مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۸
مذاکرات روز سه شنبه ۷ شهرصفرالمظفر ۱۳۲۶ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز یکشنبه ۵ را آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند.
رئیس- تلگرافی از شیراز رسیده و بوزارت داخله مخابره شده قرائت بشود که جواب خواسته‌اند (تلگراف قریب باین مضمون قرائت شد.)
- توسط میرزا ابراهیم خان منشی باشی
- به وزارت جلیله داخله
- بطوری که تلگراف فرموده بودند معتمد دیوان را دستگیر نمایم و او در عمارت خود حصاری بود صاحب منصبان نظامی را فرستادم که او را بیاورند صاحب منصبان رفته بهر طوری بود او را آوردند ولی شرط کردند مادامی که استنطاقات بعمل نیامده او در امن باشد و دیروز در مجلس ختم قوام‌الملک آقا سید احمد معین الاسلام دشتکی به سالارالسلطان شلیک نموده اما بران سالارالسلطان گرفته و دو تیر هم به آقا شیخ محمد باقر خورده دو نفر را هم زمان فرار زده از قرار معلوم سید را هم مردم کشته‌اند و بعد جمعیت بطرف ارک رو آورده و معتمد دیوان را که قاتل میدانند خواستند گویا می‌خواهند فساد نمایند این تلگراف را بخاکپای مبارک اعلیحضرت اقدس همایونی ارواحنا فداه و مجلس مقدس شورای ملی ارائه بدهید تا تکلیف معلوم بشود.
آقا شیخ حسین – عقیده بنده اینست که هر کجا حاکم فرستاده‌ایم باید از او تقویت کرد که کار از پیش برود.
آقا میرزا آقا مجاهد- تا اینگونه لوایح را نپذیرند نمی‌شود این شهر آباد بشود.
حسینقلی خان نواب- معتمد دیوان بتوسط یکی از انجمنها تلگراف نموده است که سواد آنرا هم بمجلس و هم بوزارت داخله بدهندو درآن تلگراف این طور مخابره کرده است که الان مرا ایالت احضار نموده است و حاضرم می‌روم ولی استدعا دارم که فوراً تلگراف بشود که استنطاق مرا علنا در حضور آقایان علماء و انجمن ایالتی بنمایند.
رئیس- در حقیقت جواب تلگراف همین است که آقای حسین قلی خان نواب گفتند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – جواب همین است که گفته شد ولی یک جوابی هم باید داد که این آشوب و انقلاب را کم کم از شیراز مرتفع نمود.
رئیس- تلگرافاتی که دیروز از پسران قوام الملک آمده بود و چون مجلس نبود و جواب لازم بود که فوری داده شود این بود که جواب داده شد و در آن تلگرافات شیراز اشعار داشت بر تأمین و باینکه با وجود کشته شدن پدر ما نعش او را در میان گذاشته و خودمان در بازار افتاده مردم را ساکت نمودیم و امنیت را حاصل کردیم از طرف مجلس هم جواب اظهار خوشنودی از رفتار و کردار ایشان شده.
آقا میرزا فضلعلی آقا – حالا باید جوابی دراین خصوص داده شود.
آقا میرزا مرتضی قلی خان – عقیده بنده این است که در این مورد آنچه که باید از طرف کسان قوام‌الملک در اسکات مردم جد و جهد بنمایند شده و معلوم است مقصود آنها اینست که امنیت باشد ولی باید طوری باشد که جلوی هیجان مردم گرفته شود عقیده بنده در استنطاق معتمد دیوان بطور علنی اینست که اگر علنی باشد احتمال دارد مردم بالاجماع ریخته اورا بکشند و باعث انقلاب فوق العاده خواهد شد خوبست حکم بشود که معتمد دیوان را تحت الحفظ روانه تهران نمایند.
حاجی محمداسمعیل آقا – شما یکملت مملکت بزرگی را که بدست حاکمی سپرده‌اید نباید باو دستورالعمل بدهید باید امنیت آنجا را از او بخواهیم اگر او نتواند یک همچو مملکتی را امن نماید نمی‌تواند حکومت کند.
