تفاوت میان نسخههای «شاهنامه/جمشید»
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (clean up, replaced: شاهنامهٔ فردوسی → شاهنامه using AWB) |
Bellavista (گفتگو | مشارکتها) |
||
(۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۲: | خط ۲: | ||
| عنوان = [[شاهنامه]] | | عنوان = [[شاهنامه]] | ||
| مؤلف = فردوسی | | مؤلف = فردوسی | ||
− | | قسمت = ( | + | | قسمت = (هوشنگ) |
− | | قبلی = | + | | قبلی = [[شاهنامه/تهمورث|تهمورث]] |
− | | | + | | بعدی = [[شاهنامه/ضحاک|ضحاک]] |
+ | | سال = | ||
| یادداشت = | | یادداشت = | ||
}} | }} | ||
== پادشاهی جمشید هفتسد سال بود == | == پادشاهی جمشید هفتسد سال بود == | ||
− | {{ب|گرانمایه جمشید فرزند | + | {{شعر}} |
+ | [[پرونده:Jamshid 2.ogg|thumb|right|300px|'''گرانمایه جمشید فرزند اوی''']] | ||
+ | [[پرونده:Jamshid 3.ogg|thumb|right|300px|'''بدین اندرون، سال پنجاه رنج''']] | ||
+ | [[پرونده:Jamshid 4.ogg|thumb|right|300px|'''چهارم که خوانند اهتوخشی''']] | ||
+ | [[پرونده:Jamshid 5.ogg|thumb|right|300px|'''ازین هر یکی را یکی پایگاه''']] | ||
+ | [[پرونده:Jamshid 6.ogg|thumb|right|300px|'''ز خارا گهر جست یک روزگار''']] | ||
+ | [[پرونده:Zahak 10.ogg|thumb|right|300px|مروری بر حال ایرانیان امروز]] | ||
+ | {{ب|'''گرانمایه جمشید فرزند اوی'''|کمر بست یکدل پر از پند او}} | ||
{{ب|برآمد بر آن تخت فرخ پدر| به رسم کیان بر سرش تاج زر}} | {{ب|برآمد بر آن تخت فرخ پدر| به رسم کیان بر سرش تاج زر}} | ||
− | {{ب|کمر بست با فر شاهنشهی|جهان گشت، سرتاسر او | + | {{ب|کمر بست با فر شاهنشهی|جهان گشت، سرتاسر او را رهی}} |
− | {{ب|زمانه بر | + | {{ب|زمانه بر آسوده از داوری|به فرمان او دیو و مرغ و پری}} |
{{ب|جهان را فزوده بدو آبروی|فروزان شده تخت شاهی بدوی}} | {{ب|جهان را فزوده بدو آبروی|فروزان شده تخت شاهی بدوی}} | ||
− | {{ب|منم | + | {{ب|منم گفت با فره ایزدی|همم شهریاری و هم بخردی}} |
− | {{ب|بدان را ز | + | {{ب|بدان را ز بد دست کوته کنم|روان را سوی روشنی ره کنم}} |
− | {{ب| | + | {{ب|درآغاز دستی به ابزار برد|در نام جستن به گُردان سپرد}} |
− | {{ب|به فر کیی نرم کرد آهنا|چو | + | {{ب|به فر کیی نرم کرد آهنا|چو خُود و زره کرد و چون جوشنا}} |
− | {{ب|چو خفتان و تیغ و چو برگستوان| همه کرد پیدا به روشن روان}} | + | {{ب|چو خفتان و تیغ و چو برگستوان|همه کرد پیدا به روشن روان}} |
− | {{ب|بدین اندرون، سال پنجاه رنج|ببرد و | + | |
− | {{ب|دگر پنجه، | + | {{ب|'''بدین اندرون، سال پنجاه رنج'''|ببرد و ازین چند، بنهاد گنج}} |
− | {{ب|ز کتان و ابریشم و موی | + | {{ب|دگر پنجه، اندیشهی جامه کرد|که پوشند هنگام ننگ و نبرد}} |
− | {{ب|بیاموختشان رشتن و تافتن|به اندرون پود را بافتن}} | + | |
+ | {{ب|ز کتان و ابریشم و موی قز|قصب کرد پرمایه دیبا و خز}} | ||
+ | {{ب|بیاموختشان رشتن و تافتن|به تار اندرون پود را بافتن}} | ||
{{ب|چو شد بافته، شستن و دوختن|گرفتند ازو یکسر آموختن}} | {{ب|چو شد بافته، شستن و دوختن|گرفتند ازو یکسر آموختن}} | ||
{{ب|چو این کرده شد، ساز دیگر نهاد|زمانه بدو شاد و او نیز شاد}} | {{ب|چو این کرده شد، ساز دیگر نهاد|زمانه بدو شاد و او نیز شاد}} | ||
− | {{ب|ز هر | + | {{ب|ز هر پیشهور انجمن گرد کرد|بدین اندرون نیز پنجاه خَورد}} |
− | {{ب|گروهی که | + | {{ب|گروهی که آتوربان خوانیش|به رسم پرستندگان دانیش}} |
− | {{ب|جدا کردشان از میان گروه|پرستنده را جایگه | + | {{ب|جدا کردشان از میان گروه|پرستنده را جایگه کرد کوه}} |
{{ب|بدان تا پرستش بود کارشان|نوان پیش روشن جهاندارشان}} | {{ب|بدان تا پرستش بود کارشان|نوان پیش روشن جهاندارشان}} | ||
− | {{ب| | + | {{ب|ردان را دگر دست بنشاندند|همی نام نیساریان خواندند}} |
− | {{ب|کجا | + | {{ب|کجا شیرمردان جنگاورند|فروزندهی لشکر و کشورند}} |
− | {{ب| | + | {{ب|ازیشان بود تخت شاهی به جای|وُزیشان بود نام مردی به پای}} |
