ترور حسنعلی منصور نخستوزیر ایران از سوی موتلفه اسلامی
سوقصدهای سیاسی در ایران در درازای جنگ سرد | تصمیمهای مجلس | سازمانهای تروریستی برای براندازی سلطنت در ایران |
در بامداد ۱ بهمن ماه ۱۳۴۳ به حسنعلی منصور نخستوزیر ایران جلوی در بزرگ مجلس شورای ملی بهارستان سه گلوله شلیک شد. نخستین گلوله به گلوی نخستوزیر خورد و وی بیدرنگ به زمین افتاد، گلوله دوم به شکم و مثانه منصور شلیک شد. گلولهها از سوی محمد بخارایی از هموندان فداییان اسلام شلیک شد.
نزدیک ساعت ۱۰ و پانزده دقیقه مرد جوانی که پیراهن تریکو به تن داشت جلوی مجلس شورای ملی ایستاده بود. وی پاکتی به دست داشت که وانمود میکرد که نامهای برای دادن به نخستوزیر در آن دارد. جلوی مجلس شورای ملی تنها یک استوار و یک سرباز نگهبان دیده میشدند. نزدیک ساعت ده و نیم بامداد خودروی شماره یک نخستوزیر در برابر مجلس شورای ملی ایستاد، آقای منصور در خودرو را بازکرد و یک پایش را بیرون گذاشت. در این هنگام محمد بخارایی با پاکت در دستش به سوی حسنعلی منصور رفت، استوار نیز به گمان اینکه بخارایی میخواهد نامهای به دست نخستوزیر بدهد، جلوی بخارایی را نگرفت. به هنگام پیاده شدن نخست وزیر از خودرو، بخارایی دست در جیب خود فرو برد و با تپانچهای به منصور نخست وزیر شلیک کرد و بی درنگ پا به فرار گذاشت. استواری که در برابر مجلس ایستاده بود با شنیدن سدای گلوله به دنبال محمد بخارایی دوید و کمی دورتر وی را که به سوی سرچشمه میرفت دستگیر کرد.
نخست وزیر حسنعلی منصور که از گردنش خون میریخت، خود را از خودرو بیرون کشید و چند گام جلو رفت، در این هنگام نگهبانان نخستوزیر، وی را سوار خودروی مرسدس بنز اسکورت کردند، منصور در سندلی پشت قرارگرفت و در این هنگام دوباره به سوی خودرو تیراندازی شد و گلوله از شیشه جلوی سمت راست گذشت و به نخست وزیر خورد. خودروی اسکورت آژیرکشان از میدان بهارستان راهی بیمارستان پارس شد. جلوی بیمارستان سه تن از اسکورت زیر بغل وی را گرفتند و وارد بیمارستان شدند.
ترور حسنعلی منصور نخستوزیر
اعلامیه دولت
- درباره سوءقصد به نخست وزیر
- اعلامیه دولت که در ساعت ۱۱ و ۴۵ دقیقه صادر شد.
- ساعت ۱۰ صبح امروز در موقعی که جناب آقای منصور نخست وزیر در مقابل در ورودی مجلس شورای ملی از اتومبیل پیاده میشدند مورد سوءقصد جوانی که طبق اوراق محتوی جیب او محمد بخارایی نام دارد قرارگرفتند ضارب بلافاصله دستگیر و آقای نخست وزیر به بیمارستان پارس انتقال داده شدند. طبق اضهار نظر پزشکان معالج حال آقای نخست وزیر رضایت بخش است و اعلامیههای پزشکی متعاقبا صادر خواهد شد.
مهندس ریاضی رییس مجلس شورای ملی پس از شنیدن خبر ترور نخست وزیر، مجلس را تعطیل کرد. بی درنگ در بیمارستان پارس روی گردن و شکم نخستوزیر که تیر خورده بود جراحی شد. دو گلوله به بدن نخستوزیر خورده بود، گلوله نخست از سوی چپ وارد و از سوی راست گردن بیرون آمده بود. گلوله دوم چهار جای روده را پاره کرده به مثانه آسیب زده و وارد لگن خاصره شده بود. پزشکان هنگام جراحی این گلوله را از لگن بیرون آوردند و بیش از ۲۰ سانتیمتر از روده بریدند.