میرزا آقا مجاهد- بنا بود حاکم که می‌رود یک قوه فرستاده شود ببینم آیا این استعداد برای شیراز فرستاده شده یا نه.
رئیس – آن قوه و استعداد که تاکنون که فرستاده نشده.
آقا میرزا آقا مجاهد – پس این امنیت آرزو است.
آقا سید مهدی – بعدها هم ما این شیراز را لازم داریم یا نه حالا اول بهار است و ابتدای حرکت ایلات باید قوه و استعدادی آنجا فرستاد والا چطور می‌توان آنجا را امنیت داد.
آقا سید حسین – حکام در این موقع مثل سپهسالاری می‌ماند که لشکر منظمی نداشته باشد آیا می‌تواند تنها بیمین ویسار حمله آورده جنگ نماید اگر بحکومت استعداد داده نشود آن هم مثل سپهسالار بیقشون می‌ماند که خود تنهایی در میدان جنگ کند باید استعداد بجهة تأمین شیراز فرستاده والا بتلگراف نمی‌شود آنجا را امن کرد.
آقا سید حسن نقی زاده – بنده عرض می‌کنم گفته شد که نباید بحاکم دستورالعمل داد و باید از او امنیت خواست کسی از پیش همچو خیالی نداشت که دستورالعمل بحاکم شیراز بدهد او خودش تلگراف نموده است که یک راهی در پیش پای او بگذاید اینجا مجس شورای ملی است در امورات باید شور کد در اینباب هم اگر بخواهیدبرای او دستورالعملی پیشنهاد نمایید همانست که آقا میرزا مرتضی قلیخان گفتند که تلگراف شود او را تحت الحفظ روانه طهران نمایند آنوقت می‌تواند حکومت مردم را به این عنوان ساکت نماید حال می‌خواهد ده وز هم او را استنطاق بکند می‌تواند اما در باب صغراست و هیچ معلوم نیست که چه هست و وزراء هم هر وقت واقعه که در یک جا اتفاق می‌افتد آنوقت یک استعدادی برای آنجا می‌خواهند روانه نمایند و آنهم اقلا بیست روز طول می‌کشد و در بین این مدت آن اغتشاش ساکت می‌شود دیگر وزرا از فرستادن آن استعداد صرف نظر می‌نمایند و گمان وزراء این است که باید استعداد را هر وقت لازم شد فرستاده شود و حال آنکه امروزه لازم است برای هر جا یک مختصر استعدادی فرستاده شود خصوص بعضی جاها که اهمیت دارد و گمان بنده این است که این نفرستادن مختصر استعدد نه بواسطه بی پولی است و نه چیز دیگر فقط بیواسطه مسامحه وزرا است.
آقا سید علینقی- بنده می‌خواستم عرض کنم که در قتل قوام الملک یا پسر قوام الملک در مردم هیجانی می‌شود چنانچه خود صاحب اختیار نوشته است که مردم هیجانی دارند پس باید استعداد روانه شود که مانع انقلاب و اغتشاش باشد.
آقاشیخ حسین – مجلس باید از هیئت کابیه آنچه را که در امینت تمام مملکت نواقص دارند بخواهد و آنها هم زودتر صورت بدهند که موجبات انتظام داخله فراهم آید و تااین استعداد فرستاده نشود مالیات وصول نمی‌شود.
آقا سید حسین – باید وزرا را خواست در این خصوص مذاکره کرد.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – در باب حکومت فارس که تلگراف کرده و تکلیف خواسته است که در خصوص معتمد دیوان چه کند باید تلگراف کرد که اورا محافظت نماید زیرا که بیرون اوردن او علی ای نحو کان تولید اشکال خواهد نمود ودر باب امنیت واستعدادی که خواسته است نه این است که وزرا نمی‌توانند بفرستند از وزیر جنگ که حکومت این شهر راهم دارد سئوال شود که در این شهر چقدر سرباز و سورا هست همچو فرض می‌کنیم که بخارج نمی‌توانند بروندآیا بقدر اینکه این شهر را هم امن بکنند نیستند اگر وزراء بخواهند اقدام کنند ترتیب غیر از اینها خواهد بود باید بزودی فکری کرد که رفع این اغتشاشات شده و حفظ حوزه اسلام و مملکت را بنمایند.
