نامه احمد قوام نخست‌وزیر ایران به وزارت تجارت خارجی شوروی درباره آسیب‌های جنگ، بدهی‌های شوروی به ایران و یازده تن طلای ایران ۱ اسفند ۱۳۲۴
| اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی | نجات آذربایجان | درگاه:محمدرضا شاه پهلوی |
نامه احمد قوام نخست‌وزیر دولت شاهنشاهی ایران به وزارت تجارت خارجی شوروی درباره آسیب‌های جنگ، بدهی‌های شوروی به ایران و یازده تن طلای ایران ۱ اسفند ۱۳۲۴
مسئله مالی ۱- قرارداد مالی که پایه واساس مبادله پولی دو مملکت است در دوم مارس ۱۹۴۶ خاتمه می‌یابد و وضع نهایی حاصله از قرارداد مزبور در روز سوم مارس باطلاع خواهد رسید. تکلیف زر سپرده حاصله و دولار طلب بانک ملی باید روشن و طرز پرداخت آن معین شود. آنچه که به زر طلب بانک ملی ایران می‌شود چون قانونا جزو پشتوانه اسکناس قرار گرفته‌است تکلیف آن قانونا معین است وباید بخزانه بانک ملی(قسمت نشر اسکناس) منتقل شود و راجع بطلب دولاری و پرداخت آن هم باید مذاکره لازم بعمل آید.
مسئله گمرکی و مطالبات گمرکی:
قسمت اول – موضوع پروتکل – پس از وقایع شهریور ۱۳۲۰ نمایندگی بازرگانی شوروی بدون رعایت مقررات گمرکی و انجام آئین مربوط بورود و صدور کالا در ایران اقدام بوارد نمودن وصادر کردن کالا و فروش مال التجاره روسی در بازار ایران نمود پس از هشت ماه مذاکره حاضر شدند که حقوق وعوارض گمرکی را بپردازند مشروط بر اینکه اجازه داده شود که کالاهای خود را در انبارهای مخصوص خودشان انباشته و تحویل آن بخریداران باشد و ترتیب این بود که خریدار نمونه جنس را در نزد شورویها معاینه نموده وجه را در مقابل دریافت سیاهه را بگمرک ارائه و اداره گمرک از روی سیاه پروانه ورودی بدون رؤیت کامل جنس صادر می‌نمود. مدت این قرارداد محدود بپایان جنگ و بازگشت بزمان عادی بوده‌است با وجود اینکه جنگ خاتمه یافته هنوز باتکاء آن قرارداد مقررات گمرکی رعایت نمی‌شود وبنظر وزارت دارائی ادامه این وضع مخالف استقلال گمرکی ایران است و لغو آنرا تقاضا دارد و علاوه چون مقررات همین پروتکل هم از طرف نمایندگی تجارتی شوروی رعایت نمی‌گردید در تاریخ ۲۲/۹/۱۴ وزارت دارائی از نمایندگی تجارتی شوروی تقاضا نمود پس از شصت روز از تاریخ این نامه پروتکل را خاتمه یافته تلقی نمایند.
قسمت دوم – مطالبات گمرکی.
- ۱- بنگاههای بازرگانی شوروی بابت یک درصد وشش درصد تمبر واردات مواد نفتی از تاریخ یکم اکتبر تا ۳۱ دسامبر ۱۹۴۵ مقروضند ۳۰ر۱۳۶۹۷۶۹ ریال
- ۲- بابت حقوق وعوارض گمرکی کالاهاییکه از شهریور ۱۳۲۰ تا خرداد ۱۳۲۱ از مرزها و بطرق مختلفه وارد نموده‌اند مقروضند ۰۰ر۷۱۲۱۶۶۴۳ ریال.
- ۳- کالاهای دولتی که در گمرک ضبط شده ۰۰ر۳۷۴۸۳۹ ریال.
