مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۷
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۷ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۸۷
مذاکرات روز شنبه ۲ شوال المکرم ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه سلخ رمضان را آقا میرزا طاهر قرائت کردند.
رئیس- امروز قرار بود که بودجه مملکتی در مجلس خوانده شود و در حقیقت تمام شده است لایحه که باید خلاصه آن نوشته شود که در سابق چه بوده و حالیه چیست تمام نشده است انشاءالله فردا تمام شده قرائت خواهد شد و اسباب مسرت خواهد گردید اینک لایحه ایست قرائت میشود.
آقا میرزا فضلعلی آقا – این لایحه درچه خصوص است.
رئیس – در خصوص انتخاب کمیسیونها است.
آقا میرزا فضلعلی آقا – هر روزی یک طوری گفته میشود اینست که تکلیف معلوم نمی‌شود که چگونه باید انتخاب نمود.
رئیس- حالا انتخاب شده قرائت میشود.
آقا سیدحسن کاشانی- یک مختصر عرضی دارم این مجلس از برای انتظام مملکتی دایر شده است آنچه می‌بینیم تا حال کاری صورت داده نشده صنای و مکاسب توسعه نپذیرفته تجارت و فلاحت رواجی نگرفته فرمودید که بودجه مملکت به مجلس خواهد آمد بسیار خوب است ولی در اینکار چندان تفاوتی بدست نیاوردیم بر دخل مملکت نیفزودیم منتها از خرج کاسته‌ایم فایده در ترقی مملکت دیده نشده.
رئیس- می‌فرمایید کاری نشده است فقط خرج و دخل مساوی شده است خیلی محل تعجب است بعلت اینکه قریب شش هفت کرور کسر را مساوی کرده‌ایم کم کاری نیست.
آقا سید حسن کاشانی – باید کاری کرد که تجارت و ثروت ازدیاد یابد.
رئیس – انشاءالله بعدها همین طور خواهد شد.
آقا سیدحسن – در پیشرفت کار باید همانطور که سایرین رفتار کردند ما نیز باید رفتار نماییم آیا اینطور ما می‌توانیم پیشرفت حاصل کنیم؟
رئیس- این اول قدمی است که ما برداشته‌ایم انشاءالله پس از قرائت از تعلقات ابتدائیه همه قسم ترقی خواهیم کرد.
آقا شیخ حسین – امروز تکلیف مشخص شود که قانون خوانده میشود یا خیر؟
رئیس- این صورت نطقی است که اعلیحضرت همایونی دیروز بیان فرمودند پریروز از بابت تشرف بحضور همایونی اجمال مذاکره بمیان آمد و قرار شد یک هیئت معدودی بحضور اعلیحضرت تشرف حاصل نمایند ولی بر حسب اطلاعی که بدست آمد رأی همایونی بر این تعلق گرفته بود که همگی تشرف حاصل نمایند این شد که بمحض وصول این خبر فراش فرستاده شد و بااین که قریب نیمساعت هم از وقت تأخیر شد زیاده از پنجاه نفر حضور بهمرسانیدند و گویا علت هم بی بصیرتی فراش بمنازل وکلا بوده این است که حالا آن نطق همایونی قرائت میشود
(از طرف اشخاصی که بواسطه عدم استحضار و اطلاع تشرف حاصل نکرده بودند اظهار تأسف شد معلوم است در مواقع مهمه تا قبل از وقت بفاصله یکروز خبر داده نشود اجماع تام و تمام نمی‌شود دستخط همایون اعلی قرائت شد.)
خطابه همایونی:
- هر چند در این مدت تصادم انقلابات و اصلاح مفاسدی که بالطبیعه در نقاط مختلفه مملکت روی داد تا یک اندازه اوقات مجلس شورای کبرای ملی ما را مشغول داشته و بطوری که مکنون خاطر خطیر همایون وانتظار ما بوده است مجلس به وظایف مقرره خود که وضع قوانین است نایل نگردیده ولی باز قدر زحمت و مساعی جمیله وکلا در نظر عنایت اثر ملوکانه پنهان نیست و اجر آنان در خدمت به دولت و ملت ملحوظ خاطر الهام مظاهر خواهد بود و غرض از احضار تمام وکلا امروز این بود که حضوراً هم تأکیدات اکیده بآنها بشود که انشاءالله تعالی بفضل الهی بعد از این با موافقت و معاضدت دو قوه که قوه مقننه و قوه مجریه باشد در پیشرفت اساس مشروطیت و وضع و اجرای قوانین با نهایت اتفاق و اتحاد از هر گونه مجاهدت قصور ننمایند و خود را مسئول خداوند و پادشاه و ملت خود دانسته به وظایف مقرره خود عمل کنند و موجبات ترقی دولت و آسایش ملت را که ودیعه الهی هستند و ما آنها را در حکم اولاد خود میدانیم فراهم سازند و ما نیز به نفس نفیس با تمام قوی همه وقت با مقاصد حسنه آنها همراه ودر حفظ حدود و حقوق دولت وملت از هیچگونه مساعدت دریغ نخواهیم فرمود و اقدامات وافیه وزرا و مجلس را زائد علی ماسبق در هر مورد مطابق با نظامنامه و قانون اساسی که امضا فرموده‌ایم منتظریم و از خداوند برای خود و شماها و ملت خودمان توفیق ترقی و تکمیل سعادت رامسئلت داریم.
- شوال سنه ۱۳۲۵
- السلطان محمد علی شاه قاجار.
(همگی اظهار امتنان وتشکر کردند).
رئیس- جناب آقای حاجی امام جمعه هم در جواب نطقی که لازم بود اظهار کردند.
حاج میرزا علی آقا – درباب استراباد خبر خوشی آمده بود.
رئیس- بلی تلگرافی آمده بود قرائت شد.