کوتاه زمانی پس از بردن نخست وزیر به اتاق عمل، وزیران، معاونان نخست وزیر و مادر و همسر و دیگر بستگان نزدیک منصور وارد بیمارستان شدند. ساعت یک و نیم پس از نیمروز عمل جراحی به پایان رسید. بهترین جراحان ایران پروقسور عدل، دکتر سعید اهری، دکتر شاهقلی دکتر توران و دکتر ماونداد بر بالین نخست وزیر بودند. ساعت چهار پس از نیمروز دوباره به اتاق عمل برده شد و یک بار دیگر در جاهای تیرخورده جراحی شد.
اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه ایران در این روز در مهمانخانه پیست آبعلی بودند و پس از شنیدن خبر ترور نخستوزیر راهی تهران شدند. در برابر مجلس چهار پوکه فشنگ پیدا شد که سه پوکه همانند یکدیگرند ولی پوکه چهارم با سه پوکه دیگر ناهمسان بود.
ساعت پنج و پانزده دقیقه شاهنشاه برای دیدن نخست وزیر به بیمارستان پارس آمدند. شاهنشاه نخست با پزشکان نخست وزیر پیرامون چگونگی حال منصور پرسش کردند و آنگاه به بالین نخست وزیر رفتند و برای بیمارداری از ایشان دستوراتی دادند.
شامگاه نشست فوقالعاده هیات وزیران در کاخ شاهنشاهی در پیشگاه شاهنشاه برگزار شد. در این نشست شاهنشاه درباره اندوه بی پایان خود و این رویداد غمانگیز سخنانی ایراد کردند و از کارهای منصور سپاسگزاری کردند و افزودند که دولت باید در راه اجرای هدفهای ما که رسیدن به عالی ترین مدارج ترقی و رفاه اکثریت مردم زحمتکش کشور است همچنان با ثبات قدم پیش رود. پس از موفقیتهای اخیر در امر نفت و گشایشی که از لحاظ مالی حاصل شده است باید زودتر برنامههای لازم را تنظیم کرد. در دو ماه آخر سال کارهای مهمی در پیش داریم که از آن جمله تنظیم لایحه بودجه کل کشور، تصویب قانون تجارت، لایحه مالیات بردرآمد و مقررات واردات و صادرات سال که سیاست اقتصادی کشور را در سال آینده مشخص خواهد کرد.
شاهنشاه تا بهبودی نخست وزیر فرمانی برای امیرعباس هویدا وزیر دارایی کابینه منصور صادر کردند که سرپرستی کارهای دولت را به گردن گیرد.
یکشنبه ۴ بهمن ماه ساعت ۱۹ و ده دقیقه شاهنشاه به همراه شهبانو برای دیدن منصور نخستوزیر به بیمارستان پارس آمدند. آقای هویدا وزیر دارایی و مسئول امور دولت و جواد منصور معاون نخست وزیر به پیشباز شاهنشاه و شهبانو آمدند. در آغاز پزشکانی که برای مشاوره از خارج فراخوانده شده بودند از سوی دکتر شاهقلی به پیشگاه شاهنشاه و شهبانو شناسانده شدند و سپس پزشکان ایرانی نخست وزیر باریافتند. شاهنشاه و شهبانو به اتاقی که نخست وزیر در آن بستری بود رفتند. با دیدن اعلیحضرتین نخست وزیر کوشش کرد که از جا برخیزد ولی شاهنشاه از آن جلوگیری کردند. شاهنشاه و شهبانو نزدیک به پانزده دقیقه بر بالین نخست وزیر بودند. شاهنشاه به نخست وزیر فرمودند: انشاالله هر چه زودتر بهبود یابید و به خدمت صمیمانه خود به کشور ادامه دهید...ما برای شما دعا میکنیم و ولیعهد ایران نیز دیشب برای بهبود حال شما دعا کردند.
شاهنشاه و شهبانو از جلوی اتاق دختر خردسال ۱۱ یازدهای گذشتند، دخترک برای اعلیحضرتین دست تکان داد و توجه اعلیحضرتین را به خود کشید. اعلیحضرتین وارد اتاق بیمار شدند و علیاحضرت شهبانو دختر را بوسیدند و از پزشکان چگونگی حال وی جویا شدند. دختر خردسال فلج شده بود. شهبانو گردنبد پلاتین خود را از گردن باز کردند و به گردن دختر خردسال آویختند.
