مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۲ دی ۱۲۸۹ نشست ۱۹۶

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری دوم

درگاه انقلاب مشروطه

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم

مجلس شورای ملی ۱۲ دی ۱۲۸۹ نشست ۱۹۶

مجلس شورای ملی ۱۲ دی ۱۲۸۹ نشست ۱۹۶

صورت مذاکرات روز شنبه ۲۸ شهر ذی حجه الحرام ۱۳۲۸صورت مذاکرات روز سه‌شنبه غره شهر محرم الحرام ۱۳۲۹

مجلس دو ساعت قبل از غروب به ریاست آقای ذکاءالملک تشکیل شد و صورت جلسه روز شنبه را آقای معاضد الملک قرائت نمود. غائبین جلسه قبل:

حاج وکیل الرعایا ـ آقامیرزا اسدالله خان بدون اجازه.

فهیم الملک ـ حاج آقا ـ سپهدار اعظم ـ سردار اسعد در موقع مقرره حاضر نشده‌اند.

رئیس ـ در باب صورت مجلس اگر ملاحظاتی هست بفرمائید.

فهیم الملک ـ روز شنبه بنده به واسطه یک کاری که از قوانین مالیه به مجلس شورای ملی رجوع شده بود از موقع دیر آمدم و به آقای رئیس هم عرض کردم نمیدانم چرا در صورت مجلس اجازه بنده را ذکر نکرده‌اند.

ارباب کیخسرو ـ در آن دو سئوالی که بنده از وزیر داخله کرده بودم در آن قید نشده است که خود وزیر داخله تصدیق کردند که در بعضی بلاد دور دست حکام تجاوز می‌کنند و دیگر اینکه در مسئله دویم عرض کردم استیضاح خواهم کرد آنهم قید نشده است.

معاضدالملک ـ حالا آقای ارباب آن عرایض سابقه بنده را که اعتراض میکردند که چرا مشروح می‌نویسند تصدیق خواهند فرمود نظر به همین نکته بود حالا خودشان اعتراض نکنند و حالا اینجا عین آن سئوال و جواب نوشته نشده است لکن حواشی آن نوشته شده است.

ارباب کیخسرو ـ بنده عرض می‌کنم خوبست از آن چیزهائی که مفصل می‌نویسند بکاهند و آن چیزهائی که جواب وزیر است و سندیت دارد تمام بنویسند اظهارات بنده سندیت ندارد می‌نویسند ولی چه شد جواب وزیر که سندیت دارد در این را قید نمیکنند

رئیس ـ در باب صورت مجلس دیگر ملاحظاتی نیست (اظهاری نشد)

رئیس صورت مجلس را امضاء نمود ـ صورت استیضاح ارباب کیخسرو بدین مضمون قرائت شد: مقام منیع ریاست مجلس مقدس شورای ملی شیدالله ارکانه ـ چنانکه در جلسه گذشته با حضور آقای وزیر داخله عنوان شد بنده در خصوص تجاوزات غیرقانونی رشیدالملک حکمران اردبیل از وزارت داخله استیضاح خواهم نمود لهذا مقرر شود در زودترین جلسات بجهت استیضاح وزیر مزبور حضور به هم رسانند.

ارباب کیخسرو ـ این لفظ استیضاح یک تری بدل وزراء انداخته است و چنان تصور میکنند که هر استیضاحی اسباب آن خواهند بود که وزیر را از مسند وزارت پائین بیاورد استیضاح یک اسفنافیست که از وزیر می‌شود که معین شود تقصیر از وزیر است یا از دیگری البته اگر از وزیر باشد آن وقت وزیر از مسند وزارت پائین می‌آید اگر از کسی دیگر باشد آن وقت تقاضای دیگری می‌شود این است که تا بحال مقداری اینجا استیضاح شده است و هیچکدام برای جواب حاضر نشده‌اند مثلاً از کابینه‌های سابق که استیضاح شده است نیامده‌اند جواب بگویند یا اینکه استعفا کرده‌اند گویا منحصر شده است راه گریز وزراء یا اینکه استعفا بدهند استعفا علاجی برای مملکت نخواهد شد در مقابل استیضاح باید حاضر شوند جواب بگویند به همان استعفا نباید اکتفا کرد به موجب قانون اساسی باید عمل کرد تا اینکه تکلیف معلوم شود این است که بنده تقاضا می‌کنم وزیر داخله و سایر وزراء که باید حاضر شوند و جواب استیضاحات را بدهند زودتر حاضر شوند و جواب بدهند. راپورت کمیسیون بودجه به این عبارت قرائت شد:

کمیسیون بودجه در روز دوشنبه ۲۵ ذیحجه دو ساعت قبل از ظهر در تحت ریاست آقای میرزا مرتضی قلیخان منعقد گردید در خصوص تجدید کنترات مسیومولیتر مدیر پست ممالک محروصه که کمیسیون پست و تلگراف رأی داده بود مذاکرات زیاد شد و ماده اول کنترات که درخصوص مدت کنترات باشد چون راجع به کمیسیون بودجه نبود داخل مذاکره نشده در خصوص ماده ثانی که اقلاً دادن ۲۰ هزار فرانک مواجب سالیانه به او باشد که ۱۸ هزار فرانک مواجب سابق او و دو هزار فرانک اضافه است کمیسیون بودجه همین قسم به اکثریت تصویب می‌نماید و ثانیاً برقراری یک هزار و پانصد فرانک از حقوق فوق‌العاده او به اسم مواجب آنرا نیز تصویب می نماید ـ در ماده ثالث که تبدیل یک هزار و پانصد تومان فوق‌العاده مسیومولیتر به فرانک از قرار صدی دویست و هفت قران رأی نداد چون رواج مملکت ایران پول خود ایرانست تبدیل تومان را فرانک صحیح نمی داند در ماده رابع که اضافه سیصد فرانکه بر فوق‌العاده مسیومولیتر است کمیسیون با اکثریت رد کرد ولی یکهزار و پانصد تومان فوق‌العاده او را تصویب می‌نماید که بعد از وضع

دو هزار فرانکی که از فوق‌العاده کسر و بر مواجب او افزوده خواهد شد تتمه را دریافت دارد ماده پنجم و ششم خارج از وظایف کمیسیون بودجه است و رد و قبل آن بسته به نظر مجلس مقدس است.

وکیل التجارـ همه آقایان مسبوقند که بنده یکی از اشخاصی هستم که در تجدید کنترات مستخدمین خارجه مخصوصا و در جلب مستخدمین جدید خیلی جدیت داشته و دارم و خیلی اصرار دارم آن مقداری که لازم داریم بخواهیم و بیاوریم ولی در این موضوع بخصوص چون معلومات شخصی دارم تکلیف بنده این است که عرض میکنم که قریب ده ماه بنده شخصاً یعنی از طرف انجمن ایالتی گیلان طرف مذاکرات بودم که از باب پست بعضی چیزهای دیگر ما بین پستخانه طهران و پستخانه گیلان مذاکره میشده است بعد از آن هم داخل مذاکراتی که راجع به متمم آن بود بوده‌ام و کاملاً به بنده ثابت شده است و حاضرم اسناد و دلایلی که بر بنده معلوم شده است اظهار بدارم و هر کس میل دارد ببیند و ثابت می‌کنم بنده استعداد شخصی این آدم را چون مسیومولیتر دیده است که اجزای آن در این مدت که در اداره بوده اند یک اندازه هوش پیدا کرده اند و ممکنست به یک جائی برسند به این جهت راضی به ترقی آنها نمی شود این یک چیزیست که در مدت ده ماه مکاتبه و مراوده و نوشتجات شخصی او را که بنده دیده‌ام بر بنده ثابت شده است و عرض کردم که نوشتجات او حاضر است و آن حرکاتی که از او فاش شده است در یک مدتی مجبور کرد نسبت بیکی از محترمین اجزای پستخانه که از مسلمین بود سوء رفتار شود بالاخره مجبور کردند که از اینجا یک مأمور بفرستند یک بیچاره ای را که الان وزیر پست تصدیق کردند که حساب او را رسیدگی کرده‌اند و صحیح بوده است به واسطه غرض شخصی مجبور کردند که عده ای سوار برود و آن بیچاره را جبراً بیاورند اینجا و آن آدم مدتی ناخوش شد و بالاخره جانی به سلامت در برده است و الان مدتیست که بیکار مانده است محض لجاجست شخصی در آن موقع که بنده دیدم آنقدری که ممکنست با ملت و هیئت احراز ضدیت و لجاجت کرد و خارجیها را هم وادار کرد که ضدیت کنند فقط چیزی که توانست خط پست و اداره پستخانه گیلان را در مقابل بد رفتاریهای او محافظت کند همان درستی و خوش رفتاری انجمن و صحت رفتار مبشرالملک بود که بینی و بین الله کمال همراهی را کرد تا اینکه این خط پست را به خوبی نگاهداشته‌اند و مخالفتهائی که این آدم کرده است آلان موجود است بنده ناچار بودم که این اطلاعاتی که دارم عرض بکنم برای اطلاع آقایان نمایندگان و اگر تجدید کنترات او را تصویب کردند آنوقت بعضی عرایض دارم که خدمت آقایان عرض خواهم کرد.

منتصر السطان ـ در این خصوص که اینجا مذاکره کردند راجع به مسیومولیتر چون این راجع به مواد اوست که راجع به کمیسیون فوائد عامه است دفاع میکنم و در باب پولش راجع به کمیسیون بودجه است به این جهت در این باب عرض نمیکنم مذاکراتی که رئیس کمیسیون بودجه اجازه بدهد بنده همین اندازه می‌دانم که این شخص مسیومولیتر شخصی است که در کارهای اداریش کمال دقت و درستی را به خرج داده است و بر اعضاء کمیسیون فوائد عامه مکشوفه شده است و البته کسی که می‌خواهد حدود و تکالیف خودش را مرتب نگاه بدارد که فرداً فرد اجزاء از ترتیب جریان اداره و از آن قانون که رئیس و وزیر بجهت اداره معین می‌کند تخلف بورزند البته بالطبع اسباب دلتنگی و کدورت بعضی اشخاص می‌شود پس نباید یک نفر را در این باب مثل بزنیم برای یک تجدید کنتراتی و اگر کسی شکایتی دارد از هریک وزارتخانه‌ها و رؤسای ادارات میتواند برود شکایت خودش را بدهد به جاهای لازمه و دادخواهی بکند ولی همین قدر میدانم که مسیولیتر تا همین ساعت خیلی خدمت کرده است و کارهای اداری خودش یعنی آن کارهائی که به او رجوع شده است آن اندازه که توانسته است مواظبت و کوشش کرده است.