وکیل التجار – این صحبتها که ما در اینجا می‌کنیم خوب است ملاحظه الاهم فالاهم را بکنیم و یک مطلب که مطرح می‌شود تا نتیجه نگیریم رد نشویم و خوب است همین امروز یا فردا را برای ترتیب استعداد ایالات و ولایات قرار گذاشته مذاکره نموده و تا نتیجه نگیریم به کار دیگر نپردازیم.
اسدالله میرزا – این مذاکرات که در اینجا می‌شود برای نتیجه بعدها است که در ولایات مفسده پیدا نشود و در مسئله فارس باید معالجه سریعه بشود صاحب اختیار امروزه آنقدر استعداد ندارد که بتواند از هیجان عامه جلوگیری نماید با اینکه غالب مردم از ایشان رضایت دارند باید از طرف مجلس تلگرافی بشود یا این که وکلای شیراز به تلگراف خانه رفته و مردم را ساکت کنند حالا بعدها چه باید کرد لابد صاحب‌اختیار میداند چه بکند.
آقا شیخ ابراهیم – آن که معمد دیوان را نوشته سه روزه قرار شد بآنها بدهم باید در این خصوص تکلیف معین شود.
رئیس- بلی باید رفت تلگرافخانه آنها را ساکت نمود.
حسین قلیخان نواب – چندی قبل در باب قرارداد روس و انگلیس راجع به بعضی از ممالک آسیا در پارلمان انگلیس خیلی ایرادات و تعرضات شده است و روزنامه طیمس (تایمز لندن) در ضمن راپورت مذاکرات پارلمان می‌نویسد که در دهم ماه فوریه لورد کررون فرمانفرمای سابق هند در ضمن تعرضات و ایراداتی که در باب آن قسمتی که راجع است بایران اظهار داشته که بایددانست عقیده ایران در باب این قرارداد چیست لردکرو بی نهایت اسباب تعجب است زیرا در همان اوقات خبر رسمی انعقاد این قرارداد بایران رسیده بنا شد که از طرف دولت ایران پرتست و تعرضات لازمه بشود خوب است جناب وزیر امور خارجه اقداماتی که در این باب از طرف دولت علیه شده است باین مجلس شورای ملی اظهار دارند.
وزیر امور خارجه – همین مطلب در ماه رمضان اینجا مطرح شده از من توضیحات خواستند و در همان وقت عرض کردم که سفارت دولت روس وانگلس سواد این قرارداد را که مشتمل بر یک مقدمه و پنج فصل بود بوزارت خارجه فرستاده‌اند و بعد از آن که کابینه ناصرالملک تشکیل یافت جوابی نوشته شده و سواد آن هم برای سفرای مقیمین طهران فرستاده شد و مضمون آن این بود که این قرارداد چون مابین دولتین روس و انگلیس منعقد شده است بدیهی است که مفاد آن هم راجع بدولتین مزبورتین که این قرارداد را امضا نموده‌اند خواهد بود و دولت علیه نظر باستقلالی که داراست کلیه حقوق و اختیارات خود را از نفوذ و اثر هر قسم قراردادی که مابین دو یا چند دولت خارجه در باب ایران منعقد شده یا بشود مصون و محفوظ میدانند ودر روابط خود با دول متحابه موافق اصول عهود مقدسه و قاعده درهای باز برای جارت بین‌المللی رفتار خواهد کرد در باب استقراض هم قراردادهایی که دولت ایران در این باب با دولت روس و انگلیس منعقد داشته کاملا رعایت خواهد شد.