حاج میرزا علی آقا – پس خوب است اظهار امتنانی از انجمن و علما آنجا واشخاصی که در این موقع همراهی کرده‌اند بشود و از قراری هم که گفته شد یک عریضه سابقاً از ترکمانها عرض شده بود چون جواب آنها داده نشد اسباب یأس آنها شده است.
رئیس- همچو کاغذی نیامده است یا اگر آمده است بنده ندیده‌ام
تلگرافی از طرف انجمن محلی بجنورد قرائت شد مشعر بر اینکه:
- ایل یموت و کو کلان متفقاً بنای چپاول را گذاشته حکومت محل از برای تأمین آنجا رفته و یکهزار سوار قریه ده را غارت نموده‌اند بایست هر چه زودتر امنیت داده شود که اشکالات فوق‌العاده فراهم نیاید.
حاجی سید باقر- از قرار کاغذی که دیروز پسر عین الدوله از او ارائه داد نوشته بود که من حاضر هستم که با تمام قوای خود بروم استراباد راامن کرده از آنجا هم بروم سرحد ارومی جلوگیری نمایم در این صورت که این شخص اینطور حاضر است چرا جواب بایشان نمی‌دهید.
رئیس التجار – شاهزاده عین الدوله از شخص خود که قوه ندارند هر چه هم باید از قوای ایشان ببینیم در این مدت سه سال در طهران دیدیم.
رئیس- اینکه شاهزاده عین الدوله تلگرافی کرده بودند تلگرافی بود رسمی ما هم در جواب اظهار امتنانی کرده‌ایم و اینکه ایشان بروند باسترآباد و تبریز این رأی با وزارت داخله است نه با مجلس و آنکه گفته شد جواب داده شود البته اظهار امتنان و تشکر خواهد شد وایشان هم همانطور که سایرین همراهی کردند خواهند فرمود درخصوص استراباد هم یا باید نصرالسلطنه برود یا نرود هر کدام باشد با وزارت داخله است از مراتب کفایت شاهزاده عین الدوله من کاملا مسبوق هستم البته در موقعیکه وجود ایشان لازم شده اطلاع داده میشود.
آقای حاجی امام جمعه – این مطلبی که حاج میرزا علی آقا اظهار داشتند این است که عرض می‌کنم در چندی قبل برحسب اظهار یکی از اهالی استرآباد ترکمانان عریضه به مجلس عرض کرده بودند و جواب به آنها داده نشده این است که مأیوس شدده‌اند و حال آنکه امروز لازم است که خیلی از آنها ترغیب و تحریص شود که اقدامات و اهتمامات کافیه بکند دیگر اینکه نمیدانم حکام می‌توانند امروزه در این مواقع دست بهم داده جلوگیری نمایند یا خیر مثلا امروز باید حکومت خراسان با حکومت استرآباد دست بهم داده جلوگیری کنند و قوای خود را بهم برسانند.
رئیس- این خوب رأیی است باید بوزیر داخله اخطار شود که اقدام نمایند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این فرمایشات تمام صحیح است ولی باید با بودن وکیل خراسان و جناب حاج امام جمعه وزارت داخله خواسته شود و سئوال و جواب شود از اینطور گفتگو یا بنوشتن رقعه کاری صورت داده نمی‌شود.
آقای حاج امام جمعه – سابقا در اینجا قرار شده بود که همه روزه از وزرا یا معاونین آنها یک کدام حاضر باشند که هر گاه اینگونه مطالب بمیان بیاید مختل نماند و جواب داده شود والبته اینطور بدون حضور آنها فایده ندارد.
آقا شیخ حسین – مطابق نظامنامه داخله مجلس باید هر مطلبی را که یک وکیل می‌خواهد عنوان کند یا هر لایحه را که عنوان نماید باید پانزده نفر از وکلا دیگر با او همرأی باشند تا مطرح شود که ترتیب مجلس بهم نخورد و نتیجه گرفته شود.
آقا سید حسین – این که لازم باشد پانزده نفر با او متفق باشند این در صورتی است که آن مطلب روی کاغذ بیاید اما اگر صرف مذاکرات باشد یکی بخواهد از یک جائی اظهاری بکند محتاج باتفاق ۱۵ نفر نیست.
اسدالله میرزا- این که میگویند ترکمانان عریضه کرده‌اند و جواب داده نشده باید از جناب صنیع‌الدوله رئیس سابق استفسار کرد که این مطلب صحیح است یا خیر.
رئیس- چنین مکتوبی دیده نشده دیگر این که در خصوص وکلای ایلات گفتگو شد که باید از هر ایلی یک وکیلی خواست این مطلب بسیار صحیح است وخیلی مطالب مهمی است.
آقا میرزا محمود – این که گفته شد که نطق آزاد است و هر کس هر مطلبی از جائی می‌تواند اظهار کند بنده عرض می‌کنم که قانون وزارت داخله را فراموش کرده‌ایم در آنجا نوشته که عرایض و تشکیات باید بوزراتخانه‌ها باشد نه بمجلس.
آقا میرزا ابوالحسن خان – مثلا هر گاه استرآباد قتل وغ ارت شد یا جایی دیگر فتنه شد می‌تواند وکیل آنجا اظهار کند این مطلب محتاج بهمراهی پانزده نفر نیست.
آقا میرزا فضلعلی آقا- باید معاونین وزرا باشند تا هر صحبتی که میشود آنها مسبوق بوده جواب بدهند والا اسباب معطلی مجلس است.