وزیر پست و تلگراف ـ فرمایشات آقای وکیل التجار من را مجبور کرد که عرایضی بکنم از ایشان و سایر نمایندگان محترم خواهش میکنم قدری دقت بکنند در یک مسئله که وزیری می‌آورد به مجلس نمایندگان ملت باید نظر اساسی مملکتی به آن تقاضای وزیر بیندازند و بعد از دقتهای فراوان رأی خودشان را بدهند حالا قبل از اینکه داخل مذاکره بشوند به بینند که اداره پست مملکت ایران آپا پک رئیس لازم دارد یا ندارد و آن رئیس اروپائی باشد خوبست یا نباشد و این رئیسیکه آنروز خدماتیکه در اداره خودش تا امروز کرده است خوب بوده است یا نه اینها را از وزیر مسئولی سئوال کنید او هم توضیحات خودش را بدهد عوض اینها می آیند بالای منبر می‌گویند یک مسیو مولیتری بود در رشت و صحیح است و او هم خدمت اغلب نمایندگان رفته است پیش خود من هم آمده است و خیلی حرفها هم زده است لیکن میخواهم بدانم فقط اظهارات مبشرالملک امروز از برای شما کافیست که یک کنترات مسیو مولیتر که چقدر خدمت کرده است که اداره پستخانه شما با مراقبت صحیح او یک کرور در سال عایدات دارد بگوئیم که این کنترات تجدید شود به جهت اینکه چه اشخاصی در از رشت آورده‌اند یکی فاجعه کرد یکی ناخوش شد و به همین جهت نباید کنترات او تجدید شود بنده همین قدر جلب می‌کنم نظر آقایان را به اساس مملکت و اوضاع مملکت که این که مبشرالملک شکایت از او دارد لازم نیست که یک نماینده از او شکایت بکند من می گویم کنترات او باید تجدید شود من این را می گویم من یک مدت وقتی در این اداره هستم می‌دانم و بنظر آقایان رسیده است که هر کس در این مملکت در هر اداره بخواهد یک ترتیبی بدهد و یک رقومی در یک اداره ترتیب بدهد یک جمع کثیری علاینه بر ضد او خواهند شد و آن اشخاص یا در روزنامه میروند فحش می‌دهند یا کاغذهای مخفی می‌نویسند و تهدید می کنند بنده در خصوص خودم الان می بینم بطوریکه از آفتاب روشن‌تر است که ما اشخاصی را که نهایت خطا کاری را در یک اداره کرده اند مثل آنکه در اداره خودم کرده‌اند گرچه خواهند گفت داخل شخصیات شده است لکن من باب‌المثل عرض می‌کنم به آنها گفته‌ام آقایان بیائید پول بگیرند و یک چندی کناره بگیرید که اداره را یک رفورمی بکنیم آن اشخاص میروند در روزنامه‌ها فحش میدهند و شاید فحش به مجلس شورای بدهند حالا موقعی که یک وزیری که تجدید کنترات یک مستخدمی را به مجلس شورای ملی پیشنهاد میکند اظهار می کنند که مسیو مولیتر به فلان ظلم کرده است آیا شایسته است که تشریف بیاورید این جا این طور بگوئید تصویب که نمیکنیم این کنترات تجدید نشود خیر والله بالله امروز موقع این مذاکرات نیست یک اداره به این اهمیت و عظمت یا روابطی که با خارجه دارد ملاحظه کنید اولاً که یک رئیس لازم دارد یا ندارد ثانیاً این باید اروپائی باشد یا نباشد ثالثاً آیا این شخص در مدت مأموریت خودش خدمت خودش را انجام داده است یا نداده است بعد از آنکه این سه مطلب معلوم شد آن وقت باید یک وزیری که یک تقاضائی میکند می‌گوئید مسئولیت بعهده شما است و هر روز شما را استیضاح می‌کنیم و قرقر هم می‌کنید چرا نمی‌آئید جواب استیضاح را بدهید باید حاضر باشد بگوئید که این حرف شما را هم می شنویم که برای اداره تان رئیس اداره اروپائی لازم است.

حاج شیخ اسدالله ـ محض خاطر فرمایش حضرت والا اول عرض می کنم که بنده نه مشیرالملک را دیده‌ام و نه میشناسم که توهم برود که مبشرالملک یا دوله ـ به من حرفی زده باشد لیکن خیلی متأسفم که یک چنین کنتراتی که میخواهد بسته شود در باب یک اداره بزرگی مثل اداره پست به این اهمیت اگر چه از خدمات بلژیکی‌ها من خیلی ممنونیت دارم و خیلی خدمات آنها به این مملکت کرده اند این را هم نمی شود منکر شد این عرض را میکنم ولی می‌خواستم عرض کنم که یک وقتی باید در مجلس یک چنین پیشنهادی شود که می خواهیم کنترات مسیو مولیتر را تجدید کنیم که یک تبادل افکاری بکنیم و یک مدتی وقت از برای ما باشد شاید سه ماه قبل از این می توانستیم بهتر از این شخص نمی‌گویم بد خدمت کرده خوب هم خدمت کرده یکی را بیاوریم در اداره خودمان برقرار کنیم اما یک وقتی این را می‌آورند در مجلس و خودشان در چندی قبل فرمودند که مدتیست از کنترات این گذشته است حالا هم حضرت والا می‌فرمایند که خیلی اهمیت دارد و اداره رئیس ندارد و کار مختل می‌شود بعد از فرمایشات آتشین یعنی مجبورید که کنترات را تصدیق بکنید بعد از این فرمایشات بنده هیچ تصدیق این را نمی‌کنم اگر واقعاً این قسم صحیح است که می‌فرمایند این کنترات واجب است و باید بشود و اگر نشود اداره پست ندارید یا مرتب نخواهد شد اداره پست همینطور می‌ماند این چاره ندارد باید قبول کرد و اگر هر آینه کنترات این رد شود ممکنست از برای حضرت والا یکی دیگر را اگر این را رد بکنیم مثل این یا بهتر از این کنترات بکنند که این اداره را دائر بکند یا خیر بنده حیرانم در حقیقت در باب رأی خودم توضیحات این عرایض بنده را بفرمائید تا رای خودم را عرض کنم.

وزیر پست و تلگراف ‌ـ گویا سوأ تفهمی شد بنده هیچ وقت عرض نکردم البته هر چیزی را که آوردند مجلس باید حتماً قبول کنند مجلس نظر خودش را می‌کند اگر صلاح دید تصویب می‌کند و اینکه می‌فرمائید امروز آورده‌اید می‌فرمائید فوری بگذرد و اینطور نیست خیلی غریب است در سابق در وزارت سردار منصور یا معتمد خاقان این را آورده‌اند به مجلس و در زمان بنده هم نبوده است و به این فوریت هم نیست مدتها هست مذاکره می شود و اما در باب اینکه اگر او را رد بکنیم ممکن است بهتر از او را کنترات کنیم یا ممکن نیست در کمیسیون فواید عامه هم در این باب مدتها مذاکره شد ممکن است که یک شخص

جدیدی را برای این کار آورد و لیکن یک نظریاتی بوده در این مورد که آن شخص جدیدی را که می‌تواند از برای اطلاع و کسب بصیرت یقیناً یک سال وقت تلف خواهد شد و این شخص بصیرت کامل دارد و اداره را اداره کرده است به این دلایل و دلایل دیگری مصلحت شده است که کنترات او را تجدید کنند و لیکن در کمیسیون هم عرض کردم نباید اکتفا کرد به این یک نفر و سه نفر دیگر هم بنده عنقریب تقاضا خواهم کرد که بیاوریم که آنها کمک و معاون باشند حالا آن دو سه نفر زردتشتی باشد یا از خارجه باشد باید بیایند به کمک و معاونت در اداره پست با یک نفر آنطوری که می‌خواهم منظم باشد منظم نمیشود و حالا یک اشخاص دیگری فوراً حاضر باشند که این مقام را تصرف کنند و حاضر باشند از برای انجام کارهای پست نیست این است که خدمت آقای حاجی شیخ اسدالله عرض می‌کنم که فرمایشات ایشان صحیح است و این دقتها وفور در کمیسیون شده است و وزیر هم وقتی یک مطلبی را می‌گوید می‌آورد و عرض میکند فلان مسئله لازم است یقین است یک لزومی را حس کرده است که این را تقاضا کرده است.

بهجت ـ بنده اولاً میخواستم ببینم موضوع این مذاکره چه چیز است راپورت کمیسیون بودجه خوانده شد و حال آنکه این مطلب راجع است به کمیسیون فوائد عامه به دلیل اینکه این مذاکرات به چیزی که می‌شود در راپورت کمیسیون بودجه اسمی از او نیست و راجع است به کمیسیون فواید عامه و این مذاکره بی‌محل است به همان دلیل که هیچ راپورت کمیسیون فواید عامه خوانده نشده و آقای منتصرالسلطان دفاع می‌کنند بنده نمی‌دانم چه موضوع مباحثه بوده و چه مذاکره شد ثانیاً در موضوع وزیر که یک رئیس یا یک مدیری برای اداره تعیین می‌کند قانوناً مجلس در این باب رأی خواهد داشت یا نخواهد داشت نهایت اگر یک وقت یک کنترات خارجی باشد نظر به اینکه قانون اساسی می‌گوید که مجلس باید در کنترات‌ها رأی خودش را بدهد به این واسطه است که کنتراتها می‌آید به مجلس و مقصود این است که در کنترات مجلس رأی بدهد پس به همین جهت است که کمیسیون فواید عامه یکی از مواد را قرار نداده است در این موضوع هیچ در این باب اظهار عقیده نکرده است چون راجع به او نبوده است ثانیاً چیزی که امروز لازم است در نظر داشته باشیم آن اطمینان است که از یک وزیری داریم وقتی که به سابقه اعمال اشخاص مسبوق باشیم و یک نظری بیک وزیر داشته باشیم بنده تا یک اندازه مسبوق هستم چون میدانم این راپورت از مجلس خواهد گذشت بهتر این است که داخل این مذاکرات نشویم در همان مسائل قانونی اول راپورت کمیسیون فوائد عامه خوانده شود و در کلیاتش مذاکره کنیم و ببینیم آیا این مذاکرات باید بشود یا خیر یعنی آیا لازم است در کلیاتش مذاکره شود که آیا یک رئیس لازم داریم برای وزارت پست یا لازم نداریم در این خصوص در کلیاتیش باید مذاکره شود ثانیاً یک شخصی هم هست در این چیزی که در راپورت کمیسیون فواید عامه است که فقط نوشته است (کنترات) و تعیین نکرده است گمان میکنم که باید نوشته شود کنترات برای ریاست پست نه اینکه فقط نوشته شود کنترات بجهت اینکه ما اشخاص من حیث (هو) را لازم نداریم اشخاص را به جهت کار لازم داریم پس باید کارش هم معین بشود حالا خوب است راپورت کمیسیون فواید عامه خوانده شود و در آن مذاکره در کلیات بشود که معلوم شود اگر در آن موارد کسی حرفی دارد بزند.

رئیس ـ اینکه فرمودید موضوع مذاکره چیست موضوع مذاکرات همان کلیات هست و راپورت کمیسیون فواید عامه که خوانده نشد چونکه ابتداء آمد به مجلس و خواستیم که در این خصوص داخل مذاکره شویم مجلس اظهار کرد که این راپورت باید برود به کمیسیون بودجه کمیسیون بودجه هم در باب بودجه این کنترات رأی خودش را بدهد پس حالا موضوع مذاکرات همان کلیات است که تقاضا شده است بر تجدید کنترات.

بهجت ـ بنده مسبوق بودم که رجوع به کمیسیون بودجه شده بود ولی عرض میکنم که باید راپورت کمیسیون فواید عامه مجدداً خوانده شود که ما در کلیات آن مذاکره کنیم و پس از شور در کلیات در موارد آن مذاکره کرده رأی بدهیم.

در این موقع راپورت کمیسیون فواید عامه که سابقاً نیز در مجلس قرائت و در نمرات سابقه درج و منتشر شده بود مجدداً خوانده شد.

