دیدار رسمی محمد انور سادات پرزیدنت مصر ۴-۳ اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ خورشیدی
| دیدار رسمی سران دیگر کشورها از ایران/سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی | درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی |
پس از نیم روز ۳ اردیبهشت ماه به دعوت شاهنشاه آریامهر انور سادات پرزیدنت مصر وارد تهران شد. شاهنشاه آریامهر در فرودگاه از پرزیدنت سادات پیشباز کردند. پس از انجام آیین رسمی پیشباز، شاهنشاه آریامهر و میهمانان رهسپار میدان شهیاد شدند و شهردار پایتخت کلید طلایی شهر را، پس از خوش‌آمدگویی، به پیشگاه پرزیدنت سادات فراداشت. پرزیدنت سادات در پاسخ شهردار تهران گفت: «خیلی خوشوقت می‌شوم که صمیمانه ترین مراتب دوستی مردم مصر را به مردم ایران ابلاغ کنم. تحت توجهات برادر عزیزم اعلیحضرت شاهنشاه آریامهر، موفقیت بیشتر ملت ایران را از صمیم قلب آرزومندم.»
این دومین دیدار شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت سادات به فاصله سه ماه و چند روز و دومین سفر سادات به ایران است. سادات چندی پیش در راه مسکو، توقفی کوتاه در تهران داشت و در فرودگاه مهرآباد با شاهنشاه آریامهر دیدار کرد. پیرامون سفر سادات که در پایان سفر به عربستان و گفتگو با ملک خالد پادشاه جدید عربستان سعودی و حافظ اسد رئیس جمهوری سوریه انجام می‌گیرد، دیدگاه‌های گوناگونی در محافل سیاسی ابراز می‌شود. در سه ماهی که از آخرین دیدار شاهنشاه و سادات می‌گذرد، منطقه خاورمیانه عربی همچنان با وضع نه صلح و نه جنگ روبروست و مأموریت کیسینجر در منطقه با شکست روبروشده است. سادات ماندن چند ماهه سربازان حافظ صلح سازمان ملل متحد یا «نیروهای کلاه آبی» را پذیرفته است و از سوی دیگر، اختلافات ایران و عراق که ۷ سال ادامه داشت پایان یافته است. با این دگرگونی‌ها در منطقه، سادات در گفتگوهایی که با شاهنشاه خواهد داشت، وضع منطقه را پیش خواهد کشید.
میهمانی شام
در میهمانی شامی که از سوی شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو به افتخار حضرت محمد انور سادات برگزار شده بود، اعضای خاندان جلیل سلطنت، نخست وزیر و شخصیت های کشوری نیز حضور داشتند. بر سر میز شام، نخست شاهنشاه آریامهر سخنانی ایراد فرمودند:[۱]
سخنان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام به سرفرازی ورود انور سادات پرزیدنت مصر کاخ نیاوران ۳ اردیبهشت ماه ۱۳۵۴
- اجازه بفرمایید قبل از هر چیز مقدم گرامی شما را به خاک ایران خوشامد بگویم. امروز همه مردم ما دیدند که مسافرت شما به این کشور با باران رحمت الهی توأم بود. گو اینکه دوستی و صمیمیت شما نسبت به کشور و ملت ما بر همه آشکار است، با این حال ما این تصادف را نیز به فال نیک می‌گیریم.
- باید بار دیگر از پذیرایی گرمی که از شهبانو و من در مدت مسافرتمان به مصر از طرف شخص آن حضرت و دولت و ملت مصر به عمل آمد، تشکر کنم. در همان موقع، اهمیت دیدار با شما و کشور مصر برای ما به خوبی روشن بود. مسافرت ما در آن هنگام با توجهاتی که شما نسبت به آن مبذول داشتید، ورق تازه‌ای بر تاریخ کهن ایران و مصر افزود. در این مدت کوتاه که از آن مسافرت می‌گذرد، نه فقط دوستی بین دو کشور ما به مراحل عالی رسیده‌است، بلکه روابط ایران با همه ملل مسلمان، به خصوص با همسایگان، روزبه‌روز بهتر شده‌است.
- می‌دانم که آن حضرت چقدر از رفع اختلاف ایران و عراق خرسند شده‌اند، چون در موقع اقامت ما در قاهره شما در این باره با من صحبت کردید و من از نظرات شما در این باره استفاده کردم. در این مدت برای ما فرصت‌هایی پیش آمد که سیاست جمهوری مصر را همواره در این منطقه تأیید کنیم و آن را سیاست عاقلانه و صادقانه بدانیم. به همین جهت اطمینان داریم هر رویه و سیاستی که مصر تحت رهبری شما اتخاذ کند، سیاست عاقلانه و شرافتمندانه خواهدبود.