رئیس- اینکه معاونین وزراء هر روزه در مجلس حاضر شوند
آقا سید حسن تقی زاده – گمان بنده این است که تا بدین حد در انتظام داخله مجلس صحبت داشتن لازم نیست یک نظامنامه داریم اعضای رئیسه بر خود حتم کرده‌اند که آن مواد را به اضافه مواد دیگری مجری دارند حالا این کمیسیونها که تشکیل شود از برای همین است که رفع این نواقص را بکنند و در باب آن مطلب که یک وکیلی بخواهد اظهار کند در انجا نوشته شده که آن وکیل به آن انجمن اظهار می‌کند تا هر وزیری که در مذاکره این مطلب لازم باشد احضار نمایند اما در باب استرآباد و غیره ما باتفاق و تشویق و زبان می‌توانیم مبالغی بر قوای خود بیفزاییم برای اشخاصی که در استرآباد مانع ترکمانان شده‌اند و همچنین در سایر جاها عقیده بنده این است که خیلی باید نسبت بآنها اظهار امتنان و مهربانی کرد اما در باب معاونین وزراء مااز این کابینه جدید امیدواری‌ها داشیتم و داریم همان روز اول که تشریف آوردند بنده عرض کردم و حالا هم جناب صنیع الدوله وزیر علوم و فواید عامه تشریف دارند که هر یک معاونی انتخاب بکنند که اغلب در مجلس باشد و هر گاه کار مهمی هم اتفاق بیفتد خود وزرا هم حاضر شوندو در حقیقة این ترتیب موجب مزید اطلاع مجلس و هم وزرا خواهد بود این معاونین هم باید اشخاصی باشند که طرف وثوق باشند و باندازه مقبولیت عامه داشته باشند که اگر یک وزیری معزول شد و وزیر دیگری بجای او آمد معاون وزرات خانه‌ها همیشه بجای خود باقی است هر مطلبی که خواستیم سئوال کنیم بدون اینکه کسی بگوید استحضار دارم یا ندارم جواب گفته میشود ونیز از وزارت علوم سئوال می‌نمایم که مجلس وزراء همه روزه دایر است یا نه؟
حاجی شیخ غلام حسین – عریضه ترکمانان را چندی قبل دادند بنده هم ارائه دادم ولی اغتشاشات استرآباد بجهة جواب ندادن به ترکمانان نیست علت دیگر در کار است.
وکیل الرعایا – بعقیده بنده یک ضرر عمده که بایران وارد آمده است از این جهة است که هر کس هر خدمتی که نمود از انظار محو شده و حال آنکه هر کس هر خدمتی که نمود باید منتها تمجید را از او کرد که اسباب تشویق او بشود مسئله دیگر درخصوص نیمه دولت ایران در مملکت عثمانی هیچ رعایت و سرپرستی از آنها نمی‌شود حالا که اینطور است خوب است از آنهاییکه می‌روند جلوگیری شود از همیشه کابینه هم استدعا میشود که یک توجهی در حال آنها مبذول دارند.
رئیس- البته نهایت رعایت در حق آنها خواهد شد و همین طور است که گفته شد تاکنون حقوق آنها محفوظ نبوده است وعلت آن همین اغتشاش و بی ترتیبی داخله ما بوده است همین قدر داخله ما منظم شد حقوق آنها محفوظ خواهد بود اما در باب نرفتن زوار فعلا نمی‌شود همچو حکمی بشود مگر اینکه حجج اسلام در این باب چیزی بفرمایند.
مستشارالدوله – درخصوص رفتن زوار چه در مجلس علنی و چه در مجلس سری بنده عرض کرده‌ام آقایان حجج اسلام هم گویا عرایض بنده رارد نکرده‌اند ولی بواسطه پاره موانع تأخیر افتاده حالا که رأی اکثر اینطور است و آقایان حجج اسلام هم حضوردارند فکری در این باب بشود
(در این موقع رئیس‌الوزراء با وزیر امور خارجه به مجلس تشریف آوردند).
آقا سید حسن تقی زاده – بنده هم از قراری که اطلاع حاصل کرده‌ام و مخصوصا در روزنامه حبل‌المتین، کلکته بعضی تلگرافات را دیده چنین معلوم میشود که حجج اسلام عتبات عالیات خیلی در این باب ساعی هستند که از دولت و مجلس بخواهند که جلوگیری شود.
رئیس- چون وزیر امور خارجه حضور دارند خوب است در اینباب از ایشان استفسار شود.
وزیر امور خارجه – در این باب جواب فوری نمی‌توانم بدهم باید اطراف کار را ملاحظه کرد بعد از مشاوره جواب عرض کنم.
رئیس- یک مطلبی که لازم است اظهار کنم پریروز در باب رفتن سپهدار به استرآباد بنده عرض کردم از قول کسی که از طرف بعضی از سفرا باو پیغام داده شده بود که ایشان نروند واین مطلب نسبت به سفیر دولت بهیه روس بود ولی این شهرت و این مطلب بی اصل بوده این است که خاطرنشان وکلای عظام می‌نمایم که مسبوق باشند این مطلب دروغ بوده است.
آقا سید حسن تقی زاده – بلی این مطلب شهرت گرفته بود اگر بی اصل است خوب بود سفیر دولت بهیه روس دو کلمه به وزیر امور خارجه بنویسند که این دروغ است.
وزیر امور خارجه – سفیر در این خصوص حضوراً بمن گفتند که این مطلب بی اصل است و چنین پیغامی داده نشده است خوب است رفع اشتباه شود.
حاج میرزا علی آقا – ما باید وجود خود رااز لوث سوءظن و اغراض خالی کنیم نه اینکه بهر خیالی بهر کس نسبتی بدهیم به وزرا بد بگوییم از علما مذمت نماییم دولت خود را تخفیف نمایم ما باید دولت خود را تقویت نماییم قوت دولت قوت ما است قدرت دولت قدرت ما است نه این که در باره هر یک سوءظنی بهم رسانیده تیشه بریشه خود بزنیم اینست که مملکت ما ناخوشی عمومی پیدا کرده است و آن سوءظن است که هر یک پیداکرده‌ایم و با این ترتیب هیچ کار ما پیشرفت نخواهد کرد و بعضی مندرجات جراید هم مبنی بر همین سوء ظن است از این به بعد باید سوء ظن را مبدل بحسن ظن نماییم.