- ۴- کالاهای متعلق به تجار که ضبط شده ۰۰ر۱۰۱۷۷۱۷۰۷ ریال.
- ۵- خسارات وارده با بنیه واموال گمرکی ۰۰ر۳۶۵۸۵۱۱ ریال.
- ۶- کرایه اماکن گمرکی در شمال که در تصرف شورویها می‌باشد ۰۰ر۵۶۵۱۴۹۳۰ ریال.
- ۷- خسارات وارده بخزانه دولت از حیث حقوق و عوارض گمرکی کالاهای موجوده در انبارهای گمرک که بوسیله نیروی شوروی مصادره شده ۰۰ر۱۸۵۵۷۳۷۷۳ ریال.
- ۸- کالاهالی صادرایت که در گمرک‌خانهای شمال از بین رفته ۰۰ر۸۷۰۲۰۰۰ ریال.
- ۹- حقوق و عوارض تقریبی کالا و مواد خوارباریکه بدون انجام آئین گمرک از مرز خارج نموده‌اند ۰۰ر۵۰۹۶۸۱ ریال.
- ۱۰- خساراتیکه بکارمندان گمرک وارد شده‌است ۰۰ر۵۳۳۷۲۴ ریال.
- ۱۱- کالاهای پایاپای آلمانی که در خاک شوروی ترانزیتی بوده و نرسیده‌است تقریبا ۰۰ر۲۲۳۰۱۱۴۰۰ ریال. چندقلم دیگر هم هست که ارقام آن بعدا در صورت لزوم داده خواهد شد.
مسائل مربوط براه‌آهن
۱- واگذاری تاسیساتی که در راه آهن نموده‌اند. مقامات شوروی تاسیساتی در طول خط آهن نموده‌اند که بشرح زیر است:
- - در بندر شاه سه اسکله بزرگ ساخته اند- در تمام طول راه عماراتی ساخته‌اند کارخانجات تعمیر موجود را توسعه داده‌اند و کلیه تاسیستایکه از لحاظ توسعه ضرورت داشته بوجود آورده‌اند.
- - نحوه واگذاری این تاسیسات باید معین شود
- – ملاک عمل واگذاری هم باید مقاوله‌نامه‌ای که برای تنظیم امور راه آهن تدوین شده قرار گیرد و
- - با امریکاییها هم راجع به واگذاری تاسیسات آنها یک سابقه عملی انجام شده‌است.
۲- خریداری وسایط نقلیه که بایران آورده‌اند واین وسایل عبارت از ده لکوموتیو و مقداری واگن است.
۳- از بابت کرایه محمولات ارتشی هم در حدود ۲۶ میلیون ریال براه آهن بدهکارند که باید تصفیه شود.
۴- راه آهن تبریز بجلفا واز صوفیان بشرفخانه را با تمام لوازم تصرف کرده‌اند و هیچگونه مداخله بمامورین دولتی ایران از اول نداده‌اند و ترتیب واگذاری آن باید داده شود. و همچنین موضوع واگذاری خطوط آهن شمال از گرمسار ببالا از یکطرف و از کرج ببالا از طرف دیگر باید عملی شود.