− | {{ب| | + | {{ب|واستریوش سه دیگر گُره را شناس|کجا نیست از کس بر ایشان سپاس}} |
{{ب|بکارند و ورزند و خود بدروند|به گاه خورش سرزنش نشنوند}} | {{ب|بکارند و ورزند و خود بدروند|به گاه خورش سرزنش نشنوند}} | ||
− | {{ب|تن آزاده و آباد گیتی | + | {{ب|ز فرمان سر آزاده و ژنده پوش|از آوای بیغاره آسوده گوش}} |
− | {{ب|چه گفت آن | + | {{ب|تن آزاده و آباد گیتی بدوی|برآسوده از داور و گفت و گوی}} |
− | {{ب|چهارم که | + | {{ب|چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد|که آزاده را کاهلی بنده کرد}} |
+ | |||
+ | {{ب|'''چهارم که خوانند اهتوخشی'''|هم از دست ورزان با سرکشی}} | ||
{{ب|کجا کارشان همگنان پیشه بود|روانشان همیشه پر اندیشه بود}} | {{ب|کجا کارشان همگنان پیشه بود|روانشان همیشه پر اندیشه بود}} | ||
− | {{ب|بدین اندرون سال پنجاه نیز|بخورد و | + | {{ب|بدین اندرون سال پنجاه نیز|بخورد و ببخشید بسیار چیز}} |
− | {{ب|ازین هر یکی را یکی پایگاه|سزاوار بگزید و بنمود راه}} | + | {{ب|'''ازین هر یکی را یکی پایگاه'''|سزاوار بگزید و بنمود راه}} |
− | {{ب|که تا | + | {{ب|که تا هرکس اندازهی خویش را|ببیند بداند کم و بیش را}} |
− | {{ب|بفرمود | + | {{ب|از آن پس که اینها شد آراسته|شهنشاه با دانش و خاسته}} |
− | {{ب|هر | + | {{ب|بفرمود دیوان ناپاک را|به آب اندرآمیختن خاک را}} |
− | {{ب|به سنگ و به | + | {{ب|هر آنچ از گِل آمد چو بشناختند|سبک خشت را کالبد ساختند}} |
− | {{ب|چو گرمابه و | + | {{ب|به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد|نخستش به اندازه در کار کرد}} |
− | {{ب|ز خارا گهر جست یک روزگار|همی کرد | + | {{ب|چو گرمابه و کاخهای بلند|چو ایوان که باشد پناه از گزند}} |
+ | {{ب|'''ز خارا گهر جست یک روزگار'''|همی کرد زو روشنی خواستار}} | ||
{{ب|به چنگ آمدش چند گونه گهر|چو یاقوت و بیجاده و سیم و زر}} | {{ب|به چنگ آمدش چند گونه گهر|چو یاقوت و بیجاده و سیم و زر}} | ||
− | {{ب|ز خارا به افسون برون آورید|شد | + | {{ب|ز خارا به افسون برون آورید|شد آن بندها را سراسر کلید}} |
− | {{ب|چو | + | {{ب|دگر بویهای خوش آورد باز|که دارند مردم به بویش نیاز}} |
− | {{ب|پزشکی و درمان هر دردمند| | + | {{ب|چو پان و چو کافور و چون مشک ناب|چو دارگوی و عنبر چو روشن گلاب}} |
+ | {{ب|پزشکی و درمان هر دردمند|درِ تندرستی و راه گزند}} | ||
+ | |||
{{ب|همان رازها کرد نیز آشکار|جهان را نیامد چنو خواستار}} | {{ب|همان رازها کرد نیز آشکار|جهان را نیامد چنو خواستار}} | ||
− | {{ب|گذر کرد | + | {{ب|گذر کرد ز آن پس به کشتی بر آب|ز کشور به کشور برآمد شتاب}} |
{{ب|چنین سال پنجه برنجید نیز| ندید از هنر بر خرد بسته چیز}} | {{ب|چنین سال پنجه برنجید نیز| ندید از هنر بر خرد بسته چیز}} | ||
+ | {{ب|همه کردنیها چو آمد به پدید|به گیتی بجز خویشتن را ندید}} | ||
+ | {{ب|چو آن کارهای وی آمد بجای|ز جای مهی برتر آورد پای}} | ||
+ | {{ب|به فر کیانی یکی تخت ساخت|چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت}} | ||
+ | {{ب|که چون خواستی دیو برداشتی|ز هامون به گردون برافراشتی}} | ||
+ | {{ب|چو خورشید تابان میان هوا|نشسته برو شاه فرمانروا}} | ||
+ | {{ب|جهان انجمن شد بر تخت اوی|از آن بر شده فره بخت اوی}} | ||
+ | {{ب|به جمشید بر گوهر افشاندند|مرآن روز را روز نو خواندند}} | ||
+ | {{ب|سر سال نو هرمز فرودین|برآسوده از رنج تن دل ز کین}} | ||
+ | {{ب|به نوروز نو شاه گیتی فروز|بر آن تخت بنشست پیروز روز}} | ||
+ | {{ب|بزرگان به شادی بیاراستند|می و رود و رامشگران خواستند}} | ||
+ | {{ب|چنین جشن فرخ از آن روزگار|به ما ماند از آن خسروان یادگار}} | ||
+ | {{ب|چنین سال سیسد همی رفت کار|ندیدند مرگ اندر آن روزگار}} | ||
+ | {{ب|ز رنج و زبدشان نبود آگهی|میان بسته دیوان بسان رهی}} | ||
+ | {{ب|به فرمانش مردم نهاده دو گوش|ز رامش جهان پر ز آوای نوش}} | ||
+ | {{ب|چنین تا برآمد برین سالیان|همی تافت از فر شاه کیان}} | ||
+ | |||