رئیس الوزراء- بلی امروز از جمله چیزهاییکه اهم مقاصد ما است رعایت حفظ روابط بین دول است امروز تمام اقتدارات دولت بواسطه رعایت ارتباطات آنها بایکدیگر است انیست که ما باید خیلی دقت کنیم که تا بتوایم روابط خودمان را با دول همجوار زیاد و محکم نماییم نه اینکه برخلاف آن اظهار و ابرازی کنیم در اینموضوع وزیر امور خارجه خواهند بیان فرمود.
وزیر امور خارجه – نزاکت بین الملل از چیزهایی است که در همه جا معمول است ودول همجوار را همه طور محترم میدانند بعضی اوقات ملاحظه میشود که در پاره از روزنامجات پاره عنوانات میشود که احتمال می‌رود اسباب رنجش گردد همچنین در مجلس مکرر خواستیم که خواهش کنیم از طرف مجلس در این باب مراقبتی شود میدانید که مجلس واضع قوانین است واجرای آن با قوه مجریه است پس همیشه باید رعایت شرایط اجراء ملحوظ گردد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – مطلبی را که جناب رئیس الوزراء و جناب وزیر امور خارجه بیان فرمودند تمام صحیح است مجلس هم بر همین عقیده است ولی خوبست این نزاکت بین الملل را توضیح کنند و حدی از برای آن معین نمایید بعقیده بنده اگر یک وکیلی مثلا در باب معاهده دولت روس و انگلیس عقیده پیش بر این باشد که این معاهده مضر بحال مملکت است و تقسیم آنست اگر اظهار نکند ادای تکلیف خود را نکرده است و در هر پارلمان اینگونه مذاکرات میشود وکیل هم باید در اینگونه موارد عقاید خود را بگوید.
وزیرامور خارجه – مقصود آن مسئله معاهده واینگونه مطالب نبود آن معاهده را خود وزارت امور خارجه به مجلس پیشنهاد نمود و درآن باب البته هر وکیل عقاید خود را اظهار می‌نماید. بلکه مقصود اینست که اگر در خارج چیزی شنیدند بدون تحقیق در مجلس مطرح نکنند و در این باب از وزارت امور خارجه توضیح بخواهند اگر صحت دارد آنوقت مطرح کنند مثلا از قراریکه شنیدم در مجلس گفته شده بود که یک سفیری مراسله تهدید آمیزی بکابینه وزراء نوشته است باید اینگونه مطالب را توضیح بخواهند و بدون توضیح و تحقیق مطرح قرار ندهند که تولید اشکال از برای وزراء نشود.
مستشارالدوله – مطالب دو نوع است یکی راجع به پلتیک دول هر کس حق دارد که تفتیش نماید و اظهار رأی کند تا چه رسد بوکیل ملت و هیچ کس حق ندارد که ایرادی بآن وکیل نماید ولی بعضی مطالب راجع به شخصیات است مثل سفیر و غیره در این صورت نباید بی تحقیق تعرض شود بعلت اینکه شخص سفیر محترم است و نماینده دولت معظم خودش است هیچ کس حق ندارد بدون تحقیق اظهاری که مخالف پلتیک شخصی او باشد بنماید.
اسدالله میرزا – وکیل حق داردکه اگر چیزی را شنیده باشد سؤال نماید واین دلیل نیست که ملاحظه نزاکت بین الدول نشده است وحق ایرادی بر وکیل نیست.
آقا سید حسن تقی زاده – رعایت نزاکت بین الدول صحیح است و گمان می‌کنم این مسئله هم بحدی دارای اهمیت است که باید تشریح شود و روابط بین الدول درجات پست و بلندی دارد که اعلی درجه بلندی آن بحدی است که منتهی میشود بکنفرانس و صلح عمومی ودرجه پست آن که روابط قطع میشود و اعلان جنگ داده میشود و هر یک از درجات پست و بلندی اندازه دارد اگر از یک دولتی یا یک سفیری بعضی چیزها شنیده شود یک غلیان و جوششی در مردم پیدا میشود که نمی‌توان جلوگیری از آن غلیان و جوشش نمود که سؤال بشود و این مطالب قطع روابط را نمی‌کند اما کم می‌نماید و باید این سؤال بشود که وزراء چه اقدام کرده‌اند و تا از طرف دول متحابه چیزی احساس نشده کمال مناسبات و روابط محفوظ است بملاحظه مختصر مساعدت و همراهی از دولت نهایت شوق و شعف واظهار امتنان و تشکر می‌نمایند پس این سؤالات دلالت بر قطع مناسبات و عدم حفظ نزاکت بین الملل نمی‌شود ما ببعضی از احساسات نمی‌توانیم غلیان و هیجان عمومی خود را جلوگیری نماییم مثلا اگر یک معلم و اجیری نسبت بوزیر امور خارجه یک پیغام یا سوء سلوک نماید در ما یک جوش و خروشی احداث میشود ولابد از هیئت وزرا سؤال خواهیم نمود که در این باب چه اقدامی کرده‌اید.
وزیر امور خارجه – روزی که قانون اساسی بصحه رسید مجلس یک تکلیفی دارد و هیئت وزرا یک تکلیفی چیزی که راجع به مجلس است مجلس باید اقدام کند و همچنین هیئت وزرا باید کاری را که لازم میدانند پیشنهاد مجلس نمایند اما در باب امور خارجه چون خیلی مهم است صحیح است که مجلس باید نظارت در وزارتخانه داشته باشد ولی باید وزیر امور خارجه خیلی دقت کرده توضیحات بدهد شما وزیر امور خارجه دارید باید او را طرف اطمینان خود قرار بدهید اگر اطمینانتان از او سلب شد باید استعفای او را بخواهید والا باید اطمینان باو داشته باشید که هر چیزی را او در هر موقع صلاح بداند افشا نماید مقصود من این است که به پلتیکات خارجه خیلی دقت بشود و اینطور که فرمودید حسبات ملی خیلی خوب است اما خودتان میدانید که همین حسبات ملی هم یک وقتی تولید خیلی اشکالات می‌کند و باید همینطور که معمولست نزاکت بین الدول ملاحظه شود.