حاج آقا ـ در مورد تجدید کنترات مسیومولیتر باز مجبورم که همان عقاید سابقه خودم را که درباره کلیه مستخدمینی که از بلژیکی‌ها مستخدم شده بودند عرض کنم نه اینکه نظر بشخص مسیو مولیتر داشته باشم سه مطلب آقای وزیر پست فرمودند که حقیقتاً راجع به کلیات این لایحه ایست که پیشنهاد شده است یکی اینکه این اداره باید یک نفر مستخدم داشته باشد که این اداره را ترتیب بدهد یا نه اینجا بدیهی است و مسلم است و بنده آن روزی که لایحه وزراء پیشنهاد شد در مجلس به جهت استخدام مستخدمین خارجه منتظر بودم که از وزیر پست و تلگراف هم همین تقاضا شده باشد که به قدری که لازم دارند نوشته باشند و بخواهند و همچنین از وزارت جنگ لکن نخواستند و آنها هم که خواستند همینطور ماند بدیهی است خیلی لازم است مثل سایر ادارات ما این اداره هم یک نفر مدیر می‌خواهد که حقیقتاً بتواند این اداره را مرتب و بشکل جدید تأسیساتی بکند ولی اینکه این شخص باید اروپائی باشد یا نباشد عقیده بنده این نیست که باید اروپائی باشد بنده اساساً همیشه عقیده خود را اظهار کردم که ما ملزم نیستیم که باید اروپائی باشد باید یک نفر متخصص این کار باشد ایرانی باشد اروپائی باشد امریکائی باشد فرق نمی کند از برای ما، ما متخصص می‌خواهیم و مکرر عرض کردم که در هر اداری که ما بتوانیم از زردتشتیهای تربیت شده که بتوانند از عهده اداره کردن برآیند و هم در سایر دول بزرگ مستخدم هستند و واقعاً اداره میکنند اگر ما بتوانیم آنها را مستخدم بکنیم و در اداره بیاوریم خیلی لازم است و بنظر بنده بهتر از یک مستخدم اروپائی هست ولی به نظر من با این نظراتی که در سابق بوده و خود آقای وزیر پست و تلگراف هم فرمودند که علاوه بر این یک چند نفری به عنوان معاونت باشند البته ما باید در این مقام باشیم که همیشه از زردتشتیها برای معاونت استخدام بکنیم که اگر یک وقتی محتاج باشیم به تجدید کنترات بتوانیم یک معاونی که از او کار ساخته است بگذاریم سر کار و یک مدتی فارغ باشیم از این که حکماً امروز باید اداره را مرتب کنیم و حکماً باید فلان شخص را مستخدم کنیم این سلیقه بنده است و اما در اینکه فرمودند این شخص را کنترات بکنیم من نظری به شخص ندارم البته یک نفر وزیر است که مسئول یک اداره است باید نظرات و ملاحظات اداره خودش و شغل آن کسیکه در اداره او باید استخدام شود بکند و ملاحظه لیاقت و کفایت آن شخص را بکند و آن وقت به مجلس پیشنهاد بکند البته وزیر پست و تلگراف هم فکر اینها را کرده است پیشنهاد کرده ولی یک چیز هست که ما همیشه در موقع استخدام یک نفر مستخدم فکر این را می‌کنیم که این اروپائی است و اداره ما را تا هست اداره می کند و بعد از این که دو سال سه سال یا بیشتر یا کمتر که در یک اداره ماند بعد که بخواهد بیرون برود علاوه براینکه ترتیب داده است یک اداره را یک اشخاصی را هم برای ما گذاشته باشد که اگر یک مدتی آنها بروند اینها بتوانند بر عهده اداره کردن برآیند نه اینکه ترتیب هم با رفتن خودش از اداره بیرون برود مثل ترتیب ما که یک وزیر که سابق یک وزارتخانه را اداره می کرد در زمان ریاست خودش وقتی که بیرون میرفت ترتیب با خودش می‌رفت و این با اساس اداره کردن اداره خیلی منافات دارد اگر یک کسی اداره‌ای درست کند شخص مدیر را اگر بیرون برود ترتیب نباید از اداره بیرون برود ولی بدبختانه ما می‌بینیم که مستخدمینی که ما استخدام می‌کنیم وقتیکه می‌روند ترتیب اداره را با خودشان می‌برند این را نمی‌فهم با مرتب بودن اداره چطور می‌شود که اداره به هم می‌خورد با رفتن مدیر آن اداره باید این نقطه نظر را هرگز از دست نداد که ما یک نفر را که می‌خواهیم استخدام بکنیم مکرر عرض می‌کنم باید شرط بکنیم که آن کسی که یک اداره را اداره می‌کند هر نظم و ترتیب کند چند نفر از ایرانیها را که بعد از آن خدمتش تمام شد بدست ما بدهد که اینها از ترتیب اداره ملتفت باشند بدانند و مطلع شوند نه این که از فهم اداره کردن جلوگیری بکند و نگذارد که یک ذره چیز بفهمند و منتظر ترتیب اداره باشند و من تصور می‌کنم که از قبل تا بحال هر چه استخدام کرده‌ایم از اروپائی ها در کمال اصرار این رشته را تعقیب می‌کردند که آن مستخدمینی که از ایرانیها در زیر دست آنها هستند از ترتیب کار آنها اطلاعی به هم نرسانند که بعد از اینکه بیرون می‌روند دچار اشکالات می‌شویم این در کلیات بعد که در مواد رسیدیم بنده در ترتیب مواجب و مدتش عرایضی دارم که در موادش عرض می‌کنم.

منتصرالسلطان ـ درخصوص ترتیب کردن ادارات فرمودند در واقع همینطور است که به نظر آقای

حاج آقا رسیده است همین قسم ترتیب کرده‌اند و مشغولند ترتیب می‌کنند ولی یک نکته اینجا هست که جنابعالی تصور می‌فرمائید که یکنفر که آمد فوراً یک پستخانه‌ای که (۱۶) ایالت پستیست (۱۵۰) شعبات دارد این یکصد و پنجاه محل تماماً قانونی و تماماً مطلع و آگاه می‌شوند اینطور نمی‌شود مگر بروند مدرسه یک نفر مسیو مولیتر می‌تواند ۲۰ نفر الی ۳۰ نفر را تربیت کند و به مرور آنها را بفرستند به ولایات چنانچه امروزه پستخانه خراسان بقسمی‌منظم است که همیشه از او تمجید میکنند و چنان منظمست که مبادله پستی که مهمترین کارهای پست است که یک نفر مستخدم اروپائی لازم دارد چند برابر مبادله پستی شده است بعلاوه در سال چه اندازه از کلی پستال و چیزهای دیگر علاوه شده است بر پست که دفترهای صحیح و اشخاص صحیح آگاه داریم لکن یک مرتبه هم نمیتواند مسیو مولیتر که در این چند سال که آمده است تمام اجزاء را مثل خودش بصیر و آگاه بکند که امروز خودش نباشد بتوانند بجای او کار بکنند و خدمات او امروزه خیلی محل تمجید و تحسین است.

کاشف ـ بنده تمام مذاکراتی که اینجا می‌شود همه اینها را خارج از موضوع و بی‌فایده می‌بینم عقیده شخص بنده اینست که چون اظهاراتی که می‌شود معلوم نیست در مواد است یا در کلیات و اگر چنانچه در کلیات است هیچ فایده در این مذاکرات نیست به جهت اینکه تمامش خارج از موضوع است و در حواشی صحبت می‌شود و به همین جهت بوده است که ما مدت زیادی وقت خودمان را صرف این حرفها می‌کنیم و به کلی اصل مقصود از بین رفته است وقتیکه راپورت کمیسیون فوائد عامه به مجلس آمد در آنجا اکثر نظری در شخص یا در مدت کنترات داشتید باید همان وقت این گفتگوها را می‌کردند که ما این شخص را صحیح نمی‌دانیم یا اینکه در مبلغ آن حرفی داشته همان وقت مذاکره می‌کردند که این مطلبی که کمیسیون فواید عامه نوشته است از وظیفه آن کمیسیون خارج بوده است و بایستی رجوع شود به کمیسیون بودجه که کمیسیون بودجه نظر بر جمع و خرج مملکتی که دارند ملاحظه بکنند و تصویب مواجب را کمیسیون بودجه بکند حالا دیگر نمیدانم مذاکراتی که امروز میشود مقصود چیست اگر مقصود اینست که آن آدم بکنی رد بشود و نظریات کمیسیون را به هیچ وجه تصویب نمی‌کنند اگر آقایان میخواستند رد بکنند همان روز اول که به مجلس آمد ممکن بود که رد بکنند و هیچ لازم نبود که رجوع به کمیسیون بودجه بشود و بنده نمی‌دانم بچه ملاحظه رجوع به کمیسیون بودجه شده است شما می‌خواستید کمیسیون بودجه هم نظرات کمیسیون فواید عامه را تصویب بکنند و اساس فواید عامه را داشته باشد کمیسیون فواید هم تصویب کرد و آورد به مجلس و اظهار کرد و بعد نظریاتی که اساساً کسی ایراد نداشته رجوع به کمیسیون بودجه شد و حالا آقایان این مذاکراتی که میکنند باید در جزء جزء مذاکره شود که این کنترات تجدید میشود یا خیر بعد در مبلغش که کمیسیون بودجه راپورت داده است این مبلغ نظر کمیسیون بودجه راپورت داده است این مبلغ نظر کمیسیون بودجه هم هست که آقایان در مقدار این مواجب و کم و زیادش مذاکره کنند دیگر زیاده بر این هر قدر مذاکره بکنیم در حاشیه است و وقت مجلس تلف میشود و هیچ نتیجه حاصل نخواهد شد.

فهیم الملک ـ بنده اساساً موافقم با آقای کاشف حالا میخواستم پیشنهاد بکنم و عرض بکنم آن چیزی را که باید مطرح کنیم و شور در آن بکنیم چهار چیز است یکی اینکه آیا ببینیم استخدام یک نفر به سمت مدیری کل برای اداره پست و تلگراف لازمست یا خیر اگر تصویب شد آن وقت در مسئله تابعیت مذاکره شود و رأی بگیرند بعد از اینکه تصویب شد در مدت صحبت کنند بعد از آن پولش دیگر هیچ چیز دیگر وظیفه مجلس نیست شرایطی را که می‌خواهند درباره او بنویسند یا اینکه معاون می‌خواهند از برای او تعیین بکنند یا نکنند تمام اینها راجع بیک وزیر مسئول است ما چکار داریم چه می‌کنند شاید خیلی هم خیانت می‌کنند و شاید هم خیلی صحیح است طرف این مذاکرات وزیر است اگر بد رفتار کرده یا خوب طرف این استیضاحات وزیر است استدعا دارم در همین چهار مسئله صحبت کنند اولاً لزوم استخدام یک نفر مستخدم اروپائی ثانیاً تابعیت ثالثاً مدت خدمت رابعاً مقدار حقوق در مقابل خدمت باقی چیزهای دیگر را واگذار بکنند به وزارت پست.

رئیس ـ در این باب که فرمودید بعد از آنکه مذاکرات شور کلی تمام شد رأی خواهیم گرفت که داخل شور مواد شویم اگر آقایان تصویب کردند در واقع دو چیز را تصویب کرده اند یکی لزوم استخدام اروپائی یکی ملیت آن وقت مذاکره می‌کنیم در مدت خدمت و حقوق او.