کارخاجات اسلحه سازی:
در مورد تفنگ و مسلسل سبک و فشنگی که بابت قرارداد اسلحه‌سازی ساخته وتحویل شده‌است مبلغ ۱۲۸۱۰۷۹۸۳ ریال ضرر خزانه دولت ایران شده‌است که تفاوت بین قیمت تمام شده برای کارخانه وقیمتی که پرداخت آن تعهد شده می‌باشد واز بابت قیمت تعهد شده هم هنوز مبلغ ۳۰۹۳۸۸۵۶ ریال نمایندگی تجارتی شوروی بکارخانجات اسلحه سازی مقروض است و جمع کلیه اقلام فوق درحدود هشتصد و سی وهشت میلیون و ۲۸۳ هزار و ششصد و شانزده ریال می‌باشد. موضوع واگذاری بقیه فلز موجود که در حدود ۶۹۰ تن می‌باشد بقیمت بین المللی امروز که تاسیس فشنگ کافی برای مسلسلهای سبکی که در کارخانه برای خود ایران ساخته شده ووعده آنهم داده شده و همچنین واگذاری چند ماشین وابزار چندی که بکارخانه داده‌اند وحقوق متخصصین فنی باید تصفیه شود. بقایای حساب معاملات برنج: اداره غله ونان وزارت دارائی انتظار دارد که بقایای حساب معاملات برنج را در تهران تصفیه نمایند. با کمال تاسف در مذاکرات اقتصادی و جواب بتذکرات ما رجال شوروی بیشتر از امور سیاسی هم کوتاه آمدند تا اینکه مجبور شدیم در تاریخ ۱۵ ماه اسفند تذکاریه دیگری بمضمون زیرین بفرستیم: آقای مولوتف کمیسر ملی امور خارجه: بطوریکه خاطر آنجناب مستحضر است قرارداد مالی که پایه واساس مبادله پولی بین دو مملکت است در دوم مارس ۱۹۴۶ خاتمه یافته‌است و طبق مقررات این قرارداد در روز سوم ماه مارس باید تصفیه نهایی وطرز پرداخت آن بعمل آید. در تاریخ ۲۰ و ۲۲ فوریه ۱۹۴۶ در نتیجه مذاکرات حضوری با آقای میکونف اینطور مقرر شد که مقدمه فهرستی از مسائل معوقه اقتصادی و مالی بین دو کشور تنظیم شده و بایشان تسلیم شود که مذاکرات اقتصادی نیز شروع گردد ودر ۲۳ فوریه این فهرست بایشان تسلیم گردید و تا امروز هیچگونه اطلاعی از ایشان دایر بشروع مذاکرات اقتصادی و مطالبات دولت ایران نرسیده‌است. اینک چون پایان قرارداد مالی فرا رسیده‌است لازم میدانم وضع نهایی این حساب را بطوریکه بانک ملی ایران تلگرافا اطلاع می‌دهد باستحضار جنابعالی برسانم طلب بانک ملی ایرن از بانک دولت شوروی تا آخر دوم مارس بشرح زیر است: ۱- طلب بطلا که مقدار آن ۱۰۱۱۹۰۶۰۷۰۰۱۳ بیلیون گرم خالص است وارزش آن بنرخ رسمی بانک ملی ایران معادل است با ۹۸ر۱۲۵۹۸۶۶۲ دلار. ۲- و طلب بدلار که معادل است با ۸۷۳۲۴۳۸ دلار. این طلا طبق قانون زر امانت بانک ملی (قسمت نشر اسکناس) در بانک دولتی شوروی است و پشتوانه قانونی اسکناس ایران محسوب می‌شود باید عین آن بخزانه بانک ملی ایران (قسمت نشر اسکناس) منتقل شود و پرداخت طلب دلاری بانک ملی ایرانهم هر چه زودتر بعمل آید.
در اینموقع لازم میدانم که خاطر آنجناب را بطور کلی از مساعدتهای اقتصادی که دولت ایران بدولت دوست وهمجوار شوروی نموده و خسارات هنگفتی را که دراین راه تحمل نموده‌است یادآورشوم. در زمستان ۱۹۴۲ که ملت ایران دچار کمبود محصول و قحطی شدید بود قراردادهایی راجع به تهیه و تسلیم بیش از شصت هزار تن مواد خوراباری با نمایندگی تجارتی شوروی در ایران منعقد نمود که بیش از سیصد میلیون ریال خزانه دولتی ایران از بابت آن متضرر گردید در ۱۹۴۳ قراداد سی وشش هزار تن برنج منعقد کرد که در حدود سیصد میلیون ریال ضرر و خسارت انجام آنقرارداد شد. در اجرای قرارداد اسلحه سازی دولت ایران در حدود صد وسی میلیون ریال خسارت دیده‌است وهنوز هم از بابت قیمتی که خود نمایندگی تجارتی شوروی تعیین و تحمیل نموده مبلغ سی میلیون ریال بدهکار است.
