دیدار رسمی فخری کوروترک رییس جمهور ترکیه و بانو از ایران ۱۷-۱۲ خرداد ماه ۱۳۵۴
| سخنرانی‌های محمدرضا شاه پهلوی آریامهر سال ۱۳۵۴ خورشیدی تازی | درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | سفرهای رسمی محمدرضا شاه پهلوی |
دیدار رسمی فخری کوروترک رییس جمهور ترکیه و بانو از ایران ۱۷-۱۲ خرداد ماه ۱۳۵۴
به دعوت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو فخری. ث. کوروترک برای یک دیدار رسمی پنج روزه پیش از نیم روز ۱۲ خرداد ماه وارد تهران شدند و در فرودگاه مهرآباد اعلیحضرتین از میهمانان پیشباز کردند. هواپیمای آورنده حضرت رئیس جمهوری ترکیه و بانو کورو تورک در ساعت ۱۱ و نیم به زمین نشست و شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو در پای پلکان هواپیما از میهمانان عالی‌قدرشان پیشباز کردند. در این‌جا حضرت کورو تورک، همراهان خود را به شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو شناساندند و شاهنشاه نیز متقابلاً پیشبازکنندگان را معرفی نمودند.
در فرودگاه مهرآباد، هویدا نخست‌وزیر، شریف امامی رئیس سنا و بانو، مهندس ریاضی رئیس مجلس شورای ملی و بانو، علم وزیر دربار شاهنشاهی و بانو، خلعتبری وزیر امورخارجه و بانو، ندیمه علیاحضرت شهبانو، تیمسار ارتشبد غلامرضا ازهاری رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران، تیمسار سپهبد هاشمی‌نژاد رئیس سرای نظامی و ژنرال آجودان شاهنشاه، آقای قریب رئیس کل تشریفات شاهنشاهی، آقای معینیان رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی، آقای بهادر رئیس دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانو و تیمسار بدره‌ای فرمانده گارد شاهنشاهی برای پیشباز از حضرت رئیس جمهوری ترکیه و همسرشان حضور داشتند. آنگاه دو کودک خردسال دسته گل‌هایی به حضور حضرت رئیس جمهوری ترکیه و همسرشان تقدیم داشتند. سپس شاهنشاه آریامهر به همراه حضرت کورو تورک به جایگاه مخصوص تشریف‌فرما شدند، دسته موزیک سرود ملی ترکیه و سلام شاهنشاهی را نواخت. در این هنگام ۲۱ تیر توپ به افتخار میهمانان عالی‌قدر اعلیحضرتین شلیک شد. شاهنشاه آریامهر به همراه رئیس جمهوری ترکیه از گارد احترام سان دیدند. پس از استقرار مجدد شاهنشاه آریامهر و حضرت کورو تورک در جایگاه مخصوص، گارد احترام از برابر شاهنشاه و میهمان عالی‌قدرشان رژه رفتند. پس از مراسم رژه، اعلیحضرتین به اتفاق حضرت کورو تورک و همسرشان از برابر صف هموندان سفارت جمهوری ترکیه در دربار شاهنشاهی و ترک‌های مقیم ایران گذشتند و سپس با اتومبیل رهسپار میدان شهیاد آریامهر شدند.
شاهنشاه آریامهر و شهبانو و میهمانان عالی‌قدرشان در ساعت ۱۲ از فرودگاه مهرآباد به میدان شهیاد آریامهر تشریف‌فرما شدند. در زیر بنای شهیاد آریامهر، آقای غلامرضا نیک پی شهردار پایتخت خیرمقدم گفت و هدیه مردم پایتخت را که عبارت از یک بشقاب نقره ارزنده با کاردستی هنرمندان ایرانی با علامت شهرداری پایتخت و نیز و مجسمه طلایی گوزن میناکاری شده به رئیس جمهوری ترکیه و بانو فراداشت. پس از خوش‌آمد، شهردار کلید زرین پایتخت را به نشانه احترام ژرف مردم تهران به حضرت رئیس جمهوری ترکیه تقدیم کرد. پس از آن، حضرت رئیس جمهوری ترکیه پشت میکروفون قرار گرفتند و در بیاناتی به زبان ترکی چنین اظهار داشتند:
- اعلیحضرتا، از استقبال گردم اهالی دوست و برادر تهران و شهردارشان که کلید طلایی پایتخت زیبای شما را به من دادند متشکرم. مشاهده می‌شود، پایتخت زیبای شما، تحت رهبری خردمندانه آن اعلیحضرت به صورت شهر آبادانی درآمده و از هر حیث شایسته تاریخ شاهنشاهی ایران است. از اینکه آبادانی و پیشرفت یک چنین شهری مانند سراسر کشور شاهنشاهی ایران تحت رهبری آن اعلیحضرت انجام گرفته، به آن اعلیحضرت تبریک می‌گویم. از لحظه ورود به خاک ایران احساسات گرم و صمیمانه‌ای که مردم تهران نسبت به ما نشان دادند به نظر من نشانه زیبایی از دوستی دیرینه ملت‌های ترک و ایران است. از اینکه کلید این شهر زیبا به عنوان نشانه‌ای از روابط برادری موجود بین دو کشور به من داده شد، مجدداً از مردم تهران تشکر می‌کنم.
پس از این آیین، اعلیحضرتین به اتفاق میهمانان عالی‌قدر با خودرو رهسپاز کاخ گلستان، اقامتگاه اختصاصی حضرت رئیس جمهوری ترکیه و بانو شدندد. در سراسر راه اعلیحضرتین و میهمان عالی‌قدر گروه بیشماری از مردم تهران در پیاده‌روهای گرد آمده بودند و نسبت به شاهنشاه و شهبانو و میهمانان عالی‌قدر ابراز احساسات می‌کردند.