وکیل التجار ـ عرایضی که بنده کردم گویا فراموش نشده باشد و چند نفر از نمایندگان محترم اینجا شنیدند و جمعی از تماشاچیها هم شاهدند صورتش که اینجا ثبت می‌شود بنده یک شرطی از اطلاعات شخصی و چیزهائی را که در مدت ده ماه تحصیل کرده بودم اینجا اظهار کردم و بآلمال نتیجه آن را عوض کردم که یکی از آنها این بوده است که یک زحمتی هم بر فلان شخص وارد شده است که در واقع آن یک نمونه ای بوده است که بنده نشان داده‌ام والا اظهارات بنده تمام از روی همان اطلاعات شخصی بوده است که در مدت ده ماه تحصیل کرده‌ام و عرض کردم شکایتی که در این باب رد و بدل شده است الان در انجمن ایالتی حاضر است ولی خیلی متأسفم که بیک وزیری برمی‌خورد تمام عرایض مرا منحصر می‌کند با غراض شخصی که یک نماینده آمده است اینجا و تمام این کنترات را برای اظهارات یک مبشرالملکی که آمده است پیش او اظهاراتی کرده است رد می‌کند بنده خیلی خیلی متأسفم برای اینکه چرا باید این طور مغطله و منقلب بشود مذاکراتی را که یک جمعی شاهد و حاضر باشند در اینجا و باز عرض می‌کنم که آنچه بنده عرض کردم اطلاعات و امتحانات شخصی بوده است و نوشتجات دارم در این باب که عرض کردم و تمام موجود است و اگر آقایان نمایندگان بخواهند ممکن است ارائه بدهم اما اینکه فرمودند که این راجع به مجلس شورای ملی نیست مجلس شورای ملی نهایت در این فقره مذاکره بکند این یکی از مختصات شورای ملی است چنانچه سابقه هم داریم و دیدیم که کنترات سایر حضرات بلژیکیها را هم میخواستند تجدید بکنند آوردند به مجلس و مجلس هم در باب کنترات هم در باب مبلغ آن رأی داد و هیچ وقت ما نمی‌توانیم که حرفی بزنیم و خودمان را ضایع بکنیم بنده اینطور عرض نکردم که اعتراض فرمودید وانگهی تجدید کنترات پیشنهاد شده است و بعد اضافه مبلغ کنترات است از پیشنهاد نشده که لزوم یک مستخدمی‌ را برای فلان اداره نخواهیم تصویب بکنیم و بعد ملیت او را همچو چیزی پیشنهاد شده است تجدید کنترات فلان آدم و اضافه مواجب او ما باید تصویب بکنیم تجدید این کنترات را یا تصویب نکنیم بعد از آنکه تصویب شد آنوقت این مبلغ را هم تصویب بکنیم یا رد کنیم و بعد عرایض بنده این بوده است که آنجا نوشته است و در روزنامه‌جات هم نوشته خواهد شد قارئین هم خواهند دید که اظهار بنده چه بوده است که در اینجا بعد از پنج دقیقه منقلب میکنند اظهارات بنده را.

شیبانی ـ بنده مقصودم رد کردن فرمایشات آقایان نیست و حامی‌مسیو مولیتر هم نیستم زیرا شخص او را نمی‌شناسم ولی همین قدر عرض میکنم تا یک وزیری که تازه این مسئولیت را قبول کرد و طرف سوءظن احدی هم نبوده در چندین جلسه در کمیسیون فواید عامه حاضر شده اند و لزوم تجدید کنترات مسیو مولیتر را با بیان ساده و دلایل صحیحه مدلل داشته در تمام جلسات این بود که کمیسیون فوائد عامه هم تصدیق کرد و راپورت داد بعد برای میزان مواجبش کمیسیون بودجه رفت و کمیسیون بودجه هم تصدیق کرد و حالا آمده است به مجلس در این باب بعضی آقایان که اطلاعاتی دارند خوبست اطلاعات خودشان را بفرمایند لیکن نظرشان باید به این باشد که ما یک اداره بزرگی که در واقع دارای صد و پنجاه شصت نقطه است بطوری بوده است که همیشه مورد تحسین بوده است و تقصیری که ایراد گرفته اند فقط اینست که بالاتر و فوق ریاست خودش رفتار کرده است یعنی بعضی اختیارات را تحصیل کرده بود که آن را هم در این کنتراتش تجدید کرده اند در این کنتراتش جای هیچ خیالی باقی نمانده است حالا موافق آن فرمایش آقای حاج آقا که فرمودند یک نفر از زردتشتیها را استخدام بکنند البته در صورتی که وزیر صلاح بداند پیشنهاد بکند بنده یک نفر که با کمال جدیت قبول میکنم و افتخار می‌کنم به این کار زیرا که کمال درستی را به این طایفه سراغ دارم و ایران دوستی آنها را هم همه تصدیق دارند ولی یک کنتراتی را که وزیری شش ماه است به مجلس شورای ملی می‌فرستد و این جا تأخیر می‌شود و حالا هم یک مدتی از وقت او گذشته است و بدرستی اعمال مسیو مولیتر هم همه ماها تصدیق داریم گمان نمیکنم موجب ایرادی باشد بجهت اینکه ما از نو برای پستخانه نمی‌خواهیم یک فکر تازه بکنیم که اسباب پشیمانی و نگرانی باشد به این جهت بنده تصور می‌کنم که در کلیات بیش از این صحبت نکنیم و بقای این آدم را تصویب کنیم و داخل شویم در مواد.

رئیس ـ این یک مسئله غامضیست لابد فکرهای خودتان را کرده‌اید که باید کنترات مسیو مولیتر تجدید شود یا نشود.

حالا رأی می‌گیریم در اینکه داخل شویم در

جزئیات کنترات کسانی که تصویب میکنند داخل شدن در مواد این کنترات را قیام نمایند [اغلب قیام نمودند و با اکثریت تصویب شد] شروع به شور مواد کنترات مطابق راپورت کمیسیون فواید عامه گردید و ماده اول مطرح مذاکره شد.

ماده اول پیشنهاد وزیر ـ مدت کنتورات برای چهار سال.

پیشنهاد کمیسیون ـ هیئت کمیسیون پس از مذاکرات زیاد با وزیر پست و تلگراف از قرار ذیل با اکثریت رأی داد که کنترات مسیو مولیتر تجدید شود از برای مدت سه سال.

حاج شیخ اسدالله ـ فرمودید در اینجا دو مطلب است یکی اینست که ببینیم اداره پست و تلگراف یک رئیس اروپائی لازم دارد یا ندارد بعد از این که تصویب شد که یک رئیس اروپائی لازم داریم آن وقت در تابعیتش هم باید رأی بگیریم حالا من نفهمیدم که این رأی به که داده شد و راجع به کدام بود راجع به اصل لزوم یک مدیر یا رئیس بود یا رأی در ملیتش بود که حالا شروع در مواد شده است.

رئیس ـ بنده که عرض کردم وقتیکه مجلس رأی داد که داخل مذاکرات در مواد شویم در واقع رأی بدو چیز داده است یکی در خود لزوم یک مدیر اداره و یکی در ملیتش حالا ملاحظه بفرمائید مجلس رأی داده است که داخل مذاکرات شویم و حالا مذاکره در این است که مدت کنترات چقدر باشد.

وکیل التجار ـ اخطار نظامنامه دارم مطابق نظامنامه هر گاه نماینده اخطار کند که رأی مشکوک شد باید تجدید رأی شود و حالا آقا شیخ اسدالله اظهار میکند که رأی برای من مشکوک شده است باید تجدید رأی شود.

وزیر پست و تلگراف ـ لازم است خاطر آقای وکیل التجار را متوجه کنم باینکه در نظامنامه نوشته شده است اگر رأی مشکوک شد (مشکوک شد) یعنی معلوم نشد که اکثریت حاصل شده است یا نشده است در اینجا معلوم شده است و اکثریت حاصل شد و ابداً رأی مشکوک نشد اینجا یک نفر میگوید که من نفهمیدم در چه رأی گرفتند اگر ایشان نفهمیدند اکثریت مجلس فهمیدند این نفر باید کمال دقت را بکند ببیند در چه رأی می‌دهند نباید یک مجلس برای نفهمیدن یک شخص تجدید رأی نماید.

حاج سید ابراهیم ـ بنده میخواستم عرض کنم که ما باید اعتماد داشته باشیم به هیئت وزراء فقط ما تجدید کنترات یک نفر اروپائی را رأی میدهیم و در شخص او ما نظری نداریم او بسته است به انتخاب خود وزیر و مسئولیت خود وزیر و این همه مذاکرات عرض کردم با وقت کم و کارهای خیلی مهم زیاد حقیقتاً خیلی منافیست و این راپورت هم در کمیسیون فواید عامه و هم در کمیسیون بودجه مذاکره شده و تصویب شده است خوبست قدری کمتر از این مذاکره کنیم.

ماده اول دو مرتبه قرائت شد.

رئیس ـ موضوع مذاکرات مدت سه سالست دو کنترات حالا در این موضوع مذاکره می‌کنیم.

شیخ اسدالله ـ بنده عرض می‌کنم آیا ما حق داریم نظریات خودمان را عرض کنیم یا خیر ما باید فقط نظریات خودمان را هر چه می‌دانیم اظهار کنیم بنده عرض میکنم که به واسطه قرائن و علامات که در نظر بنده هست بنده عقیده‌ام اینست که در اداره پست هستند اشخاصی که بتوانند اداره کنند پستخانه را بطوری که محتاج به این شخص نباشیم و بعد از آنکه بعضی لازم دانستند که کنترات شود یک شخص خارجی آنوقت بنده تبدیل کنترات مسیو مولیتر را بیک شخص دیگر بهتر می‌دانم.

رئیس ـ دیگر این اظهار جنابعالی بی محل است ملاحظه بفرمائید مجلس رأی داد در این که این کنترات تجدید شود حالا صحبت در مدت کنترات است اگر ملاحظاتی در آن دارید اظهار نمائید والا خود تجدید کنترات را مجلس رأی داد و گذشت.

افتخارالواعظین ـ از قراری که بنده می‌دانم گویا اینکه وزیر پست و تلگراف این تجدید کنترات را به مجلس آورده است برای اینست که برای انتظامات هر پستخانه وجود یک نفر اروپائی را لازم می‌داند و بعضی از نمایندگان محترم مجلس مقدس که قدری تأمل دارند و پاره ای اظهارات می‌فرمایند نظرشان به اینست که اگر این کنترات را تبدیل به کنترات یک شخص کافی و وافی مطلع دیگری که امروز از خارجه بیاوریم که اطلاعاتش از این شخص بیشتر باشد البته بهتر است به این جهت بنده عقیده‌ام آنست که مدت کنترات را یک سال قرار بدهند و یک سال را بنده کافی می‌دانم.

متین السلطنه ـ متعجبم از اینکه دو نفر نماینده که اخیراً نطق فرمودند عمدآً یا سهواً اصرار داشتند که از موضوع خارج شوند موضوع مذاکره اینست که مدت کنترات این مستخدم سه سال در کمیسیون تصویب شده است نمایندگان باید اظهار بکنند این مدت زیاد است یا کمست بجهت اینکه یک نفر اروپائی یک مأمور بلژیکی که امیدوار باشد و خدمت بکند راضی نخواهد شد که یک سال تجدید کنترات شود و سه سال هم زیاد نیست به جهت اینکه سایر مأمورین بلژیکی را هم که کنتراتشان را تصویب کردیم مدت سه سال بوده خوبست در همان سه سال رأی گرفته شود و بعد از برای آتیه اگر بخواهند معاون دیگری استخدام کنند در استخدام آنها نظرات خودشان را در باب مدت بنمایند حالا سه سال زیاد نیست و خوبست نمایندگان تصویب نمایند.

رئیس ـ حالا به قدر لزوم در این ماده مذاکره شده است رأی می‌گیریم پیشنهاد و راپورت کمیسیون فوائد عامه در مدت تجدید کنترات مسیو مولیتر از برای سه سال ـ کسانی که تصویب میکنند قیام نمایند.

