مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ مهر ۱۲۹۰ نشست ۲۹۸

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۳ مهر ۱۲۹۰ نشست ۲۹۸

مجلس شورای ملی ۳ مهر ۱۲۹۰ نشست ۲۹۸

صورت مشروح مجلس یوم سه شنبه ۲ شهر شوال ۱۳۲۹

رئیس- آقای مؤتمن الملک دو ساعت و نیم به غروب مانده به جای خود جلوس نمودند و پس از ده

دقیقه مجلس افتتاح شد صورت مجلس شب جمعه ۲۸ شهر رمضان را آقای آقا میرزا ابراهیم خان قرائت نمودند.

غائبین جلسه قبل- بدون اجازه آقایان معین الرعایا و آقا سید محمد باقر ادیب- تربیت- دکتر ‌امیر خان- حاج‌ امام جمعه خوئی غائبین با اجازه آقایان حاج آقا- افتخار الواعظین- آقا محمد بروجردی- لواء‌الدوله- متین‌السلطنه- ادیب‌التجار- حاجی شیخ الرئیس آقایانی که از وقت مقرر تأخیر نموده‌اند آقایان حاج سید نصرالله- طباطبائی- دکتر علی خان هر یک چهل دقیقه آقا میرزا احمد دهخوارقانی- نیرالسلطان- آقا میرزا رضای مستوفی هر یک نیم ساعت آقا میرزا یانس ۲۵ دقیقه شریف العلماء یک ساعت.

رئیس- در صورت مجلس ملاحظاتی هست (اظهاری نشد).

رئیس- صورت مجلس تصویب شد.

وزیر داخله- چون در این چند روزه انتشاراتی از طرف مرتجعین راجع به جمعیتی که با سالارالدوله است منتشر شده بود اگر چه انتشاراتی که می‌دادند به کلی گزاف و اغراق است و هیئت دولت هم در جلوگیری آن‌ها اقدامات لازمه کسب کرده و قوی کافی فرستاده‌اند ولی برای آن که اهالی شهر در وحشت نباشند قرار شد هیئت دولت ترتیبی بدهند که اسباب آسایش اهالی شهر فراهم شود چون بعضی استحکامات اطراف شهر خراب شده بود تعمیر شود یک سوار و یک سربازی مراقب شهر باشد و بعضی نقاط را توپ گذاشتند گویا اهالی شهر یک تزلزلی پیدا کرده‌اند که شاید جمعیت سالارالدوله همان طور است که مرتجعین می‌گویند ولی چون مطلب این طور نیست راپورت رباط کریم که به توسط تلفن رسیده است لازم است عرض کنم اردوی سردار ظفر که در قم بد بر حسب حکم وزارت جلیله جنگ حرکت کرد باری ساوه در ساوه مصادف می‌شوند با اردوی سالار الدوله و جنگی می‌کنند مطابق راپورتی که رسیده است به کلی آن‌ها را متفرق می‌کنند و فرار می‌کنند به طرف شاهسون کندی می‌روند این راپورتچی می‌گویند محتمل است که شاهسون کندی را دوباره سنگر بکنند ولی صحت و سقم این مطلب معلوم نیست و اردوی تهران هم که به شمس آباد حرکت می‌کند و این دو اردو ملحق می‌شوند به یک دیگر و گمان می‌کنم به هیچ وجه جای نگرانی نباشد و دفع شر اشرار به زودی خواهد شد مطلب دیگر که لازم می‌دانستم عرض بکنم این است که مخصوصاً در پروگرام هیئت وزراء مندرج بود که نظام نامه انتخابات به نظر هیئت وزراء برسد و نظرات خود را بنمایند و چنان چه شنیده‌ام‌امروز جزء دستور شده است تقاضا می‌کنم که‌امروز جزء دستور نشود و راپورت کمیسیون را به هیئت وزراء بفرستند که ملاحظات خود را کرده و در ضمن پنج شش روز ضمیمه راپورت کمیسیون نمود و به مجلس تقدیم نمایند.