سخنان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام به سرفرازی ورود فخری کروتورک پرزیدنت ترکیه کاخ نیاوران ۱۲ خرداد ماه ۱۳۵۴[۱]
- حضرت رئیس جمهوری،
- برای شهبانو و من پذیرایی از آن حضرت و بانو کروتورک در کشور خودمان مایه کمال خوشوقتی است و یقین دارم همه مردم ایران در این احساس با ما سهیم هستند، زیرا رابطه تاریخی دو ملت ایران و ترک رابطه‌ای بسیار عمیق و ریشه‌دار است که در طول قرون متمادی قوام یافته و خوشبختانه این رابطه در دوران حاضر به صورت همبستگی وسیعی درآمده‌است.
- شما برای اولین سفر خود به خارج از ترکیه، کشور دوست و هم‌پیمان خود ایران را انتخاب فرموده‌اید، همچنان که چهل سال پیش رضاشاه کبیر برای تنها مسافرت خود به خارج از ایران، کشور ترکیه را انتخاب کردند.
- برای من تدکر این نکته مایه خوشوقتی است که مناسبات ایران و ترکیه که طی قرن‌ها، فراز و نشیب‌های بسیاری را پشت سر گذاشته‌بود، با دوستی نزدیک رضاشاه کبیر و کمال آتاتورک، بنیانگذاران ایران و ترکیه نوین، وارد مرحله تازه‌ای شد که همچنان ادامه دارد و در تمام این مدت این رابطه پیوسته مستحکم‌تر و استوارتر شده‌است. این دو قهرمان ملی با روح عمیق میهن‌پرستی و تصمیم راسخ به دفاع از شخصیت و از منافع ملت‌های خود و با این اعتقاد که سرنوشت این دو کشور در شرایط و مقتضیات عصر حاضر تا حد زیادی به یکدیگر وابسته است، زمینه نزدیکی و همکاری وسیعی را بین دو ملت پایه‌گذاری کردند که امروز ما ادامه‌دهنده آن هستیم. نیازی نیست که به پیوستگی‌های فراوان ایران و ترکیه در زمینه‌های مختلف فرهنگی، هنری، ادبی، فلسفی و تمام رشته‌های دیگر مدنی اشاره کنم. وجود هزاران اثر هنر و فرهنگ ایران در مراکز مختلف علمی و هنری ترکیه که کشور شما را به صورت یک گنجینه‌دار جهانی آثار ادب و هنر ایرانی درآورده‌است و وجود هزاران اثر فرهنگ و هنر ترک در ایران و آشنایی نزدیک بسیاری از مردم ما با زبان و هنر و ادب کشور شما گواه زنده این پیوستگی و ارتباط دیرینه فرهنگی و مدنی ملت‌های ما است.
- امروزه دو کشور ما با پیروی از این سنت دیرینه، همکاری وسیعی را در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی دنبال می‌کنند. دید و بازدیدهای منظم مقامات دو کشور از سال‌ها پیش به صورت یک سنت ثمربخش درآمده و تبادل‌نظرهای مداوم زمینه را برای توسعه این همکاری‌ها فراهم ساخته‌است. کشورهای ما نه تنها در سازمان پیمان مرکزی هم‌پیمانند، بلکه در چهارچوب همکاری عمران منطقه‌ای نیز که کشور دوست و برادر مشترک ما پاکستان در هر دو مورد عضو دیگر آن است، اشتراک مساعی نزدیک دارند.
- در زمینه مسائل جهانی نیز دو کشور ما بر اساس موقعیت جغرافیایی و سیاست مستقل ملی خود، دارای نظریات مشابهی هستند که طبعاً منعکس‌کننده همبستگی منافع آنها است. ما هر دو طرفدار جدی صلح و همزیستی و همکاری بین‌المللی هستیم، زیرا معتقدیم که فقط در پرتو صلح و ثبات می‌توانیم برنامه‌های وسیع ملی را در جهت پیشرفت مادی و معنوی ملت‌های خود تحقق بخشیم. در این مورد پشتیبانی مؤثر کشور شما از طرح پیشنهادی ایران به سازمان ملل متحد مبنی بر اینکه منطقه خاورمیانه منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای اعلام شود، مورد کمال تقدیر و امتنان ما است. همچنین ما به سیاست واقع‌بینانه شما در زمینه کوشش برای نیل به راه‌حلی مسالمت‌آمیز در اختلافات کنونی خارومیانه احترام می‌گذاریم.
- در زمینه‌های اقتصادی و بازرگانی و ترانزیتی و نیز مبادلات گسترده فرهنگی، برنامه‌های همکاری وسیعی میان دو کشور ما طرح‌ریزی شده‌است، که خوشبختانه همه آنها به صورت رضایت‌بخشی در دست اجرا است.
- حضرت رئیس جمهوری،
- برای ما به عنوان یک ملت دوست و هم‌کیش و برادر مایه کمال خوشوقتی است که می‌بینیم کشور ترکیه تحت رهبری خردمندانه و مدبرانه آن حضرت و بر اساس سنت استوار ناسیونالیسم و سیاست مستقل ملی و ترقی‌خواهی که به دست رهبر بزرگ ترکیه، کمال آتاتورک بنیان گذاشته‌شد، روزبه‌روز مقام مهم‌تر و مؤثرتری در جامعه جهانی احراز می‌کند.
- من برای آن حضرت در انجام وظیفه خطیر و حساسی که در یکی از دشوارترین ادوار تاریخ جهان با شایستگی بسیار در خدمت به کشور و ملت خویش به عهده گرفته‌اید، صمیمانه آرزوی موفقیت می‌کنم و رفاه و پیشرفت روزافزون ملت برادر و هم‌کیش و هم‌پیمان ترک را با امید تقویت و توسعه هر چه بیشتر روابط دوستی و همکاری ایران و ترکیه و صلح و تفاهم جهانی آرزو می‌کنم.
