۴۳ - وظایف کمیسیون بودجه به قرار ذیل است:

(۱) - رسیدگی به بودجه سال بعد.

(۲) - تعیین تکلیف لوایح و اعتبارات مربوط به سال جاری.

(۳) - رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی که موجب تغییر درآمد و هزینه همان سال است که بودجه آن به کمیسیون ارجاع شده.

(۴) - رسیدگی به لایحه تفریغ بودجه.

(۵) - رسیدگی به دیون و مطالبات دولت و انتقالات اموال دولتی و امتیازات (‌از لحاظ مالی).

تبصره - مقصود از رسیدگی مذکور در ماده ۴۳ عبارت است از بررسی دقیق در اقلام عواید مملکتی و صحت ارقام هر قلم و مطابقت آن با قوانین‌موضوعه و در مورد اقلام هزینه بررسی دقیق ارقام و تطبیق صورتهای ریز و مطالعه دلائل بودجه‌های هزینه هر وزارتخانه و پیشنهاد صرفه‌جویی از راه‌تقلیل یا حذف اقلامی که غیر ضروری تشخیص داده شود.

ماده ۴۴ - کمیسیون بودجه به لایحه یا طرح قانونی که مستلزم مخارج مستمر در چند سال باشد رسیدگی می‌کند در این صورت مبلغی که متعلق به هرسال است در بودجه همان سال پیش‌بینی می‌شود.

ماده ۴۵ - مجلس همیشه می‌تواند رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی را مطابق ماده ۴۰ به کمیسیون مخصوص دیگری ارجاع کند ولی این کمیسیون‌فقط می‌تواند گزارش کلی بدهد بدون آنکه بتواند در باب هزینه عقیده‌ای پیشنهاد کند. هر گاه رأی کمیسیون مخصوص با لایحه موافق باشد باید نتیجه ملاحظات خود را به کمیسیون بودجه اطلاع دهد و این کمیسیون در ظرف ده روز عقیده‌خود را در باب تصویب خرج اظهار می‌کند و در این صورت عقیده و رأی کمیسیون بودجه که باید مستند به دلائل موجه بوده باشد طبع و ضمیمه‌گزارش کمیسیون مخصوص می‌شود. مواردی که به موجب آیین‌نامه فوری نامیده می‌شود از قواعد فوق مستثنی است.

ماده ۴۶ - پیشنهادهایی در کمیسیون بودجه مطرح و مورد اخذ رأی تواند بود که مستقیماً با بودجه و صرفه‌جویی ارتباط داشته باشد و پیشنهاد تغییر یاحذف در سازمان دولتی هم منحصراً از همین لحاظ بودجه‌ای قابل طرح است ولی پیشنهادهایی که مستقل از امور بودجه و یا با قوانین تشکیلات یااستخدام سر و کار داشته باشد و همچنین پیشنهادهایی که مستلزم ازدیاد مخارج باشد قابل طرح در کمیسیون بودجه نخواهد بود. هیچگونه پیشنهاد خرج و مطلبی که خارج از لایحه بودجه باشد قابل طرح در کمیسیون بودجه نیست مگر در صورتی که از مجلس ارجاع شده باشد.

کمیسیون دادگستری

ماده ۴۷ - وظایف کمیسیون دادگستری عبارت است از:

(۱) - رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی راجع به امور حقوقی (‌اعم از مدنی و جزایی و ثبتی و غیره).

(۲) - رسیدگی به اعلام جرمهای مربوط به وزرا (‌طبق قانون محاکمه وزراء) و مربوط به نمایندگان مجلس (‌مطابق فصل دوازدهم این آیین‌نامه).

کمیسیون دارایی

ماده ۴۸ - وظایف کمیسیون دارایی عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی راجع به وضع مالیاتها و عوارض و نقل و انتقال اموال دولتی وامتیازات و معادن و یا تأسیس و ایجاد بانکها و هر آنچه در عایدات دولت مؤثر است (‌به استثنای آنچه به موجب قوانین از مختصات انجمنهای ایالتی وولایتی و شهرداریها است) و پیشنهاد الغاء و تخفیف و تغییر تعرفه یا نرخ مالیاتها و عوارض.

کمیسیون کشور

ماده ۴۹ - وظایف کمیسیون کشور عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی راجع به انتظامات عمومی و ژاندارمری و شهربانی و امورمربوط به تقسیمات کشور و امور مربوط به قانون عمران و اسکان عشایر و شهرداریها و آمار و ثبت احوال و قوانین مربوط به انتخابات و انجمن‌های‌ایالتی و ولایتی و امثال آنها.

کمیسیون فرهنگ

ماده ۵۰ - وظایف کمیسیون فرهنگ عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی راجع به آموزش و پرورش و فرهنگ عمومی و کلیه امورعلمی مربوط به مدارس دولتی و خصوصی اعم از قدیم و جدید و دانشگاهها و آموزشگاهها و تشکیلات مذهبی و اوقات و امتیازات علمی وگواهینامه‌ها و نشانها و امور مربوط به شورای عالی فرهنگ و جراید و نشریات و کتابخانه‌ها و موزه‌ها و حفریات و عتیقات و هنرهای زیبا و تربیت‌بدنی و امثال آنها.

کمیسیون بهداری

ماده ۵۱ - وظایف کمیسیون بهداری عبارت است از رسیدگی به کلیه لوایح و طرحهای قانونی مربوط به بهداشت عمومی و بیمارستانها و تیمارستانها وزایشگاهها و درمانگاهها و داروخانه‌ها و قرنطینه‌ها و بهداری زندانها و کلیه امور مربوط به بهداشت و امور مربوط به معاونت عمومی کشور.

کمیسیون راه

ماده ۵۲ - وظایف کمیسیون راه عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی مربوط به ساختمان راه‌آهن و راههای شوسه و پلها و بندرها و حفرتونل و کلیه امور مربوط به طرق و شوارع کشور و همچنین هواپیمایی کشوری و کشتیرانی.

کمیسیون کشاورزی

ماده ۵۳ - وظایف کمیسیون کشاورزی عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای مربوط به کشاورزی و مزارع نمونه و امور آبیاری و سدسازی و دفع‌آفات نباتی و حیوانی و تبدیل و اصلاح بذر و امور راجع به کشاورزی عمومی و جنگلبانی و باغداری و دامپروری و صید و همچنین بانکهای کشاورزی‌و کلیه امور دیگر که مربوط به توسعه و ترقی کشاورزی باشد.

کمیسیون اقتصادی و بازرگانی و پیشه و هنر

ماده ۵۴ - وظایف کمیسیون بازرگانی و پیشه و هنر عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای مربوط به امور اقتصادی و بازرگانی از قبیل شرکتها وبانکها و اتاقهای بازرگانی و کلیه کارخانجات کشور و صنایع و امتیازات داخلی و معادن و معاهدات بازرگانی و امثال آن.

کمیسیون پست و تلگراف و تلفن

ماده ۵۵ - وظایف کمیسیون پست و تلگراف و تلفن عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای مربوط به پست زمینی و هوایی و دریایی و تلگراف وتلفن و بی‌سیم و رادیو و رادار و امثال آن.

کمیسیون نظام

ماده ۵۶ - وظایف کمیسیون نظام عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای مربوط به نیروی زمینی و دریایی و هوایی و امور مربوط به سربازگیری وهر آنچه مربوط به وظایف و صلاحیت وزارت جنگ از قبیل استخدام افسران و امور آموزشگاهها و دانشکده‌های نظامی و امثال آن باشد بغیر از قوانین‌محاکمات نظامی که داخل حدود صلاحیت کمیسیون دادگستری است.

کمیسیون خارجه

ماده ۵۷ - وظایف کمیسیون خارجه عبارت است از رسیدگی به لوایح و طرحهای قانونی مربوط به عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌ها و قراردادها با ممالک‌خارجه و امتیازات خارجی و استخدام اتباع خارجه و گذرنامه‌ها و تابعیت و تأسیس سفارتخانه‌ها و کنسولخانه‌ها و هر نوع هیأت‌های اعزامی و مسائل‌مربوط به سازمان وزارت خارجه و سایر امور راجع به روابط با دول خارجه و اصول سیاست خارجی ایران و نظارت در سیاست خارجی دولت واستماع گزارش وزیر امور خارجه راجع به جریان سیاست خارجی مملکت لااقل یک مرتبه در هر ماه. تبصره - در مورد استخدام اتباع خارجه گذشته از کمیسیون خارجه نظر کمیسیونهای مربوطه هم شرط است.

کمیسیون امور استخدامی

ماده ۵۸ - وظایف کمیسیون امور استخدامی عبارت است از رسیدگی به لوایح قانونی مربوط به قوانین استخدامی و تصویب سازمان وزارتخانه‌ها باجلب نظر هر یک از کمیسیونهای مربوطه.

کمیسیون امور اجتماعی

ماده ۵۹ - وظایف کمیسیون امور اجتماعی عبارت است از رسیدگی به لوایح مربوط به کار و بیمه کارگران و حدود وظایف و تکالیفی که قانون برای‌کارفرما و کارگر و مالک و زارع و روابط آنها با هم معین کرده‌است و سایر امور اجتماعی کشور از قبیل امور مربوط به سینماها و تأترها و تبلیغات و بیمه‌اجتماعی و اخلاقیات و بیکاری و فحشاء و جنایات و امثال آن.

کمیسیون عرایض

ماده ۶۰ - وظیفه کمیسیون عرایض عبارت است از رسیدگی و ترتیب اثر دادن به عرایض و شکایات که از ناحیه مردم به مجلس می‌رسد و همچنین‌انجام تکالیفی که به موجب قوانین خاص به آن کمیسیون محول است. ماده ۶۱ - عرایض باید کتبی و با امضاء یا مهر و یا اثر انگشت و حتی‌الامکان توأم با مدارک باشد و صاحب عریضه (اعم از عریضه مستقیم یا پستی یاتلگرافی) باید خود و محل اقامت خود را به طور وضوح معرفی و معین کند و در صورت تعدد شاکیان لااقل باید نشانی و امضاء یا مهر یا اثر انگشت‌یکی از آنان قید شده باشد.

ماده ۶۲ - عرایض ممکن است به عنوان مجلس یا رییس مجلس یا کمیسیون عرایض یا سایر کمیسیون‌ها نوشته شود و در صورتی که توسط یکی ازنمایندگان فرستاده شود آن نماینده در حاشیه عریض تاریخ تسلیم آن را به دفتر مجلس قید و امضاء کند.

ماده ۶۳ - تمام عرایض وارده بلافاصله در دفتر مخصوص ثبت کل تحت شماره و تاریخ و نام و نشانی عارض و خلاصه مطلب ثبت می‌شود و شماره‌ثبت به صاحب آن داده می‌شود و اگر عریضه توسط یکی از نمایندگان داده شده باشد نام آن نماینده نیز در دفتر مخصوص ثبت می‌شود.

ماده ۶۴ - تمام عرایض پس از ثبت به وسیله دبیرخانه به کمیسیون عرایض برای رسیدگی ارجاع می‌شود مگر عرایض و شکایاتی که مربوط به‌موضوعهایی که در کمیسیون‌های دیگر یا شعب تحت شور و مداقه‌است برسد که در این صورت عرایض مزبور را رییس مجلس به کمیسیونها یا شعب‌مربوطه ارجاع خواهد نمود.