+ | {{ب|جهان سر بسر گشته او را رهی|نشسته جهاندار با فرهی}} | ||
+ | {{ب|یکایک به تخت مهی بنگرید|به گیتی جز از خویشتن را ندید}} | ||
+ | {{ب|منی کرد آن شاه یزدان شناس|ز یزدان بپیچید و شد ناسپاس}} | ||
+ | {{ب|گرانمایگان را ز لشکر بخواند|چه مایه سخن پیش ایشان براند}} | ||
+ | {{ب|چنین گفت با سالخورده مهان|که جز خویشتن را ندانم جهان}} | ||
+ | {{ب|هنر در جهان از من آید پدید| چو من تاجور تخت شاهی ندید}} | ||
+ | {{ب|'''جهان را به خوبی من آراستم'''|چنانست گیتی که من خواستم}} | ||
+ | {{ب|خور و خواب و آرامتان از منست|همان پوشش و کامتان از منست}} | ||
+ | {{ب|بزرگی و دیهیم و شاهی مراست|که گوید که جز من کسی پادشاست}} | ||
+ | {{ب|به دارو و درمان جهان گشت راست|که بیماری و مرگ کس را نکاست}} | ||
+ | {{ب|جز از من که برداشت مرگ از کسی|وگر بر زمین شاه باشد بسی}} | ||
+ | {{ب|شما را زمن هوش و جان در تن است|به من نگرود هرکه اهرمن است}} | ||
+ | {{ب|گر ایدونک دانید من کردم این|مرا خواند باید جهان آفرین}} | ||
+ | {{ب|همه موبدان سرفکنده نگون|چرا کس نیارست گفتن نه چون}} | ||
+ | {{ب|چن این گفته شد فر یزدان از او|گسست و جهان شد پر از گفت و گو}} | ||
+ | {{ب|هر آن کس ز درگاه بر گاشت رو|نمانده به پیشش یکی نامجو}} | ||
+ | {{ب|سه و بیست سال از در بارگاه|پراکنده گشتند یک سر سپاه}} | ||
+ | {{ب|ولی چون بپیوست با کردگار|شکست اندرآورد و برگشت کار}} | ||
+ | {{ب|چه گفت آن سخنگوی با فر و هوش|چو خسرو شوی بندگی را بکوش}} | ||
+ | {{ب|به یزدان هرآنکس که شد ناسپاس|به دلش اندرآید ز هر سو هراس}} | ||
+ | {{ب|به جمشید بر تیرهگون گشت روز|همی کاست زو فر گیتی فروز}} | ||
+ | {{ب|ازو پاک یزدان چو شد خشمناک|بدانست و شد شاه با ترس و باک}} | ||
+ | {{ب|که آزرده شد پاک یزدان ازو|بدان درد درمان ندید این چرو}} | ||
+ | {{ب|همی راند جمشید خون در کنار|همی کرد پوزش بر کردگار }} | ||
+ | {{ب|همی کاست زو فره ایزدی|برآورده بر وی شکوه پدید}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
+ | |||
== داستان ضحاک با پدرش == | == داستان ضحاک با پدرش == | ||
+ | {{شعر}} | ||
{{ب|یکی مرد بود اندر آن روزگار|ز دشت سواران نیزه گذار}} | {{ب|یکی مرد بود اندر آن روزگار|ز دشت سواران نیزه گذار}} | ||
{{ب|گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد|ز ترس جهاندار با باد سرد}} | {{ب|گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد|ز ترس جهاندار با باد سرد}} | ||
خط ۷۶: | خط ۱۳۴: | ||
{{ب|زمانه برین خواجهٔ سالخورد|همی دیر ماند تو اندر نورد}} | {{ب|زمانه برین خواجهٔ سالخورد|همی دیر ماند تو اندر نورد}} | ||
{{ب|بگیر این سرمایه و رجاه او|ترا زیبد اندر جهان گاه او}} | {{ب|بگیر این سرمایه و رجاه او|ترا زیبد اندر جهان گاه او}} | ||
− | {{ب|برین | + | {{ب|برین گفتهی من چو داری وفا|جهاندار باشی یک پادشا}} |
{{ب|چو ضحاک بشنید اندیشه کرد|ز خون پدر شد دلش پر ز درد}} | {{ب|چو ضحاک بشنید اندیشه کرد|ز خون پدر شد دلش پر ز درد}} | ||
{{ب|به ابلیس گفت این سزاوار نیست|دگر گوی کین از در کار نیست}} | {{ب|به ابلیس گفت این سزاوار نیست|دگر گوی کین از در کار نیست}} | ||
خط ۱۰۱: | خط ۱۵۹: | ||
== خوالیگری کردن ابلیس == | == خوالیگری کردن ابلیس == | ||
+ | {{شعر}} | ||
{{ب|چو ابلیس پیوسته دید آن سخن|یکی بند بد را نو افگند بن}} | {{ب|چو ابلیس پیوسته دید آن سخن|یکی بند بد را نو افگند بن}} | ||
{{ب|بدو گفت گر سوی من تافتی|ز گیتی همه کام دل یافتی}} | {{ب|بدو گفت گر سوی من تافتی|ز گیتی همه کام دل یافتی}} | ||
خط ۱۱۱: | خط ۱۷۰: | ||
{{ب|چو بشنید ضحاک بنواختنش|ز بهر خورش جایگه ساختش}} | {{ب|چو بشنید ضحاک بنواختنش|ز بهر خورش جایگه ساختش}} | ||
{{ب|کلید خورش خانهٔ پادشا|بدو داد دستور فرمانروا}} | {{ب|کلید خورش خانهٔ پادشا|بدو داد دستور فرمانروا}} | ||
− | {{ب|فراوان نبود آن زمان پرورش|که کمتر بد از | + | {{ب|فراوان نبود آن زمان پرورش|که کمتر بد از خوردنیها خورش}} |