پس از پایان بیانات شاهنشاه آریامهر پرزیدنت ترکیه فخری کوروتورک سخنانی ایراد کرد: [۲]
- اعلیحضرت همایون شاهنشاه، علیاحضرت شهبانو
- از سخنان محبت‌آمیز و گرمی که آن اعلیحضرت درباره اینجانب، همسرم و کشورم بیان فرمودند، متشکرم. امروز شاهنشاه با اعطای عالی‌ترین نشان ایران به من و همسرم، بر ما به حد اعلی منت گذاشتند. من این ابراز لطف را بهترین مظهر دوستی و پایداری می‌شمارم که از گذشته‌های طولانی مایه گرفته و در آینده پیوسته مستحکم‌تر خواهد شد. اظهار محبت آن اعلیحضرت ما را فوق‌العاده خوشوقت ساخته است و من از این بابت کمال امتنان را دارم. بسیار خوشوقتم که بعد از تصدی مقام ریاست جمهوری ترکیه اولین مسافرت به خارج از کشور را به ایران دوست و برادر انجام می‌دهم. از اینکه این دیدار به من فرصت می‌دهد تا با رهبر خردمند ایران آشنا شوم و ملت دوست ما، ایرانیان را از نزدیک بشناسم و پیشرفت‌های ایران مدرن را که تحت رهبری شاهنشاه آریامهر انجام می‌گیرد شخصاً ببینم، کمال خوشوقتی را دارم. اعلیحضرت همایون شاهنشاه، هنگامی مسئولیت زمامداری کشور ایران را بر عهده گرفتند که بسیار جوان بودند.
- شاهنشاه در شرایط بسیار سنگینی که در نتیجه بحران‌های سیاسی و نظامی جنگ جهانی دوم، ایران دچار آن بود را عهده امور کشور به دست گرفتند و در مدت زمانی که از آن تاریخ می‌گذرد، در جامعه ملل جهان ایران را به مقام معتبر و وضع نیرومند امروز که واقعاً درخور تاریخ این کشور است، رسانیدند و در این راه آنچنان کوششی مصروف داشتند که نظر تحسین جهانیان را برانگیخت. اطمینان دارم این دیدار نظر ما را در این باره بیشتر تقویت خواهد کرد. بدون تردید این مسافرت از آن‌جا که به ما فرصت خواهد داد روابط بین دو کشور را که دارای ارزش‌های معنوی مشترک و نظرات جهانی مشابه هستند با توجه به شرایط و مقتضیات روز متقابلاً از نظر بگذرانیم، حائز اهمیت فراوان است. عقیده دارم، این دیدار از نظر روابط دوستانه ایران و ترکیه که پایه‌های آن نیم قرن پیش بین اعلیحضرت پدر تاجدار آن اعلیحضرت و آتا تورک با واقع بینی خاصی ریخته شده، به نفع هر دو ملت افق‌های نوینی خواهد گشود و امکانات جدیدی فراهم خواهد کرد.
- اعلیحضرتا!
- تثبیت و تقویت منافع مشترک ترکیه و ایران نه تنها به سود کشورهای ما است، بلکه از نظر تأمین صلح پایدار در خاورمیانه، یعنی منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، بسیار مؤثر خواهد بود. سازمان پیمان مرکزی و همکاری عمران منطقه‌ای که به اتفاق دوست و هم پیمان دیگرمان پاکستان در آنها عضویت داریم، در راه ادامه صلحی که منطقه ما محتاج آن است، سهم بسزایی داشته‌اند. ترکیه کشوری است که برقراری صلح و امنیت در جهان را اساس سیاست خارجی خود تلقی می‌کند و همواره از اصل حل اختلافات از طریق صلح‌جویانه و بدون توسل به زور دفاع کرده است. از این جهت، معتقدیم در مورد حل اختلافات خاورمیانه پیش از احساسات، باید خردمندی و دوراندیشی حاکم باشد و با اعتقاد بر این اصل عقیده داریم که راه‌حلی جز استرداد مناطق اشغال شده به اعراب و تأمین حقوق مشروع مردم فلسطین نمی‌تواند صلح پایداری در منطقه فراهم نماید و با توجه به این اعتقاد است که در این مسئله از دنیای عرب پشتیبانی می‌کنیم.
- اعلیحضرتا!
- حل اختلافات بین دوستان و همسایگان از طریق مذاکره همواره باعث خوشوقتی فراوان ما بوده است. توافقی که در نتیجه سیاست خردمندانه آن اعلیحضرت مدت کوتاهی پیش به منظور بهبود روابط ایران با کشور دوست همسایه‌مان عراق حاصل شد، ما را عمیقاً خوشحا ل ساخت. پیش از آنکه به سخنانم پایان دهم می‌خواهم به مسئله قبرس که صلح منطقه را به مقیاس وسیعی در معرض تهدید قرار داده و برای ترکیه حائز اهمیت خاصی است، اشاره نمایم. همچنانکه آن اعلیحضرت آگاهند، ترکیه قصد آن را ندارد که قبرس را به خاک خود ملحق کند. ترکیه از حق خود برای جلوگیری از الحاق جزیره به دست رهبر جامعه یونانی قبرس به خاک کشور دیگری دفاع می‌کند. بعد از آنکه جزیره قبرس به صورت کشور مستقل درآمد، ترک‌های جزیره در معرض سختی‌های غیر قابل تصوری قرار گرفتند. تز ما در قبرس مبنی بر این است: ترک‌های جزیره باید به زندگی خود به نحوی که شایسته حیثیت و حقوق بشری باشد ادامه دهند و جزیره متشکل از حکومت‌های فدرال ترک و یونانی باشد و به صورتی یک جمهوری مستقل و بی‌طرف در آید تا امنیت هیچکدام از کشورهای ذیعلاقه و موجود در منطقه را تهدید نکند. برای من باعث خوشوقتی خاصی است که خاطرنشان سازم، تفاهم کاملی که دولت آن اعلیحضرت در مذاکرات بین‌المللی نسبت به تز ترکیه نشان داده‌اند، پشتیبانی از این تز، علاقه و تحسین ملت ترک را برانگیخته است.
- اعلیحضرتا!