ماده ۶۵ - هر یک از نمایندگان که بخواهد از مفاد عریضه‌ای مستحضر بشود به کمیسیون عرایض یا کمیسیون و شعبه‌ای که عریضه به آنجا فرستاده‌شده‌است (‌با مراعات ماده ۳۷) مراجعه خواهد نمود.

ماده ۶۶ - درباره عرایض و شکایات واصله هر یک از کمیسیونها که مرجع شکایت باشد یکی از تصمیمات زیرین را اتخاذ می‌نماید:

(۱) - ارجاع امر با ارسال رونوشت عریضه به وزارتخانه مربوطه برای رسیدگی به موضوع و اقدام قانونی به منظور احقاق حق شاکی.

(۲) - راهنمایی شاکی به تعقیب شکایت خود در مراجع صالحه قضایی یا اداری.

(۳) - در صورت لزوم احضار نماینده وزارتخانه مربوطه و خواستن سوابق امر حتی خواستن توضیحات از شخص وزیر.

(۴) - ضبط عریضه در صورتی که کمیسیون آن را بی موضوع و ارجاع آن را بی‌فایده تشخیص دهد.

ماده ۶۷ - دبیرخانه مجلس هر یک از تصمیمات متخذه را به صاحب عریضه اطلاع می‌دهد و در هر صورت جواب عریضه باید در کوتاهترین مدت‌داده شود.

ماده ۶۸ - هر گاه وزیر یا معاون وزارتخانه مربوطه نسبت به موضوع شکایات رسیدگی ننمود و بدون عذر موجه در جواب دادن تأخیر کرد یا جواب اومقنع نبود کمیسیون گزارش جریان کار را با اظهار نظر به مجلس می‌دهد و مجلس اتخاذ تصمیم می‌کند.

ماده ۶۹ - کمیسیونها و شعبی که طبق ماده ۶۴ عرایض به آنها رجوع می‌شود باید در گزارش خود متذکر این نوع عرایض بشوند. نسبت به عرایضی که علاوه بر ارجاع به یکی از وزارتخانه‌ها کمیسیون صلاح بداند که به ملاحظه مجلس برسد گزارش خاصی می‌دهد که در جلسه‌علنی قرائت شود.

کمیسیون محاسبات مجلس ماده ۷۰ - وظایف کمیسیون محاسبات و بودجه مجلس عبارت است از:

(۱) - تحقیق و تصفیه کلیه محاسبات و رسیدگی در بودجه سالیانه و مخارج و اعتبارات اضافی مجلس که از طرف مجلس ارجاع می‌شود و تقدیم‌گزارش آن برای تصویب مجلس شورای ملی.

(۲) - رسیدگی و مداقه در لایحه تفریغ بودجه مجلس که باید حتماً پس از تطبیق بودجه با اسناد خرج گزارش آن را تا چهار ماه پس از خاتمه دوره عمل‌سال مالی به مجلس شورای ملی تقدیم نماید.

(۳) - نظارت و مراقبت در اجرای مقررات بودجه مصوب مجلس.

(۴) - بازرسی و رسیدگی دقیق و نظارت در مورد کلیه اموال و اشیاء منقول و غیر منقول مجلس شورای ملی از هر نوع و هر قبیل.

(۵) - تقدیم گزارش‌های سه‌ماهه راجع به امور محاسباتی و وضع اموال و اشیاء منقول و غیر منقول مجلس شورای ملی.

(۶) - تقدیم گزارش جامع سالیانه راجع به انجام وظایف محوله.

(۷) - رسیدگی به امور مرخصی و جرائم نمایندگان مجلس به ترتیبی که در فصل ۱۳ مربوطه به مرخصی و غیبت مندرج است.

(۸) - رسیدگی به حساب صندوق جرائم.

ماده ۷۱ - صدی پنجاه وجوه حاصله از جرایم مجلس برای خرید کتاب و ساختمان محل کتابخانه به کتابخانه مجلس تخصیص داده خواهد شد وصدی پنجاه دیگر جهت تأسیس بیمارستان مجلس اختصاص داده می‌شود.

فصل پنجم

ترتیب جلسات

تشکیل جلسه و جریمه تأخیر ورود یا غیبت

ماده ۷۲ - نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه معین شده منتها تا پانزده دقیقه بعد از ساعت معین در تالار جلسه حاضر شوند در صورتی‌که در آخر پانزده دقیقه اکثریت برای شروع مذاکره حاصل نشود رییس مجلس را تعطیل می‌کند و غائبین بی‌اجازه معادل حقوق تمام روز جریمه می‌شوندو اسامی آنان در جلسه علنی بعد جداگانه اعلام می‌شود و در صورتی که عده کافی برای شروع مذاکره حاصل شده باشد غائبین در مقابل هر پانزده دقیقه‌معادل یک عشر حقوق روزانه جریمه می‌شوند اگر اشخاصی در موقع رأی غایب شوند معادل نصف حقوق روزانه جریمه می‌شوند و نام آنان نیز درجلسه بعد اعلام می‌شود. اسامی همه آنها که به ترتیب فوق جریمه شده‌اند برای نشر به جراید یومیه داده خواهد شد.

ماده ۷۳ - حداقل مدت هر جلسه سه ساعت است مگر اینکه هیچ مطلبی چه برای مذاکره و چه برای رأی موجود نباشد و در صورتی که قبل از انقضاءوقت رییس جلسه خصوصی اعلام کند در این صورت غیبت از جلسه خصوصی هم مشمول ماده فوق خواهد بود و اگر جلسه علنی در وسط کار به‌عنوان تنفس تعطیل شود مدت تنفس نباید از نیم ساعت تجاوز کند و رییس مکلف است جلسه را ثانیاً تشکیل دهد و غائبین مشمول جرائم مقررخواهند بود. جریمه غیبت و تأخیر حضور در کمیسیون و شعب و هیأت رئیسه

ماده ۷۴ - نمایندگان باید در جلسات کمیسیونها و شعب و هیأت رئیسه در ساعتی که قبلاً تعیین می‌شود حاضر شوند و در صورت عدم حضور برای هرپانزده دقیقه غیبت یک سدس حقوق روز آنها کسر خواهد شد.

حفظ نظم جلسات

ماده ۷۵ - افتتاح جلسات و حفظ و ترتیب مذاکرات و اجرای آیین‌نامه و حفظ نظم به عهده رییس مجلس است. اخطار نظامنامه

ماده ۷۶ - هر یک از نمایندگان در صورتی که تخلف در اجرای آیین‌نامه مجلس مشاهده نمایند حق دارد مورد تخلف را با استناد به ماده مربوطه درهمان جلسه به وجه اختصار و بدون خروج از موضوع اخطار کند و در صورتی که از موضوع خارج شود مورد اخطار واقع می‌شود و در صورت ادامه‌بیانات خارج از موضوع حق نطق او در آن جلسه سلب خواهد شد.

تشخیص عده حضار

ماده ۷۷ - تشخیص عده حضار به عهده منشیان و اعلام آن با رییس مجلس است.

خلاصه مذاکرات و تصمیمات مجلس

ماده ۷۸ - صورت کامل مذاکرات هر جلسه با مصوبات و اسامی غائبین و دیرآمدگان آن جلسه بلافاصله طبع و قبل از انعقاد جلسه بعد بین نمایندگان‌توزیع می‌شود و هر گاه در صورت مشروح مجلس مطلبی صریحاً بر خلاف اظهارات نماینده‌ای ثبت شده باشد آن نماینده به طور اختصار می‌تواند فقط‌نسبت به همان مورد اعتراض نماید و به رییس تذکر دهد و بعد از آن که صورت مذاکرات به تصویب رسید برای درج به روزنامه رسمی ارجاع می‌گردد واگر نماینده به عنوان اعتراض به صورت مجلس مطالبی اظهار دارد که مربوط به موضوع نباشد نطق او قطع و در صورت تمرد مورد اخطار رییس واقع‌می‌گردد صورت مجلس مذاکرات باید با امضای رییس مجلس یا نواب او برسد.

مطالب راجع به مجلس

ماده ۷۹ - در ابتدای هر جلسه قبل از ورود در دستور مجلس رییس مطالب مهمی را که آگاهی مجلس از آنها ضروری باشد به اطلاع نمایندگان می‌رساندولی این مطالب مورد بحث واقع نخواهند شد مگر با اجازه و رأی مجلس.

دستور مجلس

ماده ۸۰ - دستور مجلس به طور مرتب و با تعیین تقدم و تأخر قبلاً برای هر دو هفته از طرف هیئتی مرکب از رییس و نواب رییس و رؤسای‌کمیسیونهایی که گزارش لوایح ارجاع شده را به مجلس داده باشند با حضور یکی از وزیران به تعیین نخست‌وزیر تهیه و بیست و چهار ساعت قبل ازانعقاد اولین جلسه طبع و بین نمایندگان توزیع و بر لوحه دستور نیز نصب می‌شود. این دستور به هیچ وجه قابل تغییر نیست مگر در موردی که به حکم فوریت و ضرورت از طرف دولت یا سی نفر از نمایندگان کتباً تقاضا شود و در این‌صورت به شرط تصویب مجلس دستور تغییر خواهد یافت.

حد نصاب برای مذاکره و رأی

ماده ۸۱ - برای افتتاح جلسات و شروع مذاکرات حد نصاب بر طبق اصل هفتم قانون اساسی حضور دو ثلث نمایندگان حاضر در تهران در تالار جلسه‌است ولی برای ادامه مذاکرات و نطق قبل از دستور و تمام مباحثات و سؤال و استخراج آراء و ادای قسم و نظایر آن تعداد لازم حضور نصف بعلاوه‌یک خواهد بود بدیهی است در موقع رأی حضور سه ربع نمایندگان حاضر در تهران شرط است.

ماده ۸۲ - هر یک از نمایندگان برای نطق باید قبلاً از رییس مجلس تحصیل اجازه کند و به نوبت خود روی کرسی خطابه مطلب خود را اظهار نمایدمطالب مختصر را ممکن است نمایندگان در محل خود ایراد نمایند مگر اینکه رییس اجازه نطق در غیر از کرسی خطابه را ندهد.

ماده ۸۳ - هر یک از نمایندگان که مطلب مهمی داشته باشد و بخواهد به استحضار مجلس برساند می‌تواند قبل از شروع به دستور و یا آخر جلسه بااجازه رییس و رعایت نوبت به عنوان نطق قبل از دستور یا بعد از دستور مطلب خود را اظهار نماید و مجموع این قبیل نطقها در یک جلسه به طور کلی‌نباید از یک ساعت تجاوز کند و در هر جلسه بیش از چهار نفر نمی‌توانند در اول یا آخر جلسه صحبت نمایند و هر کدام از دارندگان اجازه نطق می‌توانندحق خود را به ناطق دیگر واگذار نماید.