رئیس- در مسئله اول از شرحی که آقای وزیر داخله اطلاع به مجلس شورای ملی دادند اسباب مسرت و خوشوقتی تمام نمایندگان است و ما همه می‌دانیم که این اتفاقات این قدر اهمیتی ندارد و در مقابل قوای ملی و فداکاری مجاهدین غیور و جان فشانی‌های افراد بختیاری و نظام هیچ کس تاب مقاومت نخواهد آورد این را خودمان می‌دانستیم حالا هم در این موقع بنده از طرف هیئت تشکرات خود را را به خوانین بختیاری و صاحب منصبان نظام و رؤساء و مجاهدین تقدیم می‌کنم و از آقای وزیر داخله خواهش می‌کنم که مراتب مسرت و خوشوقتی و رضامندی نمایندگان را به صاحب منصبان اردو و خوانین بختیاری و رؤساء مجاهدین ابلاغ نمایند (همه گفتند صحیح است) و‌اما در مسئله دوم این اجازه‌هائی که خواسته شده است برای مسئله تعویق نظام نامه انتخابات است. (گفتند بله)

حاج شیخ اسدالله- در کمیسیون نظام نامه انتخابات چنان چه شنیده شد مستشار وزارت داخله و جمعی هم از طرف دولت معین شده در کمیسیون حاضر شده و نظرات خودشان را در این نظام نامه انتخابات بیان کرده‌اند و این مطلب جزء دستور شده است و اظهاراتی هم که بیان شده است در کلیاتش بوده است و حالا در مواد باید مذاکره شود به نظر بنده اهمیت ندارد که هیئت دولت در او نظریاتی نماید ممکن است در آن مواد مذاکره شود و اگر دولت نظریاتی دارد در جلسه آتیه اظهار کند به عقیده بنده همین قسم که جزء دستور بوده است جزء دستور باشد چون دوره قریب به اختتام است و هر قدر ما سعی داریم باید بکنیم که این نظام نامه انتخابات تمام شود و اگر هیئت دولت نظریات اساسی داشته باشند در بین این جلسه و جلسه آتیه می‌توانند نظریات خودشان را ضمیمه کرده تقدیم مجلس شورای ملی نمایند.

حاج آقا- بنده واقعاً تعجب می‌کنم در یک مطلبی که جزء پروگرام وزراء وارد مجلس شورای ملی می‌شود و همه تصویب می‌کنند و هنوز چیزی نگذشته است که ۲ مرتبه بر خلاف آن ترتیب رفتار می‌شود و حال آن که دیدند که هیئت دولت شب و روز مشغول بوده‌اند و مسامحه نکرده‌اند و علاوه بر آن اگر جزء پروگرام هم نبود حق آن‌ها بود که نظریاتی در آن نمایند زیرا که اجرایش با آن‌هاست حالا چه ضرر دارد ۳ روز ۴ روز عقب تر باشد این معنی ندارد در چیزی که ما رأی بدهیم بعد هیئت دولت هم تقاضا بکنند نظریاتی در آن نمایند در حالی که نظرش نظر مشروعی است و مطابق پروگرام وزراء هم هست و جمعی را هم دولت معین کرده و هر روز در کمیسیون می‌نشینند و مشغول گفتگو هستند و هنوز تمام نشده و راپورت آن به مجلس نیامده تقاضا کنیم که جزء دستور شود بنده این تقاضای هیئت دولت را واقعاً مشروع می‌دانم و تصویب می‌کنم که بماند و نظریات خودشان را بکنند بعد به مجلس شورای ملی برگردانند.

ذکاء‌الملک مخبر- این جا اختلافی در بین نیست آقایانی که می‌فرمایند جزء دستور باشد نظرشان این است که هیئت دولت موافق همان مادۀ پروگرام نظریات خودشان را کرده‌اند به واسطه این که هیئت دولت مأمورینی از جانب خودشان به کمیسیون فرستاده‌اند و آن مأمورین نظرات خود را بیان نموده‌اند زیرا اگر از جانب هیئت دولت نبودند حق نداشتند بیایند حتی این که کمیسیون هم شرکت رأی به آن‌ها داد و رأی خودشان را هم داده‌اند حالا معذالک ما مخالف نیستیم که آقایان وزراء اگر نظری دارند اظهار بفرمایند ولی همان طوری که آقای حاج شیخ اسدالله فرمودند آن موادی که ‌امروز مطرح مذاکره خواهد شد نظریاتی اگر داشته باشند حالا حاضرند می‌فرمایند و اگر از برای جلسات دیگر هم می‌فرمایند چون وقت واقعاً خیلی تنگ است و ما با این تنگی وقت می‌ترسیم که موفق نشویم که این قانون را تمام کنیم و بگذارنیم اگر این تقاضای خودشان را پس بگیرند بهتر است.