{{ب|ز هر گوشت از مرغ و از چارپای|خورش گر بیاورد یک یک به جای}} | {{ب|ز هر گوشت از مرغ و از چارپای|خورش گر بیاورد یک یک به جای}} | ||
{{ب|به خونش بپرورد بر سان شیر|بدان تا کند پادشا را دلیر}} | {{ب|به خونش بپرورد بر سان شیر|بدان تا کند پادشا را دلیر}} | ||
خط ۱۲۰: | خط ۱۷۹: | ||
{{ب|که فردات از آن گونه سازم خورش|کزو باشدت سر به سر پرورش}} | {{ب|که فردات از آن گونه سازم خورش|کزو باشدت سر به سر پرورش}} | ||
{{ب|برفت همه شب سگالش گرفت|که فردا ز خوردن چه سازد شگفت}} | {{ب|برفت همه شب سگالش گرفت|که فردا ز خوردن چه سازد شگفت}} | ||
− | {{ب| | + | {{ب|خورشها ز کبک و تذرو سپید|بسازید و آمد دلی پرامید}} |
{{ب|شه تازیان چون به نان دست برد|سر کم خرد مهر او را سپرد}} | {{ب|شه تازیان چون به نان دست برد|سر کم خرد مهر او را سپرد}} | ||
{{ب|سیم روز خوان را به مرغ و بره|بیاراستش گونه گون یکسره}} | {{ب|سیم روز خوان را به مرغ و بره|بیاراستش گونه گون یکسره}} | ||
خط ۱۳۸: | خط ۱۹۷: | ||
{{ب|سرانجام ببرید هر دو ز کتف|سزد گر بمانی بدین در شگفت}} | {{ب|سرانجام ببرید هر دو ز کتف|سزد گر بمانی بدین در شگفت}} | ||
{{ب|چو شاخ درخت آن دو مار سیاه|برآمد دگر باره از کتف شاه}} | {{ب|چو شاخ درخت آن دو مار سیاه|برآمد دگر باره از کتف شاه}} | ||
− | {{ب|پزشکان فرزانه گرد آمدند|همه یک به یک | + | {{ب|پزشکان فرزانه گرد آمدند|همه یک به یک داستانها زدند}} |
− | {{ب|ز هر گونه | + | {{ب|ز هر گونه نیرنگها ساختند|مر آن درد را چاره نشناختند}} |
{{ب|به سان پزشکی پس ابلیس تفت|به فرزانگی نزد ضحاک رفت}} | {{ب|به سان پزشکی پس ابلیس تفت|به فرزانگی نزد ضحاک رفت}} | ||
{{ب|بدو گفت کاین بودنی کار بود|بمان تا چه گردد نباید درود}} | {{ب|بدو گفت کاین بودنی کار بود|بمان تا چه گردد نباید درود}} | ||
خط ۱۴۹: | خط ۲۰۸: | ||
== تباه شدن روزگار جمشید == | == تباه شدن روزگار جمشید == | ||
− | {{ب|از آن پس برآمد ز ایران خروش|پدید آمد از هر سوی جنگ و جوش}} | + | {{شعر}} |
+ | [[پرونده:Zahak 11.ogg||right|thumb|300px|'''از آن پس برآمد ز ایران خروش''']] | ||
+ | {{ب|'''از آن پس برآمد ز ایران خروش'''|پدید آمد از هر سوی جنگ و جوش}} | ||
{{ب|سیه گشت رخشنده روز سپید|گسستند پیوند از جمشید}} | {{ب|سیه گشت رخشنده روز سپید|گسستند پیوند از جمشید}} | ||
− | {{ب|برو تیره شد | + | {{ب|برو تیره شد فرِه ایزدی|به کژی گرایید و نابخردی}} |
− | {{ب|پدید آمد از هر | + | {{ب|پدید آمد از هر سویی خسروی|یکی نامجویی به هر پهلوی}} |
− | {{ب|سپه کرده و جنگ را ساخته|دل | + | {{ب|سپه کرده و جنگ را ساخته|دل از مهر جمشید پرداخته}} |
− | {{ب|یکایک | + | {{ب|یکایک بیامد از ایران سپاه|سوی تازیان برگرفتند راه}} |
− | {{ب| | + | {{ب|شنیدند کانجا یکی مهترست|پر از هول شاه اژدها پیکرست}} |
− | {{ب|سواران ایران همه شاه جوی|نهادند | + | {{ب|سواران ایران همه شاه جوی|نهادند یکسر به ضحاک روی}} |
{{ب|به شاهی برو آفرین خواندند|ورا شاه ایران زمین خواندند}} | {{ب|به شاهی برو آفرین خواندند|ورا شاه ایران زمین خواندند}} | ||
+ | |||
{{ب|کی اژدهافش بیامد چو باد|به ایران زمین تاج بر سر نهاد}} | {{ب|کی اژدهافش بیامد چو باد|به ایران زمین تاج بر سر نهاد}} | ||
− | {{ب| | + | {{ب|ز ایران و از تازیان لشکری|گزین کرد گردان هر کشوری}} |
− | {{ب|سوی تخت جمشید بنهاد روی|چو انگشتری | + | {{ب|سوی تخت جمشید بنهاد روی|چو انگشتری کرد گیتی بر اوی}} |
− | {{ب|چو جمشید را بخت شد | + | {{ب|چو جمشید را بخت شد کُندرو|به تخت اندر آمد جهاندار نو}} |
{{ب|برفت و بدو داد تخت و کلاه|بزرگی و دیهیم و گنج و سپاه}} | {{ب|برفت و بدو داد تخت و کلاه|بزرگی و دیهیم و گنج و سپاه}} | ||
− | {{ب|چو سد سالش اندر جهان کس ندید| | + | {{ب|نهان گشت و گیتی بر او شد سیاه |سپرده به ضحاک تخت و کلاه}} |
+ | {{ب|چو سد سالش اندر جهان کس ندید|ز چشم همه مردمان ناپدید}} | ||
{{ب|سدم سال روزی به دریای چین|پدید آمد آن شاه ناپاک دین}} | {{ب|سدم سال روزی به دریای چین|پدید آمد آن شاه ناپاک دین}} | ||