- تماس‌هایی که در سال‌ها و ماه‌های اخیر در سطوح مختلف بین دو کشور انجام گرفته و مذاکراتی که میان نمایندگان بخش‌های دولتی و خصوصی جریان دارد، با این دیدار ثمراتی مشخص‌تر و نمایان‌تر خواهد داشت. بار دیگر می‌خواهم تأیید کنم که رهبری خردمندان آن اعلیحضرت که از سال‌های دراز پیش آغاز شده و تجربیات سیاسی و اقتصادی شما سرنوشت تاریکی را که ایران در آغاز قرن با آن مواجه بود بکلی تغییر داده و این تحول همچنانکه در آغاز سخنانم به آن اشاره کردم ترکیه را که دوست قدیمی ایران است و کشوری است که با کشورهای شما ارزش‌های معنوی مشترک دارد و دارای سیاست جهانی مشابهی است، بسیار خرسند و مسرور ساخته است.
- از بیانات بسیار محبت‌آمیزی که نسبت به من و همسرم بیان فرمودید بار دیگر تشکر می‌کنم و سلامت و سعادت اعلیحضرت و علیاحضرت شهبانو، ملت ایران و همچنین دوستی و رفاه دو کشور برادر ایران و ترکیه را آرزومندم.
نخستین دور گفتگوهای رهبران دو کشور
۱۳ خرداد ماه ۱۳۵۴ نخستین دور مذاکرات رهبران ایران و ترکیه انجام شد. حضرت فخری کورو تورک در ساعت ده و نیم به کاخ نیاوران آمدند. در ورودی کاخ شاهنشاه آریامهر به پیشباز آمدند. دیدار شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت ترکیه ۴۵ دقیقه به درازا کشید و پس از آن گفتگوها در پیشگاه شاهنشاه و پرزیدنت کورو تورک و با بودند مقامات ایرانی و ترک ادامه یافت. در این گفتگوها از ایران، عباسعلی خلعتبری وزیر امور خارجه، فریدون مهدوی وزیر بازرگانی، جمشید قریب سفیر شاهنشاه آریامهر در آنکارا، آقای ندیم معاون اقتصادی وزارت امور خارجه و از کشور ترکیه، احسان صبر چاگلایانگیل وزیر امور خارجه، آقای رحمی گمرکچی اوغلو سفیر جمهوری ترکیه در دربار شاهنشاهی، فوآد بایمر اوغلو دبیر کل دفتر رییس جمهوری ترکیه و آقای اوگوزگوکمن مدیر کل امور اقتصادی و اجتماعی وزارت امور خارجه ترکیه شرکت داشتند.
بانو امل کورو تورک همسر رئیس جمهوری ترکیه نیز پیش از نیم روز با علیاحضرت شهبانو در کاخ نیاوران دیدار کردند. در این دیدار همسران وزیران امورخارجه ایران و ترکیه و چند تن از همراهان بانو کورو تورک حضور داشتند. بانو کورو تورک پیش از این دیدار از کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پارک نیاوران بازدید کردند.
نشست علنی مجلس سنا ۱۴ خرداد ماه
حضرت رئیس جمهوری ترکیه به دعوت شاهنشاه آریامهر، در نشست علنی این مجلس سنا شرکت فرمودند. آقای مهندس جعفر شریف امامی، رئیس مجلس سنا، به همراه هیئت رئیسه این مجلس، از حضرت رئیس جمهور ترکیه پیشباز کردند. حضرت رئیس جمهور ترکیه پس از درنگ کوتاهی در اتاق مخصوص، به تالار نشست علنی سنا وارد شدند. وزیر خارجه ترکیه و دیگر همراهان پرزیدنت نیز همراه ایشان بودند.
پس از نشستن پرزیدنت ترکیه در جایگاه مخصوص، شریف امامی رییس مجلس سنا در سخنانی گفت:
- حضرت فخری. ث. کورو تورک رئیس جمهوری ترکیه. موجب کمال خوشوقتی است، امروز هنگامی مجلس سنای ایران تشکیل یافته که آن حضرت با تشریف‌فرمایی خود و حضور در جلسه، یادگاری تاریخی و نشانه‌ای از دوستی و برادری دو ملت در تاریخ سنای ایران باقی خواهند گذاشت. بنابراین، وظیفه خود می‌داند که از طرف خود و نمایندگان مجلس سنا ورود آن حضرت را به مجلس سنا تبریک عرض کند و از صمیم قلب برای وجود شریفی که از شخصیت‌های ممتاز و از میهمانان عزیز و گرانقدر شاهنشاه آریامهر هستید خیر مقدم و خوش‌آمد بگوید.
- خوشبختانه مناسبات دیرین دوستی و برادری بین ملت ایران و ترکیه که مرحله نوین آن در دوران قائد بزرگ کشور شما، حضرت کمال آتا تورک بنیان‌گذار ترکیه نوین و اعلیحضرت رضاشاه کبیر بنیان‌گذار ایران نوین در محیط صفا و مودّت و برادری آغاز گردید، در طول سال‌های اخیر روزبروز گسترش و استحکام بیشتری یافته است. بعلاوه، از وقتی که سازمان‌های پیمان مرکزی و عمران منطقه‌ای بین ملت‌های ما و شما و برادر دیگرمان پاکستان بوجود آمده و ما را با همبستگی‌های استوار در مقابل مسائل و حوادث جهانی به صورت ملتی واحد در آورده، این روابط و علائق بطور محسوس روز افزونتر شده است و حقیقتاً جای کمال خوشوقتی است که همکاری‌های صادقانه و مناسبات دوستانه بین ملت‌های ما به سهم خود نتایج ثمربخشی از لحاظ حفظ صلح جهانی بخصوص در این نقطه حساس از لحاظ امنیت در بر داشته است. بدون شک، آمد و رفت رجال و شخصیت‌های دو کشور، بویژه تشریف‌فرمایی شخصیتی ممتاز و عالی قدر مانند آن حضرت، در تحکیم مبانی دوستی و برادری دو ملت که دارای هدف‌های مشابه و مشترکی هستند اثرات نیکویی ببار خواهد آورد. امیدوارم مسافرت بهجت اثر حضرت رئیس جمهوری ترکیه و این نخستین دیدار دوستانه اثرات عمیق‌تری در توسعه و تحکیم و تقویت روابط دوستی و برادری که تاکنون با استواری پیشرفته است، باقی گذارد و در مدت اقامت در کشور ما که در حقیقت به منزله خانه ثانوی خودتان ا ست، کاملاً به وجود شریف خوش بگذرد و با خاطره‌ای شاد و تندرستی کامل به کشور عزیزتان که مورد علاقه قلبی ملت ایران است، مراجعت فرمایید. موقع را مغتنم می‌شمارد به نمایندگی ملت ایران استدعا می‌نماید که همگام ورود به خاک پاک میهن عزیز خود احساسات بی‌شائبه و درودهای گرم برادرانه مردم سرزمین ما را ضمن آرزوی سعادت و رفاه و موفقیت به ملت رشید و شجاع ترک ابلاغ فرمایید.