رئیس ـ با اکثریت ۳۸ رأی تصویب شد.

راپورت کمیسیون بودجه در باب حقوق مسیو مولیتر بعبارت ذیل قرائت شد: در خصوص ماده ثانی که اولا داده ۲۰ هزار فرانک مواجب سالیانه او باشد که ۱۸ هزار فرانک مواجب سابق افزوده هزار فرانک اضافه است.

کمیسیون بودجه همین قسم با اکثریت تصویب مینماید.

بهجت ـ در موقعیکه تجدید کنترات یک مستخدم خارجی به مجلس شورای ملی تقدیم می‌شود شایسته اینست که آن خدماتی را که آن مستخدم خارجی به این اداره کرده است به طور فهرست به مجلس وزیر مسئول پیشنهاد کند و اینکه نشده است یک نقصانی است در واقع حالا در اینجا تعیین می‌کنند که دو هزار فرانک اضافه مواجب می‌خواهیم به او بدهیم وزیر تقاضا کرده است باید بدانیم که خدماتی که مسیو مولیتر کرده است چیست که این اضافه را تصویب کنیم یا خیر حالا خوبست جناب وزیر پست و تلگراف نمایندگان را بطور اجمال مستحضر نمایند از خدمات او تا اینکه بتوانیم از روی صحت و درستی رأی بدهیم.

وزیر پست و تلگراف ـ یک صورت مفصلی اینجا نوشته شده است و حاضر است می‌ترسم با آن کارهای مهمی‌که آقایان وزراء دارند وقت مجلس را معطل کند اگر اجازه بفرمائید همین صورت مفصل را بدهم ژلاتین کنند و بین آقایان توزیع شود که ملاحظات خودشان را بفرمایند که چه خدماتی کرده است و در این مدت در اداره پست چه شده است اگر چه یک صورتی سابقاً چاپ شده است و تقدیم شده است لیکن این یکصور نیست که خیلی دقت شده است.

حاج آقا ـ این ترتیب راپورت کمیسیون بودجه طوری درهم و برهمست که وقتی که انسان بخواهد اضافه مواجب برای او تصویب کند نمی‌داند سالیانه مواجب او چقدر خواهد شد بنده هیچ نمی‌توانم تصویب کنم که یکهزار و پانصد فرانک به فلان عنوان هیجده هزار فرانک به فلان عنوان هزار و پانصد فرانک به فلان عنوان خوب بود مجلس معین کند که چقدر می‌شود کلیتاً و در آن رأی گرفته شود یک مواجب سابقه و یک کسر و یک اضافه این را بنده نمی‌فهم و معنی ندارد باید طوری باشد که وکلا بدانند درست چقدر تصویب می‌کنند.

میرزا مرتضی قلیخان ـ محض توضیح عرض می‌کنم و استدعا دارم درست توجه بفرمایند که اشکال دیگر باقی نماند این شخص ۱۸ هزار تومان مواجب داشته است هزار و پانصد تومان هم بطور فوق‌العاده به او داده شده است و به این عنوان فوق‌العاده به غالب مستخدمین خارجه یک مبلغی داده می‌شد کمیسیون فواید عامه مطابق پیشنهاد وزیر تصویب کرده بود که دو هزار فرانک از بودجه دولت اضافه مواجب به او مرحمت شود و یکهزار و پانصد فرانک هم از فوق‌العاده او کسر و بر مواجب او افزوده شود که بیست و یکهزار و پانصد فرانک مواجب داشته باشد چون معلوم است اهمیت مواجب بیش از فوق‌العاده است و آن هزار و پانصد تومان هم تبدیل به فرانک شود و بعد از وضع آن یکهزار و پانصد فرانک که کسر می‌شد از فوق‌العاده و بر مواجب او افزوده شده است بقیه که پنج هزار و هفتصد فرانک می‌شود در حق او برقرار باشد و سیصد فرانک هم

بعنوان فوق‌العاده به او داده شود این چیزیست که کمیسیون فواید عامه تصویب کرده و مطابق پیشنهاد وزیر است لکن آنچه کمیسیون بودجه تصویب کرده دو کلمه است خیلی مختصر آن دو هزار فرانک اضافه بر مواجب را کمیسیون بودجه تصویب کرده است برقراری هزار و پانصد فرانک از فوق‌العاده نصیفه مواجب را هم تصویب کرده است لیکن تبدیل هزار و پانصد تومان را به فرانک تصویب نمی‌کند کمیسیون بودجه لیکن تصویب کرده است که بقیه هزار و پانصد تومان که هزار و پانصد فرانک از او کسر می‌شود به او داده شود آن سیصد فرانک اضافه فوق‌العاده را هم کمیسیون بودجه تصویب نکرده است این یک چیز واضحی است.

میرزا یانس ـ بنده عموماً همراه هستم با اشخاصی که می‌گویند باید مستخدمین خارجه داشته باشیم برای اصلاحات ادارات و این را بجهت ایران خیلی لازم میدانم ولی چیزی را که در باب مسیو مولیتر بنده گزاف می‌بینم آن مقدار مواجبش هست که ۲۷ یا ۲۸ هزار فرانک مواجب خیلی گزافیست بخصوص از برای یک مملکتی مثل مملکت ما که از قراری که بعضی می‌گویند بروزی پانصد تومان عراده‌اش لنگ است و بروزی پانصد تومان عراده‌اش راه می‌افتد و به قدری مواجب بلژیکیها در این اواخر زیاد شده بود که خود بلژیکیها در اداره گمرکات احساس که مواجب بلژیکیهائی که یک درجه قدمت در خدمت داشتند و به آن نسبت اضافه مواجب می‌بردند خیلی زیاد شده است و خودشان انصاف دادند که این مملکت استعداد دادن آنقدر مواجب ندارد و تمام آن مستخدمین قدیم را کم کم تجدید کردند و مستخدمین جدید آوردند با مواجبهای کمتر بنده عرض میکنم بجهت ریاست کل پست مستخدم خارجه خیلی صحیح است و لازمست و لیکن بنده گمان میکنم که مواجبی که برای چنین مستخدمی‌میتواند بدهد منتهی دویست تومان باید بشود بنده برخلاف شخص مسیو مولیتر هیچ عرضی ندارم خیلی آدم خوبی بوده است خصوصاً با اینکه آقای وزیر این را تصویب کردند و اظهار نمودند که خدمات کرده است و حالا هم تصویب می‌کنند استخدام آنرا و اینکار خودشان است مسئولیت او در خصوص مواجب او که رأی بنده دخیل است بنده هیچ وقت تصویب نمی‌کنم که این مملکت آن قدر مواجب گزاف بدهد.

وزیر پست و تلگراف ـ مسیو مولیتر ۱۸ هزار فرانک مواجب داشته و هزار و پانصد تومان هم در یک سال و نیم دو سال قبل بطور فوق‌العاده به او داده شد در حاشیه کنترات او نوشته شده است و در واقع چیزی که در اینجا تقاضا شده دو هزار فرانک است بعنوان اضافه مواجب و این هم نظر به آن بود که مستخدمین جدید گمرک را که تجدید کردند درجه شان نسبت به این پست برتر بود و مجلس تصویب کرد که سه هزار و پانصد فرانک به آن‌ها اضافه داده شود این رئیس کل یک اداره است آنها اجزاء جزء بودند به این جهت دو هزار فرانک اضافه مواجب برای او تقاضا شد که از آنها چندان عقب نماند و خواهش هم کردند که هزار و پانصد فرانک از فوق‌العاده‌اش بعنوان مواجب به او داده شود و این تقاضا را بنده یک تقاضای خیلی بزرگی ندیدم که این هزار و پانصد فرانک را از فوق‌العاده بصیفه مواجب به او بدهند کمیسیون هم تصویب کردند و اینکه آقای میرزا یانس می‌فرمایند صحیح است ولی از ابتدا اینطور مواجبها را داده‌اند و حالا مستخدمین گمرک اینطورها مواجب می‌برند این هم که درجه‌اش از آنها پست تر نیست نمی‌شود به او گفت مواجب از آنها کمتر بگیرد به این جهت تقاضای دو هزار فرانک اضافه مواجب برای او شد در صورتی که برای سایرین سه هزار و پانصد فرانک تصویب شده است.

بهجت ـ این رأی که دادیم تصویب کردیم تجدید کنترات مسیو مولیتر را یعنی گفتیم خوبست تجدید کنترات او بشود دیگر به چه شروط به شرطی که رأی خواهیم داد در این صورت عرض می‌کنم اینکه گفته می‌شود ۱۸ هزار تومان سابق مواجب داشته یعنی چه اقلا یک مجلس سابقی او را تصویب کرده است که ما آن را قطعی بدانیم خیر یک کسی در یک دوره یک چیزی را تصویب کرده است از روی چه مأخذ بوده است بنده نمی‌دانم حالا تازه ما یک تجدیدی می‌خواهیم بکنیم باید بفهمیم برای چه این استخدام بشود برای اینست که خدمت کرده است در دوره‌های سابق او هیجده هزار فرانک حقوق داشته حالا ما می‌خواهیم یک اضافه به او بدهیم این حرف فلسفی نیست باید وزیر بگوید به فلان دلیل و فلان دلیل این خدمت کرده است و باید ۱۸ هزار فرانک به او مواجب داد و دو هزار فرانک هم علاوه به او داد اولاً بنده این مواجب را بطوریکه آقامیرزا یانس اظهار کردند خیلی می‌دانم ثانیاً بنده نمی‌دانم این را به چه قسم تصویب کنم حقیقت پیش من مکشوف نیست آخر بچه دلیل و مقابل چه خدمتی می‌خواهیم این اضافه را به او بدهیم.

محمد هاشم میرزاـ عقیده بنده این است که صورتی را که وزیر گفتند ژلاتین بشود و به وکلاء داده شود که از خدمات آن مطلع شوند بهتر است والا باین ترتیب نمی‌شود رأی داد خوبست بماند روز دیگر بجهت اینکه شاید چنانچه اعضاء کمیسیون رأی ندادند اینجا هم رأی داده نشود و رد شود از این جهت عقیده‌ام اینست که بماند بروز دیگر.

کاشف ـ اساساً معلومست روزی که مستخدمین بلژیکی جلب به ایران شدند در چه موقعی بود و برای چه موقعی بود و برای چه مقصدی بود و چه اشخاصی متصدی این کار بودند و این یکی از افکار سابق است که کرده‌اند و ما را مبتلا کرده‌اند به این که مواجبهای زیاد بدهیم بعلاوه این مبلغی که پیشنهاد شده است زیاد از اندازه مواجبست بابت که میتوانیم بدهیم فرضاً مواجب مسیو مولیتر که رئیس کل اداره پست است و حالا پیشنهاد شده اگر تصویب کنیم به پول خودمان تقریباً ماهی سیصد تومان می‌شود و این مقدار مواجب شخص وزیر است و حالا هم به آن ترتیبی که سابق بوده و بطور غلط مواجب داده می‌شده است می‌خواهیم اضافه کنیم فرضاً اگر در زمان استبداد که به یکی هزار و پانصد تومان انعام داده شده است این یک سابقه از برای آتیه در دوره مشروطیت نمی‌شود و بنده از این جهت از اول در کمیسیون فواید عامه که بوده‌ام همراه نبودم با اضافه مواجب در صورتی که خیلی هم با آوردن مستخدمین خارجی همراه بوده و خیلی لازم می‌دانم و مسیو مولیتر را هم لازم می‌دانم ولی درخصوص مواجب او ملاحظه بفرمائید ما میخواهیم بعد از این خیلی مستخدم خارجی از خارجه بیاوریم و به این طوری که پیش می‌رویم هیچ نمی‌توانیم استخدام مستخدمین خارجی بنمائیم که همه ساله داریم بر مواجب آنها می‌افزائیم در صورتی که بجهت این‌ها این اندازه مواجب معین شده است به جهت سایرین باید بیشتر بدهیم از این جهت بنده از آقای وزیر پست و تلگراف استدعا می‌کنم که خودشان ملاحظه بفرمایند در چه تضییفات گرفتار شده‌ایم وضع مالیه چگونه است و در حق یک نفر رئیس پست می‌توانیم آنقدر مواجب تصویب کنیم؟ در صورتی که رئیس کل گمرکات بیش از ۲۱ هزار فرانک مواجب ندارد به رئیس اداره پست چطور می‌توانیم آنقدر مواجب بدهیم.