حسین قلی خان نواب- پس از این قرار معلوم است که در همان وقت دولت ایران پرتست و اعتراضات کافیه در باب این قرارداد نموده و این عنوانی که لرد کورو در پارلمان کرده‌اند نظر بمقتضیات مصالح پولتیکی خودشان بوده و هیچ مربوط بایران نیست والا بطوری که عنوان شد پرتست شد دیگر اینکه در همان وقتی که در پارلمان و انگلیس این مذاکرات شده از دکورو اظهار داشته‌اند که درباب خلیج فارس در آن سند اعتراف کرده‌اند بعقیده من هیچکس در این مملکت راضی نیست که آزادانه دول متحابه درباره ایران قرار و مدار بگذارند اگرچه هر مذاکره که با هم بنمایند یا قرارداد کنند چون بدون رضای ایران است اهمیت ندارد لکن خوب است ملاحهظ از احساسات اهل این مملکت بکنند و به این قبیل عنوانات اسباب رنجش خاطر اهل این مملکت را فراهم نیاورند زیرا که ملت ایران با تمام ملل اروپا همه نوع روابط تجارتی و دولتی را دارند حال وزیر امور خارجه اطلاعی درخصوص سند مذکوره دارند یا خیر؟
وزیر امور خارجه – در سواد قراردادی که بوزارت خارجه ایران فرستاده‌اند ابداً ذکری در باب خلیج فارس نشده و در این باب اظهاربا اشعاری بوزارت خارجه نشده بود که ما مجبور باعتراض باشیم.
حسینقلی خان نواب – کلیة روزنامجات خارجه خیلی آزادانه در باره ایران می‌نویسند یا اینکه اهل ایران مناسبات روابط و دوستی را همه وقت منظور داشته ودارند.
لسان الحکماء- چنانچه آقای نواب گفتند که در پارلمان انگلیس این اظهار شده و در روزنامه‌ها نوشتند روزنامه‌های خارجه باقتضای پولتیک مطالب غیر حقه خیلی می‌نویسند و این هم از همان قبیل مطالب است که واقعیت ندارد و دیگر اینکه پرتست چنانکه لازم بود شده و در روزنامه‌ها هم نوشتند.
آقا سید حسن تقی زاده- این مسئله قدری اهمیت دارد مطلبی که بسفارت انگلیس نوشته می‌شود و او هم بوزارت خارجه خودشان و بمقامات لازمه می‌فرستند چطور می‌شود که در پارلمان انگلیس به این آشکاری اینطور بگویند که دولت ایران پرتست نکرده ماندن اینگونه چیزها در دوایر دولتی و انتشار ندادن اینها تکلیفی بدست رجال دیپلوماتی می‌دهد که آنچه را صرفه خود میدانند انتشار بدهند و این ثابت می‌کند که مجلس ملی ایران و روزنامه‌ها که تقریبا زبان ملت است رضا نبودن خودرا از این ترتیب اظهار داشته و پرتست نمایند و بدیهی است علت اینکه پرتست دولت ایران انتشار نیافته این بوده که سواد آنرا بروزنامه‌های ملی نداده‌اند که طبع و منتشر شود و ما یک روزنامه رسمی نداریم و حال آنکه مکرر گفته شده است که یک روزنامه رسمی باید تأسیس شود اگر این پرتست در روزنامه رسمی ایران درج می‌شد اینطور نمی‌گفتند و نیز همچو معلوم می‌شود که چون نمی‌خواهند صدای ما را بشنوند صدای ما را نشنیده‌اند و باید ما صدای خودمان را خیلی بلند نماییم تا آنها بشنوند.
وزیر امور خارجه – سواد جواب ما بسفرای خودمان در خارجه هم فرستاده شد واین مذاکرات نیز در روزنامه مجلس مخصوصا نظرم میاید که نوشته شده است.
آقا میرزا آقا مجاهد – چون این نطق را یک نفر لرد باقتضای پلتیک خودشان کرده چندان محل دقت نظر نیست و بیش از این مذاکره لازم ندارد.