میهمانی شام پرزیدنت فخری کوروتورک و بانو به سرفرازی اعلیحضرتین کاخ گلستان
شبانگاه شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو، در میهمانی شامی که پرزیدنت فخری کورو تورک و همسرشان به افتخار اعلیحضرتین در کاخ گلستان برگزار کردند شرکت نمودند. امیر عباس هویدا نخست‌وزیر نیز افتخار بودن در این میهمانی را دارد. بر سر میز شام پرزیدنت ترکیه سخنانی ایراد نمود:[۳]
- اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران، آقایان محترم،
- علیاحضرت شهبانو!
- نخست می‌خواهم مراتب خوشوقتی خود و همسرم را از اینکه امشب اعلیحضرتین چنین افتخاری را به ما داده‌اند، بیان کنم. میهمان‌نوازی گرم و برادرانه‌ای که از لحظه ورود به تهران نسبت به من و همسرم و همراهانم ابراز شده است، خود نشان می‌دهد که رشته‌های پیوند دوستی بین دو کشور ما تا چه حد نیرومند است.
- اعلیحضرتا،
- دیدار ما، تماس‌ها و مشاهدات ما در من این اعتقاد را بوجود آورده که به موازات پیوندهای معنوی مشترک با توجه به منافع واحدی که در قبال شرایط متغیر جهان داریم، توسعه دوستی ترکیه و ایران امروز بیش از پیش برای هر دو کشور و صلح منطقه مفید خواهد بود. ایمان دارم که ترکیه و ایران به عنوان دو کشور همسایه- دوست و متفق و در حال پیشرفت در شئون اقتصادی و بازرگانی و فنی- باید همکاری‌های خود را توسعه دهند و در این راه اشتراک مساعی داشته باشند. هر چه بر این میراث مشترک و پرافتخاری که تاریخ نصیب ما کرده است اضافه کنیم، ملت‌های ما را بیشتر به همدیگر نزدیک خواهد کرد. لازمه همسایگی و دوستی و همچنین هدف دائمی ترکیه بر این است که تماس های نزدیک و همکاری های بین دو کشور تقویت شود و هر چه بیشتر توسعه یابد. مشاهده این آرزو در کشور برادر ما ایران که حاصل مذاکرات ما با اعلیحضرت می باشد، ما را جداً بسیار خوشحال کرده است.
- سلامت شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو و رفاه و سعادت ملت برادر ایران و گسترش دوستی دو کشور را آرزو می کنم.
بیانات اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان پرزیدنت ترکیه در میهمانی شام به سرفرازی اعلیحضرتین کاخ گلستان ۱۳ خرداد ماه ۱۳۵۴ [۴]
- یک بار دیگر خوشوقتی خود و ملت ایران را از تشریف‌فرمایی آن حضرت و بانو به کشور ایران ابراز می‌دارم. احساساتی که نسبت به ملت ایران و کشور ایران در بیاناتتان اظهار فرمودید، عیناً احساسات متقابل ما و ملت ایران نسبت به شما و ملت ترکیه است. در این دنیای پر تحول، که دنیای کهنه باید جای خود را به دنیای جدید، دنیایی که امیدواریم بر اصول حق و عدالت استوار باشد، واگذار کند، ما باید با هم وارد این دنیای جدید شویم.
- همانطور که در حال حاضر منافع عالیه دو کشور ما تا این حد به هم نزدیک است، یقین دارم که در آینده نیز منافع دو ملت ما از هم جدا نخواهدبود.
- بدیهی و طبیعی است که بین دو کشور ما روابط فرهنگی، بازرگانی، اقتصادی و حتی روابط دوستانه دیگر به حد اعلای خود حفظ شده‌است.
- اطمینان دارم که مسافرت آن حضرت به ایران قدم دیگری در تحکیم باز هم بیشتر روابط برادری بین دو ملت ایران و ترک خواهدبود.
- سلامت حضرت رئیس جمهوری ترکیه و بانو کروتورک، همچنین سعادت و رفاه ملت نجیب ترک و دوستی خلل‌ناپذیر بین دو کشور را آرزو می‌نمایم.
مصاحبه همایونی با روزنامه نگاران ترکیه
مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با روزنامه‌نگاران ترکیه ۱۶ خرداد ماه ۱۳۵۴[۵]
- منع ارسال اسلحه به ترکیه
- ما همواره نگرانی عمیق خود را از منع صدور اسلحه از جانب امریکا به ترکیه ابراز کرده‌ایم و امیدواریم که این ممنوعیت به زودی برطرف شود. فکر می‌کنم که سنای امریکا تاکنون این منع را لغو کرده‌باشد و کنگره نیز به زودی چنین خواهدکرد.
- ایران مسلماً به قدرت نظامی ترکیه، که همسایه و متحدش است، بسیار علاقمند است. ما مشغول بررسی کلیه راه‌های ممکن برای حل مسائل ترکیه درصورت مواجه شدن این کشور با مسائل مهم هستیم. دفاع و نیرومندی ترکیه برای ایران حائز نهایت اهمیت است.