ثبت اسامی ناطقینی که اجازه نطق می‌خواهند

ماده ۸۴ - موضوعهایی که طبق دستور در مجلس مطرح می‌شود باید یک ساعت قبل از موقع انعقاد جلسه در ورقه مخصوصی که خارج از جلسه‌نصب می‌شود ثبت شود - مخالف و موافق در آن ورقه در ستون مخصوص شخصاً ثبت اسم می‌نمایند و در جلسه حق تقدم با کسانی است که در ورقه‌مزبور ثبت اسم کرده باشند که به ترتیب مخالف و موافق نطق می‌کنند و بعد از آنان کسانی که در جلسه اجازه خواسته‌اند به همان ترتیب صحبت‌خواهند کرد اسامی نمایندگانی را که در جلسه اجازه می‌خواهند منشیان ثبت می‌کنند و به رییس می‌دهند.

اجازه نطق وزراء و مخبرین

ماده ۸۵ - درباره وزراء و معاونین و مخبرین کمیسیونها و شعب ثبت اسامی لازم نیست و هر وقت اجازه نطق بخواهند داده خواهد شد.

خروج از موضوع و آثار آن

ماده ۸۶ - ناطق نباید از موضوع مباحثه خارج شود در صورتی که از موضوع خارج شود رییس او را متذکر می‌سازد و اگر بخواهد توضیحاتی بدهد که ازموضوع خارج نشده‌است یا آنکه خروج او از موضوع دلایلی داشته‌است اجازه داده نخواهد شد. ماده ۸۷ - هر گاه رییس در ضمن یک نطق دو نوبت به ناطق اخطار انحراف از موضوع را نماید و باز ناطق ادامه دهد در دفعه سوم رییس مجلس ناطق رااز تکلم در آن موضوع در تمام جلسه منع می‌نماید.

ماده ۸۸ - قطع کلام و استعمال الفاظ زشت و توهین و توضیحات خصوصی شخصی و هر گونه حرکات و تظاهراتی که موجب بی‌نظمی مجلس باشدممنوع است و مرتکب مشمول مجازات مندرجه در مواد ۹۵ الی ۱۰۷ خواهد گردید.

ترتیب و مدت نطق

ماده ۸۹ - الف - حداکثر مدت نطق در جلسه علنی به قرار ذیل خواهد بود:

۱ - برای استیضاح سه ساعت.

۲ - برای اظهارات مخالف و موافق نسبت به لوایح و طرحها و توجیه طرح قانونی یا توضیحات مخبری که از لایحه دفاع می‌نماید و همچنین برای‌اظهارات مخالف و موافق نمایندگان در موقع تقاضای رأی اعتماد از طرف دولت که بلافاصله بعد از تشکیل کابینه به عمل خواهد آمد نیم ساعت.

۳ - برای دفاع از توهین یا تحریف نطق و توجیه پیشنهاد کفایت مذاکرات و یا مخالفت با آن پیشنهاد و یا فوریت و عدم فوریت یا سؤال از وزیر وتوضیح ثانوی در مقابل جواب وزیر و توضیح در باب پیشنهاد اصلاحی پانزده دقیقه.

ب - در موارد استثنایی ممکن است مدت نطق در موارد فوق به رأی مجلس اضافه شود ولی این رأی بدون مذاکره به عمل می‌آید.

ج - برای مذاکره در باب لایحه بودجه سالیانه کشور و عهدنامه‌ها و مقاوله‌نامه‌ها و امتیازات مدت نطق غیر محدود خواهد بود.

اجازه نطق برای رد تهمت و رفع سوء تفاهم

ماده ۹۰ - اگر در ضمن مذاکرات صریحاً یا تلویحاً نسبت سویی به یکی از نمایندگان داده شود یا عقیده و اظهار او را بر خلاف واقع جلوه دهند ونماینده مذکور برای رد آن نسبت یا رفع اشتباه اجازه نطق بخواهد بدون رعایت نوبت به او اجازه داده می‌شود و نطق او نباید از مدتی که در فقره ۳ بندالف ماده قبل معین شده تجاوز نماید.

کفایت مذاکرات

ماده ۹۱ - بعد از آنکه در موضوعی رییس مذاکرات را کافی بداند می‌تواند با تصویب مجلس مذاکرات را ختم نماید هر یک از نمایندگان نیز می‌تواندپیشنهاد کفایت مذاکرات تقدیم دارد در آن صورت پیشنهاد دهنده به اختصار بر طبق فقره ۳ بند الف ماده ۸۹ دلایل خود را اظهار و اگر مخالفی باشد فقط‌یک نفر به اختصار علل مخالفت خود را بیان می‌کند و رأی گرفته می‌شود.

در صورتی که نسبت به مطلبی پیشنهاد کفایت مذاکرات تصویب نشد و بعداً دوباره پیشنهاد کفایت مذاکرات داده شد در باب آن بدون توضیح و مباحثه‌رأی گرفته می‌شود. ماده ۹۲ - پس از رأی به کفایت مذاکرات دیگر به کسی اجازه نطق داده نمی‌شود.

دستور جلسه بعد

ماده ۹۳ - رییس قبل از اینکه جلسه را ختم کند روز و ساعت تشکیل جلسه آینده را طبق ماده ۸۰ اعلام و به اطلاع وزارتخانه‌ها می‌رساند و در روزنامه‌رسمی اعلان می‌شود.

فصل ششم

در باب انتظام مجلس و مواخذه از نمایندگان

همهمه و غوغا در مجلس و تعطیل یا ختم جلسه

ماده ۹۴ - در صورتی که در مجلس همهمه و غوغایی برپا شود به قسمی که رییس نتواند از آن جلوگیری نماید از جای خود قیام می‌نماید هر گاه‌برخاستن رییس موجب اسکات نشود اعلام می‌کند که جلسه را تعطیل خواهد کرد و با وجود این اگر سکوت و نظم حاصل نشود جلسه را یک ربع‌ساعت تعطیل می‌کند و نمایندگان از اتاق جلسه خارج می‌شوند و پس از انقضاء یک ربع مجدداً جلسه تشکیل می‌شود هرگاه اغتشاش و غوغا عود کندرییس جلسه را ختم و آن را بروز دیگر موکول می‌نماید.

مؤاخذه از نمایندگان

ماده ۹۵ - مؤاخذاتی که از لحاظ حفظ نظم نسبت به نمایندگان می‌توان مجری داشت از این قرار است:

۱ - تذکر.

۲ - اخطار.

۳ - توبیخ.

ماده ۹۶ - رییس نسبت به نمایندگانی که از موضوع مذاکره و از حدود نظم خارج می‌شوند و یا بدون اجازه صحبت می‌کنند و همچنین نسبت به‌نمایندگانی که به واسطه عدم رعایت ماده ۸۶ یا به اقسام دیگر باعث بی‌نظمی می‌شوند تذکر می‌دهد.

ماده ۹۷ - در صورتی که یکی از نمایندگان برای دفعه سوم مستحق تذکر شود رییس به او اخطار می‌کند و ربع حقوق یک‌ماهه از او کسر می‌شود.

ماده ۹۸ - توبیخ بر سه قسم است:

توبیخ عادی - توبیخ موکد - توبیخ با منع حضور.

ماده ۹۹ - توبیخ عادی در موارد ذیل اجرا می‌شود: ۱ - در صورتی که نماینده‌ای پس از اخطار در همان جلسه مجدداً از حدود نظم خارج شود.

۲ - در صورتی که نماینده‌ای در ظرف مدت یک ماه چهار مرتبه متوالی یا شش مرتبه متناوب مورد تذکر واقع شده باشد.

۳ - در صورتی که نماینده‌ای در مجلس باعث بی‌نظمی و همهمه و غوغا شود یا دیگران را به این عملیات و یا خروج از جلسه تحریک کند.

۴ - در صورتی که نماینده‌ای یک یا چند نفر از نمایندگان را تهدید یا نسبت به آنان اهانت نماید و یا کلمات و عبارات خلاف ادب اظهار کند.

ماده ۱۰۰ - توبیخ مؤکد در موارد ذیل به عمل خواهد آمد:

۱ - اگر نماینده‌ای پس از توبیخ عادی در همان جلسه مجدداً از دائره نظم خارج شود.

۲ - اگر نماینده‌ای به یک یا چند نفر از وزراء و معاونین توهین یا آنان را تهدید نماید.

ماده ۱۰۱ - توبیخ با منع حضور موقت در موارد ذیل مقرر می‌شود:

۱ - اگر نماینده‌ای در ظرف شش ماه اخیر برای مرتبه دوم مورد توبیخ مؤکد واقع شده باشد.

۲ - اگر نماینده‌ای در مجلس علنی دیگران را به اعمال قوه قهریه و زد و خورد و یا نزاع داخلی و یا به ضدیت با قوانین اساسی و تخلف از آن دعوت وترغیب نماید.

۳ - اگر نماینده‌ای نسبت به مجلس یا قسمتی از مجلس یا رییس مجلس توهین کند.

ماده ۱۰۲ - در مورد توبیخ با منع حضور درباره نماینده باید رییس از مجلس رأی بخواهد و در صورت تصویب نماینده مزبور در آن جلسه و جلسه بعدحق ورود به اتاق جلسه علنی و همچنین جلسات شعب و کمیسیونها و شرکت در امور مجلس را ندارد همین که مجازات تصویب شد رییس مجلس‌نماینده مزبور را دعوت به خروج از جلسه می‌کند و هر گاه اطاعت ننماید رییس جلسه را ختم می‌کند و تشکیل جلسه ثانی در همان روز نیز ممکن‌است.

ماده ۱۰۳ - در صورت عدم اطاعت نماینده برای خروج از جلسه و همچنین در صورتی که به توبیخ با منع حضور درباره نماینده رأی داده شده و ظرف‌شش ماه قبل همین مجازات درباره او اجرا شده باشد مجازات فوق مضاعف خواهد گردید.

ماده ۱۰۴ - در صورتی که نماینده قبل از انقضاء مدت منع حضور داخل در جلسه علنی بشود رییس حضور او را در جلسه اعلام و مجلس را تعطیل‌می‌کند و کارپردازان به امر رییس نماینده مزبور را در محل مخصوص در مدتی که متجاوز از سه روز نباشد توقیف می‌کنند و همینطور است اگر به کمیسیونها و شعب داخل شود.

ماده ۱۰۵ - توبیخ با منع حضور در جلسات باید به تقاضای رییس مجلس باشد اخذ رأی در این موارد در همان جلسه و بدون هیچ نوع مذاکره از طرف‌سایر نمایندگان خواهد بود مفاد این رأی در صورت مشروح مجلس و روزنامه رسمی درج خواهد شد.

ماده ۱۰۶ - نماینده‌ای که درباره او توبیخ با منع حضور تقاضا شده‌است حق دارد قبل از رأی مجلس برای دفاع از خود به اختصار اظهاراتی بنماید یا به‌توسط یک نفر از نمایندگان از طرف خود آن اظهارات را به مجلس عرضه دارد.

ماده ۱۰۷ - توبیخ عادی موجب کسر ثلث حقوق و توبیخ مؤکد و توبیخ با منع حضور مستلزم کسر نصف مقرری یک ماه نماینده‌است.

فصل هفتم

لوایح و طرحهای قانونی

لوایح قانونی

ماده ۱۰۸ لوایح قانونی که از طرف دولت پیشنهاد به مجلس شورای ملی می‌شود باید دارای موادی متناسب با اصل موضوع باشد و دلائل لزوم آن درمقدمه لایحه به طور وضوح درج و عنوان قانون نیز در آن معین شده باشد.