هیات اجراییه حزب ایران نوین نشست فوقالعادهای برگزار کرد و جارنامهای به چاپ رساند:
- منصور دبیرکل حزب ایران نوین روز ۱ بهمن ماه ناجوانمردانه هدف تیر دشمنان ترقی و تعالی ملت ایران گرفت ولی خدای بزرگ نخواست که از پای درآید و خوشبختانه تا آنجا که اعلامیههای پزشکی حاکی است به جان این خدمتگزار شاهنشاه و وطن آسیبی نرسید، اما قطرات خونی که از نخست وزیر جوان و فعال و فداکار ایران در آستان مجلس شورای ملی فروریخت نهال سعادت و سربلندی ملت ایران را که به دست شاهنشاه نشانده شده است برومندتر و بارورتر و پرثمرتر ساخت. هیات اجراییه حزب ایران نوین یقین دارد که این واقعه دردناک اراده هم مسلکان عزیز را محکمتر و استوارتر و آنان را در پیشرفت به سوی هدف مقدس مصممتر و پابرجاتر خواهد ساخت.
- حزب ایران نوین به هدفهای مقدسی که به راهنمایی شاهنشاه برای عظمت و تعالی کشور و ملت ایران برگزیده است، ایمان و اعتقاد راسخ دارد و هیچ حادثه و پیشامدی، هر قدر هم سخت و هولناک باشد، در بنیان این ایمان محکم رخنهای نخواهد افکند و یقین داریم دشمنان مُلک و مملکت با تمام دسایسی که در گذشته برانگیختهاند یا در آینده برانگیزند زود به جای خویش خواهند نشست.
- انقلاب ششم بهمن که به همت شاهنشاه ایران و با پشتیبانی قاطبه ملت بنیان نهاده شده است یقینا به ثمر خواهد رسید و دستهای متجاوز ار هر جانب که دراز شود چه از داخل کشور و چه از خارج قطع خواهد شد. ما اکنون به راه خویش افتادهایم و با قدرت و استقامت پیش میرویم.
- شاهنشاه ایران در این جهاد ملی پرچمدار ما است و هیچ نیرویی را توان آن نیست که سد راه ترقی و تعالی ملت ایران باشد.
- حزب ایران نوین - پاسدار انقلاب شاه و مردم - در عین تاثر خاطر از این سوءقصد و سپاسگزاری به درگاه خداوند از رفع خطر در دنبال این حادثه و هشدار خود را برای فداکاری بیشتری در راه خدمت به شاهنشاه و ملت آماده میکند.
اعلامیه دوم پزشکی
- اعلامیه دوم پزشکی در ساعت ۱۸ و ۴۵ دقیقه روز ۱ بهمن ماه از سوی پزشکان منصور نخست وزیر به چاپ رسید: پس از انجام عمل جراحی حال عمومی جناب آقای منصور نخست وزیر رضایت بخش است، فشارخون طبیعی و ثابت میباشد. سومین اعلامیه پزشکی در ساعت یک پس از نیمه شب انتشار خواهد یافت.
- دکتر سعید اهری - دکتر عبدالحسین سمیعی - دکتر منوچهر شاهقلی - دکتر توران
یک تیم پزشکی از امریکا بر بالین نخست وزیر میباشند. روز یکشنبه ۴ بهمن ماه در رادیوگرافی از سینه منصور نخستوزیر روشن شد که ایشان سینه پهلو کردهاند و تب دارند.
واکنش سران کشورها
رویداد سوءقصد به نخست وزیر ایران در میدان بهارستان در روزنامههای بزرگ سراسر جهان و رادیوها پخش شد. سیل پیامهای ابراز اندوه از سوی پادشاهان، پرزیدنتها و بزرگان بینالمللی به تهران سرازیر شد.
در روز ششم بهمن ماه به آگاهی رسانده شد که حال نخست وزیر ناگوار شده است. خون نخست وزیر را عوض کردهاند ولی نبض همچنان کُند میزند و فشارخون پایین است. از ساعت ۱۱ نمایندگان مجلس سنا و مجلس شورای ملی و بسیاری از بزرگان کشوری و لشکری در پهنه بیمارستان پارس گردآمدند.