- شما باید بدانید که احساسات و عواطف ما کماکان و بلکه هر روز بیشتر با شما است، به ویژه که شما در راه حق گام برمی‌دارید، از این رو آرزو می‌کنم کشور و ملت مصر تحت رهبری آن حضرت به همه آرزوهای ملی خود برسد و ما در آینده مصر را از همیشه شکوفان‌تر و خوشبخت‌تر ببینیم.
- بار دیگر از اقامت شما در ایران از طرف خود و ملت خود و ملت ایران اظهار خوشوقتی می‌کنم و برای سلامت و موفقیت شخص شما حضرت رئیس جمهوری و همچنین برای خوشبختی و موفقیت ملت نجیب و برادر مصر، بهترین آرزوهای خود را اظهار می‌دارم.
پس از بیانات شاهنشاه سرود ملی کشور مصر نواخته شد و آنگاه پرزیدنت سادات بیاناتی به زبان فارسی ایراد کردند:
- برادر عزیز اعلیحضرت همایون شاهنشاه محمدرضا پهلوی آریامهر،
- خواهر گرامی علیاحضرت شهبانو،
- خوشوقتم از اینکه بار دیگر کشور برادر و با تمدن و کهنسال شما را زیارت می‌کنم و احساسات محبت و برادری که ملت مصر نسبت به شما دارد، همراهم بیاورم. واقعاً روابط مصری‌ها با ایرانی‌ها پیش از اسلام محکم بوده، سپس اسلام این روابط را محکمتر کرده است و هر دو ملت متحداً در ایجاد تمدن درخشان اسلامی شرکت نمودهاند و به درستی که از فضل خداوند متعال بر ما آن است که ملت مصر، بعد از گذشت هفت هزار سال بر تمدم قدیم وی، اکنون سنت دیرین خود را ارائه می‌کند به تمدن انسانی خدمت می‌نماید و با سربلندی وعزت بر دشواریها پیروز می‌شود، کما اینکه ملت برادر مسلمان- ایران- راه پیشرفت و رفاه را تحت رهبری برادر عزیز اعلیحضرت همایون شاهنشاه محمدرضا پهلوی آریامهر طی می‌کند. و ما مصری ها تا ابد جانبداری شما را از ما، در موقع شدت، فراموش نخواهیم کرد، زیرا شما ثابت کردید که شما برادران مخلص و دوستان صمیمی هستید و واقعاً من عباراتی پیدا نمی‌کنم برای ابراز احساسات خود و احساسات ملت مصر نسبت به شما و برای قدردانی نمودن از نجابت شما.
- بهتر است از قول شاعر انسانیت، سعدی شیرازی، بگویم که می‌فرمایند (رفیق و یار همدم را همه کس دوست می‌دارد.) من واثق هستم که اتحاد دو ملت ایران و مصر به یاری خداوند متعال با توفیق و پیروزی توأم خواهد گردید.
- والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته.»
پس از پایان سخنان حضرت رئیس جمهوری عربی مصر، سلام شاهنشاهی نواخته شد.
گفتگوهای آریامهر شاهنشاه ایران و پرزیدنت سادات
۴ اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ پرزیدنت سادات بامدادان پیش از آغاز گفتگوها با شاهنشاه آریامهر، تاج گل باشکوهی بر آرامگاه اعلیحضرت رضاشاه کبیر نهاد.
گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت سادات از ساعت ۱۱ بامداد در کاخ نیاوران آغاز شد.
آریامهر در کاخ نیاوران به پرزیدنت سادات خوش‌آمد می‌گویند
گفتگوهای آٰریامهر و سادات ۴ اردیبهشت
پسواز پرزیدنت سادات
شاهنشاه آریامهر ایوار پنجشنبه، پرزیدنت انور سادات را در فرودگاه مهرآباد بدرقه فرمودند. والاحضرت همایون ولایتعهد که ساعتی پیش از آن برای پسواز رسمی والاحضرت «دون خوان کارلوس» ولیعهد اسپانیا به مهرآباد رفته بودند، در کنار پدر تاجدار خود با انور سادات آیین پسواز را انجام دادند.
مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با خبرنگاران هنگام بازگشت پرزیدنت سادات به مصر فرودگاه مهرآباد ۴ اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ [۲]
- از هنگامی که رئیس جمهوری مصر را آخرین بار در قاهره ملاقات کردم تاکنون، پیوسته ما با یکدیگر در تماس بودیم و بنیان دوستی تازه و مستحکمی را بین دو کشورمان ریختیم. با این حال نتایجی که از طریق این تماس‌ها به دست می‌آید، هرگز به اندازه زمانی که با یکدیگر ملاقات می‌کنیم، نیست. من و رئیس جمهوری تصمیم گرفته‌ایم که از این گونه ملاقات‌ها به صورت مرتب با یکدیگر داشته‌باشیم، زیرا این دیدارها از لحاظ منطقه ما بسیار مهم است.
- ما در ملاقات اخیر خود درباره موضوعات بسیاری، که در رأس آنها مسئله اعراب و اسرائیل قرار دارد، مذاکره کردیم. واضح است که اسرائیل باید از سرزمین‌های اشغالی خارج شود. این امر در قطعنامه مصوب سازمان ملل متحد نیز مورد تأکید قرار گرفته‌است. علاوه بر آن، منطق و عقل سلیم و عدالت حکم می‌کند که هیچ کس سرزمین کشور دیگری را به زور تصرف نکند. ما همچنین پیرامون بسیاری از موضوعات مورد علاقه دو کشور و منطقه صحبت کردیم.
- من خوشوقتم بگویم که ما درمورد موضوعات مورد مذاکره کاملاً اتفاق نظر داریم و همانطور که شب پیش گفتیم، ما از سیاست منطقی رئیس جمهوری و کشور مصر صد درصد پشتیبانی می‌کنیم، زیرا این سیاست بر اساس حق و خرد استوار است. من مطمئنم که چنین سیاستی سرانجام به پیروزی منتهی خواهد شد.
- ما پیرامون موضوع انرژی نیز به طور کلی گفتگو کردیم. نخستین شکست کنفرانس پاریس می‌تواند پایان کار باشد و یا اصلاً اثری در حل قضیه نداشته‌باشد. این بستگی به عمل و عکس‌العمل‌هایی دارد که طرفین از خود نشان خواهندداد. اگر آنها حاضر برای گفت و شنود منطقی و ایجاد تفاهم باشند، به زودی این موضوع دوباره دنبال خواهدشد و اگر حاضر نباشند، قضیه صورت دیگری به خود خواهدگرفت و این موضوعی است که باید از زاویه تازه‌ای مورد بررسی قرار گیرد.
بررسی سفر دیدار و گفتگوی پرزیدنت سادات با آریامهر شاهنشاه ایران
دیدار و گفتگوی شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت سادات همچنان در بالای اخبار روز دنیا قرار دارد. اگر چه این گفتگوهای دو جانبه پشت درهای بسته انجام گرفت، اما ناظران آگاه بدین باورند که سفر پرزیدنت سادات به تهران و پیشباز گرم شاهنشاه آریامهر از ایشان، پیوندهای رو به گسترش تهران- قاهره را بیش از پیش پایدارتر و استوارتر نموده است. همین ناظران آگاه می‌گویند: سفر سادات به تهران، نشانه احترام و علاقه و اهمیتی است که برای نفوذ سیاسی شاهنشاه قائل است.
پرزیدنت سادات، در حالی به تهران آمد که نمایندگان خود را برای گفت و گو با رهبران ممالک دوست، به چهار گوشه جهان فرستاده است. سفر سادات به دنبال کنفرانس سه جانبه قاهره- ریاض- دمشق بر اهمیت دیدار و گفتگوهای او در تهران می‌افزاید. مفسّران و ناظران آگاه با یادآوری اهمیت کنفرانس ریاض می‌گویند: « بی گمان، سادات در گفتگوهای خود، شاهنشاه را از چند و چون کنفرانس کوچک سران عرب آگاه ساخته است.» از سوی دیگر، همزمان شدن سفر سادات با دگرگونی در سیاست آمریکا نسبت به اسرائیل نیز تفسیرهای گوناگونی را پدیدآورده است.