وزیر پست و تلگراف ـ اما رئیس اداره گمرک گویا ۵۰ هزار فرانک مواجب دارد ۵۰ هزار فرانک با ۲۱ هزار فرانک خیلی فرق دارد و اما در خصوص این مسئله بنده گمان می‌کنم که همان صورتی که محمد‌هاشم میرزا خواستند که طبع و توزیع بکنند و آقایان درست غور رسی بفرمایند و این مسئله را مواجبش بماند بعد از آن که تحقیقات خودشان را کاملاً بعمل آوردند آن وقت مطرح شود.

میرزا ابراهیم خان ـ بنده همین قدر یادآوری می‌کنم حضور آقایان که این مسئله در ششم رجب گذشته از طرف وزارت پست و تلگراف به مجلس آمده است و تا بحال ببینید که چند ماه است مانده است باز هم بماند بنده منفعل می‌شوم از این که بگویند مجلس کار نکرده است یا در کمیسیون مانده است این ملاحظات را بنده رد می‌کنم که گفته نشود در کمیسیون مانده است در کمیسیون هم نمانده است.

رئیس ـ آقای وزیر پست و تلگراف تقاضا کردند که این برای جلسه دیگر بماند.

آقای رئیس الوزراء فرمایشی دارند؟

رئیس الوزراء ـ چون جناب حسین قلیخان نواب جداً از وزارت امور خارجه استعفاء داده اند و دیگر قبول نکردند آقای محتشم السلطنه که بنظر بنده کمال لیاقت و شایستگی را بجهت این مقام دارند بنده معرفی می‌کنم به سمت وزیر امور خارجه و وزیر عدلیه را هم تا چهار پنج روز دیگر تعیین می‌کنم و به مجلس معرفی می‌کنم.

ارباب کیخسرو ـ بنده از این حسن انتخاب خیلی تبریک عرض می‌کنم ولی می‌خواستم خاطر نشان بکنم که مقام عدلیه هم کمتر از وزارت خارجه نیست و ما در این مملکت تا بحال عدلیه‌ای که

موافقت با مشروطیت بکند نداریم همین قدر جلب میکنم خاطر رئیس الوزراء را که یک وزیر عدلیه صحیحی که بتواند یک عدلیه صحیحی برای این مملکت دائر کند به مجلس معرفی نمایند.

رئیس الوزراء ـ اهمیت عدلیه را اینطوری که بعضی اظهار می‌دارند تصدیق می‌کنم ولی چون در این موقع اهمیت وزارت امور خارجه زیادتر است و خواستم که بی وزیر نباشد و به آن جهت او را تعیین کردیم و آن وزارت خانه را مقدم داشتیم ولی امیدواریم وزارت عدلیه را هم تا دو سه روز دیگر معرفی کنم و اگر فرضاً تأخیر شود بنظر بنده اینقدر و اهمیت ندارد با اینکه اگر ممکن بود همین امروز معرفی شده باشد انتخاب میکردیم و قصور نمیکردیم و لیکن شاید ممکن نبوده است و همین طوری که عرض کردم امیدوارم انشاءالله تا چهار پنج روز دیگر یک وزیر عدلیه که مطبوع همه آقایان باشد معرفی کنم.

کاشف ـ بنده نظر به وظیفه‌ای که دارم موقع را مغتنم میشمارم که از خدمت رئیس الوزرا استدعا کنم و عرض کنم که ابتلاآت مردم و تشکیلات مردم از عدلیه تا اندازه ایست که ما خجالت می‌کشیم که مذاکرات عدلیه را بشنویم یا اینکه جواب بدهیم به این جهت از رئیس الوزراء استدعا می‌کنم که هر اندازه که می‌توانند در اصلاحات عدلیه اقدامات بکنند چون آنطوری که مقصود مردم بوده است بهیچوجه بعمل نیامده است و کلیتاً مردم متنفر و منزجر شده‌اند و گمان می‌کنند که هر عدلیه دوره مشروطیت همین است و رحمت می‌فرستند به دوره استبداد از رفتار عدلیه حالیه.

بهجت ـ بنده اولاً می‌خواهم عرض تبریک از وزارت امور خارجه به آقای محتشم السلطنه عرض کنم که کمال لیاقت را برای این مقام دارند ثانیاً میخواهم خاطر وزراء را متوجه عربستان کنم مکرر در مکرر چه بطور سئوال چه بطور استیضاح در اینجا در خصوص عربستان مذاکره شد که ما در آنجا یک قشون منظمی‌نداریم حاکم مرخصی خواسته و رفته است به عتبات و ما در آنجا فعلاً یک نائب الحکمه هم نداریم یک امین مالیه هم نداریم یک رئیس نظمیه و شصت نفر اعضای نظمیه در آنجا بودند آنها را هم متفرق کردند پاشیدند هیچ امارتی از دولت ایران در طرف عربستان نیست بنده بنام ملت ایران از هیئت وزراء تقاضاء و خواهش می‌کنم که بیش از این بی التفاتی و بی‌اعتنائی به خاک عربستان نکنند و پیش از اینکه یک خطر بزرگی برای ما پیدا شود و به ما رو نماید یک توجهی بفرمایند و آن پیشنهادی که آقای وحیدالملک کرده بودند که یک کارگزار صحیحی و یک مفتش صحیحی برای کمپانی نفط به آن حدود بفرستید.

رئیس ـ حالا ده دقیقه تنفس است مجلس به جهت تنفس متفرق شد بعد از تنفس مجدداً جلسه تشکیل شد.

وزیر مالیه ـ این لایحه ایست که در خصوص استقراض پیشنهاد مجلس شورای ملی میشود که حالا خوانده می‌شود و بعد استدعا میکنم ارجاع به کمیسیون شود که در آنجا مطرح شور شده بعد از ملاحظات راپورت کمیسیون به مجلس بیاید و مطرح شود.

لایحه مزبور را بعبارت ذیل قرائت نمودند:

((چنانچه در بودجه جمع که تقدیم مجلس شورای ملی شده است مشاهده میشود کلیه عایدات این مملکت پس از وضع عایدات فوق‌العاده و غیره مثل ضرابخانه بالغ بر ۲۵ کرور تومان قریب ۱۳ کرور از محل نقد و جنس مالیاتی عاید می‌شود و دوازده کرور از محل‌های دیگر از قبیل گمرک و تذکره و پست و تلگراف و مالیات‌های جدید و غیره عایدی نقدی این دولت همین دوازده کرور اخیر است ولی متأسفانه پس از وضع مخارجی که به آنها تعلق میگیرد چیزی برای حفظ نظم عمومی ‌مملکت باقی نمی‌ماند و این شعبه مهمه از امور مملکتی را باید از محل‌های مالیاتی نقد و جنس املاک پرداخت وصول مالیات‌های مزبوره بسته بوجود امنیت کامل یعنی قوای نظامی‌مرتب است و این قوه حاصل نمی‌شود مگر به حاضر بودن وجه نقد بدون معطلی بنابراین بدترین وجوه برای تدارک قوای نظامی‌مفقود و امنیت عمومی‌مملکت رو به تناقص آنچه به نظر می‌رسد رفع این محظور موحش امکان ندارد مگر به تدارک یک مقدار وجه نقدی که در ظرف دو سه سال برای نگاهداری یک اندازه قوای نظامی ‌مستعد در نقاط پرآشفته مملکت به مصرف برسد تا در تحت آن انتظام عمل وصول مالیات و تأمین مملکت مرتب شده به مجرای مالیه بیفتد ـ امروزه دولت ایران قریب به هفت کرور تومان به بانک شاهنشاهی مقروض است که هر ساله ۷% تنزیل او را باید بپردازد و علاوه بر آن تا ۱۵ سال ۴% هم هر ساله باید علاوه بر ۷% بدهند تا قرض مزبور پس از پانزده سال اصلاً و فرعاً پرداخته شده باشد مبلغی که از این باب هر سال باید داده شود تقریباً سالی سیصد و هفتاد هزار تومان است پس از مذاکرات مقدماتی طولانی بانک شاهنشاهی حاضر شده است که برای دولت ایران در لندن استقراضی به مبلغ دو کرور و نیم لیره به تداول بگذارد در ۵% منفعت سالیانه ۵% وجه استهلاک و ۵-۱۲% نزول بدون هیچگونه شرطی که خارج از معامله رایج باشد در صورتیکه این قرض را دولت ایران بکند باید هر ساله مبلغ ۶۸۷۵۰ لیره از بابت اصل و فرع آن بپردازد تا پس از ۴۷ سال اصلا و فرعاً آن قرضه مستهلک شود این مقدار لیره را که در نرخ ۵/۴ تومان تسعیر نمائیم ۳۷۱۲۵۰ تومان می‌شود یعنی همان مبلغی که امروز از بابت قرض ۷ کروری به بانک می‌دهیم اما در مقابل از وجه استقراضی پس از وضع طلب بانک تقریبا ۵ کرور تومان وجه نقد باقی میماند که برای مصارف لازمه دولت حاضر خواهد بود این پنج کرور در این ساعت مصرف فوری ندارد و حکم سرمایه را دارد که در ذخیره دولت خواهد بود و در آتیه می‌تواند به مصرف برسد نظر به مقدمه‌ای که ذکر شد هیئت امروزی دولت مصلحت بلکه واجب می‌داند که این وجه گرفته شود و به ترتیب معینی در ظرف مدت معین برای مصارف انحصاری تأمینی مملکت تخصیص شود ـ مسلم است که برای حفظ امنیت در همه جای مملکت قوای نظامی ‌و امنیه و نظمیه لازم است ولی در همه نقاط لازم نیست مخارج این قواء از وجوه فوق‌العاده داد شود بلکه در بسیاری از نقاط از عایدات عادی مصارف قوای مزبوره حاصل میشود ولی در بعضی از ایالات و ولایت حصول وجوه عادی مربوط بوجود قوای نظامی ‌و غیره است پس فقط ملاحظه این نقاط را باید کرد و نسبت به احتیاجی که در این نقاط است طرحی ریخت و قوای لازمه را معین کرد و مخارج آنها را سنجید و بی‌درنگ به ایجاد آنها پرداخت تا آسایش برای مملکت حاصل شود برای آنکه دست تفریط باین وجه دراز نشود از طرف دولت کمیسیونی از نمایندگان وزارتخانه‌ها تشکیل شده است که احتیاجات مذکوره را در تحت نظر دقت درآورند و راه اجرای آنها را پیشنهاد بنمایند و ضمناً قرار ترتیب تفتیش را بدهند که بچه قسم میتوان اطمینان حاصل کرد که در آتیه نقشه ای که برای تامین مملکت کشیده میشود بموقع اجرا گذارده تواند شد معلوم است که هر نقشه که در کمیسیون مزبور بکشند و تصویب بکنند بنظر اعضای مجلس شورای ملی خواهد رسید و پس از قبول باحک و اصلاح لازم به موقع اجرا گذارده می‌شود فقط برای حفظ سرمایه فوق‌الذکر وزارت مالیه پیشنهادی که مینماید اینست که از پنج کرور مذکور دو کرور بعنوان ذخیره در بانک شاهنشاهی گذارده شود که فقط به تصویب مخصوص مجلس شورای ملی کلاً یا جزاً بتوان از آن چیزی اخذ نمود و ضمناً برای اینکه این پول بیکار نمانده باشد عجالتاً بعنوان سرمایه ضرابخانه در کار باشد که فایده ای هم به آن تعلق گرفته باشد اما بقیه وجه را که سه کرور تقریباً می‌شود وزارت مالیه ایضاً و پیشنهاد مینماید که با فرع مناسبی در بانک شاهنشاهی گذارده شود که بانک باقساط یعنی برای احتیاجات دولت مسترد دارد تا اصل و فرع آن تمام شود یعنی مثلا اگر معین شد که برای حوائج دولت ماهی پنجاه هزار یا شصت هزار تومان لازم است بانک هر ماهه این مبلغ را بدهد تا سه کرور مزبور اصلا و فرعاً تمام شده باشد این است پیشنهاد وزارت مالیه از بابت حفظ سرمایه اما ترتیب و تعیین قوای لازمه و مخارج آنها و تفتیش در اجرای آنها بسته به مذاکرات کمیسیون وزارتخانه‌ها و تصویب مجلس شورای ملی خواهد بود.

