مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۴۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۷ شهریور ۱۲۸۶ نشست ۱۴۶
مذاکرات روز شنبه ۲۱ رجب ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه ۱۹ را آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند و عده که از وکلا عظام در هفته گذشته در مجلس رسمی حاضر نشده بودند از قرار ذیل بود
- مجلس روز شنبه ۲۴ نفر
- مجلس روز یکشنبه ۲۵ نفر
- مجلس روز سه شنبه ۲۷ نفر
جمعی گفتند خوب است هر یک از وکلا که حاضر نمی‌شوند باسم معین شود.
آقا سید محمد تقی- من بآقای محقق الدوله گفتم که اسامی را معین فرمایند بطور مبهم نوشتن فایده ندارد.
آقا سید حسین- بلی باینطور فایده ندارد باسم معین شده در روزنامه درج شود.
آقا سید محمد تقی- امروز گذشت ولی بعدها باید غایبین از وکلا عظام به اسم معین شده و در روزنامه عینا درج شود.
احسن الدوله- جناب رئیس لایحه ایست که جمعی هم از وکلا امضا نموده‌اند باید قرائت شود.
آقا میرزا محسن- در چند روز قبل قرار شد که قبل از قرائت نظام نامه شروع بهیچ مذاکره نشده و لایحه خوانده نشود.
این موقع شروع به قرائت نظام نامه وزارت داخله شد و در بین قرائت نظامنامه هئیت وزرا ورود به مجلس فرمودند و آقای سید عبدالله مجتهد و آقای سید محمد مجتهد حضور داشتند پس از قرائت و تصحیح چند ماده از نظامنامه وزارت داخله شروع به مذاکرات گردید.
وزیر داخله- چون در کابینه وزرا در این ایام تغییر و تبدیلی داده شده بود لهذا امروز اولا برای معرفی حاضر در مجلس شده‌اند.
- جناب مستوفی الممالک وزیر جنگ مسئول و
- جناب علاءالملک وزیر عدلیه منتخب شده‌اند و
ثانیا در باب کلیه امورات با هئیت وزرای شرفیاب خاکپای همایونی شدیم و آنچه لازم بود در اصلاح کلیه کارها عرض شد و بعضی احکامات مطاعه لازمه صادر گردید برای این حاضر در مجلس شدیم که خاطر آقایان وکلا را از مراتب مستحضر داریم و دستخطی هم صادر شد تاکید در اجرای قوانین مشروطیت و اتمام قانون اساسی و سایر قوانین که انشاءالله آقایان وکلا اقدامات مجدانه نمایند و تاکید می‌کنیم که قانون اساسی را زودتر تمام کنند.
اظهار امتنان شده و تبریک گفته شد.
آقا سید حسین- تبریک و امتنان بعد از ظهور کار و خدمت است.
آقا سید محمد جعفر- پس از ظهور خدوت و نتیجه باید تبریک گفته و اظهار امتنان نمائیم.
حاج امین الضرب- اما این که حضرت اشرف فرمودند باید وکلا جدا مشغول کار شوند وکلا وقتی می‌توانند مشغول کار جدا مشغول کار باشند که حواسشان جمع باشد و در اطراف مملکت و سر حدات صدائی بلند نشود و انقلابی نباشد.
وزیر داخله- امیدوارم که انشاء الله همینطور بشود و فعلا هم انقلاب کلی جایی نیست که موجب اختلال حواس شود.
حاج امین الضرب- چرا الان در طهران همه روز انقلابات و اغتشاشاتست باید طوری امنیت باشد که وکلا بتوانند با اطمینان خاطر و حواس جمعه مشغول کار شوند.
آقا میزرا حسین شهیدی- چرا منشاء انقلابات را صریحا نمیگوئید.
حاج امین الضرب- آنها را خودشان آنها را خودشان میدانند و محتاج باظهار مانیست.