امان الله میرزا – بعقیده بنده آنچه باید رسما در این باب پرتست شود همانطور که جناب وزیر امور خارجه فرمودند بعمل آمده حال یک روزنامه نویس بخیال خودش چیزی بنویسد چندان محل اعتبار نیست و نباید در پارلمان مطرح شود.
آقا شیخ حسین – ازجناب وزیرامورخارجه استدعا می‌شود باقتضای علم ودیانتی که درانددر حفظ حقوق ملت ایران بکوشند و مثلا در باب مخاصمه یک نفر ایرانی یا یک تیمه روس باید در محکمه شرعی یاعرفی ایران با حضور یک نفر مأمور سفارت تحقیقات شده و احقاق حق شود و بفرمایید که در خصوص آن سید مقتول چه اقدامی شده.
وزیرامور خارجه – اقدامات دراین باب شده و در سه مجلس هم استنطاقات بعمل آمده و صورت آن نوشته شده و هنوز تمام نشده است و هفته سه روز برای همین کار مجلس می‌شود پس از اینکه نتیجه گرفته شد البته احقاق حق می‌شود مقصود این است که در این باب کوتاهی نشده است.
آقا شیخ محمد علی – خیلی منتظر بودیم که پریروز که وزراء بمجلس تشریف آوردند جناب وزیر امور خارجه هم تشریف بیاورند و اتفاقاً تشریف نیاوردند سابقاً عرض کرده‌ام و باز هم عرض می‌کنم که خوب است صورت معاهدات که با دول خارجه دولت ایران دارد وامتیازاتی که داده شده نوشته شده و بمجلس بفرستند تا طبع شده و منتشر شود که ملت حق خود را بداند و شاید بعضی امتیازات بخواهند بگیرند و همچنین صورت قراردادها قروض سابقه را هم بدهند تا از ترتیب و شرایط آن عموم ملت اطلاع حاصل نمایند.
وزیر امور خارجه – عهدنامه‌ها چاپ شده و همین سه چهار روزه تمام می‌شود و منتشر خواهد شدولی صورت امتیازات چون زیاد است گفته‌ام مرتب کنند تا آنها هم بعد چاپ بشود. اما قروض دو قسم است بعید الوعده و قریب الوعده که قروض جاری است. اما صورت قروض قریب الوعده را از گمرک باید مطالبه کرد زیرا که هیج بوزارت خارجه نیامده. اما قروض بعیدالوعده صورتش موجود است اگرچه آنها راهم باید از گمرک مطالبه نمود ولی دروزارتخارجه هم موجود است.
آقا شیخ حسین – مقصود بنده این بود که جناب وزیرامور خارجه در مسئله سید همت بیش از سابق بفرمایند که زودتر احقاق حق شود.
وزیر امورخارجه – مطلب باید تمام شود ولی میدانید که استنطاق هم وعده معین ندارد چنانچه گفته شد هفته سه روز مجلس منعقد و مشغول استنطاق است تاکار بیک جائی منجرشده احقاق حق شود.
رئیس- در باب قتله فریدون چه اقدامی شده.
وزیر امور خارجه – برادر کرم خان را می‌فرمایید او در سفارت است و در وزارت خارجه استنطاقات باید بعمل بیاید ولی چون کار سید جلو افتاد او را گذاشته‌ایم تا این کار تمام شود بعد بانکار بپردازیم.
وکیل التجار – سید اظهار می‌داشت که از من شاهد خواستند من هم زحمت کشیده شاهدها را حاضر نمودم و طرف حاضر نشد واینجا میدانید حاضر نمودن شاهد سخت است و همچنین مکرر چند دفعه حاضر شده و طرف حاضر نشده طوری بشود که زودتر حاضر شود.
وزیر امور خارجه – یک روزی بنا بود یک ساعت بعد از ظهر بیایند و صاحب منصبی که از طرف سفارت مأمور این کار بود یکی را از جانب خود فرستاده بود و درست نمی‌توانست حرف بزند رئیس محاکمه هم گفت باید خود صاحب منصب بیاید بعد که او آمد دیر شده بود گفتند باشدبرای روز دیگر شاید آن روز را می‌گوید.