وزیر داخله- بنده تصدیق می‌کنم که هیئت دولت یک عده را فرستادند برای این که شرکت بکنند در گذشتن نظام نامه انتخابات ولی باید فهمید که آن‌ها در چه مأموریت داشتند برای این مأموریت داشتند که به‌امضای کمیسیون ترتیب حوزه بندی و ترتیب انتخابات را بگویند و منافات ندارد بعد از آن که مأمورین دولت نظریات مقدماتی خودشان را گفتند این لایحه به هیئت وزراء برود وزراء هم از خود شما هستند فرقی ندارد نظر به کمال اتحادی که دارند آن‌ها هم می‌خواهند زودتر نظام نامه انتخابات بگذرد و شاید ملاحظاتی داشته باشند هیئت وزراء که بر نمایندگان محترم مکتوم باشد آن‌ها می‌روند نظرات خودشان را می‌کنند و بنده قول می‌دهم که این مسئله در ظرف پنج شش روز تمام شود و به مجلس تقدیم شود.

رئیس- بیش از این گویا مذاکرات لازم نباشد رأی می‌گیریم که این قانون انتخابات‌امروز جزء دستور باشد یا این که بماند برای دو جلسه بعد آقایانی که تصویب می‌کنند که بماند برای دو جلسه بعد قیام نمایند (اغلب قیام نمودند).

رئیس- با کثریت تصویب شد.

لایحه وزارت مالیه راجع به استخدام نه نفر بلژیکی چند جلسه قبل مطرح شده است هفت فقره از آن تصویب شده و دو فقره آن رد شده بود در جلسه قبل در کلیه آن هفت فقره رأی گرفته بلاتکلیف مانده بود حالا باید‌امروز بدون مذاکره رأی بگیریم چون بنده در آن جلسه نبودم نمی‌دانم مذاکره ختم شده است یا نشده است اگر مذاکره ختم شده است دیگر نمی‌توانیم مذاکره بکنیم شما در جلسه قبل نایب رئیس بوده‌اید مذاکره ختم شده بود یا خیر.

میرزا مرتضی قلی خان- بلی مذاکرات شد و تمام شده بود رأی گرفته شد ولی بلا تکلیف ماند.

رئیس- پس دیگر نمی‌توانیم مذاکره کنیم اسامی‌آن هفت نفر که تصویب شده بود خوانده می‌شود و بعد رأی می‌گیریم (به ترتیب ذیل قرائت شد) مسیو یوکیفر رئیس گمرک انزلی کنستان رئیس گمرک بندر بوشهر میسو ایسکن رئیس گمرک جلفا‌اندریو رئیس گمرک آستارا و کراو رئیس گمرک بندر عباس قویرون رئیس گمرک مشهد سر دو هم مفتش گمرک آذربایجان.

وزیر مالیه- می‌خواستم بدانم که آقایان نمایندگان که رأی ندادند و رد کردند نظرشان به این بوده است که این دو محل مستخدمین بلژیکی لازم ندارد یا آن که این ۶ نفر به خصوص را نمی‌خواهند

رئیس- چون مذاکرات ختم شده است نمی‌توانیم مذاکره بکنیم اگر لازم باشد می‌توانید بعد پیشنهاد بکنید حالا رأی می‌گیریم در این لایحه راجع به آن هفت نفر آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید و آقایانی که رد می‌کنند ورقه کبود خواهند داد در این موقع شروع به اخذ آراء شد آقای حاج میرزا رضا خان اوراق رأی را به عهده ذیل احصاء نمودند ورقه سفید (۴۴) ورقه آبی (۱۲) بلا اسم.

رئیس- با اکثریت ۴۴ رأی از هفتاد و نه نفر نمایندگان حاضر تصویب شد آقای وزیر مالیه تقاضا کرده اید بماند مجلس بعد.

وزیر مالیه- در خصوص فقره اولی که می‌ماند برای بعد و پیشنهاد خواهم کرد لکن در فقره ثانی راجع به محاسب وزارت پست و تلگراف پیشنهاد کردم که او را رجوع به کمیسیون بفرمائید تا اولیه لزوم آن را عرض کنم.

رئیس- این مسئله از مجلس رد شده است نمی‌توانیم رجوع کنیم به کمیسیون.

وزیر مالیه- آن وقت اسمش را ننوشته بودم حالا اسمش را نوشته‌ام مسیو نیو است.