وزیر مالیه ـ اینجا را بنده امضاء نموده‌ام که هیئت وزراء در اینجا می‌نویسند که ـ هیئت وزراء متفق‌الکلمه با این پیشنهاد هم رأی هستند و بالخصوص جداً میخواهند دو سه کرور از این مبلغ در بانک شاهنشاهی بطور امانت گذارده شود که فقط مبلغ مزبور بمصارف امنیت ایران برسد و ترتیب مصارف و کنترل آن مبلغ بطوری که در کمیسیون منعقده که از معتمدین داخله و خارجه که از طرف وزارتخانه‌ها انتخاب شده‌اند مقرر می‌شود کاملاً منظور و مجری گردد البته رأی کمیسیون مرقوم بعد از حصول نتیجه و تصدیق وزراء به اطلاع مجلس شورای ملی خواهد رسید و با تصویب مجلس بموقع اجراء گذارده خواهد شد ۲۹ شهر ذی الحجه الحرام ۱۳۲۸ ایت ئیل.

رئیس ـ حالا در این لایحه نمیتوانیم داخل مذاکره شویم رجوع میکنیم به کمیسیون قوانین مالیه بعد از آنکه راپورت آن کمیسیون به مجلس آمد آنوقت در این خصوص مذاکره میکنیم آقای حاج سید ابراهیم سئوالی داشتید از هیئت وزراء بفرمائید.

حاج سید ابراهیم ـ اگر چه چندی قبل در ؟ مجلس اقداماتی را که برای آسایش و امنیت جنوب شده بود عرض کردم ولی بعضی جزئیات داشت

که می‌بایستی به همت هیئت وزراء تمام بشود و حالا می‌خواهم سئوال کنم از هیئت محترم وزراء که در تکمیل اقداماتی که در خصوص امر جنوب شده که از هر حیث رفع نگرانی بشود از حیث اداره امنیه که باید تأسیس شود آنچه اقداماتی که شده است بفرمایند که رفع نگرانی از اوضاع جنوب بشود.

وزیر خارجه ـ یکی از اقداماتی که در باب هیئت جنوب در نظر است استخدام مستخدمین خارجه بوده برای اداره ژاندارمری که در مجلس شورای ملی تصویب کرده بودند که از ایطالیا خواسته شود وزارت امور خارجه هم سابقا در این خصوص اقدامات کرده بود و چون دولت ایطالیا صاحب منصبان حاضر خدمت زاید بر آنچه در خدمت خود دارد موجود نداشت دولت علیه هم برای استخدام صاحب منصبان ژاندارم بخصوصی می‌خواست مستخدم دولتی اجیر ننماید لهذا هیئت وزراء اینطور رأی دادند که مستخدمینی از دولت سوئد جلب شوند قبول کرده که مستخدمین بدهد و وزیر مختار ایران برای شرائطی که برای کنترات آنها لازم است سئوال کرده بود آن شرایط لابد در کمیسیون مجلس محترم مذاکره خواهد شد که جواب آن هر چه زودتر مخابره شود که آنها را اجیر کرده و هر چه زودتر به سمت جنوب بفرستند و دیگر هم فرستادن ((ژنرال مالیسط)) بود برای تنظیم ژاندارمری جنوب که در این چند روزه با اشکالات جزئی که پیش آمده بود مذاکره شد و کار آنها به اختتام رسیده که کنتراتش سابقش تجدید شود تفاوت خرج را هم به او داده شود و تعهد کرده است مه همین چند روزه حرکت کند این اقداماتیست که از وزارت خارجه شده است اما آنچه راجع به وزارت داخله است که وزیر داخله اظهار خواهند نمود.

وزیر داخله ـ در مسئله تأمین جنوب بخصوص شیراز و راه بوشهر و کازرون باشد اگر چه خاطر نمایندگان محترم مسبوق است که این راه سپرده شده به صولت الدوله و او هم همه قسم اقدامات کرده است قریب ۳۸۰ سوار و تفنگچی در راه گذاشته است و کمال امنیت را دارد و می‌توانم بگویم که از چهل پنجاه روز پیش تا حالا سرقت و رقعه‌ای اتفاق نیفتاده است فقط در اول امر که هنوز صولت الدوله قبول نکرده بود یکی دو فقره سرقت شده بود که آنهم بعد از آنی که برده شد باو احکاماتی صادر شد و تاکیداتی شد که مشغول شد به استرداد و تقریباً تلگرافی که از تجار شیراز رسیده بود که چهل و هشت بار با قاطری که برده بودند مسترد شده است و باز هم مامورین دولت مشغول هستند به استرداد بقیه اموال و حالیه آن را امروزه خیلی منظم است و البته نمایندگان محترم تصور می‌فرمایند که با انقلابات سه چهار ساله که در مملکت شیراز بود به همین اقدام مختصری که هنوز باز کافی نیست خیلی خوب و منظم شده است و امیدوار هستیم که خیلی بهتر از این بشود بجهت اینکه مشغول تکمیل نواقص آن هستیم و از جمله فرستادن یک عده قشون است که همه می‌دانید دو هزار و هشتصد قشون با استعداد کامل و سه عراده توپ با یک نظم صحیحی فرستاده شده است و حاج فاتح الملک مأمورند و حالا در اصفهان هستند و تا دو روز دیگر حرکت می‌کنند بعلاوه قشون ساخلوی که در آنجا بود آنها هم حاضرند و مشغول خدمت هستند و یک عده رفته‌اند طرف کازرون و استقبال حکومت و عده ای هم که در شهر هستند مشغول هستند و از اینجا هم وزارت جنگ یک دستور کافی به آنها داده است و یک تنخواهی هم برای آنها می‌خواهند بفرستند و مسیو مالبسطا هم همانطوری که آقای وزیر امور خارجه فرمودند تا یک هفته دیگر حرکت میکنند برای امنیه آنجا و اگر یک اندازه تأمل شده است به واسطه همین بود که یک مستخدم اروپائی برود و مسیو مالبسطا هم که حالا کارش گذشته است و بعد از یک هفته می‌رود و به این ترتیبات گمانم اینست که امنیه آنجا خیلی به فضل خدا صحیح شود و امیدوارم انشاءالله تعالی با این اقداماتی که می‌شود هیئت وزراء آرام ندارند خصوصاً نسبت به نقطه جنوب که منتهای سعی را دارند و با تعهداتی که صوت‌الدوله نموده خیلی خوب می‌شود و به فضل خدا دیگر نگرانی در این خصوص نداشته باشیم حالا اگر یک بلائی پیش بیاید آن یک مسئله ایست که شخص نمیداند ولی امیدوارم که با این اقدامات خیلی خوب بشود و صفحه جنوب به کلی امن و منظم بشود.

حاج سید ابراهیم ـ بنده هم تصدیق میکنم که از وقتی که مشغول شده‌اند هیچ اتفاقی واقع نشده است و آن روز هم بنده عرض کردم که ترتیب صوری و اداری صحیح شده است و نقص کار فقط همین است که همین مستخدمین را بخواهند و ترتیب اداره امنیه آنجا داده شود و با این اقداماتی که شده است می‌توانم عرض کنم که رفع نگرانی شده است و نهایت تشکر را هم دارم ولی استدعا دارم که در خصوص مستخدمین خارجه یک قدری تأکید بکنند در زود آمدن به واسطه اینکه در اول آن یک قدری مسامحه شده است و به این واسطه به تأخیر افتاده است.

رئیس ـ آقای آقا سیدحسین اردبیلی سئوالی دارید از وزارت مالیه بفرمائید.

آقاسیدحسین اردبیلی ـ از قراری که در چند روز قبل در جرائد محلی انتشار دادند گویا در اداره خزانه یک حادثه ناگورای اتفاق افتاده است به یک شخص محترمی‌که دکتر سید حسینخان است اگر چه نسبت بیک شخص معین اگر یک اتفاقی افتاده باشد هیچ اهمیت ندارد ولی نقطه نظر بنده ترویج معارف است که یک شخصی که صاحب دیپلومست خصوصاً در مملکت ما اشخاص تحصیل کرده و با دیپلوم خیلی کم و نادرالوجود هستند بر ما برای این مقام لازمست که شئون حیثیت او را نگاهداری کنیم و این حادثه تقریبا سکته وارد می‌آرود به مقام معارف که این قسم اشخاص وقتی که این گونه حرکات را مشاهده نمایند لابد افسرده می‌شوند و این وهنی است به مقام معارف فقط به آن ملاحظه است بنده این را خیلی اهمیت می‌دهم و از آقای وزیر مالیه سئوال می‌کنم که این اتفاق واقع شده است و صحیح است یا خیر و اگر واقع شده تا چه مقدارش صحیح است و در صورت صحت اشخاصی که مرتکب چنین حرکت غیر صحیحی نسبت بیک دکتر رسمی ‌نظامی‌ شده‌اند درباره آنها چه اقدامی ‌فرموده‌اند بفرمایند.