رئیس الوزراء – آنچه که آقای تقی زاده گفتند اولش پولتیک ژنرال بود و آخرش مطلب شخصی شد مقصود ما هم این نبود که مجلس در روابط بین الدول حرف نزند مقصر دما این است که نزاکت بین الملل همانطور که معمول است مراعات شود و خیلی خوشوقت هستیم که مجلس اظهارات ما را در مجلس علنی تصدیق کرد خوب است عکس این مجلس بتمام ملت بیفتد حتی بر روزنامه نویسها اثر کند که مراعات این نکته را نموده و همدیگر را در این باب دعوت کنند چنانچه در خارجه دیده‌ایم هر گاه یک مطلبی راجع بخارجه اتفاق بیفتد مثل اینکه تمام اینها با هم مشاوره کرده‌اند وهمه یک زبان در آن باب شروع می‌کنند.
صدیق حضرت – در باب روزنامه‌ها افسوس می‌خوریم که روزنامه‌های ما روزنامجات خارجه را نمی‌بینند واز مسلک آنها مستحضر نیستند ولی قرار است که مملکت سه قسم روزنامه داشته باشد یک روزنامه رسمی و یکی نیم رسمی ویکی هم معمولی در روزنامه رسمی اگر نسبت بدولت یا سفیر مملکتی یک چیزی نوشته شود البته حق گله و مؤاخذه دارند اما در سایر روزنامجات حق شکایت ندارند بلی اگر مخالف قانون انطباعات چیزی نوشته حق دارند که از وزرات علوم محاکمه آن را بخواهند.
وزیر امور خارجه – شما میدانید که در هر مطلبی نمی‌شود محاکمه خواست خیلی از مطالب شرقی و پولتیکی است که بایست رعایت شود و خوب است اظهارات خود را تجدید نماییم که باید در هر حال رعایت نزاکت بین الدول بشود.
وزیر علوم – اینکه گفته شد که وزرا معاونین خودشان را انتخاب کنند تا حال فرصت نشده و اینکه سئوال شد که مجلس وزرا منعقد است این را می‌توانم بگویم که دراین چند روز اغلب اوقات وزرا مصروف انجام کارها بوده است. عرض دیگر داشتم وآن این بود که اگر هم وکیلی اختیار شغلی کرد بایست از وکالت خود استعفا بدهد من می‌خواهم وکالت خودم را برقرار بدانم و اگر اینطور باشد حاضرم که از وزارت استعفا بدهم رئیس این مطلب از قانون خارج است ولی چون شما برای مجلس خیلی زحمت کشیدید می‌توان این یکی را استثنا کنند.
آقا سیدحسن تقی زاده – شما آن وکالت نامه را حالا هم دارید چون بموجب قانون اساسی جمع بین این دو شغل ممنوع است هر وقت شما از وزرات دست کشیدید ملت شما را انتخاب خواهد کرد و از این ببعد امیدواریم که طوری بشود که وزرا از وکلا انتخاب شوند.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – در باب استرآباد چه اقدامی کرده‌اند؟
وزیر داخله – قشون مازندران مامور شده‌اند و قشون شاهرود و بسطام هم مامور شده سوار خراسانی هم مامور شده است سپهدار هم امروز رفته است و خبرهای خوش هم می‌رسد آن ترتیب ترکمانها بهم خورده است چنین معلوم میشود که این تلگراف از سابق است.
وکیل الرعایا- در چندماه قبل گفتگوی تلگرافخانه شده بود هزار تومان هم اضافه می‌دادند و هیچ محلی هم نقدتر از این نیست و علاوه اختلافات ولایات مهمتر از این است که ترتیبی در تلگرافخانه داده شود و در آن کنترات اولی هم که یک قدری اعتماد بآن قرارنامه بود آنهم معلوم شد که بواسطه بعضی ملاحظات میشود رد کرد.
رئیس الوزراء – این مسئله یک قدری راجع بوزیر مالیه است بیش از آنکه دوباره رجوع بخدمت کنم یک صحبتی شد دیگر بعد از آن داخل کار بودم که بدانم چه شده است ولی شنیدم که در این چند روزه باز مطرح شده و راجع شد بکمیسیون مالیه که تحقیقات شده اطراف آن را درست ملاحظه نمایند آنوقت جواب داده خواهد شد.
رئیس- بلی مسئله تلگرافخانه خیلی مهم است باید دو چیز در او ملاحظه شود رابطه مخصوص و جهة مالیه که با وزرات مالیه است و دیگر این که مخزن اسرار دولت و ملت است این شخص که نود هزار تومان اضافه می‌دهد اگرچه آدم درستی است ولی نمیدانم چه مناسبتی این کار بانجمنها دارد که از اکثر انجمنها کاغذ توسط در این خصوص می‌رسد کار را باید از راهش داخل شد اگرچه این مبلغ هم خیلی پول است و مجلس بجهة تکثیر مالیه مملکت حاضر است اما باید در این خصوص وزارت مالیه اطراف آن رادقت کرده تصویب نماید.
حاجی سید باقر- اجازه سنه گذشته خالصه با کیست؟
رئیس الوزراء – سنه گذشته اجازه نبود امانی با اقبال الدوله بود.