رئیس- می‌خواهید برای جلسه آتیه بگذاریم تا این که بنویسید برای بعد از تنفس مذاکره می‌کنیم.

وزیر مالیه- ضرری ندارد باشد برای جلسه آتیه.

رئیس- راپورت کمیسیون معارف راجع به مترجم نظام خوانده می‌شود (راپورت کمیسیون معارف به مضمون ذیل خوانده شد).

مادۀ اول- برای مخارج تحصیل سه ساله در هر یک سالی شش صد و پنجاه تومان وزارت معارف اعتبار داده می‌شود.

رئیس- این مسئله هم مذاکره شد و رأی گرفته شده بلاتکلیف مانده است حالا بدون مذاکره رأی می‌گیریم آقایانی که تصویب می‌کنند سالی شش صد و پنجاه تومان برای مخارج سه ساله در ‌امریکا اعتبار داده می‌شود به وزارت معارف قیام نمایند (بعضی قیام نمودند).

رئیس- تصویب نشد راپورت کمیسیون بودجه راجع به قنات یه عقوبیه یزد خوانده می‌شود و رأی می‌گیریم (به عبارت ذیل قرائت شد) از کمیسیون بودجه به مجلس شورای ملی.

لایحه وزارت مالیه راجع به شکست قنات یعقوبیه یزد قرائت گردید وزارت مالیه پیشنهاد نموده بودند مالیات قنات مزبور تخفیف داده شد در عوض عشر عایدی آن جا دریافت پس از مذاکرات لازمه به پیشنهاد وزارت مالیه و اطلاع بعضی از نمایندگان محترم راجع به شکست قنات یه عقوبیه عین پیشنهاد وزارت مطابق مادۀ قبل تصویب گردید مادۀ مالیات قنات یه عقوبیه تخفیف و از هذالسنه تنگوزایل به ما بعدها عشر عایدی قنات مزبوره دریافت می‌شود.

رئیس- در این باب مخالفی هست.

افتخارالواعظین- بنده می‌خواستم از مخبر کمیسیون سئوال کنم که توضیح بدهند این قنات از چه تاریخی مخروبه شده است و به چه شکل تخفیف داده خواهد شد و وقتی که این عشر را خواهند گرفت از تمام عایدی خواهند گرفت یا از سهم اربابی و مالیات اول آن چه قدر بوده این‌ها را خوب توضیح بدهند تا در موقع رأی گرفتن معلوم باشد.

حاج عزالممالک- راجع به تخفیف آن جا تخفیفی که از وزارت مالیه پیشنهاد شده است پس از تصویب و پیشنهاد انجمن ولایتی است که تصدیق می‌کند مستحق این تخفیف می‌شد و خود اهالی هم اظهار کرده بودند که وقتی تخفیف داده شد و آبادی شد عشر عایدی آن جا را از بابت مالیات بپردازد و دیگر زیاده بر این توضیحاتی ندارد.

حاج وکیل‌الرعایا- مخالفت بنده به این است که هیچ وقت گمان نداریم که منتظر باشیم که از یک عشر عایدات مالیات بیشتر بگیریم برای دولت هم این کافی است به شرط آن که در باب عموم باشد و در آن جا باید نوشت از خالص عایدات اگر بنا شود این قنات را به هزار تومان اجازه بدهند و صد تومانش را به دولت بدهند ممکن است که هشتصد تومان آن قنات خرج داشته باشد در این صورت نصف را دولت برده است باید همه جا نظر دولت به خالص عایدات باشد و پیش از این هم حق ندارد و بنده نمی‌توانم بیش از این حقی برای دولت فرض کنم اگر از خالص عایدات نیست بنده مخالفم و نمی‌توانم رأی بدهم.

