کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
| شهبانو فرح پهلوی | کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان | درگاه محمدرضا شاه پهلوی |
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در دی ماه سال ۱۳۴۴ به ریاست عالیه شهبانو فرح پهلوی بنیان شد. ایجاد کانون به دنبال چاره اندیشی برای پر کردن هنگام فراغت گروه نوجوانان ایران و فراهم آوردن آموزش و سرگرمی برای آنها بود هم چنین در راستای فراگیر کردن کتاب خوانی بین کودکان و نوجوانان و با حمایت شرکت ملی نفت ایران و وزارت آموزش و پروش راه اندازی شد.[۱]
تا پیش از بنیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ایران برای ادبیات کودک و نوجوان جایی ویژه نبود و ادبیات کودک شامل داستان‌هایی بود که از طریق قصه‌گویی شفاهی به کودکان گفته می‌شد؛ با این کانون، برای نوشتن ادبیات کودک و نوجوان از نویسندگان، روزنامه‌ها و چامه‌سرایان (شعرا) دعوت گسترده‌ای به عمل آمد، و کانون از همکاری کشورهایی چون فرانسه، آمریکا و مجارستان (در زمینه نقاشی کتاب کودکان) بهره‌مند شد.
کانون پرورش زیر نظر هیات امنا، هیات مدیره و مدیر عامل اداره می‌شود. سازمان اداری کانون بدین قرار است: امور اداری، کتابخانه‌ها، چاپ کتاب، سینما، تاتر، فستیوال فیلم کودکان و نو جوانان، پژوهش‌های فرهنگی و هنری، آرشیو فیلم، روابط عمومی و امور تدارکات و انبار
کتاب خانه‌ها
نخستین کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پارک فرح بنیان شد و پس از آن دیگر کتابخانه‌ها در سطح شهر تهران و شهرستانها و روستاها ایجاد گردید.
کتابخانه دوم در باغشاه در انبار یک دبستان آغاز به کار کرد. کودکان با کتاب و کتابخانه‌ای که برای آنها ساخته شده بود در آغاز بیگانه بودند و رفته رفته به کتاب خوانی و کتابخانه خو گرفتند. تا سال ۱۳۵۷ بیش از بیست و نه کتابخانه ثابت، ده کتابخانه پویا (سیار) در تهران گشوده شد که بیش از ده هزار هم‌بند (عضو) و سه میلیون مراجع داشته‌است.
کتابخانه‌های کانون در تهران و شهرستانها نه تنها جایی برای خواندن و به امانت گرفتن کتاب است بلکه جایی است که کودکان و نو جوانان می‌توانند میزان آگاهی، دانش خود را بیازمایند و نوآوری‌های خود را آزمایش کنند. کتابخانه‌های کانون برای بالا بردن آگاهی نوجوانان ایران در بخش‌های گوناگون برنامه‌های جالب دارند. برنامه‌هایی دیگر به کوشش کانون برای پرورش درونداشت (استعدادهای) کودکان و نو جوانان همانند داستان‌سرایی، آشنایی به کتاب‌های نوین چاپ شده، آشنایی با شخصیت‌های علمی و هنری و تاریخی ایران و جهان، آشنایی با سرزمین‌ها و قوم‌ها و ملت‌ها و نژادها، نمایش فیلم، برنامه‌های گفتگو و انتقاد در زمینه‌های گوناگون و درباره کتاب‌های کتابخانه، مسابقه‌های هوش و آمادگی ذهن، مشاعره، شطرنج، برگزاری نمایشگاه‌های گوناگون، بازدید‌های گروهی، آموزش نقاشی، آموزش موسیقی و گروه کر بچه‌ها و آموزش فیلم سازی گسترش داده شد.
از سال ۱۳۵۱ مسابقه‌های موسیقی و هنرآموزان موسیقی و هم چنین مسابقه‌های تاتر کانون در آمفی تئاتر پارک نیاوران به نمایش گذاشته شد.
از بهار ۱۳۴۶ با آغاز کار کتابخانه کودک در بابل کتابخانه‌های دیگری نیز در سرتاسر کشور پایه گذارده شد. در کنار کتابخانه‌های تهران و شهرستانها، پروژه ایجاد کتابخانه‌های کودک روستایی نیز آغاز شد و کتابخانه‌های سیار روستایی نیز به راه افتاد. آمار نشان می‌دهد که بیش از ۱۲۷۱ روستا از این کتابخانه‌ها بهره برده‌اند.