هر گاه لایحه‌ای دارای چند ماده یا ماده واحده مشتمل بر اجزایی باشد باید ارتباط و تناسب کامل با اصل موضوع محفوظ و عنوان لایحه قانونی داشته‌باشد و در غیر این صورت باید برای هر موضوعی لایحه جداگانه تنظیم و با ذکر دلائل تقدیم مجلس شورای ملی شود.

تقدیم لوایح

ماده ۱۰۹ - لوایح قانونی باید در جلسه علنی مجلس شورای ملی به توسط یکی از وزراء یا معاونین پارلمانی آنان تقدیم گردد.

ماده ۱۱۰ - کلیه لوایح مالی برای اینکه در مجلس مطرح شود باید علاوه بر امضاء وزیر مسئول و نخست‌وزیر امضاء وزیر دارایی را هم داشته باشد.

ماده ۱۱۱ - لوایح قانونی مذکور پس از تقدیم در جلسه علنی چاپ و به وسیله رییس مجلس به کمیسیونهای مربوطه ارجاع می‌شود.

ماده ۱۱۲ - وزراء یا معاونین پارلمانی آنان می‌توانند برای ادای توضیحات در کمیسیونهای مجلس حاضر شوند - کمیسیونها نیز می‌توانند وزراء یامعاونین یا اشخاص دیگری را که مقتضی بدانند برای دادن توضیحات یا اظهار نظر دعوت نمایند.

طرح قانونی

ماده ۱۱۳ - طرح قانونی مطلبی است که از طرف نمایندگان مجلس لااقل با امضای پانزده نفر پیشنهاد و در مجلس به رییس داده می‌شود و رییس پس ازاعلام وصول آن در جلسه علنی آن را به کمیسیون مربوط ارجاع می‌نماید.

تبصره - نمایندگان و دولت نمی‌توانند تصویب مطالب و مواد یک لایحه یا طرح قانونی یا گزارش را به عنوان طرح یا لایحه به صورت ماده واحده‌پیشنهاد نمایند - در این موارد هر مطلبی که به عنوان طرح یا لایحه پیشنهاد می‌شود باید مواد و تبصره‌های آن جزًً طرح باشد.

ماده ۱۱۴ - امضاکنندگان طرح قانونی حق دارند در کمیسیون مربوطه که طرح آنها مطرح است حاضر شوند و توضیحات بدهند.

ماده ۱۱۵ - پیشنهادکنندگان طرح قانونی یا امضاکنندگان آن پس از اینکه طرح در مجلس اعلام شد حق استرداد امضای خود را ندارند و غیبت‌امضاکنندگان مانع اعلام طرح در مجلس و شور درباره آن نخواهد بود.

ماده ۱۱۶ - در غیر مواردی که طرح قانونی مربوط به امور داخلی مجلس باشد باید به وزیر مسئول اطلاع داده شود که خود یا معاون او در جلسه علنی‌حاضر شود و مذاکرات در حضور او به عمل آید و اظهار عقیده نماید در صورت عدم حضور وزیر یا معاون او صاحبان طرح حق دارند او را مورد اخطارقرار دهند.

ماده ۱۱۷ - اگر طرحی مورد تصویب مجلس واقع نشد تا شش ماه دیگر نمی‌توان آن را به مجلس پیشنهاد نمود.

ترتیب شور در لوایح و طرحهای قانونی

ماده ۱۱۸ - به طور کلی تمام لوایح به استثنای لایحه بودجه کل کشور و لوایح مربوط به تقاضای اعتبارات برای مخارج مخصوص و لوایح مربوط به‌منافع محلی بر طبق اصل بیست و نهم قانون اساسی دو شوری خواهند بود مگر اینکه فوریت آن تقاضا و تصویب شده باشد لوایح دو شوری رانمی‌توان تصویب نمود مگر این که دو مرتبه و اقلاً به فاصله پنج روز درباره آنها در مجلس شورای ملی شور شده باشد.

ماده ۱۱۹ - موقعی که گزارش کمیسیونهای مربوط راجع به لایحه یا طرح عادی (‌جز در مورد عهود و مقاوله‌نامه‌ها که طبق مواد ۱۲۸ تا ۱۳۳ ترتیبات‌خاصی برای آن مقرر است) برای شور اول در جلسه علنی مجلس مطرح گردد باید قبلاً در کلیات آن از لحاظ رد و قبول و منافع و مضار آن (‌بدون ورود در مواد) مذاکره شود پس از ختم شور در کلیات یعنی تصویب کفایت مذاکرات در آن باب رییس نسبت به ورود در شور مواد از مجلس اخذ رأی‌می‌کند و در صورتی که رأی داده نشد رییس رد لایحه را اعلام می‌نماید و هر گاه رأی موافق داده شد شروع به مذاکره در مواد می‌شود و بعد پیشنهادهای‌واصله نسبت به هر یک از مواد و همچنین مواد الحاقیه که هر دو باید کاملاً مربوط به موضوع مواد لایحه باشد جداگانه قرائت و بدون بحث به‌کمیسیون ارجاع و در ضمن بلافاصله طبع و توزیع می‌شود.

پیشنهادهای اصلاحی از طرف نمایندگان ضمن شور اول

ماده ۱۲۰ - نمایندگان حق دارند نسبت به هر یک از مواد اصلاحاتی پیشنهاد نمایند مشروط بر اینکه آن پیشنهاد کاملاً مربوط به موضوع لایحه باشدکلیه اصلاحاتی که از طرف یک یا چند نفر از نمایندگان پیشنهاد می‌شود باید کتبی باشد و ماده‌ای را که اصلاح پیشنهادی مربوط به آن است تصریح‌نماید به اصلاحاتی که به تشخیص رییس مجلس خارج از موضوع لایحه باشد ترتیب اثر داده نمی‌شود و به قرائت آن اکتفا می‌گردد.

ماده ۱۲۱ - اصلاحاتی که در ضمن شور اول و یا بین شور اول و دوم پیشنهاد می‌شود باید به وسیله رییس مجلس به کمیسیون مربوطه ارجاع و لااقل۲۴ ساعت قبل از شروع شور دوم در مجلس طبع و توزیع شده باشد.

حضور پیشنهاد دهنده در کمیسیون

ماده ۱۲۲ - کلیه پیشنهاددهندگان شور اول و فاصله بین شور اول و دوم می‌توانند در کمیسیون مربوط حاضر شوند و توضیحات لازمه را درباره پیشنهادخود بدهند کمیسیون نیز می‌تواند در صورت لزوم پیشنهاددهندگان را در جلسات کمیسیون دعوت کند و لااقل ۲۴ ساعت قبل از طرح پیشنهاد به آنان‌اطلاع دهد و در صورت عدم حضور پیشنهاد دهنده پس از دعوت کمیسیون حق او ساقط می‌شود.

شور ثانی

ماده ۱۲۳ - در شور ثانی لوایح و طرحهای قانونی در صورتی که اصلاحات و پیشنهادهایی در اثنای شور اول و یا فاصله بین دو شور رسیده و به‌کمیسیون ارجاع شده باشد گزارش کمیسیونهای مربوطه نسبت به آن اصلاحات و پیشنهادها مطرح و درباره هر یک از آن اصلاحات و پیشنهادها جداگانه‌در مجلس اخذ رأی به عمل می‌آید در ضمن شور ثانی پیشنهاد تازه‌ای نمی‌شود داد ولی پیشنهادهایی که در شور اول یا بین دو شور به عمل آمده و موردتوجه و تصویب کمیسیون واقع نشده ممکن است از طرف پیشنهاد دهنده تجدید شود (‌جز در مواردی که پیشنهاد دهنده دعوت کمیسیون را برای‌حضور در آنجا اجابت ننموده و حضور بهم نرسانیده باشند) در این صورت پیشنهاد دهنده یا یکی از پیشنهاددهندگان (‌در مورد پیشنهاد جمعی) به طوراختصار یعنی منتها مدت پنج دقیقه توضیح تواند داد و علاوه بر مخبر و یکی از اعضا کمیسیون مربوطه و وزیر یا معاون او یکی از نمایندگان دیگر حق‌مخالفت و جواب دارد و اعم از اینکه مخبر یا دولت آن پیشنهاد را قبول کرده یا نکرده باشد نسبت به آن اخذ رأی به عمل می‌آید و در صورت تصویب‌ضمیمه لایحه یا طرح می‌شود.

ماده ۱۲۴ - پس از خاتمه شور در مواد هر یک از نمایندگان به عنوان شور آخر در کلیات می‌توانند دلائلی را که به طور کلی در رد یا قبول لایحه یا طرح‌دارد اظهار نماید و همچنین مجلس می‌تواند قبل از رأی دادن به مجموع لایحه یا طرح مذکوره آن را به کمیسیون رجوع نماید تا کمیسیون در آن تجدیدنظر کرده با رعایت تناسب فصول و مواد آن را مرتب نماید سپس رأی قطعی نسبت به لایحه و عنوان قانون اخذ می‌شود و در صورت تصویب رییس آن‌را اعلام و برای اجرا به مقامات مربوطه ابلاغ می‌نماید.

ماده ۱۲۵ - اصلاحاتی که ضمن مذاکره شور نهایی طبق ماده ۱۲۳ نسبت به لوایح پیشنهاد می‌شود در صورت تقاضای مخبر یا وزیر یا معاون او به‌کمیسیون ارجاع می‌گردد و کمیسیون مکلف است در ظرف یک هفته نظر خود را به مجلس اطلاع دهد و نیز مجلس می‌تواند اصل طرح یا لایحه و کلیه‌پیشنهادها را بدون تفکیک به کمیسیون ارجاع نماید.

پیشنهادهای مشابه

ماده ۱۲۶ - در مورد پیشنهادهای مشابه در شور دوم فقط پیشنهادی که با تشخیص رییس مجلس جامعتر باشد قرائت و مطرح خواهد گردید.

ماده ۱۲۷ - اصلاحاتی که در موضوعی پیشنهاد می‌گردد قبل از خود موضوع درباره آنها رأی گرفته می‌شود.

ترتیب شور عهود و مقاولات و قراردادها با دول خارجه

ماده ۱۲۸ - هر گاه دولت لایحه قانونی به مجلس تقدیم و تصویب عهدنامه یا مقاوله‌نامه و یا قراردادی را که با یکی از دول خارجی بسته می‌شود تقاضانماید مواد عهدنامه یا مقاوله‌نامه و یا قرارداد مزبور به لایحه ضمیمه و بر طبق اصل بیست و چهارم قانون اساسی به مجلس شورای ملی پیشنهادمی‌شود.

ماده ۱۲۹ - مواد عهدنامه یا مقاوله‌نامه یا قرارداد مذکور در ماده فوق چاپ و در مجلس طبق مقررات این آیین‌نامه به موقع شور اول و ثانی گذارده‌می‌شود ولی در باب مواد آن رأی گرفته نمی‌شود.

ماده ۱۳۰ - در ضمن شور اول نسبت به کلیات می‌توان بحث نمود ولی در صورتی که به بعضی از شرایط و مواد قرارداد اعتراضاتی در مجلس بشودباید به عنوان رجوع به کمیسیون در مجلس عنوان شود و بدون مذاکره به کمیسیون ارجاع گردد ولی در هر حال این قبیل اعتراضات باید ۲۴ ساعت قبل‌از طرح در مجلس طبع و توزیع شود.