ناظران آگاه در قاهره معتقدند که مصر خواهان کمکهای نظامی ایران است و سادات این خواست را در گفتگوهای خود با شاهنشاه آریامهر مطرح خواهد ساخت. مسئله کمک نظامی ایران به مصر، به دنبال چاپ گفته‌های شیمون پرز، وزیر دفاع اسرائیل، مبنی بر اینکه آمریکا احتمالاً فروش اسلحه به اسرائیل را تحریم خواهد کرد، با اهمیت بیشتری در محافل سیاسی روبرو شده است. همزمان با بحث پیرامون این مسئله، ناظران آگاه به طرح مسئله نفت در گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت سادات نیز اشاره می‌کنند. این ناظران می‌گویند: سادات در تهران، پیرامون دریافت نفت و کمکهای مالی از ایران مذاکره کرده است. ایران چندی پیش وعده یک میلیارد دلار کمک به مصر داد که مقداری از این مبلغ پرداخت شده است.
ناظران آگاه با تکیه براین بخش از فرمایشات شاهنشاه در میهمانی شام ۲ اردیبهشت ماه در کاخ نیاوران: «در این مدت فرصتی پیش آمد که سیاست جمهوری عربی مصر را در این منطقه همیشه تأیید کنیم و آن را سیاست عاقلانه و صادقانه بدانیم.» و نیز اینکه «مصر در راه حق قدم برمی‌دارد» نتیجه می‌گیرند: تهران – قاهره بیش از هر زمان به یکدیگر نزدیک شده‌اند. بر اساس همین نزدیکی، سادات خواهد کوشید تا از نفوذ ایران بر آمریکا و در نتیجه اسرائیل و نیز از مقام ایران در سازمان ملل متحد استفاده کند. از سوی دیگر، همین ناظران معتقدند که سادات در گفتگوهای خود، شاهنشاه را در جریان استراتژی جنگی اعراب در بحران خاورمیانه قرار خواهد داد.
پرزیدنت انور سادات که با پیشباز گرم شاهنشاه در فرودگاه مهر آباد روبرو شد، با هلیکوپتر از فراز بام خانه‌های تهران که کمی پیش از آغاز سفر با باران شسته بود گذشت و رهسپار کاخ نیاوران شد و ناظران سیاسی با تکیه بر پیشباز دوستانه از سادات و اینکه رهبران ایران و مصر به گرمی یکدیگر را در آغوش کشیدند، می‌افزایند: «به احتمال قوی دیدار شاهنشاه – سادات بر کمکهای اقتصادی ایران به مصر اثر مطلوب خواهد نمود، بویژه که تهران متوجه وضع اقتصادی قاهره است و مصر را یکی از بازارهای مناسب برای محصولات ایران می‌داند.» با وجود آن که دیدار و گفتگوی شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت سادات در پشت درهای بسته انجام گرفت، مفسّران نتیجه گیری می‌کنند که سادات اطمینان دارد که پشتیبانی شاهنشاه از مصر، موضع و موقع او را چه در خاورمیانه و چه در کنفرانس ژنو، کاملاً تقویت خواهد کرد.
سادات که تصمیم به گشایش مجدد کانال سوئز (پنجم ژوئن) دارد، روی کمکهای ایران در این باره حساب می‌کند. در حالی که سفر اخیر شاهنشاه به مصر و دستینه کردن یک قرارداد یک میلیارد دلاری، همکاری‌های اقتصادی تهران و قاهره را تثبیت کرد. در این حال، اینکه ایران گرایش به تأسیس یک خط لوله نفتی از دریای سرخ بندر «سوئز» تا دریای مدیترانه – پرت سعید- است، نیز احتمالاً در مذاکرات دوجانبه شاهنشاه – سادات مطرح شده است. به هر حال، این احتمال که مسئله کمکهای نظامی ایران به مصر در دیدار شاهنشاه – سادات مطرح شده، یکی از مهمترین نکات مورد نظر مفسّرین سیاسی را در تفسیر سفر رئیس جمهوری عربی مصر به تهران تشکیل می‌دهد. بخصوص که در آستانه سفر سادات به تهران، گروهی از ناظران آگاه در قاهره گفته بودند: نشانه‌هایی در دست است که حکایت از کمکهای نظامی ایران به مصر دارد. در حال حاضر، منابع مصری معتقدند: اگر چه شوروی برای تأمین سلاح‌های ارتش مصر کوشش‌هایی انجام داده و یک ناوگان حامل جت‌های مدرن میک ۲۳ به قاهره فرستاده، اما چنین بر می‌آید که سادات کمکهای نظامی شوروی را کافی نمی‌داند و برای همین، احتمالاً درخواست کمک نظامی از ایران خواهد کرد.