کانون از سال ۱۳۴۸ کار خود را در استان گیلان با بنای هشت کتابخانه شهری آغاز کرد. کتابخانه‌های کانون در شهرهای رشت، لاهیجان، بندر پهلوی، غازیان، رودبار، فومن، صومعه سرا، کتالم، لشت نشا، آستانه اشرفیه، کوچصفهان، و آستارا گشوده شد. یک واحد پویای شهری و یک واحد پویای روستایی پنجاه دبستان و دبیرستان را در حومه رشت و شصت و پنج مدرسه را در شهر زیر پوشش داشت.
در کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گیلان در شهر رشت بچه‌ها موسیقی کوچسفهان، لشت نشا و موسیقی دیگر روستا‌هارا اجرا می‌کردند. نمایشگاه‌هایی که گویای زندگی مردم گیلان بود همیشه بر پا بود. در این نمایشگاه‌ها عروسک‌هایی از زنان و مردان گیلان از زن‌های کپور چالی و مردان روستایی حومه رشت و مردان چانچو به نمایش گذاشته می‌شد.
فستیوال فیلم‌های کودکان و نوجوانان
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هماهنگ با دیگر فعالیت‌ها کوشش به برگزاری فستیوال جهانی فیلم‌های کودکان و نوجوانان نمود که برای رسیدن به آرمان‌های زیر بود:
- - ساختن چشم‌اندازی کامل از فیلم‌های ویژه کودکان و نوجوانان در جهان
- - نمایش فیلم‌های برجسته از سر تا سر جهان که در آموزش و پرورش و یادگیری کودکان سودبخش باشد.
نخستین فستیوال جهانی فیلم‌های کودکان در آبان ماه ۱۳۴۵ به امر شهبانو فرح پهلوی برای کودکان آغاز شد. در آبان ماه ۱۳۵۱ هفتمین فستیوال با ۱۲۰،۰۰۰ کودک در تهران برگزار گردید. این فستیوال از سال ۱۳۵۰ در تهران و شهرستانها بر گزار می‌شد.
سینما
در سال ۱۳۴۹ مرکز سینمایی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بنیان شد که در آن فیلم‌سازان و نقاش‌های جوان آغاز به ساختن فیلم برای کودکان نمودند. بخش سینما کوشش در پیشبرد انگیزه‌ها و سازندگی اندیشه و پرورش نگرش هنری داشت. دستاورد کارهای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در درخشش فیلم‌های ساخته شده کانون پرورش، در فستیوال پنجم، ششم و هفتم فیلم‌های کودکان و نوجوانان نشان داده شد. در هفتمین فستیوال فیلم در آبان ۱۳۵۱ فیلم "سفر"، چهار جایزه و فیلم "گلباران" و "سیاه و سپید" از ساخته‌های مرکز سینمایی کانون هر یک جایزه دریافت داشتند. پیش از این فستیوال فیلم "رهایی در جهان"، برنده جایزه نخست ونیز و سانفرانسیسکو شد. فیلم "پسر و ساز و پرنده" نیز جایزه فسیتوال ونیز را از آن خود کرد.
کلاس‌های آموزش فیلم‌سازی برای کودکان و نوجوانان عضو کتابخانه‌های کانون در تهران بنیان شد و پس از نخستین دوره که یک دوره سه ماهه بود، فیلمی که یکی از تهیه‌کنندگان نوجوان کانون ساخته بود، از میان فیلم‌های فرستاده شده به " فستیوال جهانی فیلم‌های هشت میلیمتری" در شهر میلان در کشور ایتالیا برنده جایزه نخست شد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان جای کارگردانان، فیلم‌نویسان، فیلم‌سازان، فیلم انیمیشن‌سازان نامی پیش از سال‌های ۱۳۵۷ بود و شمار بسیاری از آموزش دیدگان کانون هم اکنون از نام‌های نامی در رشته خود هستند.