رئیس التجار – بامن است مقصود چیست؟
رئیس الوزراء – این تخمی که کاشتند با کمپانی است ولی سال پیش امانی بوده اقبال الدوله صورتی داده‌اند کمپانی ار روی همان صورت قبول کرده‌اند که خودشان مال سال گذشته را بدهند.
حاجی سید باقر- پس شنیدم که آدمهای آنها را راه نداده‌اند (گفته شد که این مطلب شنیده نشد).
حاج سید نصرالله – آن نقشه و طرحی که برای مجلس درنظر گرفته بودید خوبست زودتر اقدام شود که استحکام اساس مجلس بسته به آنست واقعا مجلس امروز که صورتی از آن است از این بیانات وزرا و جناب تقی زاده خیلی موجب بصیرت واطلاع شده مفید بود و واقعا بهتر از افکار عامه که تبادل شود چیزی نیست مدیران جراید هم قدری ملاحظه این مسئله را کنندونسبت بآقایان و سایرین چیزی ننویسند.
احسن الدوله – هر چه در مجلس گفتگو میشود مکررات است نتیجه گرفته نمی‌شود.
رئیس- چرا نتیجه هم گرفته میشود.
احسن الدوله – اینقدر صحبت که از تلگرافخانه و خالصه شد آخر معلوم نشد از دوازده هزار تومان است صوابی شش هزار تومان که باقبال الدوله بخشیده شد و شش هزار تومان به کمپانی اینهمه داد و فریاد آخر چه شد.
رئیس التجار – از بابت خالصه جات مگر چه نتیجه می‌خواهید بگیرید.
آقا میرزا حسین طبیب – روزنامجات بایست قدری دقت شود.
رئیس- این مطالب راجع بجناب صنیع الدوله وزیر علوم است.
وزیر علوم – بلی روزنامه‌های مملکت ما غیر از اینکه مطالبی بنویسند باعث نفار شود دیگر چیزی نیس من نمی‌گویم چطور بنویسند ولی خوب است روزنامجات کوچک و بزرگ فرنگ را دیده بهمان طرز ومسلک بنویسند عجالة بنده برحسب تکلیف روزنامه روح القدس را توقیف کردم بجهة اینکه صراحة طرف شده است باعلیحضرت وشخص شاه در تمام ممالک مقدس است وگذشته از توقیف این شخص باید در تحت استنطاق درآید.
رئیس- از قراری که شنیده‌ام درباره وکلا هم بعضی چیزها می‌نویسند من صراحة می‌گویم که این وکلا طرف اطمینان سی کرور جمعیت هستند و هر کسی بآنها بد بگوید مثل این است که بتمام مملکت بد گفته باشد از حالا بوزیر علوم می‌گویم و پرتست می‌کنم که اگر من بعد کسی بیکی ازوکلا بد گفت فوراً باید روزنامه او توقیف شود و استنطاق شود اگر خیانت از کسی دیدند صراحة بگویند و اثبات کنند تا آنشخص معلوم بشود کیست.
وزیر علوم – باید دراین موارد طرف معین باشد خوب است راجع باین مطالب مجلس یک نفر را معین نماید که او طرف باشد و محاکمه بخواهد در سایر جاها هم قرار همین است.
رئیس – خودوزیر علوم طرف است رسیدگی نمایدو تمام وکلا بلکه تمام ملت طرفند.
آقا شیخ حسین – این اوقات هر کسی میخواد بیکی فحش بدهد می‌گوید مستبد حالا ببینید حبل‌المتین می‌نویسد که استبداد را از ارک دولتی برداشته و در عمارت بهارستان آورده‌اند اگر بعقیده من باشد می‌گویم این روزنامه نویس را باید تبعید کرد.
رئیس- این روزنامجات چیست که می‌نویسند جز بدگوی مثل اینکه وزیر داخله را سرازیر می‌نویسد روزنامه باید افکار را توسعه بدهد مرا میگویند معارف پرور و در این باب حسن ظنی بمن دارند تاکنون هیچ نگفتم هر چه ملاحظه کردم نمی‌شود ساکت ماند.
آقا میرزا سید علینقی- عرب یک دفع دارد یک رفع کاری باید کرد که کار بد نشود این روزنامه‌نویسها اغلب چیزهایی که می‌نویسند اغلب هم تقصیر ایشان نیست یک عده هستند که این القاآت را می‌کنند باید آنها را از سر رفع کرد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – روزنامه اگر بر ضد دین ودولت چیزی نوشت باید مجازات بشود ولی اگر بر ضد وکلا چیزی نوشت باید باثبات برساند در حق خود بنده نوشتند که من وکیل نیستم اگر خواستم باید محاکمه شود واثبات نماید اگر اثبات نکرد باید مجازات شودوالا بنده راضی نیستم باسم اینکه به بنده بد نوشته توقیف شود.
آقامیرزا فضلعلی آقا – اگر اینطور است که هر روزه یک حکمی بکنید و فردا بواسطه حکم خلاف آنرا بدهید چه فایده دارد.
آقای حاجی امام جمعه – یک روایتی است که معنی او را حالا فهمیدم و آن این است که روز قیامت مرگ را می‌آورند میانه بهشت و دوزخ سر می‌برند حالا یک سال است که بالمره مجازات در این مملکت موقوف شده است مثل اینکه سر بریدند او را من می‌خواهم بدانم چیزی مقدس داریم یا نه البته داریم و آن این است بعد از آن اعلیحضرت و من بارها گفتم که بعضی روزنامه نویسها نسبت به اعلیحضرت و دیگران بعضی چیزها نوشته‌اند آنهم کراراً البته روزنامه باید در مملکت باشد و آزاد هم باشد نباید بالمره توقیف شود ولی باید مجازات داده شود و مجازات هم باید معین باشد که اگر کسی نسبت بدین چیزی نوشته است مجازاتش چیست مجازات او توقیف نیست چیز دیگر است وهمچنین اگر نسبت باعلیحضرت و یا بشخصی دیگر و یا بوکلا بد نوشت باید مجازات هر یک معین شود واگر معین نشود از این مذاکرات هیچ فایده نیست بر فرض حالا توقیف شد فردا من خودم توسط خواهم کرد.