- راه‌های ارتباطی ایران
- دسترسی به راه دریایی کوتاهی برای رسیدن به اروپا برای کشور ما حائز اهمیت است. مصر با نهایت محبت به ما اعلام کرده‌است که آماده است در سواحل خود در مدیترانه، بنادر آزاد و حتی یک فرودگاه در اختیار ایران بگذارد. از این رو بدیهی است که این تحولات برای ایران بسیار اهمیت دارد، اما واردات و صادرات کشور ما به قدری وسیع است که بنادر خلیج فارس برای پاسخگویی نیازهای کشور ما کفایت نمی‌کند. به همین جهت است که ما برای راه‌های ارتباطی کشورمان از طریق ترکیه به سراسر اروپا، چه به وسیله کشتی از دریای مدیترانه، چه به وسیله راه‌آهن از استانبول، اهمیت فوق‌العاده‌ای قائل هستیم. به علاوه ما از تسهیلات ترانزیتی از طریق شوروی برخورداریم. به این ترتیب همانگونه که گفتم، راه‌های ارتباطی میان ایران و سایر قسمت‌های جهان برای ما اهمیت حیاتی دارد و مسلماً گشوده‌شدن آبراه سوئز نیز برای ما حائز نهایت اهمیت است.
- آبراه سوئز و بهای نفت
- امکان کاهش بهای نفت با گشوده‌شدن آبراه سوئز بستگی به نحوه عمل شرکت‌های بزرگ نفتی دارد، لیکن بیشتر محصولات نفتی به وسیله نفتکشهای کوه‌پیکر حمل می‌شود، که اجباراً دماغه امید نیک را دور می‌زنند.
- حمایت ایران از ترکیه
- گله‌های من در مصاحبه با یکی از روزنامه‌نگاران ترک در پاسخ به برخی از روزنامه‌های ترکیه بود که نوشته‌بودند: ایران به وظیفه خود نسبت به کشور دوست ترکیه عمل نمی‌کند. من در پاسخ کسانی که با آن لحن درباره دوستی ایران و ترکیه صحبت می‌کردند، گفتم که دوستی باید دوجانبه باشد. من حتی اضافه کردم که ایران همیشه و در هر مورد که امکان داشته‌باشد، دوستی خود را نسبت به ترکیه، به ویژه در زمینه سیاست خارجی دو کشور، نشان داده‌است. ایران دربست از سیاست ترکیه درمورد مسئله قبرس پشتیبانی کرد و در هر موقعیتی که ترکیه در صحنه سیاست جهان دست به اقدامی زده‌است، ما بدون اینکه مقاصد آن کشور را جویا شویم، از آن پشتیبانی کردیم. بدیهی است که موافقتنامهای که امروز امضا شد، گام مثبتی در جهت تحکیم پیوندهای دو کشور است و گام مثبت و دو جانبه‌ای برای توسعه دوستی دو کشور به شمار می‌رود و همانطور که قبلاً اشاره کردم، این گام سرآغاز گسترش و استحکام روابط دو کشور محسوب می‌شود.
- و اما درمورد حمل نفت ایران به اروپا، قبل از استقرار صلح واقعی میان دوستان عرب و اسرائیل، به نظر می‌رسد که حمل و نقل از طریق ترکیه، که متحد و همسایه ما است، به اروپا امن‌تر از راه‌های دیگر است. البته جنبه‌های اقتصادی آن را باید اقتصاددانان مورد بررسی قرار دهند. لیکن از لحاظ امنیت، بدون شک هر چه از طریق ترکیه حمل شود، مسلماً از امنیت بیشتری برخوردار است.
- ایران و کردهای عراق
- ایران هرگز از فکر ایجاد یک کشور مستقل کُرد پشتیبانی نکرده‌است. موقعی که در روابط ایران و عراق مشکلاتی وجود داشت، ایران تنها از نوعی خودمختاری برای کردهای عراق که خود عراقی‌ها در فرمان یا قانون یازدهم مارس اعلام کرده‌بودند، صحبت می‌کرد. ما هرگز خواهان چیزی جز نوعی خودمختاری داخلی برای کردهای عراق نبوده‌ایم، بنابراین ایران هرگز از جنبش به اصطلاح استقلال‌طلبی کردهای عراق پشتیبانی نکرده‌است.
همکاری‌های اقتصادی میان ایران و ترکیه
۱۶ خرداد ماه ۱۳۵۴ در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و رئیس جمهوری ترکیه قراردادهای اقتصادی و فنی از سوی وزیران خارجه دو کشور دستینه شد. در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و حضرت رئیس جمهوری ترکیه وزرای خارجه دو کشور موافقت‌نامه همکاری‌های فنی و اقتصادی جدیدی را دستینه کردند. پس از دستینه قرارداد، آقای احسان صبری چاگلایانگیل وزیر خارجه ترکیه از حضور شاهنشاه ایران و رئیس جمهوری ترکیه در آیین دستینه کردن قرارداد سپاسگزاری کرد و قرارداد را «سرآغاز عصر جدید بین دو کشور» خواند. آقای عباسعلی خلعتبری وزیر خارجه ایران نیز از حضور رهبران دو کشور سپاسگزاری نمود و گفت: قراردادهایی که امضاء شد دو کشور را برای یک همکاری وسیع اقتصادی متعهد می‌کند.
پس از سخنان وزیران امورخارجه ترکیه و ایران، شاهنشاه چنین فرمودند:
- آقای رئیس جمهوری، بانوان، آقایان.
- این فرصتی بسیار دلپذیر برای من است که قراردادهای همکاری اقتصادی و فنی میان ایران و ترکیه در حضور رئیس جمهوری ترکیه به امضاء رسید. البته این طبیعی است که چنین روابطی میان ما وجود داشته باشد، لکن باید بگویم به عقیده من این فقط آغازی است که ما به نحوی عمیق‌تر و مستحکم‌تر آن را ادامه می‌دهیم. آقای رئیس جمهوری در ضمن آنکه برای شما و دولت وقت ترکیه بهترین و کامل‌ترین موفقیت‌ها و برای کشور ما عالی‌ترین پیشرفت‌ها و خوشبختی و رفاه را آرزو می‌کنم، به موفقیت ملت نجیب ترکیه به دوستی تاریخ و برادرانه میان دو ملت ایران و ترکیه درود می‌فرستم.