− | |||
{{ب|چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ|یکایک ندادش زمانی درنگ}} | {{ب|چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ|یکایک ندادش زمانی درنگ}} | ||
− | {{ب|به | + | {{ب|به اره مرو را بدو نیم کرد|جهان را ازو پاک و بی بیم کرد}} |
− | {{ب|شد آن تخت شاهی و آن دستگاه|زمانه ربودش چو | + | {{ب|نهان بود چند از بد اژدها|نیامد به فرجام هم زو رها}} |
− | {{ب|ازو بیش بر تخت شاهی که بود| | + | {{ب|شد آن تخت شاهی و آن دستگاه|زمانه ربودش چو بیجاده کاه}} |
− | {{ب|گذشته برو سالیان هفتسد|پدید آوریده | + | {{ب|ازو بیش بر تخت شاهی که بود|از آن رنج بردن چه آمدش سود}} |
− | {{ب|چه باید | + | {{ب|گذشته برو سالیان هفتسد|پدید آوریده بسی نیک و بد}} |
+ | {{ب|چه باید همی زندگانی دراز|که گیتی نخواهد گشادنت راز}} | ||
{{ب|همی پروراندت با شهد و نوش|جز آواز نرمت نیاید به گوش}} | {{ب|همی پروراندت با شهد و نوش|جز آواز نرمت نیاید به گوش}} | ||
{{ب|یکایک چو گویی که گسترد مهر|نخواهد نمودن به بد نیز چهر}} | {{ب|یکایک چو گویی که گسترد مهر|نخواهد نمودن به بد نیز چهر}} | ||
− | {{ب| | + | {{ب|همه شاد باشی و نازی بدوی|همه راز دل برگشایی بدوی}} |
− | {{ب|یکی نغز بازی برون آورد|به دلت | + | {{ب|یکی نغز بازی برون آورد|به دلت اندر از درد خون آورد}} |
+ | {{ب|چنین است کیهان ناپایدار|تو در وی به جز تخم نیکی مکار}} | ||
{{ب|دلم سیر شد زین سرای سپنج|خدایا مرا زود برهان ز رنج}} | {{ب|دلم سیر شد زین سرای سپنج|خدایا مرا زود برهان ز رنج}} | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
− | |||
− | |||
− | + | ||
− | |||
[[رده:شاهنامه فردوسی]] | [[رده:شاهنامه فردوسی]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ ژوئیهٔ ۲۰۱۴، ساعت ۱۷:۴۲
تهمورث | شاهنامه (هوشنگ) از فردوسی |
ضحاک |
پادشاهی جمشید هفتسد سال بود
گرانمایه جمشید فرزند اوی | کمر بست یکدل پر از پند او | |
برآمد بر آن تخت فرخ پدر | به رسم کیان بر سرش تاج زر | |
کمر بست با فر شاهنشهی | جهان گشت، سرتاسر او را رهی | |
زمانه بر آسوده از داوری | به فرمان او دیو و مرغ و پری | |
جهان را فزوده بدو آبروی | فروزان شده تخت شاهی بدوی | |
منم گفت با فره ایزدی | همم شهریاری و هم بخردی | |
بدان را ز بد دست کوته کنم | روان را سوی روشنی ره کنم | |
درآغاز دستی به ابزار برد | در نام جستن به گُردان سپرد | |
به فر کیی نرم کرد آهنا | چو خُود و زره کرد و چون جوشنا | |
چو خفتان و تیغ و چو برگستوان | همه کرد پیدا به روشن روان | |
بدین اندرون، سال پنجاه رنج | ببرد و ازین چند، بنهاد گنج | |
دگر پنجه، اندیشهی جامه کرد | که پوشند هنگام ننگ و نبرد | |
ز کتان و ابریشم و موی قز | قصب کرد پرمایه دیبا و خز | |
بیاموختشان رشتن و تافتن | به تار اندرون پود را بافتن | |
چو شد بافته، شستن و دوختن | گرفتند ازو یکسر آموختن | |
چو این کرده شد، ساز دیگر نهاد | زمانه بدو شاد و او نیز شاد | |
ز هر پیشهور انجمن گرد کرد | بدین اندرون نیز پنجاه خَورد | |
گروهی که آتوربان خوانیش | به رسم پرستندگان دانیش | |
جدا کردشان از میان گروه | پرستنده را جایگه کرد کوه | |
بدان تا پرستش بود کارشان | نوان پیش روشن جهاندارشان | |
ردان را دگر دست بنشاندند | همی نام نیساریان خواندند | |
کجا شیرمردان جنگاورند | فروزندهی لشکر و کشورند | |
ازیشان بود تخت شاهی به جای | وُزیشان بود نام مردی به پای | |
واستریوش سه دیگر گُره را شناس | کجا نیست از کس بر ایشان سپاس | |
بکارند و ورزند و خود بدروند | به گاه خورش سرزنش نشنوند | |
ز فرمان سر آزاده و ژنده پوش | از آوای بیغاره آسوده گوش | |
تن آزاده و آباد گیتی بدوی | برآسوده از داور و گفت و گوی | |
چه گفت آن سخنگوی آزاده مرد | که آزاده را کاهلی بنده کرد | |
چهارم که خوانند اهتوخشی | هم از دست ورزان با سرکشی | |
کجا کارشان همگنان پیشه بود | روانشان همیشه پر اندیشه بود | |
بدین اندرون سال پنجاه نیز | بخورد و ببخشید بسیار چیز | |