حاج آقا- در دفعه اول که این راپورت تقدیم مجلس شد توضیحات به قدر کفایت داده شد‌امروز هم این گفتگوهائی که می‌شود مالیات اولش چه قدر بوده و چه قدر باید تخفیف داد گمان می‌کنم راجع به یک قنات که لزوم تخفیف آن را وزارت مالیه به انجمن محلی و کمیسیون بودجه تصدیق می‌کند که‌ امروزه مخروبه است و عایدات ندارد و اگر این تحمیلات دولتی مرفوع شود ممکن است بعد از این آباد بشود و فایده‌اش برای دولت زائد بر آن منافعی باشد که حالا دولت می‌برد جای هیچ کدام از این سئوالات و گفتگوها نباشد فقط چیزی که ما لازم داریم این است که ما باید بدانیم که این قنات خراب شده است و عایداتی ندارد و آن آقایانی که دارد تحمیل است بر آن‌ها و اسباب خرابی آن جا بیشتر می‌شود بعد از این که آن را فهمیدم و وزارت مالیه و انجمن محل تصدیق کرد والا باید این تخفیف را داد و ما هم آن را خواهیم گرفت و بدیهی است خراج از آباد گرفته می‌شود از خراب و بعد از آن که آباد شد مالیات از او گرفته می‌شود و آن محل عایدات دولت می‌شود و آن نظری که آقای حاج وکیل‌الرعایا فرمودند بدیهی است در این جا مثل سایر موارد است و بعد هم که از محل‌های دیگر هم بخواهیم مالیات بگیریم همان عشر را خواهیم گرفت.

حاج وکیل‌الرعایا- بنده به این که یکی از نمایندگان بفرمایند که این البته معلوم است نمی‌توانیم آن را قانون بشمریم قانون این است که در این جا نوشته شود و رأی گرفته شود و باز هم جای اعتراض بنده باقی است نمی‌گویم و حالا چه می‌شود همین قدر می‌گویم که مالیات آن جا آن چه حقاً باید به دولت برسد از خالص عایدات است و اگر بنا باشد ده یک باید بدون قید از خالص عایدات باز هم آن چیزهائی که تا‌امروز مردم را به زحمت‌انداخته است باقی خواهد بود و بنده در آن رأی ندارم.

رئیس- حالا رأی می‌گیریم آقایانی که مادۀ پیشنهادی کمیسیون را تصویب می‌کنند ورقه سفید و آقایانی که تصویب نمی‌کنند ورقه کبود خواهند داد در این موقع شروع به اخذ رأی گردید و آقای حاج میرزا رضا خان اوراق را به این عدد احصاء نمودند ورقه سفید (۴۶).

رئیس- با کثریت (۴۶) رأی از ۷۰ نفر نمایندگان حاضر تصویب شد آقای ادیب‌التجار از آقای وزیر داخله سئوالاتی داشتید بفرمائید.