نمایندگی تجارتی شوروی از بعد از وقایع شهریور استقلال گمرکی ایران را نقض کرده وبرای مدت هشت ماه تمام از پرداخت کلیه حقوق و عوارض گمرکی خودداری نمود و بدا هم وزارت دارائی را تا خاتمه جنگ مجبور بانعقاد واجرای پروتکلی نمود که اجناس واردات شوروی تحت حفاظت خود نمایندگی تجارتی شوروی در انبارهای خودشان قرار گیرد ودر ضمن عمل حتی بمقررات همان پروتکل هم عمل ننمود. و با وجود اینکه امروز جنگ تمام شده‌است باز هم بمقررات تعرفه گمرکی ایران تمکین نکرده و بهمان نقض استقلال گمرکی ایران کماکان ادامه می‌دهد. در تمام طول مدت جنگ نمایندگی تجارتی شوروی کلیه ورادات خود را بحداعلای قیمت بازار سیاه بفروش رسانده واز کمک بدولت ایران در تنزل قیمتها ازراه فروش اجناس انحصاری از قبیل قند وشکر و قماش و سایر کالاها خودداری نمود در عین حالیکه سایر متفقین ایران بمقررات انحصاری تجارت ایران احترام گذاشته و قندو قماش و سایر کالاهای خود را بقیمتهای بین المللی بدولت ایران عرضه می‌داشتند و خریدهای خود را هم از بازار سیاه می‌نمودند نمایندگی تجارتی شوروی قند و شکر را تا کیلوئی صدو چهل ریال و قماش را تا متری ۷۰ الی ۸۰ ریال بفروش میرساند واز اینرو اقدامات دولت ایران در جلوگیری از بازار سیاه واجرای تثبیت قیمتها همیشه بی نتیجه می‌گردید و علاوه ضبط اموال دولتی وتجار ایران، چه در بنادر و گمرکات و چه اجناسی که ترانزیتی بوده یکی از اقلام مهم مطالبات دولت وملت ایران است که در موقع مقتضی باید مورد بحث واقع شود. دولت ایران نظر بلزوم حفظ مراتب دوستی صمیمی و همجواری انتظار داشت از تعقیب این نقض قوانین و مقررات خودداری شود و امیدوار بود که بعد از خاتمه جنگ نمایندگی تجارتی شوروی تغییر رویه داده و نه تنها اوضاع را بصورت عادی برگرداند بلکه کلیه خسارات وادره را نیز جبران نماید ونیز باید گفته شود که نسبت بهرگونه تذکر رسمی هم که در این موارد داده می‌شد توجهی معطوف نمی‌گردید ذکر مختصر فوق از جریان اوضاع اقتصادی برای اینست که خاطر آن جناب را کاملا متوجه سازم که دولت و ملت ایران در طول مدت جنگ صمیمانه در راه دوستی با دولت همجوار اتحاد جماهیر شوروی از هر گونه کمک و فداکاری مضایقه نکرده‌است و خسارات و فداکاریهایی که تحمل کرده‌است فوق استطاعت بنیه مالی و اقتصادی ملت ایران بوده‌است و تحمل این فداکاریهای طاقت فرسا در ملت ایران انتظارات زیادی را برای آتیه از کمک اقتصادی متقابل دولت دوست و همجوار شوروی ایجاد کرده‌است. بجرأت می‌توان گفت نظیر این کمکهای اقتصادی ملت ایران و فداکاریهایی که در راه دوستی صمیمی با اتحاد جماهیر شوروی متحمل شده‌است با مقایسه وضع اقتصادی ایران با سایر ملل در این جنگ جهانی بی نظیر و بی سابقه می‌باشد این فداکاریها و خسارات هنگفت است که مرا وادار می‌نماید که تقاضا نمایم مقرر دارند بتذکاریه ۲۳ فوریه که متضمن فهرست مسائل معوقه اقتصادی و مالی بین مملکت است و به آقای میکونف تسلیم شده ترتیب اثر داده ودر حل این مسائل مهم واساسی اقدام فرمایند و همچنین بانک دولت شوروی در پراخت طلب بانک ملی ایران طبق مقررات پیمان مالی عمل نموده و تعهدات خود را محترم شمرده واجرا نماید. توجه مؤثر و اساسی آن جناب در مسائل معوقه اقتصادی چگونگی اهمیت کمکهای اقتصادی ومالی ایران را بدولت اتحاد جماهیر شوروی بر جنابعالی روشن خواهد ساخت و یقین دارم که به بسیاری از توهمات مربوط بوجود احساسات غیردوستانه در ایران نسبت باتحاد جماهیر شوروی هم خاتمه خواهد داد.