ازین هر یکی را یکی پایگاه | سزاوار بگزید و بنمود راه | |
که تا هرکس اندازهی خویش را | ببیند بداند کم و بیش را | |
از آن پس که اینها شد آراسته | شهنشاه با دانش و خاسته | |
بفرمود دیوان ناپاک را | به آب اندرآمیختن خاک را | |
هر آنچ از گِل آمد چو بشناختند | سبک خشت را کالبد ساختند | |
به سنگ و به گچ دیو دیوار کرد | نخستش به اندازه در کار کرد | |
چو گرمابه و کاخهای بلند | چو ایوان که باشد پناه از گزند | |
ز خارا گهر جست یک روزگار | همی کرد زو روشنی خواستار | |
به چنگ آمدش چند گونه گهر | چو یاقوت و بیجاده و سیم و زر | |
ز خارا به افسون برون آورید | شد آن بندها را سراسر کلید | |
دگر بویهای خوش آورد باز | که دارند مردم به بویش نیاز | |
چو پان و چو کافور و چون مشک ناب | چو دارگوی و عنبر چو روشن گلاب | |
پزشکی و درمان هر دردمند | درِ تندرستی و راه گزند | |
همان رازها کرد نیز آشکار | جهان را نیامد چنو خواستار | |
گذر کرد ز آن پس به کشتی بر آب | ز کشور به کشور برآمد شتاب | |
چنین سال پنجه برنجید نیز | ندید از هنر بر خرد بسته چیز | |
همه کردنیها چو آمد به پدید | به گیتی بجز خویشتن را ندید | |
چو آن کارهای وی آمد بجای | ز جای مهی برتر آورد پای | |
به فر کیانی یکی تخت ساخت | چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت | |
که چون خواستی دیو برداشتی | ز هامون به گردون برافراشتی | |
چو خورشید تابان میان هوا | نشسته برو شاه فرمانروا | |
جهان انجمن شد بر تخت اوی | از آن بر شده فره بخت اوی | |
به جمشید بر گوهر افشاندند | مرآن روز را روز نو خواندند | |
سر سال نو هرمز فرودین | برآسوده از رنج تن دل ز کین | |
به نوروز نو شاه گیتی فروز | بر آن تخت بنشست پیروز روز | |
بزرگان به شادی بیاراستند | می و رود و رامشگران خواستند | |
چنین جشن فرخ از آن روزگار | به ما ماند از آن خسروان یادگار | |
چنین سال سیسد همی رفت کار | ندیدند مرگ اندر آن روزگار | |
ز رنج و زبدشان نبود آگهی | میان بسته دیوان بسان رهی | |
به فرمانش مردم نهاده دو گوش | ز رامش جهان پر ز آوای نوش | |
چنین تا برآمد برین سالیان | همی تافت از فر شاه کیان | |
جهان سر بسر گشته او را رهی | نشسته جهاندار با فرهی | |
یکایک به تخت مهی بنگرید | به گیتی جز از خویشتن را ندید | |
منی کرد آن شاه یزدان شناس | ز یزدان بپیچید و شد ناسپاس | |
گرانمایگان را ز لشکر بخواند | چه مایه سخن پیش ایشان براند | |
چنین گفت با سالخورده مهان | که جز خویشتن را ندانم جهان | |
هنر در جهان از من آید پدید | چو من تاجور تخت شاهی ندید | |
جهان را به خوبی من آراستم | چنانست گیتی که من خواستم | |
خور و خواب و آرامتان از منست | همان پوشش و کامتان از منست | |
بزرگی و دیهیم و شاهی مراست | که گوید که جز من کسی پادشاست | |
به دارو و درمان جهان گشت راست | که بیماری و مرگ کس را نکاست | |
جز از من که برداشت مرگ از کسی | وگر بر زمین شاه باشد بسی | |
شما را زمن هوش و جان در تن است | به من نگرود هرکه اهرمن است | |
گر ایدونک دانید من کردم این | مرا خواند باید جهان آفرین | |
همه موبدان سرفکنده نگون | چرا کس نیارست گفتن نه چون | |
چن این گفته شد فر یزدان از او | گسست و جهان شد پر از گفت و گو | |
هر آن کس ز درگاه بر گاشت رو | نمانده به پیشش یکی نامجو | |
سه و بیست سال از در بارگاه | پراکنده گشتند یک سر سپاه | |
ولی چون بپیوست با کردگار | شکست اندرآورد و برگشت کار | |
چه گفت آن سخنگوی با فر و هوش | چو خسرو شوی بندگی را بکوش | |
به یزدان هرآنکس که شد ناسپاس | به دلش اندرآید ز هر سو هراس | |
به جمشید بر تیرهگون گشت روز | همی کاست زو فر گیتی فروز | |
ازو پاک یزدان چو شد خشمناک | بدانست و شد شاه با ترس و باک | |
که آزرده شد پاک یزدان ازو | بدان درد درمان ندید این چرو | |
همی راند جمشید خون در کنار | همی کرد پوزش بر کردگار | |
همی کاست زو فره ایزدی | برآورده بر وی شکوه پدید |
داستان ضحاک با پدرش
یکی مرد بود اندر آن روزگار | ز دشت سواران نیزه گذار | |
گرانمایه هم شاه و هم نیک مرد | ز ترس جهاندار با باد سرد | |