سخنان رئیس جمهوری ترکیه- پس از بیانات شاهنشاه آریامهر حضرت فخری کورو تورک رئیس جمهوری ترکیه طی سخنانی چنین گفتند:
- از اینکه می‌بینم در آخرین روز دیدارم از ایران که با قبول دعوت صمیمانه رئیس کشور ایران، اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر از کشور زیبای ایران به عمل آوردم، در پیشگاه شاهنشاه آریامهر و من قراردادی بین دو کشور ایران و ترکیه از طرف مقامات دو دولت امضاء می‌شود، مسرور و خوشحال هستم. امیدوار و آرزومندم که این قراردادها کمک شایانی به پیشرفت دو کشور کرده و موجب تغییرات در وضع گوناگون آنان گردد. همچنین امیدوارم که این قراردادها به مقیاس وسیعی در پیشرفت این دو کشور و پشتیبانی آنها از همدیگر سودمند واقع شود. با این افکار و نظرات برای شاهنشاه آریامهر سلامت و برای ملت ایران خوشبختی و رفاه و استحکام بیشتر دوستی میان ملل ایران و ترکیه و آرامش و امنیت منطقه را آرزو می‌کنم.
در این هنگام شاهنشاه آریامهر و حضرت رئیس جمهوری ترکیه در مصاحبه با خبرنگاران مطبوعات ایران و ترکیه شرکت فرمودند و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ گفتند. یکی از خبرنگاران ترکیه نظر شاهنشاه را در مورد قطع تحویل اسلحه از سوی آمریکا به ترکیه جویا شد.
شاهنشاه در پاسخ فرمودند: ما همواره نگرانی عمیق خود را از منع صدور اسلحه از جانب آمریکا به ترکیه ابراز کردیم و امیدواریم که این منع بزودی برطرف شود. فکر می‌کنم که سنای آمریکا تاکنون این منع را لغو کرده باشد و کنگره نیز بزودی چنین خواهد کرد. ایران مسلماً به قدرت نظامی ترکیه که همسایه و متحدش است، بسیار علاقمند است و ما مشغول بررسی کلیه راه‌های ممکن برای حل مسائل ترکیه در صورت مواجه شدن ترکیه با مسائل هستیم. دفاع و نیرومندی ترکیه برای ایران حائز نهایت اهمیت است.
یکی از خبرنگاران ترکیه با اشاره به گشایش آبراه سوئز گفت: آیا بطور کلی بازگشوده شدن این آبراه به سود ایران است؟
شاهنشاه در پاسخ فرمودند: مسلماً دسترسی به راه دریایی کوتاه‌تری به اروپا برای کشور ما حائز اهمیت است و مصر با نهایت محبت اعلام کرده است که آماده است در سواحل مدیترانه‌ای خود بنادر آزاد و حتی یک فرودگاه در اختیار ایران بگذارد. از این رو بدیهی است که این تحولات برای ایران بسیار اهمیت دارد اما واردات و صادرات کشور ما بقدری وسیع است که بنادر خلیج فارس برای پاسخگویی نیازهای کشور ما کفایت نخواهد کرد. به این سبب است که ما برای راه‌های ارتباطی کشورمان از طریق ترکیه به سراسر اروپا چه بوسیله کشتی از دریای مدیترانه و چه بوسیله راه‌آهن از استانبول اهمیت فوق‌العاده‌ای قائل هستیم. بعلاوه، ما از تسهیلاتی نیز از طریق شوروی برخورداریم. به این ترتیب، همانطور که گفتم، ما به راه‌های ارتباطی گوناگون میان ایران و سایر قسمت‌های جهان نیاز داریم و مسلماً بازگشوده شدن آبراه سوئز نیز برای ما بسیار اهمیت دارد.
یکی دیگر از خبرنگاران ترکیه از شاهنشاه سئوال کرد: آیا به عقیده آن اعلیحضرت بهای نفت پس از بازگشوده شدن آبراه سوئز کاهش خواهد یافت؟
شاهنشاه پاسخ فرمودند که این امر بستگی به نحوه عمل شرکت‌های بزرگ نفتی دارد، لکن بیشتر محمولات نفتی بوسیله نفتکشهای کوه‌پیکر حمل می‌شوند که اجباراً دماغه امید نیک را دور می‌زنند.
یکی از خبرنگاران ترکیه با اشاره به اظهارات شاهنشاه در مصاحبه قبلی معظم‌له با سردبیر یکی از روزنامه‌های ترکیه سئوال کرد که آیا امضاء موافقت‌نامه جدید دو کشور، دوستی دو کشور را بیش از پیش دوجانبه ساخته است؟ این خبرنگار سئوال دیگری مطرح کرد و پرسید: آیا به نظر شاهنشاه از لحاظ حمل و نقل نفت امنیت خلیج فارس بیشتر اهمیت دارد یا امنیت دریای مدیترانه؟
شاهنشاه در پاسخ فرمودند: در مورد پرسش نخست شما باید بگویم که گله من در مصاحبه‌ام در پاسخ به برخی از روزنامه‌های ترکیه بود که می‌گفت، ایران به وظیفه خود نسبت به کشور دوست ترکیه عمل نمی‌کند. بنابراین، در پاسخ به کسانی که با این لحن درباره دوستی ایران و ترکیه صحبت می‌کردند بود که گفتم دوستی باید دوجانبه باد. منتهی اضافه کردم که ایران همیشه و در هر مورد که امکان داشته باشد دوستی خود را نسبت به ترکیه و بویژه در زمینه سیاست خارجی دو کشور نشان داده است. ایران دربست از سیاست ترکیه در مورد مسئله قبرس پشتیبانی کرد و در هر موقعیت که ترکیه در صحنه سیاست جهان دست به اقدام زده است ما بدون اینکه مقاصد آن کشور را جویا شویم از آن پشتیبانی کردیم. بدیهی است که موافقتنامهای که امروز امضاء شد، گام مثبتی در جهت تحکیم پیوندهای دو کشور است و گام مثبت و دوجانبه‌ای به سوی دوستی هر دو کشور بشمار می‌رود و همان طور که قبلاً اشاره کردم، این گام تنها سرآغاز گسترش و استحکام روابط دو کشور محسوب می‌شود. در مورد پرسش دوم شما باید بگویم که پیش از استقرار صلح واقعی میان دوستان عرب ما و اسرائیل به نظر می‌رسد که حمل و نقل از طریق ترکیه متحد و همسایه ما است، امن‌تر است. البته جنبه‌های اقتصادی آن را باید اقتصاددانان مورد بررسی قرار دهند. لیکن امروز در پاسخ شما باید بگویم که هر چه از طریق ترکیه حمل شود مسلماً از امنیت برخوردار است.