ماده ۱۳۱ - در موقع شور ثانی کمیسیون گزارشی در باب مواد اعتراض‌تنظیم و طبع و توزیع می‌کند و در ضمن آن عقیده خود را در باب تصویب یا رد یا تصدیق لایحه دولت نسبت به مواد مورد اعتراض به عرض مجلس‌شورای ملی می‌رساند و این گزارش در مجلس مورد بحث قرار می‌گیرد و نسبت به آن رأی قطعی داده می‌شود.

ماده ۱۳۲ - در صورت رد یا تعویض لایحه مجلس بدین طریق رأی می‌دهد: "‌مجلس شورای ملی به دولت تکلیف می‌کند که در باب مسائل معترض علیها مجدداً با دولت متعاهد داخل مذاکره و گفتگو شود"

ماده ۱۳۳ - هر گاه در شور ثانی نیز نسبت به بعضی از شرایط اعتراض بشود نسبت به اعتراضات مربوط به هر یک از مواد فی‌المجلس مذاکره به عمل‌می‌آید و در صورت قبول به ترتیب ماده فوق مجلس به دولت تکلیف می‌کند که در باب شرایط مجدداً با دولت متعاهد داخل مذاکره و گفتگو بشود و درصورت رد اعتراض و یا نبودن اعتراض رأی قطعی خود را نسبت به لایحه پیشنهادی دولت خواهد داد.

ترتیب اخذ رأی نسبت به لایحه

ماده ۱۳۴ - به طور کلی در تمام طرحها و لوایح قانونی اول باید ماده به ماده و بعد به کلیه طرح یا لایحه رأی گرفته شود.

پیشنهاد حذف و تجزیه

ماده ۱۳۵ - به پیشنهاد حذف ماده مستقلاً نمی‌توان رأی گرفت و پیشنهاد حذف قسمتی از ماده در حکم تجزیه ماده‌است.

لوایح یک شوری

ماده ۱۳۶ - نسبت به لایحه بودجه و لوایح مربوط به مخارج مملکتی فقط یک شور کافی است و کلیه اصلاحات و یا مواد الحاقیه که در این مواردپیشنهاد می‌شود به طور اختصار و در حدود پیشنهاد مورد مذاکره واقع خواهد گردید در صورت قبول مجلس ضمیمه ماده یا لایحه خواهد شد.

مجاز نبودن پیشنهاد خرج از طرف نمایندگان

ماده ۱۳۷ - هیچیک از نمایندگان نمی‌تواند به هیچ عنوان چه مستقلاً و چه در ضمن لوایح و طرحها پیشنهاد خرج یا پیشنهادی که بالواسطه مستلزم‌خرج باشد بنماید.

شور در لایحه بودجه

ماده ۱۳۸ - وقتی لایحه بودجه در مجلس مطرح شد جلسات مجلس بلاانقطاع هر روز هفته غیر از روزهای جمعه و دوشنبه و ایام تعطیلات رسمی‌متوالیاً روزی حداقل پنج ساعت منعقد می‌گردد و تا موقعی که شور و مذاکره پایان نیافته و رأی مجلس اخذ نشده‌است از دستور خارج نمی‌شود و هیچ‌لایحه دیگر یا طرح و یا استیضاح نمی‌تواند مطرح شود مگر لایحه دوازدهم بودجه در صورت ضرورت. هیچگونه پیشنهاد یا تبصره یا ماده الحاقیه چه در حین تقدیم از طرف دولت و چه در موقع مذاکرات از طرف نمایندگان راجع به دوازدهم بودجه مجازنخواهند بود و موقع طرح آن هم بعد از توضیحات مختصر پیشنهادکننده و جواب مختصر یک نفر مخالف اخذ رأی به عمل خواهد آمد.

تبصره - اگر مطالب خیلی فوری و فوتی اعم از لوایح و طرحهای دو فوری و غیره پیش آید که تأخیر آن موجب زیان جبران‌ناپذیری باشد در این صورت‌در آخر جلسه موضوع مطرح و موقعی برای طرح و تصویب آن اضافه بر روزهایی که برای طرح بودجه تعیین شده معین می‌شود.

فصل هشتم موارد فوری

مواردی دو فوری

ماده ۱۳۹ - لوایح و طرحهای فوری آنها است که فقط یک شور در آنها لازم باشد و لوایح و طرحهای دو فوری آنها است که پس از تصویب دو فوریت‌بلافاصله به طبع و توزیع آن اقدام و پس از ۲۴ ساعت از موقع توزیع در مجلس مطرح شود. تقاضای دو فوری بودن طبق ماده ۸۰ در حکم تقاضای تغییر دستور است تقاضای یک فوریت مستلزم آن نیست که بلافاصله فوریت لایحه یا طرح درمجلس مطرح شود لیکن در موقعی که دو فوری بودن تقاضا شود باید در آخر همان جلسه در لزوم و عدم لزوم فوریت بحث و رأی گرفته شود. اگر تقاضای فوریت یا دو فوری بودن در ضمن لایحه یا طرحی که در مجلس مطرح است درج نشده باشد و پنج نفر از نمایندگان کتباً تقاضای فوریت یادو فوریت آن لایحه یا طرح را بنمایند بدون مباحثه در باب فوریت اخذ رأی به عمل می‌آید.

ماده ۱۴۰ - فوریت لوایح یا طرحها باید مستند به دلایل قطعی برای لزوم سرعت تصویب باشد و دو فوری بودن لوایح و طرحها موقعی مطرح می‌شودکه تصویب آن از لحاظ امکان وقوع خسارت و فوت فرصت و جهات مشابه مستلزم سرعت فوق‌العاده باشد و در غیر این صورت قابل طرح در مجلس‌نخواهد بود.

ماده ۱۴۱ - در موقع طرح لوایح و طرحهایی که دو فوریت آن تصویب شده باشد بدواً در کلیات آن مباحثه می‌شود و پس از آن به ورود در شور موادرأی گرفته می‌شود و راجع به هر یک از مواد جداگانه مذاکره به عمل می‌آید سپس رأی قطعی گرفته می‌شود و اینگونه لوایح و طرحهای دو فوری هراصلاح یا ماده الحاقیه که ضمن مباحثات پیشنهاد گردد باید دلائل آن به طور اختصار از طرف پیشنهاد دهنده بیان شود و اگر مخالفی باشد مخالف نیز نظرخود را به اختصار اظهار کند و پس از اظهار نظر مخبر کمیسیون یا وزیر و قائم‌مقام او نسبت به آن اصلاح یا ماده الحاقیه اخذ رأی به عمل می‌آید و درصورت قابل توجه شدن ضمیمه لایحه یا طرح می‌گردد.

ماده ۱۴۲ - جریان کار لوایح و طرحهای یک شوری در صورتی که تقاضای فوریت در باب آنها به عمل آمده باشد مثل لوایح و طرحهای دو فوری است.

موارد یک فوری

ماده ۱۴۳ - در موارد لوایح یا طرح‌هایی که یک فوریت آن تصویب شده باشد موضوع به کمیسیون مربوطه ارجاع می‌شود و پس از وصول گزارش‌کمیسیون یک نوبت درباره آن شور به عمل می‌آید بدین ترتیب که بدواً در کلیات و پس از آن در باب مواد فرداً فرد مذاکره و اخذ رأی به عمل می‌آید -‌هر گاه ورود در شور مواد تصویب نشد آن طرح یا لایحه رد شده محسوب خواهد گردید.

رد یا سلب فوریت

ماده ۱۴۴ - در صورتی که مجلس فوریت لایحه یا طرحی را تصویب نکند یا پس از تصویب در اثر تقاضای دولت یا یکی از نمایندگان قبل از شور درمواد سلب فوریت آن را رأی دهد مذاکره در آن به طور عادی صورت خواهد گرفت.

ماده ۱۴۵ - در لوایح و طرحهای یک فوری بجز دوازدهم بودجه هر اصلاح یا ماده الحاقیه که در ضمن مباحثات پیشنهاد گردد باید دلائل آن به طوراختصار از طرف پیشنهاد دهنده بیان شود و اگر مخالفی باشد مخالف نیز نظر خود را به اختصار اظهار کند و پس از اظهار نظر مخبر کمیسیون یا وزیر وقائم‌مقام او نسبت به آن اصلاح یا ماده الحاقیه اخذ رأی به عمل می‌آید و در صورت قابل توجه شدن ضمیمه لایحه می‌گردد.

فصل نهم

در باب بعضی ترکیبات راجع به مذاکرات

موارد اخطار قانونی

ماده ۱۴۶ - اخطار راجع به منافی بودن لوایح و طرحها با قوانین کشور یا اخطار راجع به نظامنامه داخلی مجلس مقدم بر اظهارات دیگر است ومذاکرات در موضوع اصلی را متوقف می‌کند و باید در نهایت اختصار به عمل آید.

ماده ۱۴۷ - هر یک از نمایندگان حق دارد از مجلس کتباً تقاضا نماید که طرح یا لایحه قانونی که به مجلس مراجعه شده‌است موقتاً یا دائماً مسکوت‌بماند در این قبیل موارد در خصوص رد یا قبول این تقاضا قبل از آنکه در موضوع اصلی بحث شود پس از توضیح مختصر پیشنهادکننده و پاسخ آن ازطرف یک مخالف که باید با رعایت اختصار کامل به عمل آید و محدود به بحث در موضوع باشد رأی گرفته می‌شود و در صورتی که تقاضاهای متعددی‌بشود و منجر به اخذ رأی گردد تعیین حق تقدم و تأخر با رییس مجلس است مگر در مواردی که تقدم آن مطلب در نظامنامه تصریح شده باشد.

ماده ۱۴۸ - در مسائل و مواردی که مشتمل بر فقرات مختلف است هر گاه تجزیه آن از طرف یک نماینده خواسته شود باید آن ماده یا مطلب تقسیم و جزء به جزء بدون توضیح و بحث رأی گرفته شود و در پایان مجدداً در باب فقراتی که قبول شده‌است اخذ رأی به عمل آید.

ماده ۱۴۹ - نتیجه رأی مجلس را رییس با صدای بلند اعلام می‌کند از این قرار که «‌مجلس فلان مطلب را قبول یا رد کرد».

فصل دهم

طریقه اخذ رأی

ماده ۱۵۰ - رأی دادن در مجلس بر سه قسم است:

(۱) - با قیام و قعود.

(۲) - رأی علنی با ورقه.

(۳) - رأی مخفی با مهر یا ورقه.

ماده ۱۵۱ - به طور کلی در تمام مسائل با قیام و قعود رأی گرفته می‌شود مگر در موارد ذیل که اخذ رأی با ورقه حتمی است:

(۱) - مواقعی که به وسیله قیام و قعود نتیجه رأی مشکوک باشد.

(۲) - در تمام لوایح قانونی که مالیات یا عوارضی را بر قرار یا مالیات و عوارضی را که برقرار بوده ملغی می‌کند یا تغییر می‌دهد.

(۳) - در لایحه بودجه و کلیه لوایح اعتبارات اضافی و فوق‌العاده و کلیه انتقالات املاک و اموال دولتی و وامها و امتیازات.

(۴) - در موردی که پنج نفر از نمایندگان حاضر در مجلس اخذ رأی با ورقه را کتباً تقاضا نمایند.