ساعت ۱۱ و پنجاه دقیقه اعلامیه زیر از رادیو تهران پخش شد:
- وضع مزاجی آقای نخست وزیر دیروز سخت ولی معالجات تا حدی موثر واقع شده بود. در ساعت ده شب روز گذشته خالت ایشان به طور ناگهانی رو به وخامت گذاشت، وضع عمومی فعلی ایشان بحرانی است، پزشکان معالج ایرانی و خارجی آقای نخستوزیر تمام شب را بر بالین ایشان بودند و همچنان امروز به معالجات ادامه میدهند.
درگذشت حسنعلی منصور نخست وزیر
ساعت ۱۲ نیمروز به نخست وزیر ماساژ قلبی داده شد، با وجود تعویض خون فشار خون از ۴ بالاتر نرفته است. همه باشندگان میگریستند. ساعت ۱۴ دکتر طباطبایی رییس پزشکی قانونی گفت با اندوه بسیار آشکار است که نخست وزیر آخرین لحظه عمر را میگذراند، همه ما از این وضع متاثر و متاسف هستیم و آقایان پزشکان معالج نیز آخرین تلاشهای خود را کردهاند. سرانجام حسنعلی منصور نخست وزیر ۴۱ ساله ایران پس از ۱۳۲ ساعت تلاش و مبارزه دشوار با مرگ، شب هنگام به ساعت ۲۲ و ۵۵ دقیقه ششم بهمن ماه در بیمارستان پارس درگذشت. نخست وزیری که برنامه دولتش اجرای منشور انقلاب ششم بهمن بود، در دومین سالگرد انقلاب شاه و مردم در راه فراهم ساختن رفاه وعدالت مردم ایران جان باخت. کشتن منصور میبایستی که هشداری به دولت و شاهنشاه ایران باشد. خطر حکومت شاهنشاهی کهن ایران تنها از چپ و حزب توده نبود بلکه از سوی واپسگرایان اسلامی در کشور اهورایی ایران نیز بود. پس از کشتن حسنعلی منصور نخست وزیر شایسته ایران، دو گروه چپ و اسلامیون به یکدیگر نزدیک تر شدند و توطئههای خود را علیه ملت و کشور ایران زیر چتر کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از کشور و در داخل کشور سازمان دادند.
ساعت دو پس از نیمه شب، شهردار تهران، تیمسار وثیق و آقای بهادری رییس دفتر نخست وزیر پیکر نخست وزیر را به اداره پزشکی قانونی بردند، تا از آنجا برای آیین سوگواری و خاکسپاری به مسجد سپهسالار برده شود. حسنعلی منصور در پهنه آرامگاه رضا شاه بزرگ به خاک سپرده خواهد شد.
اعلامیه دولت:
- به مناسبت ضایعه درگذشت شادروان حسنعلی منصور، نخست وزیر از طرف دولت مجلس ترحیم آن فقید شهید روز شنبه دهم بهمن ماه از ساعت ۹ تا ۱۱ بامداد در مسجد سپهسالار برگزار خواهد شد.
ساعت ۲۳ و سی دقیقه ۶ بهمن ماه ۱۳۴۳ امیر عباس هویدا که به فرمان شاهنشاه سرپرستی کابینه را به گردن داشت به پیشگاه شاهنشاه باریافت و به فرمان همایونی مامور گزینش کابینه نوین شد. نشست هیات دولت از نیمه شب تا ساعت و دو و نیم بامداد ۷ بهمن ماه در کاخ نخست وزیری برگزار شد و در پایان این نشست جارنامهای برای آگاهی همگان به چاپ رسید:
اطلاعیه دولت:
- با تاثر بی پایان به اطلاع ملت ایران میرسد جناب آقای نخست وزیر ایران که در اثر سوءقصد خائنانهای مجروح شده بود، سرانجام در ساعت ۲۳ روز سهشنبه ۶ بهمن ماه ۱۳۴۳ به رحمت ایزدی پیوست و یکی از پاسداران با ایمان انقلاب شاه وملت در دومین سالروز انقلاب به شهادت رسید.