در پایان خواهشمندم احترامات فائقه اینجانب را نسبت بخود قبول فرمایند.
احتیاج بذکر نیست اینگونه مطالبات از بابت حداقل وجوهی بود که در دفاتر ما ضبط و ثبت شده بود و ما میدانیم این خسارات کسریست از کسور زیانهای بیکرانی که از حیث نقل مواد خواربار واغنام واحشام و میوه و ماهی و محصولات دیگر وایراث تخریبات و استعمال خطوط راه آهن و سایر وسایل نقلیه وبریدن جنگلها واستفاده از کارخانه‌ها وانواع زیانهای دیگر در تمام نواحی اشغال شده که از کنترل دولت کاملا خارج شده بود عاید کشور ما گردید امید واثق دارم بتدریج منابع ثروت عالم در نتیجه تامین یک صلح پایدار بین‌المللی توسعه یابد و حسن تفاهم و همکاری واقعی در جهان جای سوء ظن و بدگمانی و سوءاستفاده را بگیرد تا کشور ما نیز بحق مسلم خود برسد و خساراتش جبران گردد و مردم با آسایش خیال بهمکاری با متفقین محترم خود بخصوص همسایگان قیام نماید بعد از این مراسلات که عین آنها بعرض مجلس رسید و مذاکراتیکه کاملا و بی کم و زیاد در حدود مطالب همین تذکاریه‌ها جریان داشت چنانکه در بالا هم گفتم بعد از وداع ژنرالیسم ورجال شوروی صبح روز ۱۶ اسفند از مسکو بسوی تهران رهسپار و در روز ۱۸ وارد شدیم و آخرین جمله ایکه در ایستگاه مسکو از آقای مولوتف شنیدم این بود که گفتند امیدوارم روابط بین شوروی و ایران رفته رفته بهتر خواهد شد. این جمله برای همه ماها بهترین بدرقه بود زیرا آرزوی قلبی ما همان بوده‌است وهست ۰۰۰
اکنون اجازه می‌خواهیم بقیه گزارش مذاکرات ومراسلات فیمابین را از تاریخ مراجعت بطهران تاکنون بطور خلاصه باطلاع نمایندگان محترم برسانم.