محقق الدوله- هرگاه محرکین راپیدا کرده و معلوم نمودیم باید قلع آنها را از پیشگاه همایونی خواست تا بشکرانه این همه عطوفت با حواس جمع جدا مشغول کار باشیم این عرض اول بنده و عرض دوم من این است که تهیه مالیه شود برای ارباب حقوقی که ضعفا هستند و خیلی کم حقوق دارند داده شود که این بیچاره‌ها بالمره از دست رفته اتد.
حاجی محمد اسمعیل آقا- تا به امروز یک اسباب انتظاری بین وزرا و وکلا بود که در واقع نمی‌توانستند به تکالیف خود عمل نمایند ولی امروز گویا آن اسباب بحمدالله رفع شد و هئیت وزرا به مجلس آمده اظهار همراهی فرمودند امیدواریم دیگر بعدها کلیه امور اصلاح شود اما اگر در بین کار سکته رخ بدهد دیگر مجلس قبول نخواهد کرد.
وزیر داخله- من معنی مسئولیت و مشروطیت را میدانم که اگر موانع باشد باید خودمان رفع کنیم وزرا می‌خواستند استعفا بدهیم و بهمین جهت بود که هئیت وزرا می‌خواستند استعفا بدهند و ترتیب مشروطیت و مسئولیت را ححضور همایونی عرض کردند و بر طبق آن منباب تاکید دستخط مبارک صادر شد امیدواریم که بعدها کارها بکلی اصلاح شود و از بابت پول هم چنانچه در کمیسیون مالیه هم تصویب شده بود هم چنانچه در کمیسیون مالیه هم تصویب شده بود یک قسمتی از بابت مالیه امساله که اعلیحضرت همایونی برای بانک ملی مرحمت فرموده‌اند و یکقسمت از جاها و محلهای دیگر که معین شده برداشته شود ولی اهم تر و بالاتر از همه اینها تاسیس بانک ملی است و تا این بانک تاسیس نشود در حقیقت عمل مالیه ما درست نمی‌شود.
حاجی سید باقر- یعنی قوام مملکت بسته بتاسیس این بانک است.
وزیر داخله- بلی سایر دول در اینجا بانک دارند ولی ما از خود یک بانک ملی نداریم و باید مردم را تشویق نمود بر تاسیس بانک و اینکه مردم گمان کرده‌اند که این بانک تاسیس شده که فی الفور ما یحتاج دولت را بدولت قرض بدهد خبط شده است بلکه‌ای بانک تاسیس می‌شود که عمل مالیه و وسعت تجارت و ترقی و آبادی مملکت و سایر کارهای مملکت را اصلاح نماید و مسلما پس از زیاد شدن سرمایه البته لازم است دولت از بانک داخله ملی خودش قرض نماید.
حسام الاسلام- از همه چیز مقدم تر تحصیل امنیت است تا امنیت نباشد هیچ کار پیش نمی‌رود و موجب امنیت مجازات قانونی است چند نفر از مفسدین رشت بنا بود بمجازات برسند و حاج محمد رضا و شریعتمدار را بنا بود وزارت داخله احضار بطهران نمایند چه شد از قرار معلوم حاج محمد رضا را بواسطه رای دادن جمعی او را منتخب کرده‌اند در صورتیکه آنجا سرحد ست و مراعات امنیت آنجا لازم است مفسده را که نباید انتخاب برای وکالت کرد.
وزیر داخله- جمعی که آمده‌اند منجیل و چند نفر از آن مفسدین لابد باید بیایند طهران و امروز هم تلگراف آمده بود که میرزا محمد رضا منتخب شد.
حاج محمد اسمعیل آقا- عقیده بنده این است از طرف مجلس حکمی صادر شود و وزارت داخله هم بر طبق ان حکم صادر فرماید که این دو نفر بیایند طهران و معلوم شود که انتخاب ایشان صحیح است یا نه.
رئیس التجار- آیا این تلگراف از طرف مجلس قانونا صحیح است یا نه.
رئیس- این مسئله باید در مجلس علیحده مطرح شده اگر در حقیقت مفسدی آنها معلوم شد که انتخاب آنها بی خود است.