عباس کیارستمی یکی از کارگردانان ایران به استخدام مرکز سینمای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در آمد. وی در سال ۱۳۴۹ فیلم کوتاه "نان و کوچه" را ساخت. در سال ۱۳۵۱ فیلم "زنگ تفریح" را به روی اکران آورد و ۱۳۵۳ با ساختن فیلم "مسافر" نامی شد.
نورالدین زرین‌کلک پدر فیلم‌های انیمیشن ایران از بنیانگذاران کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.
از کارهای بهرام بیضایی که در کانون ساخته شد می‌توان "عمو سیبیلو" فیلم کوتاه، "سفر"، "رگبار"، "غریبه و مه" و "کلاغ" را نام برد. امیر نادری با "فیلم سازدهنی" ۱۳۵۲ بر ارزش کارهای کانون افزود. فرشید مثقالی در سال ۱۳۴۶ به کانون پیوست و تا سال ۱۳۵۷ فیلم‌های انیمیشن، پوستر فیلم و نگاره برای کتاب‌های کودکان کانون را ساخت که جوایز بیشماری را برد. علی اکبر صادقی با ساختن دو فیلم گلباران در سال ۱۳۵۰ و شاه خورشید ۱۳۵۳ به مرکز سینمای کانون جان داد.
آرشیو فیلم
در کنار جشنواره سینمایی که نامی‌ترین جشنواره جهانی ویژه کودکان بود، آرشیوی برای گردآوری فیلم‌های برای کودکان و نوجوانان ساخته شد تا کار نمایش فیلم‌های ارزنده هنری را به فرم گسترده‌ای برای کودکان در سر تا سر ایران آغاز کند.
آرشیو فیلم کودکان از میان فیلم‌های برگزیده در هفت فستیوال فیلم کودکان، شماری فیلم‌های بلند و کوتاه خریداری کرد و برخی ار آنان را به فارسی برگردانده شد. این فیلم‌ها در روزهای تعطیل برای تماشاگران خردسال در تهران و شهرستانها به نمایش گذاشته شد.
تاتر
مرکز تاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از سال ۱۳۵۰ آغاز به کار کرد. تاتر برنامه‌ایی از کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که همواره در حال گسترش بوده و در راه پرورش انگیزه و درونداشت فرهنگی کودکان گام بر می‌دارد. برنامه‌های فشرده و گسترده‌ای پایه ریزی شده‌است تا نمایش‌هایی از سوی کودکان برای کودکان به روی سن به رود.
پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی
مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی در آغاز کار خود در سال ۱۳۵۰ کوشش کرد تا پایه‌های اساسی و استواری را برای برنامه فرهنگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بیابد. مرکز پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی کار خود را از راه بررسی نظری و عملی، پرسش‌نامه‌ها، مشاهده و گفتگوهای رو در رو انجام می‌دهد.
این مرکز دارای نه گروه پژوهشی است که در زمینه‌های برنامه‌ریزی فرهنگی، وسایل ارتباط گروهی در جامعه، محتوای سازمان آموزشی، دامنه از خود بیگانگی، میزان سنت گرایی و نوگرایی یا نوخواهی در جامعه، هنرهای بومی و قومی کار می‌کنند.
چاپ کتاب
سازمان چاپ کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با چاپ کتاب "دخترک دریا" ترجمه شهبانو فرح پهلوی در زمستان ۱۳۴۵ بنیان شد. کتاب‌های چاپ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۳ بیست و هشت جایزه ملی و جهانی را برد. جایزه در نمایشگاه‌های کتاب در یونسکو، بولونی، براتیسلاوا، سندیکای چاپگران ژاپن و شورای کتاب کودک برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان افتخار آفرین بود.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تا سال ۱۳۵۸ زیر نظر هیات امنا، هیات مدیره و مدیرعامل فعالیت می‌کرد، تا این که بر اساس نشست ۳۱ اردیبهشت ۱۳۵۹ شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران اساسنامه کانون با دگرگونی‌هایی تصویب شد و به صورت یک شرکت دولتی، ابتدا نظارت آن به وزارت فرهنگ و آموزش عالی و سپس به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد.
منابع
- ↑ انتشارات دفتر مخصوص شهبانو، تهران، ۱۳۵۴، ص.۱۰۲ - ۱۰۸