ادیب‌التجار- اگر چه با فعالیت و کار کنی هیئت موجوده وزراء کمال اطمینان را داریم گمان می‌کنم که محتاج به هیچ سئوال و استیضاحی نباشد انشاءالله تعالی و لکن از آن جائی که بعضی چیزها به نظر می‌آید و اتفاقاتی دیده می‌شود که تذکار آن‌ها برای اقدام لازم است و سئوال از اقدامات هم برای اطلاع خاطر نمایندگان محترم و عموم ملت لازم است سئوال اول بنده در باب نان است که همیشه خاطر آقایان وزراء عظام را مسبوق کرده‌ام که نان مخصوصاً به تغذیه و محتاج الیه عموم مردم است این که حالا ذکر فرمودند که مرتجعین اسباب وسیله خودشان قرار می‌دهند یک راه بزرگی که مقدمات تزلزل خاطر این مردمان ساده روح فراهم می‌آورند همین مسئله نان است که خاطر مبارک آقای وزیر داخله کاملاً مسبوق است مخصوصاً در ظرف این مدت دوره تقنینیه چندین دفعه در این خصوص تذکار کرده‌ام که به این که دولت به قدر کفایت شهر و کفایت اهالی شهر گندم و غله دارد و در سابق یک قدری بی مبالاتی شده بود حالا ‌امساله را آقای وزیر داخله در باب تهیه نان چه اقدامی ‌فرموده‌اند‌ امروز از صبح تا حالا مسئله نان را خیلی سخت کرده‌اند بنده یک پیشنهادی کرده‌ام و بیست و پنج هم‌امضاء کرده‌اند و به توسط آقای رئیس به آقای وزیر داخله تقدیم کرده‌ام حالا عرض می‌کنم اقدام وزارت داخله ‌امساله تا آخر سال کلیتاً در باب تهیه غله چه شده است به جهت آسودگی خاطر نمایندگان محترم بفرمائید دیگر سئوال بنده در باب کلیه مجازات است تقریباً مجازات در این مملکت متروک شده است و بنده اغلب پیش‌آمدهای ناگذاری که به جهت این مملکت فراهم شده است به واسطه عدم مجازات می‌بینم آیا در باب کلیه مجازات چه فکری کرده‌اند و اشراری که تا این گرفتار شده‌اند و در نظمیه نشسته‌اند و آدم‌های جانی خائن قاتل خیلی هستند در باب مجازات آن‌ها چه فکری کرده‌اند و چه اقدامی‌ کرده‌اند و دیگر در باب صاحب منصب‌هائی که در این دوره اخیر به مملکت و ملت خیانت کرده‌اند که بعضی از آن‌ها در مسند حکومت بوده‌اند و با وجود این که حقوق از دولت گرفته‌اند و نان دولت را خورده‌اند و فقراء را دچار این اضطراب و دولت را دچار خسارت‌های بزرگ کرده‌اند په فکری کرده‌اند ثالثاً در باب مجازات اشرار قزوین که مخارج زیادی به جهت دولت فراهم آوردند و خیلی خسارت به مردم وارد کردند و قریب هشت نفر از رؤسای آن‌ها را گرفته در باب مجازات آن‌ها چه اقدامی‌فرموده‌اند و سئوال دیگر بنده در باب نظمیه قزوین است که حقوق آن‌ها را اغلب‌انداخته بودند و سابقاً هم در زمان وزیر داخله سابق که حقوق آن‌ها را عقبانداخته بودند و تعطیل نظمیه آن جا را اطلاع داده بودند و بنده خودم رفتم و چهار هزار تومان حواله گرفتم بنا شد که به جهت آن‌ها بفرستند و از نظمیه قزوین و حکومت قزوین گفته‌اند که این چهار هزار تومان نرسیده است و سئوال دیگر بنده راجع به حکومت مملکت آذربایجان است اگر چه تمام نقاط را استدعا می‌کنم طرف توجه قرار بدهید ولی نقطه آذربایجان نقطه مهمه این مملکت و چشم مملکت نقطه آذربایجان است و قریب شش ماه است حکومت سابق آن جا منفصل شده است و در این شش ماه هنوز حکومت به آن جا نرفته است و شنیده شد که حکومت هم به جهت آن جا معین شده است تا این ساعت علت تأخیر رفتن حکم ران چه بوده است و می‌توانند بفرمایند که تا چند روز دیگر حکومت آن جا می‌رود این همه خسارت‌هایی که به اهالی آن جا وارد شده یا بودند حکم ران و فرمان فرمای آن جا رفع این معاذیر بشود.

وزیر داخله- در جواب سئوالات آقای ادیب‌التجار عرض می‌کنم اولاً در مسئله وضع نان اگر فعلاً قدری دچار عسرت و سختی شده است به واسطه همین اشتهارات است که یک قدری گندم کم وارد شد و‌امیدوارم بعد از این که رفع این ترتیبات شد گندم زیاد وارد بکنند و رفع این سختی و عسرت بشود و‌امروز هم که می‌آمدم به مجلس اقدامات کردم و گفتم به ترتیبی که حکومت تهران مقتضی می‌دانند نانواها را حاضر بکنند و اگر مقتضی بدانند یک کمکی هم از طرف دولت در این چند روزه بشود‌اما در این که می‌فرمایند وزارت داخله برای تا آخر سال چه تهیه دیده خواهد دید آن را هم وزارت داخله با خزانه دار کل مذاکره کرده و خزانه‌دار کل به عهده گرفته که سه ماهه سی هزار خروار گندم وارد انبار دولتی بکنند و وقتی که سی هزار خروار بلکه کمتر گندم وارد شد اهالی راحت می‌شوند و‌امر نان سهل می‌شود و جای نگرانی نیست و‌اما در مسئله خبازات که می‌گویند هیئت دولت چه اقدامی ‌کرده است عرض می‌کنم جزء پروگرام هیئت دولت همین مسئله مجازات بود که مادامی‌که قانون مجازات از مجلس نگذشته است پیشنهاد کرده بودند به ترتیبی که هیئت دولت مقتضی بدانند یعنی یک قوائد موقتی وضع بکند که در مواقع لزوم آن قواعد موقتی مجازات داده شود‌اما در باب مجازات صاحب منصبان یعنی اردوئی که سمت استر آباد فرستاده شده بود در سمت سمنان از آن‌ها بعضی حرکات ناشی شده بود و حمل بر خیانت شد آن‌ها را جلب به محاکمات عسکریه کرده‌اند و مشغول محاکمه آن‌ها هستند و هنوز محاکمه آن‌ها تمام نشده است وقتی که محاکمه آن‌ها تمام شد البته هر طوری قضات نظامی‌حکم بدهند مجازات خواهند شد و مسئله مجازات اشرار قزوین هم به حکومت آن جا دستورالعمل داده شده است که به ترتیبی که وزارت داخله می‌داند آن‌ها را هم به مجازات برسانند‌اما در مسئله نظمیه به طوری که فرمودید ۴ هزار تومان به ریاست نظمیه قزوین داده شده است و معلوم نیست به چه مصرف رسانیده است و به حکومت قزوین تعلیمات داده شده است که او را بخواهند و رسیدگی بکنند ببیند این ۴ هزار تومان را به چه مصرف رسانیده است و اگر به دست او رسیده است به اجزاء نظمیه برساند و اگر به دست دیگری است آن‌ها را هم اظهار بداند و در باب حقوق بعد از این نظمیه هم با اداره خزانه مذاکره شده و مرتب خواهد رسید‌اما در باب حکومت آذربایجان حاکم آذربایجان معین شده و استعداد نظامی ‌که باید اعزام شود در شرف حاضر شدن است و اعتباری که حاکم آذربایجان خواسته بود با خزانه دار کل مذاکره و گفتگو کردیم ‌امیدواریم که در ظرف هفته دیگر بتواند بتواند حاکم آذربایجان حرکت کند.