آقا سید حسن تقی زاده – بنده تشریف داشتن جناب وزیر امور خارجه را مغتنم شمرده دو سئوال خواهم کرد یکی اساسی است که بعد خواهم گفت و خواهش دارم که مجلس اجازه بدهد اما در باب مسئله اولی اگر چه خواهند گفت باید بدواً نوشته می‌دادید و بعد جواب می‌خواستید بنده در سه مرتبه نوشته بهیئت رئیسه دادم وآنها فرستادند به وزارت خارجه و منتظر شدم جواب بیاید نیامد و بعد منتظراین بودم که جناب وزیر امور خارجه بمجلس تشریف بیاورند حضوراً سئوال شود در باب تجارت همه میدانید که جقدر اهمیت دارد واین امتیازی که بخارج داده می‌شود باید بتصویب مجلس باشد که بعد تولید اشکال نشود و مخصوصا چیزهایی که راجع ببودجه است باید بتصویب مجس باشد یک روزی در مجلس صحبت شد که هفت هزار تومان بمدرسه آلمانی داده شود و ابداً نتیجه گرفته نشد بلکه اکثر رد کردند حال از قراری که شنیده‌ام دوازده هزار تومان داده شده است و انشاءالله دروغ است اگرچه من می‌توانم بشدت اعتراض نمایم که در وزارت مالیه حیف و میل شده و در وزارت داخله همین طور اما در وزارت خارجه بواسطه اطمینانی که بوزارت خارجه بوده است والبته تاکنون بهیچوجه یک معامله صد تومانی که موجب خسارت مملکت است بدون اطلاع مجلس با خارجه نگذرانده است اگر این طور باشد خدای نخواسته باعث کمی اطمینان ما از وزارت خارجه خواهد شد واستدعا می‌شود که جواب این سئوال اولی مرا بفرمایند تا دویمی را هم اظهار بدارم.
وزیر امور خارجه – در این باب وزیر علوم تصویب کرده و نوشته بود که اعلیحضرت قبول فرمودند که سالی هفت هزار تومان اضافه بمدرسه آلمانی داده شود وزارت خارجه هم تصویب کرد.
آقا سید حسن تقی زاده – بنده اگر به وزیر امور خارجه اطمینان نداشتم هرگز اینجا نمی‌نشستم ولی خوشبختانه از چندی قبل هیئت کابینه باین خیال افتاده که ترتیبی در وزارت خانه‌ها بدهند این است که قانوناً وزیر امور خارجه هر چه می‌کند بتصویب وزیر مسئول میداند چنانچه همه جا همین طور است ولی به آن اندازه که اطمینان به وزیر امور خارجه باید داشته باشیم بسایرین نداریم وحق نظارت داریم زیرا چیزهایی که باعث سعادت آتیه یا خرابی مملکت است درآن وزارت خانه می‌شود در این صورت بچه جهت هفت هزار تومان مال ملت بمدرسه آلمانی داده شده پس خوب است از مجلس چیزی رسماً بوزارت خارجه نوشته شود که بعدها هرچه می‌کند بامضای وزیر مسئول احراز کنند که آیا بتصویب مجلس هست یانه.
وزیر امور خارجه – همه جا معمول است که باید وزارت خارجه امضاء سایر وزراء مسئول را قبول نماید ودر این مسئله که وزیر مسئول که وزیر علوم باشد نوشته است که این وجه را اعلیحضرت قبول فرموده‌اند و ایشان هم قصوری نکرده‌اند زیرا که اعلیحضرت شخصاً قبول فرموده‌اند که داده شود.