آقا سید محمد تقی- این عریضه ایست که هیات وزرای بخاکپای همایونی عرض کرده‌اند:
عریضه که موشح بدستخط همایونی بود آقا سید محمد تقی قرائت کردند:
- عرض داشت وزراء به خاکپای همایونی
- قربان خاکپای جواهر آسای اقدس همایونت شویم خانه زادان بموجب تعهدی که در خاکپای مبارک کرده‌ایم و کلام خدا را بشهادت گرفته‌ایم ناگزیریم در هر موقع انچه را صلاح دولتخواهی نسبت بذات اقدس ملوکانه میدانیم در مصلحت ملک و دولت و ملت که عین مصلحت پادشاهست می‌بینیم بعرض برسانیم پزیشانی خلق آشفتگی عموم اختلال اوضاع مملکت از این بیشتر نمی‌شود مردم تسویه امور را از مجلس می‌خواهند مجلس موافق حقی که در قوانین اساسی باو داده شده است به وزراء مسئول رجوع می‌کند و جدا اجرای قوانین اساسی را می‌خواهد امیدواری وزرا در اجرای ا قوانین تقویت بندگان اعلیحضرت اقدس شهریاری است و البته این نکته در خاکپای مبارک مبرهن است که تا صور احکام بر وفق قوانین اساسی مقرر نگردد شکایت مجلس توحش مردم اختلال امور رفع نخواهد شد و در سوء‌عاقبت این وضع هیچ شبهه نیست و به یقین داریم که نیات مقدسه ملوکانه با عرایض دولتخواهانه این غلامان تباین ندارد استدعای عاجزانه غلامان اینست که از برای رفع تزلزل ارکان ملک و آسایش خاطر مبارک موکدا دستخط ملوکانه صادر شود که قوانین اساسی باید جدا بموقع اجرا گذارده شود تا رفع محظور از این غلامان شده بدون ملاحظه مشغول خدمت گزاری باشیم زیاده قدرت جسارت ندارد.
- الامر الاقدس الاعلی مطاع
دستخط مرحمت آمیز که در جواب عریضه هئیت وزراء عظام صادرشده قرائت شد
- جناب اشرف اتابک اعظم اجرای قوانین به تقویت مجلس چیزی است که همیشه مقصود و منظور من است تکلیف دولت و ووزرا همین است و همیشه همینطور به وزرا فرموده‌ایم و بعدها هم خواهیم فرمود وزرا بدون دغدغه خاطر مشغول خدمات مرجوعه بخود باشند و لازمه تقویت هم همیشه از طرف ما نسبت به آحاد وزراء خواهد شد و مخصوصا بنویسیم که وزراء‌قانون اساسی را از طرف ما از مجلس بخواهند که زودتر نوشته و تمام شود.
- شهر رجب ۱۳۲۵
آقا سید محمد تقی- نهایت تشکر را از این بذل مکرمت و عطوفت ملوکانه داریم.
احسن الدوله- شصت و پنج سال است بلکه از اول دولت ابد مدت قاجاریه تا حال رجال دولت به ترقیات عالیه نایل گشته‌اند اما از این هئیت محترم که امروز در این مجلس هستند خواهش می‌نمایم پیش خود فکر نموده ببینند پیشینیان چه کرده‌اند و چه اسم و یا کاری از خود در روز گار گذاشته‌اند و حال آنکه چیزی از آنها بیادگار نمانده پس استدعا می‌کنیم که چند وقتی هم آقایان معظم که حاضرند به لباس مشرزوطیت داخل شده و کار نمایند تا همه راحت شوند و اسمی از خود بیادگار بگذارند.