رئیس- چیز دیگر در دستور نیست.

حاج آقا- سئوال اول بنده راجع به آقای معاضدالملک است اگر چه مدتی است از مواقع این سئوال گذشته است لکن این مطلب چون مطلبی بود و به نظر بنده عموم وکلای محترم دارای یک اهمیتی بود از این جهت مجبورم که این سئوال را کرده باشم و اقدامات وزیر داخله را در این خصوص بدانم آقای معاضدالملک که بهترین و صالح‌ترین اعضای مجلس شورای ملی بود و شاهد به این عرضم نطق آقای رئیس است که در موقع معاونت ایشان فرمودند و تمام اعضای مجلس شورای ملی به‌امانت و دیانت و سلامت نفس ایشان را می‌شناختند در اول حکومت نظامی ‌یک اتفاقی به جهت ایشان افتاد بر حسب تقاضای خودشان در محاکم عسکریه محاکمه شد و معلوم شد که غرض مبین واضحی نیست به ایشان اعمال شده است حتی اعضای محاکم عسکریه در راپورت شان گفتند که به آن اعمال غرض و نسبت به آقای معاضدالملک شده است اگر آن کسی که مرتکب اعمال این غرض شده بوده مجازات نشود ما ناچاریم که استعفاء بدهیم و این راپورت به وزارت داخله هم ابلاغ شد و خواهش کردند و در صدد مجازات شخص مرتکب برآیند و منشاء فساد را مجازات سخت ندهند بنده می‌خواستم سئوال کنم که در این مورد اقدامات آقای وزیر داخله راجع به‌امر آقای معاضدالملک چیست سئوال دیگر بنده راجع به ایلات فارس است که البته می‌دانید که مدتی است در فارس بعضی مقاوله‌ها شده است که اسباب اختشاش و فساد شده است اقدامات اخیر وزارت داخله را در باب‌امر فارس می‌خواستم اگر حاضر هستند برای جواب بیان فرمایند.

وزیر داخله- در مسئله آقای معاضدالملک اگر چه اخیراً سئوالی نشده بود و بنده هم حاضر نبودم برای جواب لکن همین قدر عرض می‌کنم که بنده تصدیق دارم و این اتفاق بی جهت بوده و تأسف دارم که این واقعه برای ایشان واقع شده است و مختصراً جواب می‌دهم همان وقتی که این واقعه برای ایشان به ظهور رسید و بعضی از نمایندگان محترم‌ آمدند اظهار کردند و من هم از نظمیه بعضی تحقیقات کردم و آن اشخاصی که در این کار دخالت داشتند خواستم که حاضر شوند حضوراً و شخصاً تحقیقاتی بکنم لکن به واسطه این واقعاتی که پیش‌آمد ممکن نشد نه این که مضایقه کرده باشند حاضر شوند نتوانستند حاضر شوند البته وقتی که مسیو یفرم خان مراجعت کردند مخصوصاً او را می‌خواهم و تحقیقات لازمه را خواهم کرد البته بایستی جبران این توهین بشود‌اما در مسئله فارس خود آقای حاج آقا مسبوق هستند اقدامات دولت در این باب چه بوده است لکن محض مزید اطلاع است که عرض می‌کنم شاهزاده فرمان فرما معین شده است و به زودی هم حرکت می‌کنند و از روزی که حکومت به ایشان داده شده است عمل فارس خوب است و‌امیدوارم که به زودی رفع اغتشاش فارس بشود.