که مرداس نام گرانمایه بود | به داد و دهش برترین پایه بود | |
مر او را ز دوشیدنی چارپای | ز هر یک هزار آمدندی به جای | |
همان گاو دوشا به فرمانبری | همان تازی اسب گزیده مری | |
بز و میش بد شیرور همچنین | بدوشیزگان داده بد پاک دین | |
به شیر آن کسی را که بودی نیاز | بدان خواسته دست بردی فراز | |
پسر بد مر این پاک دل را یکی | کش از مهر بهره نبود اندکی | |
جهان جوی را نام ضحاک بود | دلیر سبکسار و ناپاک بود | |
کجا بیور اسپش همی خواندند | چنین نام بر پهلوی راندند | |
کجا بیور از پهلوانی شمار | بود بر زبان دری ده هزار | |
ز اسپان تازی به زرین ستام | ورا بود بیور که بردند نام | |
شب و روز بودی دو بهره به زین | ز روی بزرگی نه از روی کین | |
چنان بد که ابلیس روزی پگاه | بیامد به سان یکی نیک خواه | |
دل مهتر از راه نیکی ببرد | جوان گوش گفتار او را سپرد | |
بدو گفت پیمانت خواهم نخست | پس آنگه سخن برگشایم درست | |
جوان نیک دل گشت فرمانش کرد | چنان چون بفرمود سوگند خورد | |
که راز تو با کس نگویم ز بن | ز تو بشنوم هر چه گویی سخن | |
بدو گفت جز تو کسی کدخدای | چه باید همی با تو اندر سرای | |
چه باید پدرکش پسر چون بود | یکی پندت از من بباید شنود | |
زمانه برین خواجهٔ سالخورد | همی دیر ماند تو اندر نورد | |
بگیر این سرمایه و رجاه او | ترا زیبد اندر جهان گاه او | |
برین گفتهی من چو داری وفا | جهاندار باشی یک پادشا | |
چو ضحاک بشنید اندیشه کرد | ز خون پدر شد دلش پر ز درد | |
به ابلیس گفت این سزاوار نیست | دگر گوی کین از در کار نیست | |
بدو گفت گر بگذری زین سخن | بتابی ز سوگند و پیمان من | |
بماند به گردنت سوگند و بند | شوی خوار ماندت پدرت ارجمند | |
سر مرد تازی به دام آورید | چنان شد که فرمان او برگزید | |
بپرسید کاین چاره با من بگوی | نتابم ز رای تو من هیچ روی | |
بدو گفت من چاره سازم ترا | به خورشید سر برفرازم ترا | |
مر آن پادشا را در اندر سرای | یکی بوستان بود بس دلگشای | |
گرانمایه شبگیر برخاستی | ز بهر پرستش بیاراستی | |
سر و تن بشستی نهفته به باغ | پرستنده با او ببردی چراغ | |
بیاورد وارونه ابلیس بند | یکی ژرف چاهی بره بربکند | |
پس ابلیس واژونه آن ژرف چاه | به خاشاک پوشید و بسترد راه | |
سر تازیان مهتر نامجوی | شب آمد سوی باغ بنهاد روی | |
به چاه اندر افتاد و بشکست پست | شد آن نیک دل مرد یزدان پرست | |
به هر نیک و بد شاه آزاد مرد | به فرزند بر نازده باد سرد | |
همی پروریدش به ناز و به رنج | بدو بود شاد و بدو داد گنج | |
چنان بدگهر شوخ فرزند او | بگشت از ره داد و پیوند او | |
به خون پدر گشت هم داستان | ز دانا شنیدم من این داستان | |
که فرزند بد گر شود نره شیر | به خون پدر هم نباشد دلیر | |
مگر در نهانش سخن دیگرست | پژوهنده را راز با مادرست | |
فرومایه ضحاک بی دادگر | بدین چاره بگرفت جای پدر |
خوالیگری کردن ابلیس
چو ابلیس پیوسته دید آن سخن | یکی بند بد را نو افگند بن | |
بدو گفت گر سوی من تافتی | ز گیتی همه کام دل یافتی | |
اگر همچنین نیز پیمان کنی | نپیچی ز گفتار و فرمان کنی | |
جهان سر به سر پادشاهی تراست | دد و مردم و مرغ و ماهی تراست | |
چو این کرده شد ساز دیگری گرفت | یکی چاره کرد از شگفتی شگفت | |
جوانی برآراست از خویشتن | سخن گوی و بینادل و رای زن | |
همیدون به ضحاک بنهاد روی | نبودش به جز آفرین گفت و گوی | |
بدو گفت اگر شاه را در خورم | یکی نامور پاک خوالیگرم | |
چو بشنید ضحاک بنواختنش | ز بهر خورش جایگه ساختش | |
کلید خورش خانهٔ پادشا | بدو داد دستور فرمانروا | |
فراوان نبود آن زمان پرورش | که کمتر بد از خوردنیها خورش | |
ز هر گوشت از مرغ و از چارپای | خورش گر بیاورد یک یک به جای | |
به خونش بپرورد بر سان شیر | بدان تا کند پادشا را دلیر | |
سخن هر چه گویدش فرمان کند | به فرمان او دل گروگان کند | |
خورش زردهٔ خایه دادش نخست | بدان داشتش یک زمان تندرست | |
بخورد و برو آفرین کرد سخت | مزه یافت خواندنش ورا نیک بخت | |
چنین گفت ابلیس نیرنگ ساز | که شادان زی ای شاه گردن فراز | |