حاج امام جمعه- بدیهی است که حضرت رسول (ص) برای ما حدود و حقوق معین کرده است و ما همیشه در زیر سایه دو صفت که یکی راستی و یکی اتحاد باشد تمام حقوق را می‌بردیم و داشیتم ولی بعد از آنکه این دو صفت از میان ماها رفته و کاسته شد تمام حقوق ما از میان رفت بلکه نزدیک بود رشته ملیت ما از هم گسیخته شود تا پارسال حجج اسلام و آقایان عظام از شاه مغفور خواهش کردند که آن حقوق متروکه را بما بدهند و شاهنشاه مبرور هم مرحمت فرمودند و اعلیحضرت همایونی هم آنرا تکمیل فرمودند و این حقوق را مشروطیت میگوییم و چون این حقوق خزینه ملت است اعلیحضرت شاه کلبد این خزائن را بدست هشت وزیر دادند و ملت هم ما وکلا را منتخب کرده به مرکز فرستاده‌اند بجهت اینکه نظارت در این خزائن داشته باشیم لهذا اولا بحضرت اشرف اتابک می‌گویم تمام این سی کرور ملت ایران حتی آنهائیکه در سر حدات هستند اگر به یک نفری تعدی شود شخص شما مسئول هستید و همین طور سایر وزرا مثلا اگر دیناری از مالیه ملت حیف و میل شود وزیر مالیه مسئول است و همچنین وزیر جنگ مسئول است اگر یک نفر از قشون کسر و حقوق آنها نرسد باید ما مسئولیت را از آنها بخواهیم ولی یک حرف دیگر هم هست که باید بگوییم بعد از آنکه ملت ما را منتخب کرده‌اند دیگر خودشان حق مداخله و گفتگو ندارند و دیگر اینکه حضرت اشرف گفتند ما می‌خواستیم استعفا بدهید چرا که تا ما همه چیز داشتیم شما سرگکار بودید حالا که بحالت فقر و فلاکت افتادیم و روزگار دست تنگی ماست می‌خواهید استعفا بدهید هرگز راضی به استعفا نخواهیم بود و از شما کار می‌خواهیم باید در این موقع آنچه در قوه دارید به فعلیت بیاورید.
حاجی سید مرتضی- صحیح است باید کار ارائه بدهند و اگر موانعی دارند بگویند.
حاج امام جمعه- ما که اینجا نشسته‌ایم حرف می‌زنیم از جانب بیست و پنج کرور نفوس هستیم و حقوق آنها را متکفل و ضمانت کردیم و هیچکس نمی‌تواند حقوق آنها را ضایع نماید و ما این حقوق را بهشت نفر وزیر که خزانه دار ملت هستند سپرده‌ایم که حفظ و حراست نماید و از ایشان کار می‌خواهیم ابدا موانع و عذر از آنها قبول نخواهیم کرد.
حاج سید عبد الحسین- اولا امروز کمال ممنونیت را حاصل کردیم که آقایان وزرا تشریف آوردند و مژده دادند که بعدها انشاءالله امورات اصلاح خواهد شد ولی بنده عرض مکنم که در کمیسیون عرایض بنده بودم هر چه میخواتیم بادارات بنویسیم متحیر بودیم که چه بنویسیم چرا که تا کنون هر چه نوشته بودیم فایده بر آن مترتب نبود وطلب دیگر که می‌خواستم اظهار کنم در خصوص تفاوت عمل است از خراسان نوشته‌اند که از این تفاوت عمل بطور مطلق چیزی معلوم نیست زیرا که این طور باشد آنچه آصف الدوله بارسال گرفته امسال هم باید پرداخته شود عجاله‌اید یک صورتی معین شود که میزان آن چقدر است صورتی که از طرف وزارت مالیه کپیه شده است معلوم نیست آصف الدوله پارسال باسامی مختلفه تعدی کرده است.
مستشار الدوله- وزیر داخله تشریف دارند
خیلی مناسب است عرض نمایم روزنامه‌های خارجه و داخله که دیده می‌شوند در بادکوبه یک نا خوشی مسری بروز کرده برحسب فرمایش حاج امام جمعه که ماهر است ملت را بایشان سپرده‌ایم پس باید بهتر از سابق در خصوص حراست و غیره دقت شود.
وزیر داخله- تحقیق از جا‌های لازمه شد گفتند دروغ است معهذا قدغن شد که اقدامات لازمه بشود.
مستشار الدوله- احتیاط ضرر ندارد.