بعد از ورود چون دوره مجلس چهاردهم به پایان رسید بدیهی است اولین وظیفه دولت به حکم قانون اساسی این بود که بیدرنگ مقدمات انتخابات دوره پانزدهم را فراهم نماید تادوره فترت پیش نیاید ولی با کمال تاسف اوضاع آشفته آذربایجان و توقف قوای شوروی در ایران و بروز طغیان و دسته بندی در نقاط دیگر کشور که نتیجه مستقیم اوضاع آذربایجان بود اجرای این مقصود رابکلی ممتنع ساخته واساسا استقلال کشور و حاکمیت دولت را بخطر انداخته بود پس ناچار نخستین کار دولت کوشش در تسریع تخلیه کشور از قوای بیگانه و خواباندن فتنه و عصیان وحل قضیه آذربایجان بود وحاجت بذکر نیست که در اولین فرصت در باب این موضوع حیاتی با نهایت جدیت وارد عمل و مذاکرات شدم و خواب راحت را بخود حرام کردم و روزها وشبها دمی نیاسودم و در برابر مشکلات نگفتنی وموانع و معضلات باور نکردنی سینه سپر ساختم و بهر تدبیری دست بردم تا اولین آرزوی ملت ایران یعنی تخلیه کشور از نیروی بیگانه را در واقع مبداء گشایش تمام گرههای دیگر بود عملی نمایم ولی بر سر راه ما در حل این مسئله دو مشکل عظیم بود یکی مسئله نفت و دیگر مسئله آذربایجان نظر ما در باب نفت چنانکه حقا وقانونا هم مسلم است این بود که ملت ایران مالک بیقید و شرط سرزمین کشور اجدادی خود و منابع و محصولات آنست ودر باب طرز استخراج و فروش آن منابع اختیار مطلق دارد و اگر قراردادی در این باب پیشنهاد گردد باید از تصویب مجلس شورای ملی یعنی از تصویب ملت ایران بگذرد.
امر آذربایجان هم یک امر داخلی است و در حدود حق حاکمیت دولت ایران است و در چنین موردی هیچگونه مجوز قانونی در بین نیست که دولت را الزام بمشورت و مذاکره با دولتهای دیگر نماید ولی حوادث و وقایعی که همه آنرا در گذشته نزدیک مشاهده کردیم ما را وداشته بود با دولت دوست و همسایه محترم شمالی در این بابها بقصد روشن کردن قضایا و پیدا کردن راه حل وتامین مبانی دوستی وایجاد اعتماد متقابل که هنوز هم هدف سیاست خارجی دولت است وارد مذاکرات کردیم، اما آنچه راجع بنفت است حرف اساسی همان است که در مذاکرات مسکو هم اظهار می‌داشتیم و آن این بود که ملت ودلوت ایران مطلقا علاقه قلبی وصمیمی دارد که با ممالک شوروی وارد روابط قویم اقتصادی گردد واین موضوع همیشه هدف سیاست اقتصادی ما خواهد بود زیرا روسیه بزرگ بهترین خریدار کالای ما بوده‌است و امید است در آینده هم بشود ایران نیز بکالای آن کشور احتیاج دارد و بازرگانان ما همواره آماده داد و ستد با ملت شوروی بوده‌اند وهستند. ولی موضوع نفت موضوعی نبود که باین سادگی بتوان وارد شد و نتیجه گرفت. آنچه شرکت وامتیاز است که مقررات و شرایط قانونی داشت و بموجب آن قوانین که از آنجمله اصلهای ۲۳ و ۲۴ قانون اساسی باشد اجازه دادن هر نوع امتیاز و تشکیل هر نوع شرکت ولو طرف ایرانی هم باشد منحصرا از صلاحیت مجلس شورای ملی است و این حق در باب امتیاز در مجلس چهاردهم دوباره تصریح وتاکید شد پس در خصوص امتیاز تحت هیچ عنوانی دولت نمی‌توانست داخل مذاکره گردد و باب شرکت هم فقط ممکن بود موافقتنامه تنظیم گردد که در صورت تصویب مجلس مبنای قرارداد رسمی باشد در نتیجه مذاکرات و مباحثات زیادی که از تفصیل آن می‌گذرم موافقتنامه در باب شرکت مختلط نفت ایران وشوروی در تاریخ ۱۵ فروردین ماه ۱۳۲۵ بترتیب زیرین تنظیم گردید که عین آنرا برای اخذ تصمیم وتصویب قرائت می‌کنم.