آقا سید حسن تقی زاده – حالاکه معلوم شد هفت هزار تومان رااعلیحضرت همایونی قبول فرموده‌اند که از بودجه سلنطتی داده شود بسیار خوب اما در مسئله ثانی خوب است رأی گرفته شود که شرحی از طرف مجلس رسماً بوزارت امور خارجه نوشته شود که وزارت امور خارجه بعدها علاوه بر امضای وزیر مسئول در اهر امری احراز نماید که تصویب مجلس شده است یا نه؟
آقا میرزا آقا مجاهد – این مسئله که آقای تقی زاده فرمودند باید در تحت قانونی وضع شود دیگر در باب پروگرام کابینه در مجلس قبل که وزرا حضور داشتند مذاکره شد ومیدانید تا هیئت وزرا پروگرام خود را پیشنهد مجلس ننمایند کارها پیشرفت نکرده وتکیف معین نخواهد شد در هرکاری میگویند که پول لازم است تا ترتیب کار معلوم نشود و مبلغ احتیاج ما بپول معین نگردد چگونه کار پیشرفت حاصل خواهد نمود.
وزیرامور خارجه – پروگرام می‌فرمایید دو قسم است یکی صورت کارهایی است که فعلا کابینه می‌خواهد اقدام نماید و یکی هم کارهاییست که بعدها اقدام خواهد شد و آن اولی خیلی آسان است و بدو کلمه می‌شود بیان کرد وآن نظم و امنیت داخله است و استقرار امنیت هم نمیشودمگر بپول بطوری که خودتان معترض شدید پس باید عمل مالیه را ترتیب داد که قوه نظامی هم مرتب شده امنیت حاصل شود.
آقا میرزا آقا مجاهد- این طوری که فرمودید که اسقترار امنیت با پول است آیا نباید آن مبلغ معین بشود که مجلس بداند باید از داخله فکر کرد یا از خارجه مثلا میگویند برای امنیت این شهر پلیس لازم است نباید مخارج آن را معین کرده پیشنهاد نمایند که مجلس بداند فقط گفتن اینکه پول نیست نمی‌شود و آنهم خدا شاهد است که تمام بهانه است و می‌خواهند باز یک پولی حاضر کرده از میان برود.
وکیل التجار – مقصود از پروگرام آن نیست که گفته شود امنیت داخله وهمراهی با مشروطه و حسن مراوده با خارجه ما باید بدانیم که از برای امنیت داخله امروزی که در هیچ جا نیست چه اقدامی کرده‌اند و چه اسباب و لوازم تدارک دیدند و اگر کدورتی با یک دولت پیدا شد برای رفع آن کدورت چه تدارکی کرده‌اند اینها را باید معین کنند.
وزیر امور خارجه – عرض کردم پروگرام دوتاست یکی پروگرام کلیه هیئت کابینه است و یکی هم برای هر وزیری است که باید مسلک خود را معین نماید اینکه شما میگویید مال هر یک از وزراست.
آقا سید حسین – اینکه آقای تقی زاده فرمودند مطلب مهمی بود ما بتمام هیئت کابینه اطمینان کامل نداریم آن طوری که به وزیر امور خارجه مطمئن هستیم باید دقت بشود در کارهایی که می‌فرمایند.
آقاسید حسن تقی زاده – اینک عرض کردم بنده اهمیت می‌دهم و سعادت آتیه مملکت است باز تکرار می‌نمایم که باید ما کمال اطمینان را به وزیر امور خارجه داشته باشیم اگراین طور نباشد من یک نفر نمی‌توانم دیگر اینجا بنشینم و متزلزل خواهم بود و وضع قانون هم با هیئت مقننه است و برفرض برخلاف سایر ممالک باشد ما باید بر وفق اقتضای مملکت خود وضع نماییم یک قانونی که یک وزیر امور خارجه بهیچوجه یک معامله ده تومانی با خارجه ننماید مگر بتصویب مجلس نه مقصوداین وزیر امور خارجه است و ما کمال اطمینان را بایشان داریم این مسئله را از برای وزیر امورخارجه دیگر عرض می‌نمایم که نباید چنین کاری در وزارت امور خارجه بشود حال می‌خواهم بدانم که مجلس اساساً این مسئله راقبول می‌کند که لایحه مختصری نوشته پس از تصویب قانونی شود؟
(اکثر تصدیق کردند).