وکیل التجار- بموجب روزنامه‌های روسی که برای خود من رسیده است این ناخوشی مدتی است در آنجا بروز کرده.
وزیر داخله- روز پنجشنبه بوزیر خارجه خبر رسیده بود باداره حفظ الصحه قدغن شده مواظبت کنند جواب آقای شهشهانی هم با جناب وزیر مالیه است در جواب آقای حاج امام جمعه ما خیلی تشکر داریم که ملت بما این شرافت را داده‌اند و خزینه خود را بما سپرده‌اند و شرط اطمینان همان انتخاب است ولی شرط پیشرفت کار هم همان است که گفتند در صورت حدوث موانع باید ملت هم همراهی نمایند یکی شنیدن احکام است بتوسط وکلا که تمام بدانند که این ترتیب فقط از طرف وزراء نیست بلکه از جانب تمام ملت است البته آنها هم خواهند شنید چنانچه سئوالی هم اگر داشته باشند از مجلس خواهند خواست و بواسطه همین موانع بود که مجددا عریضه بحضور همایونی عرض شد و دستخط بر استحکام آن صادر گردید و وزراء در میان دو قوه هستند. سلطنت و مجلس همچنانکه شاه تقویت فرمودند باید وکلا هم همراهی نمایند.
حاج امام جمعه- تاکنون از طرف وکلا قصوری نشده است.
وزیر داخله- وکلا بواسطه کثرت مشاغل نتوانسته‌اند قوانین را بنویسند ولی بهدها باید اقدامات مجدانه خود را مرعی فرمایند.
حاجی امام جمعه- بدوا امنیت لازم است که بحواس جمع مشغول کار باشند.
وزیر داخله- عجاله این فی الجمله آشوب تا وقتی است که این نظامنامه‌ها تمام شود بعد از آنکه تمام شد و مجری گردید خواهید دید که بهیچوجه اشوب در هیچ جا نیست.
آقا سید محمد جعفر-همان طور که فرمودند باید قانون از مجلس بگذرد و وزرا اجری نمایند باید بهمه جا تلگراف کرد و از جهال هم باید جلوگیری نمود.
وزیر داخله- بدوا این اجری قانون از رشت شروع شده است و این جزئی انقلاب هم رفع خواهد شد.
ثقه الاسلام- این تلگراف شیراز ورا ملاحظه فرمائید.
رئیس- مطالب متفرقه کنار بگذارید باید از مطالب کلی گفتگو شود.
دکتر ولی الله خان- روی سخن بنده با مزارت داخله است در هر کابینه وزراء دو مطلب بزرگی است که باید ملاحظه شود و اینجا سئوال نشده است اول اینکه آیا این هشت وزیر موافق میل حضرت اشرف هست یا نیست ثانیا اینکه این هیات ضمانت کفالتی از همدیگر دارند یا نه اگر جواب صریح داده شود مزید تشکر خواهد بود.
وزیر داخله- من از وزارتی که معرفی کردم البته اطمینان دارم هر وقت خیانتی کردند یا مانعی پیدا شد معزول خواهند شد.
دکتر ولی الله خان- آن ضمانت کفالتی هست و مسئولیت دارند یا نه؟
وزیر داخله- اولا هر وزیری مسئول کار خودش خواهد بود مگر اینکه محتاج بمعاونت یکدیگر بشود و بجهه همین است که هفته دو روز مجلس وزراء تشکیل می‌شود که گفتگو نمایند.
دکتر ولی الله خان- در همه جا یک مجلس شورای وزرائ هست که امورات را بشور یکدیگر اصلاح می‌کنند درست است هر وزیری مسئول کار خودش هست ولی باز سایرین مسئول هستند بجهه اینکه ا. شور کرد و ایشان هم رای دادند سوال سیم اینکه برو گرام این در آتیه چیست؟
وزیر داخله- حالا نمی‌شود انشاءالله دفعه دیگر در مجلس خواهم گفت اما مقصود شما را از ضمانت کفالتی نفهمیدیم اگر مسئولیت است که هر یک مسئول یکدیگر هستند این نمی‌شود اگر مقصود معاضدت است که آنهم البته هست.