حاج آقا- بنده خواهش دارم از وزیر داخله که در باب اقدامات راجع به آقای معاضد الملک اقدامات خودشان را تعقیب بکنند و‌امتداد بدهند به جهت این که آقای معاضد الملک یکی از اشخاص وطن پرست است و خدمات ایشان نسبت به ملت و مملکت از روی درستی و خلوص نیت بوده است و ایشان را بهترین اشخاص مملکت می‌توان شمرد و این طور اشخاص بایستی در‌امور مملکت داخل شوند و نباید وجود ایشان عاطل و باطل بماند.

رئیس- در باب این سئوال بنده هر چه گشتم اسم جنابعالی را ندیدم.

حاج آقا- هم چو خیال کردم که قبل از آن که وزیر داخله به مجلس تشریف بیاورند مسبوق هستند ولی معلوم نمی‌شود که مسبوق شان نکرده اید مدتی است که بنده این سئوال را کرده‌ام.

رئیس- هم چو چیزی نیست- جلسه را ختم می‌کنیم چون در دستور چیز دیگری نداریم دستور جلسه آتیه طرح قانونی راجع به حدود مسئولیت معاونین وزراء- راپورت کمیسیون بودجه راجع به ورثه اسدالله خان مقتول بختیاری ایضاً راپورت کمیسیون بودجه راجع به حقوق ابتهاج السلطنه آقای منتصرالسلطان راجع به دستور فرمایشی دارید.

منتصرالسلطان- چیز دیگری از این دوره باقی نمانده است و ما قانون شرکت‌ها و قانون پستی که از مهم‌ترین قانون‌هاست و چه قدر دقت‌ها شد و شور اول این دو قانون هم در مجلس شده است تمام نکرده‌ایم خیلی متأسف هستم که این دو قانون چندین ماه است که به مجلس عودت نکرده است اگر ممکن است مقرر بفرمائید در جلسه آتیه جزء دستور شود و اگر نمی‌شود اقلاً تا جلسه دیگر جزء دستور شود و در این دوره این دو تا قانون بگذرد خیلی تأسف می‌خورم اگر این دو تا قانون مهم در این دوره نگذرد.

رئیس- بله هیچ کدام حاضر نیست و تأکید شده است به کمیسیون که زودتر راپورت بدهند وقتی که حاضر شد جزء دستور می‌گذاریم.

رئیس- آقای افتخار الواعظین در دستور فرمایشی است؟

افتخار الواعظین- راپورت کمیسیون بودجه در باب ورثه مرحوم یحیی خان سرتیپ یک دفعه دیگر به مجلس‌ آمده است بلاتکلیف مانده است چون خدمات یحیی خان نسبت به آزادی و مشروطیت است و همه آقایان نمایندگان از خدمات او مسبوق هستند تقاضا می‌کنم که جزء دستور آتیه گذاشته شود و تکلیف او هم معلوم شود.

رئیس- دو فقره راپورت کمیسیون بودجه را که جزء دستور گذاشته‌ایم تمام راپورت‌های کمیسیون بودجه را بنده این جا حاضر دارم در جلسه آتیه اگر آن طرح قانونی را گذراندیم آن وقت هر کدام را که

آقایان تقاضا بکنند ممکن است جزء دستور بگذاریم.

لواء‌الدوله- بنده هم در این خصوص می‌خواستم عرض کنم که آقای افتخار الواعظین فرمودند.

حاج وکیل‌الرعایا- اگر چه در بین مجلس هم در بین مذاکره مطلبی از طرف وزارت مالیه اظهار شد و آن هم جزء دستور بود گمان می‌کنم وزیر مالیه هم آن پیشنهاد خودش را تا جلسه آتیه تقدیم نماینده جزء دستور گذاشته شود بهتر است.

رئیس- تا لایحه جدیدی نباید ممکن نیست جزء دستور گذاشته شود (مجلس یک ساعت قبل از غروب ختم شد).