از بامداد روز ۷ بهمن ماه دفتر یادبود درگذشت حسنعلی منصور نخست وزیر پیشین ایران در کاخ نخست وزیر دایر شد که نمایندگان خارجی در تهران و بزرگان و سران کشور آن را دستینه نمودند. سفیرکبیرهای ژاپن و امریکا و هند از بامدادان یکی پس از دیگری دفتر یادبود را دستینه کردند.
به احترام درگذشت نخست وزیر ایران حسنعلی منصور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد نمایندگان همه کشورها برپا ایستادند و یک دقیقه خاموش ماندند. اوتانت دبیرکل سازمان ملل متحد گفت که با مرگ منصور ما در سوگ از دست دادن یک دولت بزرگ سازمان ملل متحد فرورفتهایم. الکس ساکی رییس مجمع عمومی و چند تن دیگر از نمایندگان دیگر کشورها در سخنان خود از قتل حسنعلی منصور ابراز اندوه کردند و کارهای منصور را ستودند.
خاکسپاری حسنعلی منصور
روز ۸ بهمن ماه در آیین باشکوهی پیکر حسنعلی منصور نخست وزیر ۴۱ ساله ایران از مسجد سپهسالار تشییع شد. والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی نماینده شاهنشاه، بزرگان و سران کشوری و لشکری و مردم تهران در این آیین غمانگیز پشت سر تابوت حسنعلی منصور به راه افتادند و اشک ریختند.
از ساعت ۸ بامداد نمایندگان هیات دولت و نمایندگان مجلس سنا و شورای ملی، ارتش، وزارتخانهها، پیشهوران، نمایندگان دینهای کشور، سازمانهای دولتی و ملی، فرهنگیان، ورزشکاران، کارگران، اصناف، حزبها، کمیتههای حزب ایران نوین در استانها و دانش آموزان و دانشجویان با تاج گلهای بزرگ وارد شدند و دسته گلها را دور تا دور شبستان شرقی مسجد سپهسالار که پیکر حسنعلی منصور در میان آن قرارداشت بر زمین نهادند و بیرون شبستان ایستادند. تا ساعت ۱۰ بامداد شبستان پر از تاج گلهای بزرگ شد و بزرگترین تاج گل که در کنار تابوت منصور قرارداشت، تاج گلی به درازای سه متر بود که سه تن آن را به سختی در آنجا قراردادند. بیش از ۱۲۸ تاج گل در شبستان گزارده شد و جایی برای تاج گلهای دیگر نماند، بدین روی بیش از ۲۵ تاج گل دیگر به آرامگاه برده شد.
هنگامی که تابوت حسنعلی منصور از مسجد سپهسالار به خیابان آورده شد، سرود ملی ایران نواخته شد و تابوت بر روی دوش افراد دژبان به سوی سرچشمه به راه افتاد. در میدان سرچشمه تابوت به خودروی ویژه جا به جا شد. خودرو از سوی موتورسواران پلیس اسکورت میشد و پشت آنها جیپهای بی شماری تاجهای گل و فرتور بزرگ و نشانهای نخست وزیر را با خود میآوردند. مردم دو سوی خیابانهای سرچشمه، سیروس، میدان شاه و جاده شهر ری ایستاده بودند و گریه میکردند و دعا میخواندند.
دانشجویان پلیس پیرامون پهنه آرامگاه رضا شاه بزرگ ایستاده بودند، نزدیک ساعت ۱۱ با بودن دکتر هدایتی وزیر آموزش و پرورش، شهردار تهران و شهردار شهر ری، خدام آستانه با لباس رسمی آمده بود. تابوت شادروان منصور دور حرم گردانده شد و سپس به آن نماز گزارده شد. ساعت ۱۲ و ۲۰ دقیقه پیکر نخست وزیر ایران در پهنه آرامگاه رضا شاه بزرگ به خاک سپرده شد. ۵۷ تاج گل بر روی آرامگاه منصور نهاده شد. روانش همواره شاد باد!