وزیر مالیه ـ انسان هر قدر هم که تربیت شده باشد اعتقاد بنده اینست که آن تربیت او را حفظ نمی‌کند مگر اینست که آن شخص خودش صاحب یک اخلاقی باشد که آن اخلاق او را حفظ کند والا اینکه من آدمی‌ هستم که صاحب یک علومی‌هستم و باید پاره ای کارها بکنم این حافظ نخواهد شد و سبب نمیشود که هر کار دلش می‌خواهد بکند بنده چند روز پیش از این در اداره خزانه کار داشتم یک مرتبه دیدم یک غوغای غریبی در بیرون بلند شد خیلی وحشت کردم و خودم دویدم دم پنجره و گفتم به آدمها که ببینند چه خبر است گفتند یک کسی اینجا ژاندارمها را کتک زده است چون در خزانه برای حفظ آنجا هفت هشت نفر ژاندارم هستند و این آدم با آنها گلاویز شده است بعد بنده مستحضر شدم که برای چه این اتفاق افتاده است گفتند چون اینها مأمور هستند که اشخاصی که داخل میشوند مرتباً داخل می‌شوند و اگر اجازه دارند وارد شوند و این آدم خواسته است که ؟ داخل یک اطاقی بشود آنها به یاره‌ای ترتیبات خواسته‌اند جلوگیری نمایند به محض اینکه مانع شده اند و چوب آهنی را کشیده است و به سر و کله ژاندارمها زده است بطوریکه گیج شده است این دیگر محل حرف نیست و ژاندارمها هم که معلومست جزء قوه قهریه مملکت و این هستند حرکت را به خودشان نمی‌پذیرند مثل اینکه اینها هم تمکین نکردند و صاحب منصبشان که حاضر بود و گفت او را توقیف کنند تا اینکه جلب به محاکمه شود بعد بنده وقت ظهر و یک نهار مختصری هم که در آنجا بود می‌بایستی صرف شود به صاحب منصب آنها گفتم و شخصاً وساطت کردم که این شخص را رها کنید این بود که رها کردند و رفت بعد شنیدم که در وزارت جنگ ایضاً او را توقیف کردند که محاکمه شود.

آقاسید حسین اردبیلی ـ تا جائی که بنده اطلاع دارم گویا در حدوث این فقره تقصیر از طرف ژاندارمها بوده است.

رئیس ـ آقای آقاشیخ محمد خیابانی سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه بفرمائید.

آقاشیخ محمد خیابانی ـ بنده چند روز قبل یک سئوالی کردم از وزیر امور خارجه در خصوص مغروقین بحر خزر که قریب سیصد نفر از تبعه ایرانی آنجا غرق شده است و به واسطه تفریط کمپانی بوده است وزیر امور خارجه در جواب گفتند که دو نفر مأمور مخصوص روانه میشود که رسیدگی در این خصوص نمایند حالا سئوال میکنم از وزارت امور خارجه که در این خصوص رسیدگی شده است و بحال آنها یک نظری انداخته‌اند یا اینکه همینطور معوق مانده است و اگر معوق مانده است تاکید میکنیم تا موقع نگذشته است در این خصوص اقدامی ‌بفرمایند که حقوق آنها تضییع نشود.

معاون وزارت خارجه ـ از آن روزی که در این خصوص خبر رسید وزارت امور خارجه تأکیدات لازمه به توسط قونسول گری حاج ترخان نموده در این خصوص تعلیمات داد و مخصوصاً یک مأمور کافی برای اینکار معین شده که عماً قریب بحاج طرخان خواهد رفت که به اتفاق قونسول‌گری حاج طرخان و تعلیماتی که از سفارت بطرف ودغ

خواهد رسید رفع نگرانی وراث مغروقین را بنمایند.

حاج عزالممالک ـ این سئوالاتی که میشود گویا اغلبش جدید باشد و اینجا در ماده چهل و چهار نظامنامه داخلی می‌نویسد استیظاحات که در باب امور سیاسی داخلی مملکت است نباید بیش از یک ماه بعهده تعویق بماند بنده یک استیضاحی در خصوص اوضاع عربستان و ترتیب امنیه و سایر چیزهای آنجا دو ماه هست کردم و هنوز معتقد نیستم که در آنجا اقدامی ‌شده باشد و گویا اهمیت آن بیشتر از این سئوالات باشد و استدعا دارم که اطلاع بدهید آقای وزیر داخله تا روز پنجشنبه تشریف آورده جواب استیضاح بنده را بدهند.

رئیس ـ آقای حاج آقا سئوالی داشتید از وزارت امور خارجه بفرمائید.

حاج آقا ـ حاج محمد اسمعیل مغازه عمل ضرابخانه را با دولت جدید بیک ترتیبی ختم کرده بود و هزار و پانصد تفنگ ماوزر با دو میلیون فشنگ از بابت بدهی خودش واگذار به دولت کرده بود و قریب شصت هزار تومان بیشتر باقی نبود و این تفنگ‌ها در آلمان بوده و تا چندی قبل همچو شنیدیم که به واسطه اینکه حمل به ایران نشده بود صاحب کارخانه میخواسته است آنها را حراج بکند بنده اولا از آقای وزیر امور خارجه سئوال میکنم که حساب حاج محمد اسمعیل که تقریباً ختم شد و قریب ۲۰ هزار تومان به دولت جدید بدهکار بود تا آن روز تمام شده است یا خیر و ثانیاً با اینکه امروز ما اینقدر احتیاج داریم به حمل اسلحه چطور شده است که تا بحال در حمل این اسلحه مسامحه شده است که صاحب کارخانه خواسته است بکلی آنها را حراج بکند.

معاون وزارت امور خارجه ـ جواب سئوال این نماینده محترم را در جلسه آتیه عرض میکنم.

رئیس ـ آقای ادیب التجار سئوالی داشتید بفرمائید.

ادیب التجار ـ سئوال بنده از آقای رئیس الوزراء است در خصوص پروگرامی‌که در ماه رجب از طرف هیئت وزراء تقدیم کردند به مجلس البته معلومست وزرائی که تعیین و معرفی می‌شوند به مجلس شورای ملی باید پروگرام داشته باشند دلیلش همین است که هیئت وزراء را که معرفی کردند پروگرام آنها را هم تقدیم مجلس نمودند در اینجا هم اغلب مذاکراتی که می‌شود مخصوصاً امروز در مسئله مسیو مولیتر که به محض اینکه یک نماینده اظهاری می‌کند فوراً می‌گویند حرف می‌زنند و عقایدتان را هم تقریباً بطوریکه اطلاع دارید بیائید بیان بکنید برای اینکه وزیر مسئول است و حالا این هفت ماده ایست که آقای رئیس الوزراء پیشنهاد مجلس کردند چون از خودشان هم پرسیدیم که در این چند دفعه که تغییری در هیئت وزراء پیدا شده است آیا پروگرام آنها هم تغییر کرده است یا خیر (فرمودند خیر پروگرام همان پروگرامی‌است که در ۱۶ رجب تقدیم شد) در اینجا می‌نویسند ـ اول اقدام فوری در جلب مستخدمین خارجه ـ در صورتی که این اقدام فوری نشد و تا بحال آنطوری که باید نتیجه آنرا بفهمیم نفهمیده‌ایم.

ارباب کیخسرو ـ این سئوال است یا استیضاح؟

ادیب التجار ـ استیضاح نیست سئوالست اگر چون و چرا کردم استیضاح است. دویم اصلاحات لازمه در دوایر نظمیه و امنیه و حسن مراقبت جدی در دفع مواد فساد اینها را خود حضرت رئیس الوزراء بهتر می‌دانند که صلح و آرامی‌در مملکت متزلزل مینمایند سوم تهیه قوای نظامی‌را که عبارت باشد از یک اردوی جدید منظم از اسلحه ثلاثه مرکب از ۶ هزار نفر در مرکز وارد و ساخلوهای لازمه و غیره که خودشان باز بهتر می‌دانند ـ چهارم اصلاحات امور مالیه و تعدیل در عمل مالیات و اقدام فوری در تاسیس دیوان محاسبات مطابق قوانینی که از مجلس خواهد گذشت و تدارک وجهی برای مخارج ضروریه و کسر بودجه و اجراء و اصلاحاتی که در تکثیر عایدات و تفتیش مخارج ضرورت قطعی دارد.

پنجم ـ اصلاحات لازمه در امور عدلیه و تنقیح و تنظیم قوانین و فوائد لازمه در ضمن جریان امور در محاکم که می‌خواستم از حضرت وزیر عدلیه در باب امورات وزارت عدلیه سئوال کنم این بود امروز معرفی شدند به وزارت امور خارجه اصلاحات لازمه در امور مدارس این هم ماده ششم است الی آخر که نمی‌دانم چه چیز است گویا مجلس شورای ملی که اول مقام رسمی‌ مملکت است شده است و البته وظیفه اولیه هیئت وزراء بوده است که یکی یکی این مواد را بموقع اجراء بیاورند حالا از حضرت رئیس الوزراء استدعا می‌کنم که اجرائیات این هفت ماده را برای اطلاعات ما‌ها بفرمایند.

رئیس الوزراء ـ اولا گویا درست توجه نفرمودید که اکثر مواد این پروگرام به موقع اجراء گذاشته شده است آیا اطلاع ندارند که این فرمایشی را میفرمایند یا اینکه فراموش فرموده‌اند از همان روزی که این پروگرام تقدیم شد اقدامات در این باب شده است حالا اگر موانعی تولید شده باشد و به محطوراتی دچار شده باشیم که نتوانسته‌ایم بانجام برسانیم شاید حمل بر قصور نشود کرد و دیگر می‌فرمایند امنیت ولایات این پروگرامی ‌که تقدیم شده است پروگرامی‌ است که اگر تمام آن اجراء بشود هیچ نواقصی بر آن امورات این مملکت باقی نخواهد ماند و اگر تمام جزئیات آن به موقع اجراء بیاید آن وقت هیچ نواقص برای کارها نمی‌شود تصور کرد بنده گمان می‌کنم که بهیچوجه از طرف هیئت دولت قصوری در این باب نشده است تصور نمی‌کنم هیچ هیئت دولتی می‌توانست در این مدت قلیل موفق به اجرای تمام جزئیات این پروگرام بشود با اینکه در این مدت خیلی از مواد آن به موقع اجراء گذاشته شده است و پاره‌ای از آنها هم که می‌فرمایند چرا به موقع اجراء نیامده است چیزهائی هستند که مربوط به یکدیگر هستند یعنی تا یکی اجراء نشود دوباره یکی دیگر نمی‌توان اقدام کرد مسلم است آنطوری که جنابعالی انتظار دارید که تمام این پروگرام به موقع اجراء بیاید آن وقت می‌توانم عرض کنم که کار پنجاه سال آتیه امروز شده بود پس نباید این را از ما انتظار داشته باشید که پروگرام را که عوض کردم در مدت دو ماه و سه ماه تمام آنرا بموقع اجراء گذارده باشیم.

ادیب التجار ـ بنده آنچه در این صفحه نوشته شده و تقدیم مجلس شده همه آنها را از روی حقیقت می‌دانم و تمام این مواد از روی عقیده صحیحه که می‌توانسته‌اند اجراء بکنند و پیشنهاد کرده‌اند بنده همچو فهمیده‌ام و بیشتر از این هم زحمت نمی‌دهم استدعا می‌کنم یک قدری بیشتر از این خدمت بفرمایند که مواد این پروگرام مهماامکن زودتر اجرا بشود یعنی دو خط این هستند که زودتر اجراء نمایند.

رئیس الوزراء ـ بنده گمان میکنم که منتها آرزوی هیئت دولت موفقیت به اجرای این پروگرام باشد و تا بحال هم بهیچوجه من‌الوجوه تصور نمی‌کنم که قصوری از طرف هیئت دولت شده باشد و هر قدر که ممکن باشد در خیال هستیم که پروگرام خودمان را به موقع اجراء بگذاریم حالا اگر بعضی موانع جلوگیری نماید و نگذارند به آن سرعتی که اقدام می‌کنیم به مقصود برسیم آن یک مطلبی است علیحده و نمایندگانی که مطلع هستند و از هر حیث ما را معذور خواهند داشت.

رئیس ـ دستور جلسه آتیه روز پنجشنبه راپورت کمیسیون بودجه در باب اعزام چهار نفر محصلین فارغ‌التحصیل به فرنگستان و شور در بقیه قانون دیوان محاسبات.

مجلس یک ساعت از شب گذشته ختم شد.