آقا سید حسن تقی زاده- من یک حسابی کرده‌ام و در همین چند روزه لایحه هم دراین خصوص تقدیم مجلس خواهم نمود که کار مجلس در این دویست روز چه بوده است اکثر اوقات خود را بمکررات صرف کرده است و دو چیز خیلی اسباب گرفتاری مجلس شده است که در هر سه روز یکبار مذاکره میشود یکی عمل نان و گوشت و دیگر روزنامه ولی وقتی که مجلس بتکالیف خود عمل کرد و وضع قوانین نمود دیگر ترتیب حکم را نباید بدهد اگر هر کاری راجع بوزیر مسئول بشود بهتر است اسباب آن فراهم می‌آید آنهم در صورتیست که وزرا خود را مسئول بدانند و بدانند که مجلس نهایت مراقبت را در اعمال آنها دارد و این مسئله روزنامه‌ها هم مثل سایر کارهای مملکتی است اگر کسی توهین به دین یا به اعلیحضرت نموده باید مجازات شود فرق نمی‌کند اگر یک کسی در کوچه بیکی بی احترامی کرد نباید مجلس حکم آنرا بنماید. روزنامه هم همین طور است باید وزیر علوم اقدام نموده مجازات بدهند و ما باید از ایشان سؤال نماییم که چه کرده‌اند اینکه ما ترتیب حکم رامعین نماییم مثلا اگر یک ولایتی اغتشاش باشد باید وزیرداخله اقدام نماید وما از او توضیحات بخواهیم اگر خود مجلس کسی را برای امنیت ولایت معین کند باصلاح به بودن یکی نماید باز مسئله شفاعت است اما وقتیکه امورات راجع بخود وزیر شد دیگر این ترتیبات نیست در مسئله روزنامه هم اگر چیزی دیدیم برخلاف قانون نوشته شد به مجلس ارائه شده از آنجا به وزیر علوم رجوع میشود که پس از تحقیقات و محاکمه مجازات بدهد نه اینکه هر روزه اینجا مذاکره شود.
آقا سید مهدی – تمام فرمایشات آقای تقی زاده صحیح است الا اینکه یک مورد را کوچک شمردند که اگر بدین یا به اعلیحضرت توهین کنند مثل کسی که در کوچه بکسی فحش بدهد یا توهین کند بنده می‌گویم اگر کسی بدین یا به اعلیحضرت توهین کند و یا بیک سوره قرآن توهین کند باید او را کوچک نشمرد چنانچه که بیک کلمه نسبت بروابط دول خارجه وزیر امور خارجه آنطور فرمودند که باید حفظ روابط نمود هنوز این مقام اهمیتش خیلی زیاد است در این چند روزه آقایان چقدر زحمت کشیدند تا این فتنه‌ها را خواباندند باید روزنامه نویسها هم جلوی قلم خود را بگیرند.
آقا سیدحسن تقی زاده – مطلب دو تا است من کوچک نشمردم می‌گویم بزرگ است اما تکلیف وزیر است که اقدام نماید.
حاجی میرزا علی آقا – وزارت عنایتی است که از طرف ملت بشخص وزیر داده شده است هر چه بنظر او رسید صحیح است تا مدعی فساد آنرا ثابت نماید نه اینکه او صحت عمل خود را ثابت کند که با این دلیل این کار را کردم مثلا وزیر علوم اگر من که روزنامه نویس هستم مرا مجازاتی داد او نباید اثبات صحت عمل خود کند زیرا که او مادامیکه بر سر این فعل است نظر او معتبر است باید رفتار شود تا آن طرف خطای او را ثابت نماید.
آقا میرزا سید علینقی- قرار چنین است که هر کس حرفی در مجلس زد یکی هم در مقابل او حرفی می‌زند بنده عرض می‌نمایم که خود روزنامه نویسها خیلی خوب هستند آنها هم برادر ما هستند باید مراعات حقوق آنها بشود اما می‌گویم که یکعده در این ملکت هستند که طالب هرج و مرج هستند این کارها بتحریک آنهاست و لوایح نوشته بروزنامه‌ها می‌دهند که شاید خود مدیر روزنامه‌ها هم ملتفت نشوند.
آقای حاجی امام جمعه – اینهایی که گفته شد همه را تصدیق می‌نمایم الا در یک کلمه که گفتند وزیر را باید مسئول دانست این مطلب صحیح است ولی حالیه که قانون انطباعات نیست وزیر چه بکند بقول فرمانفرما باید بقوه دماغ خود کار کند فلان روزنامه را توقیف کند یا نکند این نمی‌شود مگر اینکه برای خود دشمن زیاد کند پس همین امشب بطوریکه عرض کردم مجازات را معین نمایید که اگر کسی بر ضد دین چیزی نوشته مجازات آن چیست توقیف نیست در وقت نوشتن قانون اساسی در ماده راجعه بانطباعات خیلی زحمت کشیده‌ایم که غیر از کتب ضلال و کتب مذهبی که باید ملاحظه شود باقی آزاد است این هم که معمول نیست پس از آن چیزی که بر ضد دین نوشتند و منتشر شد مجازات هم داده شود فایده ندارد زیرا که او اثر خود را می‌کند پس بر حسب قانون اساسی روزنامه نویسها آنچه مرتبط بدین است نباید بنویسند خوبست که وزارت علوم یک معاهده از روزنامه نویسها بگیرد که از این ببعد ابداً در خصوص مطالب مذهبی چیزی ننویسند یکی از مدیران جراید با من این معاهده را نموده نمیدانم بعهد خود وفا می‌کند یا نه؟
آقا شیخ حسین – آن روزنامه نویس که می‌نویسد استبداد از ارک دولتی بعمارت بهارستان نزول کرد مجازات او چیست؟
حاج سید عبدالحسین شهشهانی – اینکه آقای وزیر امور خارجه فرمودند که ملاحظه نزاکت بین الدول بشود آن روزنامه‌ها برخلاف آن مطلب است که فرمودند.