رئیس التجار- بنده عرض می‌کنم آن مذاکراتیکه آقای نواب با وزیر امور خارجه کردند صحیح بود از آنکه بگذارید تمام مذاکرات دیگر خارج از قانون داخلی است زیرا هر گفتگویی از هر وزیری بشود باید قبل از وقت بایشان اطلاع داده شود که مسبوق شده توضیحات خود را حاضر کرده بیاید در مجلس جواب بدهد.
حسینقلی خان نواب – بنده تعجب کردم آنروز که جناب وزیر امور خارجه را بمجلس احضار نمودند با هیئت کابینه چرا تشریف نیاوردند و باید مسائلی که از وزیر سئوال می‌شود دو روز قبل از وقت اطلاع داده شود یا توسط مجلس یا خود آن سؤال کننده.
وزیر امور خارجه- آنروز که وزراء می‌آمدند بنده اطلاع حاصل نکرده ودر کمیسیون خارجه بودم کاری هم داشتم بعد مطلع شدم که وزراء بمجلس آمده‌اند و بواسطه شغلی که عرض کردم نتوانسم بیایم.
وکیل الرعایا – درباب هفت هزار تومان بهمان اندازه که ما اطمینان بجناب وزیر امور خارجه داریم همان اندازه هم از وزیر علوم سابق که فعلا وزیر مالیه هستند مطمئن هستیم ومسلم است کاری نخواهند کرد که اسباب زحمت بجهه وزیر امور خارجه فراهم شود تا وقتیکه فتوت اعلیحضرت همایونی اقتضا می‌نماید که در اینجا هم یک کلاس عالی تشکیل بیابد که بعدها بدرد این مملکت بخورد دیگر چه جای ایراد است.
رئیس التجار- این مسئله که وکیل الرعایا ازبابت هفت هزار تومان طرح کردند ربط بآن ایرادی که آقای تقی زاده گرفتند ندارد وآن ایراد نه از بابت این پول بلکه آن یک مطلب مهمی بود که خواستند مطرح مذاکره شده قانونی بشود.
حسینقلی خان نواب- مدرسه روح مملکت است و بهر عنوانی که تأسیس می‌کنند ما باید اظهار امتنان بنماییم حالا که اعلیحضرت همایونی از صرف جیب خودشان اعانتی فرموده ند باید همه متشکر وممنون باشند.
آقا شیخ محمد علی – آن مطلبی که آقای تقی زاده اظهار نمودند رسمیت پیدا کرد یا خیر؟
رئیس- باید چیزی در اینخصوص نوشته شده در مجلس مطرح شود.
اسدالله میرزا – کنترات مستشار مالیه را آوردند بمجلس و خودش هم از قرار معلوم از پاریس حرکت کرده اما هنوز وارد نشده.
وزیر امور خارجه – چرا از باطوم هم رد شده‌اند.
درخصوص استنطاق و محاکمه مدیر روزنامه روح‌القدس که تعرضاتی نسبت باعلیحضرت و هیئت کابینه و وکلای محترم نموده اظهار شد
بعضی اظهار داشتند که چون قانون انطباعات تمام شده و بصحه رسیده خوب است بموجب همان قانون خود وزارت علوم و معارف رسیدگی نموده مجازات را معین دارد
گفته شد که باید از طرف وکلا یکنفر بسمت وکالت حضور داشته باشد و مدعی شود تا اینکه محاکمه بعمل آید
بعضی اظهار داشتند که وکیل باید یک نفر شخص خارج از مجلس باشد چند نفر از وکلا هم نظارت داشته باشند بعضی داوطلبانه حاضر شدند که ما حاضر می‌شویم و از طرف وکلاء وکالت می‌نماییم
گفته شد که باید مجلس معین کند و لازم به وکالت هم نیست نظارت کفایت می‌کند.
(مجلس ختم شد).