(۵) - در مورد اخذ رأی اعتماد به دولت.

تبصره - اسامی تقاضاکنندگان رأی با ورقه و همچنین اسامی رأی‌دهندگان اعم از موافق یا مخالف یا ممتنع بدون اینکه در همان جلسه قرائت شود درصورت مشروح مذاکرات مجلس ثبت و یک نسخه از صورت اسامی هم در سرسرای مجلس بر لوحه مخصوص نصب می‌شود.

ماده ۱۵۲ - به مجرد اعلام رأی رییس عده حضار را از روی لوحه که در مجلس نصب است اعلام می‌نماید.

ماده ۱۵۳ - ترتیب اخذ رأی با اوراق به قرار ذیل است: هر نماینده دارای دو نوع ورقه یعنی سفید و کبود است که اسم آن نماینده روی آن چاپ شده ورقه سفید علامت قبول و ورقه کبود علامت رد است. هنگام اخذ رأی که حتماً باید در محل نطق به عمل آید اسامی نمایندگان یک یک به وسیله یکی از منشیان از ردیف اول سمت راست رییس خوانده‌می‌شود و پس از آنکه حضور او در مجلس معین شد مقابل اسم او علامت گذارده و از طرف هیأت منشیان ثبت می‌گردد و نماینده‌ای که اسم او قرائت‌شد در محل نطق حاضر می‌شود و رأی موافق یا مخالف خود را به منشی می‌دهد که پس از ملاحظه آن را در ظرفی که در محل نطق گذارده شده بیندازد. اشخاصی که به محل نطق نروند یا بروند ولی ورقه ندهند و یا بعد از اعلام رأی از تالار جلسه خارج شوند ممتنع محسوب می‌گردند. تبصره - هیأت رئیسه بعد از سایرین باید رأی بدهند.در مواردی که اخذ رأی با قیام و قعود حتمی است

ماده ۱۵۴ - در موارد ذیل تقاضای رأی با ورقه ممنوع و اخذ رأی با قیام و قعود حتمی است: (۱) - در صورتی که در تفسیر و توضیح یکی از مواد این آیین‌نامه اختلافی حاصل و منجر به اخذ رأی شود.

(۲) - در مورد مطالبی که در مجلس قرائت و تقاضای بحث در آن شود.

(۳) - در تغییر دستور بر طبق ماده ۸۰.

(۴) - در مورد کفایت و عدم کفایت مذاکرات.

(۵) - در مورد رأی به تجزیه.

(۶) - در مورد مسکوت ماندن بحث در لوایح.

(۷) - در مورد حق تقدم.

(۸) - در مورد ورود مطلبی در دستور.

(۹) - در مورد سلب حق نطق از ناطق.

(۱۰) - در مورد توبیخ نماینده در مجلس.

ماده ۱۵۵ - نتیجه رأی با قیام و قعود را منشیها تشخیص می‌دهند و رییس طبق آن اعلام می‌نمایند هر گاه نتیجه در دفعه اول مشکوک شد با ورقه رأی‌گرفته می‌شود در این صورت در فاصله بین اخذ رأی دفعه اول و دوم کسی حق نطق ندارد مگر در مورد اخطار نظامنامه‌ای.

اخذ رأی مخفی و ترتیب آن

ماده ۱۵۶ - در مواردی که اخذ رأی با اوراق ممکن یا حتمی است اگر پانزده نفر از نمایندگان حاضر در جلسه کتباً تقاضا نمایند رأی مخفی مجاز است‌جز در مورد رای اعتماد به دولت که حتماً باید با ورقه و علنی رأی گرفته شود اسامی اشخاصی که تقاضای رأی مخفی نموده‌اند در صورت مشروح‌مجلس ثبت خواهد شد.

ماده ۱۵۷ - اخذ رأی مخفی به ترتیبی است که در باب اخذ رأی علنی با اوراق ذکر شده منتها در این مورد بدواً سه نفر برای نظارت در اخذ و استخراج‌آراء به قرعه معین می‌شوند که با دو نفر از منشیان (‌به تشخیص رییس) انجام وظیفه نمایند - در صورتی که رأی مخفی با ورقه باشد اوراق رأی را درظرف مخصوصی و مهره تفتیشیه را در ظرف دیگر می‌اندازند در صورتی که با مهره باشد مهره‌های سفید و سیاه استعمال خواهد شد که مهره سفیدعلامت قبول و مهره سیاه علامت رد است.

ماده ۱۵۸ - در مورد اخذ رأی مخفی با مهره هر یک از نمایندگان به ترتیبی که در ماده ۱۵۳ مقرر است در محل نطق حاضر می‌شود و مهره رأی خود رادر داخل کیسه مخصوص رأی می‌اندازد و مهره دیگر را نیز که نزد خود دارد به طور مخفی در کیسه دیگر به رنگ دیگری که برای این مقصود در محل‌مخصوص قرار داده شده می‌اندازد و مهره تفتیشیه را که منشی در موقع اخذ رأی از هر فرد برای تعیین تعداد تعداد رأی‌دهندگان به او داده به ظرف‌مخصوصی می‌اندازد و اگر رأی دهنده رای خود را کاملاً مخفی نکند و به طریقی آن را بنمایاند رأی آن یک نفر باطل محسوب می‌شود.

ماده ۱۵۹ - پس از خاتمه رأی هیأت نظارت آراء مأخوذه را در داخل جلسه در ظرف دیگری می‌ریزند و آن را به طور آشکار شماره می‌کنند و مهره‌های‌سفید و سیاه را از یکدیگر جدا می‌سازند و با عده اسامی ثبت شده تطبیق می‌نمایند و نتیجه را به اطلاع رییس می‌رسانند و رییس فوراً نتیجه را اعلام‌می‌دارد.

ماده ۱۶۰ - پیشنهادکنندگان اخذ رأی مخفی یا اخذ رأی با ورقه مادام که پیشنهادشان در جلسه علنی خوانده نشده حق دارند آن را جزئاً یا کلاً استردادکنند ولی پس از قرائت پیشنهاد در مجلس دیگر حق استرداد امضای خود را نخواهند داشت. طرز انتخاب هیأت رئیسه

ماده ۱۶۱ - انتخاباتی که در جلسه علنی برای تعیین هیأت رئیسه به عمل می‌آید و همچنین انتخاباتی که برای تعیین اعضاء کمیسیونها می‌شود و نیزسایر انتخابات راجع به اشخاص و همینطور انتخاب هیأت رئیسه کمیسیونهای مجلس باید با رای مخفی و با ورقه باشد.

عدم حضور در موقع رای

ماده ۱۶۲ - نمایندگانی که در جلسه حاضر بوده و موقع اخذ رأی غایب باشند جزو غائبین بی اجازه آن روز محسوب و مطابق این آیین‌نامه جریمه‌می‌شوند و نمایندگانی که در موقع اعلام رأی خارج شوند یا کسانی که در این موقع در خارج جلسه باشند و با وجود دعوت رییس حضور بهم نرسانندعلاوه بر جریمه فوق در جلسه بعد نامشان با حروف درشت بر لوحه مخصوص ثبت و در تالار جلسه نصب می‌شود و به جراید نیز داده می‌شود. تشخیص حصول اکثریت

ماده ۱۶۳ - تشخیص منشیان نسبت به حصول اکثریت قاطع است و نتیجه به وسیله رییس اعلام می‌شود.

اکثریت تام و نسبی

ماده ۱۶۴ - کلیه انتخاباتی که در مجلس و کمیسیون‌ها و شعب به عمل می‌آید اعم از اینکه فردی باشد یا جمعی به استثنای انتخاب رییس مجلس که‌باید با اکثریت تام باشد به اکثریت نسبی خواهد بود - در مورد رییس مجلس اگر دفعه اول اکثریت تام حاصل نشد در دفعه دوم اکثریت نسبی ملحوظ‌می‌گردد و در صورت تساوی آراء یکی از منتخبین با حکم قرعه تعیین می‌شود.

ماده ۱۶۵ - در انتخاباتی که اکثریت نسبی از طرف مجلس به عمل آمده‌است هر گاه یکی از منتخبین استعفا دهد به جای او شخص بعدی منتخب‌محسوب خواهد شد.

امتناع

ماده ۱۶۶ - هر یک از نمایندگان در کلیه مسائل مطروحه که منتهی به اخذ رأی می‌شود باید رأی خود را نفیاً یا اثباتاً اظهار کند در صورتی که امتناع نمایدجزًً موافق یا مخالف محسوب نخواهد شد و در هر مطلبی طبق قانون اساسی باید نصف بعلاوه یک عده حاضرین در جلسه نسبت به رد یا قبول آن‌مطلب صریحاً رأی دهند و در غیر این صورت آن مطلب بلاتکلیف می‌ماند.

فصل یازدهم

تذکر - سؤال - استیضاح تذکر

ماده ۱۶۷ - در صورتی که نماینده‌ای صلاح‌اندیشیهایی داشته باشد و یا در یکی از سازمانهای دولتی یا بسته به دولت یا مؤسساتی که با سرمایه یابه کمک مالی دولت اداره می‌شود همچنین هر نوع سازمان و مؤسسه که بعضاً یا کلاً از وجوه عمومی اداره می‌شود عملیاتی مخالف اصول یا بر خلاف‌قانون و مقررات قانونی مشاهده نماید یا از سوء اداره‌ای اطلاع پیدا کند حق دارد راجع به آن موضوع قبل یا بعد از دستور در مجلس یا کتباً توسط رییس‌به وزیر مسئول یا نخست‌وزیر به طور اختصار تذکر دهد و یا از مقام ریاست تقاضا نماید که به دولت تذکر دهد.

سؤال و موعد پاسخ آن

ماده ۱۶۸ - هر یک از نمایندگان می‌تواند در بدو یا ختم جلسه راجع به مسائل مملکتی چه مربوط به امور داخلی و چه مربوط به مسائل خارجی به‌ترتیب مقرر در ماده ۱۶۷ سؤال نماید و پس از جواب وزیر نماینده‌ای که سؤال نموده حق دارد در تعقیب سؤال خود مجدداً نسبت به همان سؤال به وجه اختصار اظهاراتی نماید.

ماده ۱۶۹ - دولت مکلف است جواب سؤال نماینده را منتها تا یک هفته بدهد و در صورتی که بعد از یک هفته حاضر به جواب نباشد از طرف رییس‌بازخواست می‌شود مگر در مورد مطالبی که دولت استتار آنها را لازم بداند در آن صورت در جواب سؤال لزوم استتار را اظهار می‌دارد.

ماده ۱۷۰ - وکیل باید موضوع سؤال خود را قبل از طرح در مجلس به طور صریح و اختصار کتباً به وسیله رییس مجلس برای وزیر بفرستد همچنین‌می‌تواند با اجازه رییس سؤال خود را فی‌المجلس ایراد کند.

استیضاح

ماده ۱۷۱ - هر نماینده‌ای که نقض قانون و یا مسامحه در اجرای آن مشاهده نمایند حق دارد بر طبق اصل ۲۷ و اصل ۴۲ قانون اساسی وزیر یا هیأت‌دولت را مورد استیضاح قرار دهد - نیز ممکن است استیضاح در باب سوء اداره و سوء سیاست داخلی و خارجی دولت به عمل آید.