وکیل الرعایا- قانون اساسی تا بیک اندازه در این مورد کافیست و بر حسب آن از روزنامه‌ها جلوگیری شود که نوشته شده است مندرجات جراید بر ضد دین و دولت نباید باشد حالا ببینید که اینها کدام مضر و بر ضد است.
آقا میرزا ابوالحسن خان – نتیجه این شد که وزیر معارف مختار است که هر طور میداند مجازات و توقیف بنماید.
آقا میرزا محمود – وزیر معارف در ورق قانون انطباعات در مجلس بمسامحه گذراند بنده می‌گویم رجوع بگله وزیر معارف کردن این ناتمام است خوبست مجلس زحمت بکشد این دو ورق را تمام کرده بصحه رسانده بدهد تا عمل شود.
آقا سید جعفر – نسبت بدین مجازات در شرایع معلوم است که قتل است تشبیه کردن نسبت بد را بدین بدگویی بشخص محترم این خلاف انصاف است دیگر آنکه رجوع بوزیر علوم در صورت نبودن قانون جز اینکه برای ایشان دشمن زیاد شود چیز دیگر نیست باید مجازات از روی قانون باشد.
رئیس- صحیح است باید از روی قانون باشد.
بحرالعلوم – در بابت روزنامه بواسطه اهمیتش باید جدا کرد که این دو روزه قانون انطباعات تمام شود تا دیگر اسباب معطلی مجلس نشوند اما بجهت روزنامه‌ها که حالا باعث فساد شدند یکی دوتاست عجالة خوب است آنها توقیف شوند تا قانون انطباعات بیرون بیاید والا اگر برای وزیر معارف حواله شود باز اسباب زحمت است.
اسدالله میرزا- اینکه گفته میشود روزنامها توقیف شود این یک نوع استبداد است باید تاکید کرد که قانون انطباعات تمام شود و مجازات جاری گردد اما اینکه تمام تقصیرات و مسئولیت رابعهده وزارت معارف گذاشتن قل از اتمام قانون انطباعات این هم خارج از انصاف است حالا این روزنامه روح القدس را که توقیف کرده‌اند باید همه رأی بدهند که چون نسبت باعلیحضرت سوء ادب کرده است و حال آن که در همه جا شخص اعلیحضرت مقدس است توقیف شده است و باید مدیر آن در تحت استنطاق درآید.
آقا سید حسین – مسئله فارس با آن اهمیت شنیدم که علاءالدوله می‌گوید من نمی‌روم سبب چیست اگر مانعی دارند اظهار کرده رفع کنند اگر مقتضی می‌خواهند ایجاد نمایند چرا نمی‌رود.
وزیر داخله – صحبتی شد و رفع گردید در صورتیکه بنا شد بروند هر گاه معاذیری دارند رفع بشود دیگر حقی ندارند که نروند.
آقا سید حسین – در بابت انتخاب کمیسیونها ورقه اسامی که نوشته شده خوب است رأی گرفته شود.
رئیس- حالا دیگر وقت نیست بماند برای فردا.
حاجی محمد ابراهیم – آخر در خصوص روزنامها چه شد؟
رئیس- قرار شد که خود وزیر علوم اقداماتی بنمایند تا قانون انطباعات تمام شود.
حاج سید باقر- حالا چه باید کرد تا آن وقت باز همان طور که می‌نوشتند بنویسند.
رئیس- من شخصی هستم معارف دوست و همه هم میدانند این مدارس که می‌بینید میدانند که من چقدر همراهی کردم حالا فرصت ندارم وقتیکه فرصت پیدا کنم همه قسم با وزیر علوم درخصوص مدارس و معارف همراهی خواهم کرد غرض اینست که بکسی در حق من گمان بد نبرد بیغرضانه می‌گویم که این روزنامه نویسها بد می‌کنند واز مسلک روزنامه نویسی خارج هستند و امروز محض اتمام حجة می‌گویم که روزنامه هایشان را توقیف نکنند اما از ین ببعد آنها باید دیگر عبارت ذواحتمالین نسبت بدین در رزونامه ننویسند والا اگر این دفعه چیزی نوشتند من باتمام قوای مجلس حاضرم که با آنها ضدیت کنم و کسی هم این گمان را نکند که من بکسی غرضی دارم یا معارف دوست نیستم امروز آثار دین ما باندازه در ضعف است که نباید عبارات ذواحتمالین نوشته شود باید دین را تقویت کرد که بواسطه آن قوت بگیریم هر کس در اروپا رفت وسیاحت کرد میداند آنهایی که دین ندارند هیچ چیز ندارند و مذهب ما الحمدالله مذهبی است که مانع از ترقی نیست بلکه مقوی و ممد ترقی است روزهای یکشنبه در اروپا تمامی مواظبت ومراقبت رسومات دینی خود هستند و دست از همه شغل می‌کشند پس حفظ دین در همه جا هست واول مرحله زندگانی است و علت و سبب بقای ملت و قومیت دین است این دفعه هم خواهش می‌کنم که بمدیران جراید سخت گیری نشود امید است که شما قبول کرده آنها همه قبول کنند و آبروی مرا پیش ملت حفظ نمایند و مشغول وظایف روزنامه نویسی خود شوند از فلسفه بنویسند از تجارت و صناعت و فلاحت و فیزیولوژی و غیرذلک بنویسند مطلب برای روزنامه نوشتن زیاد است منحصر به بدگوئی نیست.
(مجلس ختم شد).