یکی از خبرنگاران ترکیه از شاهنشاه پرسید که آیا موافقت‌نامه‌های ایران و عراق به منزله پایان کار کُردهای عراق است؟
شاهنشاه در پاسخ فرمودند: هرگز به یقین نمی‌توان گفت که کار کُردهای عراق به پایان آمده است. آنچه مسلم است این است که ایران هرگز از فکر ایجاد یک کشور مستقل کُرد پشتیبانی نکرده است. موقعی که در روابط ایران و عراق مشکلاتی وجود داشت، ایران تنها از نوعی خودمختاری برای کُردهای عراق که خود عراقی‌ها در فرمان یا قانون یازدهم مارس اعلام کرده بودند صحبت می‌کرد. ما هرگز خواهان چیزی جز نوعی خودمختاری داخلی برای کُردهای عراق نبوده‌ایم. بنابراین، ایران هرگز از جنبش باصطلاح استقلال‌طلبی کُردها پشتیبانی نکرده است. ایران به ترکیه نفت و وام می‌دهد
قراردادهای اقتصادی نوین
قرارداد اقتصادی نوینی میان وزرای خارجه ایران و ترکیه دستینه شد. بر اساس این قرارداد، یک کمیسیون اقتصادی تشکیل شد و نامه‌هایی برای آغاز فعالیت فوری این کمیسیون میان دو کشور رد و بدل شد. یک پروتکل نیز بر اساس موافقت نامه همکاری اقتصادی و فنی میان دو کشور دستینه شد. در چهارچوب این پروتکل، ایران و ترکیه موافقت کردند حمل و نقل ترانزیتی بین دو کشور با همکاری یکدیگر گسترش دهند. ترکیه پذیرفته است که همه فصول جاده‌ها، خطوط راه‌آهن ،سرویس عبور و مرور از دو سوی آب، تأسیسات انبارداری را که ایران بطور منظم در ترابر ترانزیتی از آن استفاده می‌کند، باز و آماده بهره‌برداری نگهدارد.
از سوی دیگر، ایران متعهد می‌شود در این مورد با ترکیه از طریق در اختیار گذاردن اعتبار مناسب همکاری کند. در زمینه منابع کشاورزی، بازرگانی شامل موافقت‌نامه‌های درازمدت مربوط به مبادله کالا همکاری نزدیک بین دو کشور نیز برقرار خواهد شد تا به اقتضای روزافزون در سطح ملی مقابله شود. ترکیه فهرستی از طرح‌های عمده خویش را که مستلزم سرمایه‌گذاری خارجی است به ایران ارائه داد. این طرح‌ها به منظور یافتن امکان همکاری در این زمینه مورد مطالعه قرار خواهد گرفت. در رشته‌های جهانگردی که دو کشور امکانات غنی و وسیع دارند نیز همکاری بین ایران و ترکیه برقرار خواهد شد. زمینه‌های دیگر همکاری بین دو کشور عبارتند از: بانکداری، صنایع و معادن و انرژی. درباره انرژی طرفین موافقت کردند که چگونگی همکاری در مبادله انرژی را در اولین اجلاسیه کمیسیون مشترک مورد بررسی قرار دهند و این بررسی شامل تحویل نفت خام بطور مداوم و مرتب نیز خواهد بود. درباره امکانات همکاری در مبادله برق از مناطق مرزی برنامه مطالعاتی مشترکی تهیه خواهد شد.
دو کشور همچنین موافقت کردند تبادل نظرهای خود را در راه کشف امکانات همکاری بین دو کشور در امر حمل گاز طبیعی ایران به کشورهای مصرف کننده از طریق خاک ترکیه ادامه دهند. طرفین موافقت کردند خدمات مهندسی مشاور و مقاطعه‌کاری را در طرح‌های عمرانی یکدیگر تشویق کنند. طرفین با توجه بهت صمیم برای برقراری همکاری نزدیک و وسیع اقتصادی بین کشورهای یکدیگر، مسئله صنایع مشترک درباره دفاع را مورد برسی قرار دادند و تصمیم گرفتند که مطالعات مشترکی را در این زمینه به عهده بگیرند. رؤسای دو کشور مشترکاً از مقامات مربوط دو کشور خواستند هر چه زودتر جلسه کمیسیون مختلط را تشکیل دهند.
بن‌مایه‌ها
- ↑ سخنان اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در میهمانی شام به سرفرازی ورود فخری کروتورک پرزیدنت ترکیه کاخ نیاوران ۱۲ خرداد ماه ۱۳۵۴
- ↑ سخنان پرزیدنت ترکیه فخری کوروتورک در میهمانی کاخ نیاوران ۱۲ خرداد ماه ۱۳۵۴
- ↑ سخنان فخری کوروتورک پرزیدنت ترکیه در میهمانی شام به سرفرازی اعلیحضرتین در کاخ گلستان ۱۳ خرداد ماه ۱۳۵۴
- ↑ بیانات اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر در پاسخ سخنان پرزیدنت ترکیه در میهمانی شام به سرفرازی اعلیحضرتین کاخ گلستان ۱۳ خرداد ماه ۱۳۵۴
- ↑ مصاحبه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر با روزنامه‌نگاران ترکیه ۱۶ خرداد ماه ۱۳۵۴