که فردات از آن گونه سازم خورش | کزو باشدت سر به سر پرورش | |
برفت همه شب سگالش گرفت | که فردا ز خوردن چه سازد شگفت | |
خورشها ز کبک و تذرو سپید | بسازید و آمد دلی پرامید | |
شه تازیان چون به نان دست برد | سر کم خرد مهر او را سپرد | |
سیم روز خوان را به مرغ و بره | بیاراستش گونه گون یکسره | |
به روز چهارم چو بنهاد خوان | خورش ساخت از پشت گاو جوان | |
بدو اندرون زعفران و گلاب | همان سالخورده می و مشک ناب | |
چو ضحاک دست اندر آورد و خورد | شگفت آمدش زان هشیوار مرد | |
بدو گفت که بنگر که از آرزوی | چه خواهی بگو با من ای نیک خوی | |
خورش گر بدو گفت کای پادشا | همیشه بزی شاد و فرمانروا | |
مرا دل سراسر پر از مهر تست | همه توشهٔ جانم از چهر تست | |
یکی حاجتستم به نزدیک شاه | و گر چه مرا نیست این پایگاه | |
که فرمان دهد تا سر کتف اوی | ببوسم بدو برنهم چشم و روی | |
چو ضحاک بشنید گفتار اوی | نهانی ندانست بازار اوس | |
بدو گفت دارم من این کام تو | بلندی بگیرد ازین نام تو | |
بفرمود تا دیو چون جفت او | همی بوسه داد از بر سفت او | |
ببوسید و شد بر زمین ناپدید | کس اندر جهان این شگفتی ندید | |
دو مار سیه از دو کتفش برست | غی گشت و از هر سوی چاره جست | |
سرانجام ببرید هر دو ز کتف | سزد گر بمانی بدین در شگفت | |
چو شاخ درخت آن دو مار سیاه | برآمد دگر باره از کتف شاه | |
پزشکان فرزانه گرد آمدند | همه یک به یک داستانها زدند | |
ز هر گونه نیرنگها ساختند | مر آن درد را چاره نشناختند | |
به سان پزشکی پس ابلیس تفت | به فرزانگی نزد ضحاک رفت | |
بدو گفت کاین بودنی کار بود | بمان تا چه گردد نباید درود | |
خورش ساز و آرامشان ده به خورد | نباید جز این چاره نیز کرد | |
به جز مغز مردم مده شان خورش | مگر خود بمیرند ازین پرورش | |
نگر تا که ابلیس ازین گفت و گوی | چه کرد و چه خواست اندرین جست و جوی | |
مگر تا یکی چاره سازد نهان | که پردخته گردد ز مردم جهان |
تباه شدن روزگار جمشید
از آن پس برآمد ز ایران خروش | پدید آمد از هر سوی جنگ و جوش | |
سیه گشت رخشنده روز سپید | گسستند پیوند از جمشید | |
برو تیره شد فرِه ایزدی | به کژی گرایید و نابخردی | |
پدید آمد از هر سویی خسروی | یکی نامجویی به هر پهلوی | |
سپه کرده و جنگ را ساخته | دل از مهر جمشید پرداخته | |
یکایک بیامد از ایران سپاه | سوی تازیان برگرفتند راه | |
شنیدند کانجا یکی مهترست | پر از هول شاه اژدها پیکرست | |
سواران ایران همه شاه جوی | نهادند یکسر به ضحاک روی | |
به شاهی برو آفرین خواندند | ورا شاه ایران زمین خواندند | |
کی اژدهافش بیامد چو باد | به ایران زمین تاج بر سر نهاد | |
ز ایران و از تازیان لشکری | گزین کرد گردان هر کشوری | |
سوی تخت جمشید بنهاد روی | چو انگشتری کرد گیتی بر اوی | |
چو جمشید را بخت شد کُندرو | به تخت اندر آمد جهاندار نو | |
برفت و بدو داد تخت و کلاه | بزرگی و دیهیم و گنج و سپاه | |
نهان گشت و گیتی بر او شد سیاه | سپرده به ضحاک تخت و کلاه | |
چو سد سالش اندر جهان کس ندید | ز چشم همه مردمان ناپدید | |
سدم سال روزی به دریای چین | پدید آمد آن شاه ناپاک دین | |
چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ | یکایک ندادش زمانی درنگ | |
به اره مرو را بدو نیم کرد | جهان را ازو پاک و بی بیم کرد | |
نهان بود چند از بد اژدها | نیامد به فرجام هم زو رها | |
شد آن تخت شاهی و آن دستگاه | زمانه ربودش چو بیجاده کاه | |
ازو بیش بر تخت شاهی که بود | از آن رنج بردن چه آمدش سود | |
گذشته برو سالیان هفتسد | پدید آوریده بسی نیک و بد | |
چه باید همی زندگانی دراز | که گیتی نخواهد گشادنت راز | |
همی پروراندت با شهد و نوش | جز آواز نرمت نیاید به گوش | |
یکایک چو گویی که گسترد مهر | نخواهد نمودن به بد نیز چهر | |
همه شاد باشی و نازی بدوی | همه راز دل برگشایی بدوی | |
یکی نغز بازی برون آورد | به دلت اندر از درد خون آورد | |
چنین است کیهان ناپایدار | تو در وی به جز تخم نیکی مکار | |
دلم سیر شد زین سرای سپنج | خدایا مرا زود برهان ز رنج |