بازجویی از محمد بخارایی و همدستانش
محمد بخارایی یکی از شلیک کنندگان گلوله به حسنعلی منصور نخست وزیر، بی درنگ نزدیک کتابخانه مجلس دستگیر شد و زیر بازپرسی قرارگرفت. دادستان تهران و بازپرس و رییس اداره پزشکی قانونی به جای تیراندازی در برابر مجلس آمدند و از آثار برجای مانده نمونه برداری و فرتورنگاری کردند. بازجویی از بخارایی در اتاق تیمسار صمدیانپور رییس اداره اطلاعات شهربانی از سوی آقای حکمت بازپرس دادسرای تهران و زیر سرپرستی آقای فیلسوفی دادستان تهران انجام میگردید. بازجوییها نشان داد که محمد بخارایی دو همدست به نامهای رضا صفاری هرندی ۲۳ ساله شاگرد مغازه گالش فروشی و مرتضی نیک نژاد ۲۲ ساله شاگرد بزازی دارد که آنها بی درنگ دستگیر و بازپرسی شدند. این دو تن اعتراف کردند که در ترور نخست وزیر دست داشتهاند و در هنگام تیراندازی در میدان بهارستان پاس می دادهاند.
محمد بخارایی تا نیم شب نگفت که اسلحه را از کجا آورده است و از چه کسی و به چه بهایی خریده است. بازپرسیها از بخارایی، نیک نژاد و صفاری هرندی از سوی بازپرس پرونده نخست وزیر آقای حکمت ادامه دارد که هر یک به دستگیری خائن دیگری انجامید.
۷ اردیبهشت ماه ۱۳۴۴ دادگاه عادی شماره ۳ اداره دادرسی ارتش به ریاست احمد بهرون سرهنگ قضایی، و دادستانی سرهنگ قضایی میرحسن عاطفی ساعت ۷ بامداد برای رسیدگی به پرونده ۱۳ تن متهمین قتل حسنعلی منصور نخستوزیر و توطئه برای بر هم زدن پایههای حکومت برپاشد.
انیرانیان که هموندان گروه واپسگرای موتلفه اسلامی هستند در دادگاه محاکمه میشوند: ۱- محمد بخارایی (قاتل) ۲- رضا صفاری هرندی ۳- مرتضی نیک نژاد ۴- محمد صادق امانی همدانی ۵- حبیب الله عسکراولادی ۶- محمد مهدی ابراهیم عراقی ۷- ابوالفضل حیدری ۸- محمدتقی کلافچی ۹- حمید ایپکچی ۱۰- محمدباقر محی الدین انواری ۱۱- احمد شاهبوداغلو (شهاب) ۱۲ - عباس مدرسی فر
دادستان نظامی برای این ۱۳ تن درخواست کیفر دارآویختن کرده است و در کیفرخواست گناه این ۱۳ تن توطئه برای بر هم زدن اساس حکومت، خرید و فروش اسلحه و پنهان ساختن همدستانشان آمده است.
دادگاه قاتلان منصور ۹۰ روز پس از درگذشت وی آغاز شد. این پرونده سه دسته متهم داشت: یک دسته ۱۳ تنی که برای آنان درخواست نابودی با دار شده است و اکنون در دادرسی ارتش در برابر قانون قراردارند. دسته دوم دسته ۱۴ تنی استکه بازپرس آنان را در این رخداد بیگناه دانسته و قرار بازایستادن پیگرد آنها را داده است. دسته سوم ۵ تن میباشند که پرونده آنها در دادگستری پیش کشیده شده است و حکمت بازپرس دادسرای تهران بزودی قرار پایانی بازپرسی را درباره این ۵ تن خواهد داد، این بزهکاران انیرانی خرید و فروش اسلحه میکردند و همدستانشان در موتلفه اسلامی را پنهان کردند.
نگاه کنید به
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ بهمن ۱۳۴۳ نشست ۱۴۳ - بیانات آقای هویدا دایر به ابراز اندوه از سوء قصد علیه آقای نخست وزیر و برقراری خود از طرف اعلیحضرت همایون شاهنشاه به مسئولیت امور دولت
- مذاکرات مجلس شورای ملی ۸ بهمن ۱۳۴۳ نشست ۱۴۵ - بیانات آقای رییس دایر به ابراز اندوه از شهادت مرحوم حسنعلی منصور نخست وزیر و اجرای یک دقیقه سکوت ـ ختم جلسه