ماده ۱۷۲ - هر نماینده‌ای که از وزیر یا وزیران بخواهد استیضاح نماید باید تقاضای خود را کتباً در جلسه علنی به رییس بدهد و در آن تقاضا موضوع‌استیضاح را صریحاً و با ذکر موارد معین نماید - تقاضای مزبور در آن جلسه یا جلسه بعد قرائت می‌شود و مجلس باید آن تقاضا را قبول نماید و پس ازآن که از اظهارات وزیر یا وزیران درباره تعیین روزی که استیضاح باید به عمل آید مستحضر شد بدون مباحثه در اصل موضوع قرار روز استیضاح رابدهد.

ماده ۱۷۳ - پس از ابلاغ ورقه استیضاح به وزیر یا وزراء مورد استیضاح در اولین جلسه مجلس شورای ملی وزیر یا وزرای مزبور در مجلس حاضرمی‌شوند و مجلس پس از اصغاء نظر آنان راجع به تعیین وقت بدون مذاکره در اصل موضوع روز استیضاح را که نباید بیش از یک ماه به تأخیر افتد معین‌می‌نماید. تعیین وقت در مدت مقرر در این ماده حتمی است و تأخیر آن ممکن نخواهد بود مگر با موافقت استیضاح‌کننده و دولت.

ماده ۱۷۴ - استیضاح‌کننده مجاز نخواهد بود که در ضمن استدلال و توضیحات خود موضوعهای دیگری را غیر از موضوعی که اعلام کرده مورد بحث‌قرار دهد.

ماده ۱۷۵ - استیضاح‌کننده حق دارد پس از پاسخ وزیر یا وزیران مورد استیضاح در باب بیانات آنان توضیحات تکمیلی بدهد به شرطی که آن توضیحات‌مختصر باشد.

انواع رأی و تصمیمات در مورد استیضاح

ماده ۱۷۶ - پس از آن که وزیر یا وزیران در مجلس حاضر شدند و استیضاح به عمل آمد و مذاکرات خاتمه یافت هر یک از نمایندگان حق دارد کتباً‌نسبت به وزیر یا وزیران تقاضای رأی مثبت یا منفی و یا ساکت نماید. رأی مثبت آن است که مجلس توضیحات وزیر یا وزیران مورد استیضاح را تصدیق و اظهار اعتماد نماید. رأی منفی آن است که توضیحات دولت را در موضوع استیضاح تصدیق ننماید. رأی ساکت آن است که مجلس درباره تصدیق یا عدم تصدیق موضوع استیضاح ساکت باشد.

ماده ۱۷۷ - در صورتی که رأی ساکت از طرف یکی از نمایندگان تقاضا شود طرح آن مقدم بر رأی مثبت و منفی است و اگر رأی ساکت تصویب نشودهر یک از نمایندگان حق دارد پیشنهاد نماید موضوع به کمیسیون شش نفری منتخب از شعب مراجعه شود در صورتی که این پیشنهاد تصویب شودکمیسیون مزبور مکلف است در ظرف یک هفته گزارش خود را به مجلس تقدیم نماید و مجلس پس از اصغای گزارش رأی خود را خواهد داد و اگرپیشنهاد ارجاع به کمیسیون نرسد و یا تصویب نشود رأی مثبت و یا منفی گرفته می‌شود.

ماده ۱۷۸ - عدم پیشنهاد رأی مثبت یا منفی و یا ساکت از طرف هیچ یک از نمایندگان در صورتی که دولت هم رأی اعتماد نخواهد در حکم رأی ساکت‌است.

ماده ۱۷۹ - در موقعی که استیضاح در دستور مجلس است تغییر دستور مجلس به هیچ وجه جایز نیست و باید جلسات مجلس تا اختتام استیضاح‌متوالیاً تشکیل گردد.

ماده ۱۸۰ - سؤال یا تذکر و استیضاح نماینده از نماینده دیگر ممنوع است.

فصل دوازدهم - موجبات تعقیب نمایندگان

ماده ۱۸۱ - نمایندگان مجلس شورای ملی طبق اصل ۱۲ قانون اساسی مصون از هر گونه تعرض و تعقیب می‌باشند مگر در موارد و شرایط مذکور درمواد ذیل:

ماده ۱۸۲ - هر گاه نماینده‌ای به ارتکاب جنحه یا جنایتی متهم شود اعم از این که تاریخ عمل منشاء اتهام زمان نمایندگی یا قبل از آن باشد وزیردادگستری باید گزارشی مشتمل بر موضوع اتهام و دلایل و مدارک قانونی آن به مجلس شورای ملی تقدیم نماید. گزارش مزبور در اولین جلسه علنی‌مجلس قرائت و بدون مباحثه به کمیسیون قوانین دادگستری ارجاع خواهد شد.

ماده ۱۸۳ - اگر نماینده‌ای در حین ارتکاب جنایت در خارج از محوطه مجلس دستگیر شود نظر به اصل ۱۲ قانون اساسی متمم باید فوراً به مجلس‌شورای ملی اعزام گردد و در این مورد گزارش جریان در اولین جلسه علنی مجلس قرائت و بدون مباحثه به کمیسیون قوانین دادگستری رجوع می‌شود. این حکم نسبت به نماینده‌ای که در محوطه مجلس شورای ملی در حین ارتکاب جنحه یا جنایت به امر رییس مجلس دستگیر شود نیز جاری است.

ماده ۱۸۴ - در کلیه موارد مذکور در مواد ۱۸۲ و ۱۸۳ توقیف موقت متهم به حکم رییس مجلس به عمل خواهد آمد و ادامه توقیف یا استخلاص متهم‌منوط به رأی کمیسیون قوانین دادگستری است.

تبصره - در تمام موارد مذکور در فوق اگر نماینده متهم بخواهد در جلسه علنی مجلس شورای ملی توضیحاتی بیان نماید اجازه داده خواهد شد ولی‌پس از دادن توضیح به حکم رییس از مجلس خارج شده و به محل توقیف خواهد رفت و در صورتی که اطاعت ننماید یا این که در مجلس غوغایی‌بشود رییس جلسه را ختم می‌نماید.

ماده ۱۸۵ - در هر یک از موارد فوق کمیسیون دادگستری پس از وصول گزارش و پرونده امر مکلف است همه قسم تحقیقات از قبیل مراجعه به اسناد ومدارک و خواستن توضیحات از شخص متهم و تحقیقات از اشخاص دیگری که لازم بداند به عمل آورد و در اسرع اوقات گزارش خود را تقدیم مجلس‌شورای ملی نماید. این گزارش خواه دائر به برائت متهم و خواه مبنی بر مجرمیت او باشد در جلسه علنی مجلس شورای ملی طرح می‌شود و در این باب فقط یک مخالف ویک موافق می‌تواند اظهار نظر کند در صورتی که رأی مجلس بر برائت متهم باشد رییس مجلس برائت او را اعلام می‌نماید و هر گاه مبنی بر تعقیب باشداز او مصونیت سلب و پرونده از طریق وزارت دادگستری به محکمه صلاحیتدار ارجاع می‌شود.

ماده ۱۸۶ - اگر موضوع اتهام ارتکاب جرم بر علیه استقلال و تمامیت ارضی کشور باشد طرح اعلام جرم و رسیدگی به گزارش کمیسیون دادگستری درجلسه سری مجلس شورای ملی به عمل خواهد آمد.

رسیدگی محاکم صالحه

ماده ۱۸۷ - محاکم صالحه مکلفند در اسرع اوقات به موضوع اتهام رسیدگی کنند و رأی بدهند.

ماده ۱۸۸ - پس از قطعیت رأی وزیر دادگستری مکلف است در اولین فرصت آن را به اطلاع مجلس شورای ملی برساند و هر گاه مبنی بر تبرئه باشدمصونیت قانونی نماینده را اعاده می‌کند و در صورتی که محکومیت وکیل از نوع محکومیتهایی باشد که به موجب قانون انتخابات مانع حق انتخاب‌شدن است از مقام نمایندگی منعزل می‌گردد و نسبت به انتخاب نماینده دیگر بر طبق قانون انتخابات اقدام می‌شود.

اظهار عقیده نمایندگان در مجلس

ماده ۱۸۹ - هیچ یک از نمایندگان برای اظهاراتی که در جلسات مجلس شورای ملی یا کمیسیونها می‌نمایند یا رأیی که می‌دهند قابل تعقیب نخواهندبود.

اقامه دعوی حقوقی بر نمایندگان

ماده ۱۹۰ - موارد فوق ناظر به دعاوی حقوقی بر نمایندگان نیست و امور حقوقی مستقیماً و طبق مقررات عمومی مربوط به مراجع صالحه قضایی‌است جز بازداشت نماینده در قبال وجه محکوم‌به که با اجازه مجلس شورای ملی خواهد بود.

اعلام جرم نسبت به نماینده‌ای که سابقاً وزیر بوده

ماده ۱۹۱ - هر گاه نسبت به نماینده‌ای که سابقاً وزیر بوده اعلام جرمی مربوط به زمان وزارتش بشود اوراق و مدارک مربوطه بر طبق قانون محاکمه‌وزراء از طرف مجلس به کمیسیونهای عرایض و دادگستری ارجاع خواهد شد و در صورتی که کمیسیون دادگستری آن نماینده را از نظر ارتکاب جرم‌زمان وزارت قابل تعقیب داند گزارش کمیسیون در مجلس مطرح می‌شود و اگر مجلس موضوع را قابل تعقیب بداند از نماینده سلب مصونیت نموده وپرونده را به دیوان کشور ارجاع می‌نماید.

فصل سیزدهم

تعطیل - غیبت - مرخصی

ایام تعطیل مجلس

ماده ۱۹۲ - دوره اجلاسیه مجلس شورای ملی طبق اصل هشتم قانون اساسی در هر سال چهاردهم مهر ماه آغاز می‌شود - مدت و موقع تعطیل‌تابستان در هر سال موکول به تصمیم و رأی مجلس شورای ملی است.

در ظرف دوره اجلاسیه فقط بیست و پنج روز یعنی از بیست و پنجم اسفند ماه تا بیستم فروردین ماه سال بعد تعطیل خواهد بود. رییس مجلس به تقاضای چهل نفر از نمایندگان یا درخواست دولت در اوقات تعطیل می‌تواند مجلس را به طور فوق‌العاده دعوت به انعقاد نماید.

مرخصی

ماده ۱۹۳ - در دوره اجلاسیه مجلس به هیچ نماینده‌ای بیش از بیست روز مرخصی متوالی یا متناوب با استفاده از حقوق داده نخواهد شد مگر این که‌بنا به مقتضیاتی در تابستان مجلس تعطیل نشود در این صورت در هر دوره اجلاسیه تا یک ماه مرخصی با استفاده از حقوق ممکن است داده شود.

غیبت

ماده ۱۹۴ - هیچ یک از نمایندگان قبل از تحصیل مرخصی قبلی بر طبق ماده ۱۹۳ نمی‌توانند غیبت نمایند مگر در صورت عذر موجه از قبیل بیماری یاحوادث غیر مترقبه. تبصره - عذر موجه باید مستند به دلایل مورد تصدیق کمیسیون محاسبات باشد.

ماده ۱۹۵ - به غیبت بی‌اجازه حقوق و مقرری تعلق نمی‌گیرد و مدت غیبت تمام ایام محسوب می‌شود نه ایام انعقاد جلسات مجلس.