آقای سفیر کبیر- پیرو مذاکرات شفاهی که بین ما بعمل آمده‌است محترما باستحضار آن جناب میرساند که دولت اعلیحضرت شاهنشاهی ایران موافقت می‌نماید که دولتین ایران وشوروی شرکت مختلط ایران وشوروی برای تجسسات و بهره برداری اراضی نفت خیز در شمال ایران با شرایط اساسی ذیل ایجاد نمایند:
- ۱- در مدت ۲۵ سال اول عملیات شرکت چهل ونه درصد اسهام بطرف ایران و پنجاه ویک درصد اسهام بطرف شوروی متعلق خواهد بود و در مدت ۲۵ سال دوم پنجاه درصد اسهام بطرف ایران و ۵۰درصد بطرف شوروی متعلق خواهد بود.
- ۲- منافعی که بشرکت عاید گردد بتناسب مقدار اسهام هر یک از طرفین تقسیم خواهد شد.
- ۳- حدود اراضی اولی که برای تجسسات اختصاص داده می‌شود همان است که در نقشه‌ایکه جنابعالی ضمن مذاکرات در روز ۲۴ مارس باینجانب واگذار فرموده‌اید باستثنای قسمت خاک آذربایجان غربی که در باختر خطی که از نقطه تقاطع حدود اتحاد شوروی و ترکیه وایران آغاز و بعد از سواحل شرقی دریاچه رضائیه گذشته تاشهر میاندوآب می‌رسد واقع است همانطوریکه در نقشه مزبور روز ۴ آوریل سال ۱۹۴۶ اضافة تعیین گردیده‌است ضمنا دولت ایران متعهد می‌گردد خاکی را که در طرف غرب خط سابق الذکر واقع است بامتیاز کمپانیهای خارجی واگذار نماید.
- ۴- سرمایه طرف ایران عبارت خواهد بود از اراضی نفت خیز مذکور در ماده ۳ که پس از عملیات فنی دارای چاههای نفت ومحصول آن قابل استفاده شرکت خواهد گردید و سرمایه طرف شوروی عبارت خواهد بود از هر قبیل مخارج وآلات وادوات وحقوق متخصصین و کارگران که برای استخراج نفت و تصفیه آن مورد احتیاج خواهدبود.
- ۵- مدت عملیات شرکت ۵۰ سال است.
- ۶- پس از انقاضی مدت عملیات شرکت دولت ایران حق خواهد داشت اسهام شرکت متعلق بطرف شوروی را خریداری نماید ویا مدت عملیات شرکت را تمدید کند.
- ۷- حفاظت اراضی مورد تجسسات وچاههای نفت وکلیه تاسیسات شرکت منحصرا بوسیله قوای تامینیه ایران خواهد بود. قرارداد ایجاد شرکت نفط مختلط شوروی و ایران مزبور که بعدا مطابق متن این نامه عقد می‌شود بمجردی که مجلس شورای ملی ایران تازه انتخاب شده و بعملیات قانونگذاری خود شروع نماید در هر حال نه دیرتر از مدت هفت ماه از تاریخ ۲۴ مارس سال جاری برای تصویب پیشنهاد خواهد شد.
موقع را مغتنم شمرده احترامات قائقه را تجدید می‌نماید.
در پاسخ این نامه عین آن با خطاب باینجانب وامضای آقای سفیر کبیر شوروی باینجانب فرستاده شد. در این موقع خوشبختانه در نتیجه اقدامات و مذاکرات و کوششهای گرانبهای جناب آقای سادچیکف سفیر محترم شوروی در باب تخلیه کشور از نیروی شوروی وحل قضیه آذربایجان وحدت نظر حاصل شد و ابلاغیه‌ای مرکب از سه ماده تنظیم گردید و دولت شوروی بر طبق وعده خود قوای خود را در مدتیکه معین شده بود بیرون کشید و با این تتریب راهی که ملت و دولت ایران برای تحکیم مبانی دوستی با شوروی می‌جست باز شد وامید واثق دارم که دوستی ما روزبروز بیشتر مستحکم شود و هر نوع سوء تفاهم مرتفع گردد.