ماده ۱۹۶ - اجازه مرخصی از جلسات هر شعبه یا کمیسیون یا جلسات هیأت‌رییسه برای یک جلسه با تصویب رییس کمیسیون یا شعبه یا رییس‌مجلس و بیش از یک مرتبه با تصویب خود شعبه یا کمیسیون یا هیأت‌رییسه خواهد بود مگر آن که شخص نماینده قبلاً در مرخصی باشد.

ماده ۱۹۷ - اعطاء اجازه غیبت یک جلسه یا یک روز یا کمتر از یک روز از جلسات مجلس با شخص رییس مجلس و اعطاء مرخصی بیش از یک جلسه‌با کمیسیون محاسبات است.

ماده ۱۹۸ - کمیسیون محاسبات مجلس برای اعطای مرخصی به نمایندگان باید ترتیبی اتخاذ نماید که مجلس از اکثریت نیفتد و نمایندگان نیز مکلفنددر صورت غیبت از تهران مراتب را به هیأت‌رییسه مجلس اطلاع دهند.

ماده ۱۹۹ - ترتیبات راجع به غیبتهای جلسات کمیسیونها و شعب و هیأت‌رییسه و جلسات علنی هنگام اخذ رأی و دیرآمدگی و امثال آن به قسمی‌است که در فصل پنجم این آیین‌نامه مقرر است.

فصل چهاردهم

هیأتهایی که از مجلس انتخاب می‌شوند

ماده ۲۰۰ - در هر موقعی که مجلس صلاح بداند می‌تواند هیأتی از نمایندگان را انتخاب کند که مأمور امری بشوند یا در محلی حضور به هم رسانند عده‌اعضاء و طرز انتخاب آن هیأت منوط به تعیین مجلس است. برای عرض تبریک به حضور اعلیحضرت همایونی و انجام امور تشریفاتی هیأت رییسه مجلس سمت نمایندگی را خواهند داشت.

فصل پانزدهم

انتظام محوطه مجلس و اختیارات رییس

ماده ۲۰۱ - حفظ انتظام و امنیت محوطه مجلس به عهده رییس مجلس و در غیاب او به عهده نایب رییس است و هیچ مقام و قوه‌ای بدون اجازه رییس‌حق مداخله در محوطه و امور مجلس را ندارد.

ماده ۲۰۲ - رییس و در غیاب او نایب رییس از طرف مجلس حافظ و مجری کلیه نظامات مقرره در مجلس هستند و به طور کلی تمام وظایف رییس درموقع غیبت او به عهده یکی از نواب رییس خواهد بود.

ماده ۲۰۳ - به غیر از وزراء و معاونین آنها و معاون اداری رییس مجلس و رییس و کارمندان اداره قوانین و رییس دفتر کمیسیونها و رییس دفتر مجلس ورییس اداره مطبوعات و تندنویسان و رییس اداره تندنویسی و رییس بازرسی و متصدی حضور و غیاب نمایندگان و پیشخدمت‌های مخصوص (‌باعلایم مشخصه) هیچ کس دیگر به هیچ عنوان در موقع تشکیل جلسه حق ورود به تالار را ندارد مگر از اعضاء اداری مجلس که رییس او را احضار کرده‌باشد.

مخبرین جراید و تماشاچیان

ماده ۲۰۴ - مخبرین جراید و تماشاچیان با داشتن بلیط مخصوص همان جلسه که با مهر اداره کارپردازی و امضای یکی از کارپردازان صادر شده باشد ونیز مأمورین انتظامی به دستور رییس مجلس در محل‌های مخصوص حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هر گونه‌تظاهر خودداری کنند وگرنه به امر رییس از مجلس اخراج می‌شوند.

تبصره ۱ - نمایندگان فقط به اشخاصی می‌توانند بلیط ورودی به تالار مجلس بدهند که در باب رعایت نظم مجلس اعتماد کامل به آنان داشته باشند.

تبصره ۲ - برای مخبرین جرایدی که روزنامه‌های آنها مرتباً منتشر می‌شود ممکن است بلیطهای سه‌ماهه صادر نمود ولی در هر حال این بلیطها قابل‌انتقال نخواهد بود. ماده ۲۰۵ - حمل هر نوع اسلحه برای کسانی که وارد محوطه مجلس می‌شوند به استثنای مأمورین انتظامی ممنوع است.

تخلفات تماشاچیان و مجازات آنها

ماده ۲۰۶ - هر یک از تماشاچیان و نمایندگان جراید که باعث اغتشاش یا اختلال نظم مجلس شود و یا نسبت به رییس یا نمایندگان مجلس و یا وزراء ومعاونین و یا سایر افراد توهین و یا تهدید نماید به امر رییس مجلس از تالار جلسه اخراج و توقیف می‌شود و در صورتی که عمل او مستوجب تعقیبات‌کیفری باشد در ظرف بیست و چهار ساعت به مراجع صالحه تسلیم خواهد شد.

جایگاه وزراء و مخبرین شعب و کمیسیونها

ماده ۲۰۷ - صندلیهای ردیف اول مقابل جایگاه هیأت‌رییسه به موجب اصل ۳۱ قانون اساسی اختصاص به وزراء و معاونین آنها و مخبرین شعب وکمیسیونها دارد و هیچ یک از سایر نمایندگان حق جلوس در آن ردیف را ندارند و در صورت تخلف مورد اخطار رییس واقع می‌شوند.

فصل شانزدهم

ادارات مجلس و تمرکز کلیه امور مالی و اداری و قانونگذاری

اختیارات هیأت‌رییسه

ماده ۲۰۸ - کلیه امور اداری اعم از مالی و سازمانی و استخدامی و نقل و انتقالات و غیره به عهده هیأت‌رییسه‌است و تحت نظر رییس اداره می‌شود ونیز کلیه احکام صادره اعم از ترفیع و اضافه و نقل و انتقالات باید به امضای رییس مجلس برسد. وظایف منشیان و کارپردازان

ماده ۲۰۹ - منشیان مجلس مراقبت در تحریر صورت مذاکرات و طبع و توزیع آن خواهند داشت نیز قرائت لوایح و طرحها و نوشتجات و مطالبی که‌راجع به مجلس است و باید به اطلاع مجلس برسد و همچنین تنظیم پیشنهادهای واصله از طرف نمایندگان به ترتیب وصول با قید شماره و ثبت وترتیب اجازاتی که نمایندگان برای نطق می‌خواهند با رعایت حق تقدم و قید شماره ترتیب به عهده آنان است.

ماده ۲۱۰ - وظایف کارپردازان عبارت است از تهیه بودجه سالیانه به ترتیبی که در ماده بعد مقرر است و مراقبت در حفظ و اداره و ثبت ابنیه و اموال ومؤسسات مجلس و نظارت در اجرای بودجه و پرداختها و امضای کلیه حوالجات که باید از صندوق مجلس پرداخته شود.

تبصره - کارپردازان از میان خود دو نفر را برای امضاء حوالجات انتخاب و معرفی خواهند نمود.

بودجه مجلس

ماده ۲۱۱ - کارپردازان بودجه سالیانه مجلس را تهیه می‌کنند که پس از تصویب هیأت‌رییسه در جلسه علنی تقدیم مجلس شورای ملی بشود و از آن جابه کمیسیون محاسبات ارجاع گردد کمیسیون پس از رسیدگی گزارش آن را به مجلس شورای ملی تقدیم می‌نماید و بعد از تصویب مجلس اجازه اجرای‌آن به کارپردازی داده می‌شود.

ماده ۲۱۲ - سازمان اداری مجلس اعم از قانونگذاری و مالی و غیره مطابق آیین‌نامه‌ای است که هیأت رییسه بر حسب احتیاجات مجلس مکلف است‌تا دو ماه پس از تصویب این آیین‌نامه آن را تهیه و تصویب و به مرحله اجرا بگذارد.

فصل هفدهم

استعفای نماینده و جریان آن

ماده ۲۱۳ - هر نماینده که نسبت به انتخاب او رسیدگی به عمل آمده و صحت آن معلوم شده باشد می‌تواند از مقام نمایندگی استعفا دهد و هر گاه این‌استعفا قبل از جریان رسیدگی و تصویب اعتبارنامه باشد باعث توقیف رسیدگی در مجلس و آثار قانونی آن نخواهد بود.

ماده ۲۱۴ - نماینده استعفانامه خود را به عنوان رییس مجلس می‌نویسد و رییس مجلس آن را در اولین جلسه علنی به اطلاع مجلس می‌رساند شخص‌مستعفی در ظرف پانزده روز از تاریخ قرائت استعفانامه در مجلس می‌تواند آن را مسترد دارد و الا پس از خاتمه این مدت وکیل مزبور مستعفی شناخته‌می‌شود و مراتب طبق قانون انتخابات از طریق هیأت‌رییسه به وزارت کشور اعلام می‌گردد تا نسبت به انتخاب نماینده دیگر از همان حوزه اقدام یا طبق‌قسمت اخیر ماده ۵۲ قانون انتخابات خود مجلس شورای ملی رأساً اقدام به انتخاب جانشین نماینده مستعفی بنماید.

فصل هیجدهم

متفرقه

طبع مذاکرات مجلس

ماده ۲۱۵ - کلیه مذاکرات مشروح مجلس شورای ملی باید قبل از جلسه تالی چاپ و بین نمایندگان توزیع شود.

مقرری رییس

ماده ۲۱۶ - مقرری رییس مجلس شورای ملی دو برابر مقرری نماینده مجلس خواهد بود. مقرری نمایندگان

ماده ۲۱۷ - مقرری نمایندگان مجلس شورای ملی از تاریخی که اعتبارنامه آنان تصویب می‌شود محسوب خواهد گردید و تعیین میزان آن در هر سال‌بسته به تصویب مجلس و تأمین اعتبار آن ضمن بودجه مجلس خواهد بود.

ماده ۲۱۸ - هر گاه مجلس در رسیدگی به اعتبارنامه نماینده بیش از حد مقرر تأخیر کند در صورتی که نماینده مرتباً در مجلس حاضر شده باشد حقوق‌زمان تأخیر را پس از تصویب اعتبارنامه می‌تواند دریافت نماید.

فصل نوزدهم

تفسیر قوانین - آیین‌نامه مجلس

ماده ۲۱۹ - جریان تفسیر قوانین مانند جریان وضع قوانین خواهد بود.

ماده ۲۲۰ - در مواردی که در مفاد این آیین‌نامه اختلافی حاصل شود حل اختلاف با هیأت‌رییسه‌است و در حین انعقاد جلسه نظر رییس قاطع خواهدبود.

ماده ۲۲۱ - آیین‌نامه سابق مجلس شورای ملی مصوب ۲۳ ذی‌حجه ۱۳۲۷ هجری قمری و اصلاحاتی که بعداً نسبت به آن شده از تاریخ تصویب این‌آیین‌نامه ملغی است. این آیین‌نامه که مشتمل بر دویست و بیست و یک ماده‌است ضمیمه تصمیم قانونی متخذه جلسه یکشنبه بیست و پنجم اردیبهشت ماه یک هزار وسیصد و بیست و هشت مجلس شورای ملی بوده و صحیح است.

رییس مجلس شورای ملی - رضا حکمت