دکتر ولی الله خان- مسئولیت دو جنبه دارد یکی خاص که آن متعلق به یک وزیر است و یکی مسئولیت عام آیا به بینیم آن مسئولیت عام را قبول دارید یا خیر؟
وزیر علوم- شما یک مطلبی را عبارتی بیان نمودید که درست معلوم نشد درست است مسئولیت دو تا است یکی راجع برشته خاص خودمان است و یکی ضمانت وزراء از یکدیگر که حدس می‌زنم آنرا به اموراتی که راجع بیولتیک مملکت است که اختصاصی بیک اداره ندارد و تماما مسئول آنها هستند والا در اموراتی که راجع به حفظ وزارت‌خانه‌ها است، هر کسی مسئول کار خودش خواهد بود.
حسام الاسلام- ساده‌اش را من عرض می‌کنم هشت رشته را که بهم بافته‌اند یکی و متحد می‌شوند هر یک از آنها ضامن بقایای یکدیگر می‌باشند و این معنی مسئولیت از همدیگر است.
وزیر علوم- همچو چیزی نمی‌شود که بنده مسئول امر داخلی فلان وزارتخانه باشم هر کس مسئول کار خودش است.
وزیر داخله- همانطوری که وزیر علوم گفتند صحیح است در امور پلتیکی مملکتی اگر خطایی شود البته شما گویا چنین میگویید که هر وزیری خطا کرد وزیر دیگر مسئولیت و باید هه استعفا بدهند و حال اینکه هر وزیری مسئول کار وزیر دیگر نیست.
دکتر ولی الله خان- امور مملکتی بر دو قسم است یکی امورات خاصه که راجع بهر یک از وزارت خانه‌ها است و هر یک مسئول کار خودشان می‌باشند و یکی هم امور کلیه است که باید تمام وزرا در آن مبادله افکار کنند و اصلاح نمایند در این گونه از امور ملکیه باید تمام وزرا مسئول باشند بنده عرض نکردم مثلا اگر در معارف تقصیری واقع شود سایر وزراء هم مسئول هستند مقصود در امور عامه ملکی است.
وزیر داخله- این صحیح است هر وزیری مسئول وزارتخانه خودش است و در امور کلیه مقصود اگر همان امور پلیتکی است که گفته‌اند تماما مسئول هستند و پروغرام هم از همان اکمور پلتیکی است. ولی عجاله منظور نظر همه و پولتیک امروزه که مقدم بر همه است اصلاح امور و اشاعه عدل و رفع ظلم و امنیت بلاد و اصلاح مالیه است.
وزیر علوم- بنده عقیده‌ام اینست که امروزه در این مملکت از روی هیچ کتابچه دولتی نمی‌توانند کار بکنند این هشت وزیر که مسئول هستند با این وکلا اگر بخواهیم کار بکنیم باید هر دو در کلیات و جزییات با هم اتفاق داشته باشیم چرا بجهت اینکه هنوز قوانین ما تمام نشده است پس باید امروز این هشت نفر وزیر به همدیگر در تمام کارها معاضدت نمایند مثلا هنوز در مملکت ما کار بجایی نرسیده که مالیات را خود رعیت بیاورند بدهند باید از طرف حکام که از جانب وزیر داخله باشد تقویت شود و همچنین در سایر چیزها مثلا خیلی جاها است که اگر من تلگراف بکنم یا فراش بفرستم بجهه مدارس یا اوقات فایده ندارد و کسی اعتنا و اطاعت ندارد مگر اینکه از وزارت داخله حکم شود من نمیدانم چطور باید فهماند که امروزه حکم من با حکم با وزیر داخله یکی است چندین سال است که مردم این مملکت باینطور عادت کرده‌اند باید کم کم از سرشان در کرد.
وزیر داخله- اینکه شما میگویید آیا موافق مشروطیت است؟ باید امروز بر وفق مشروطیت رفتار کرد.
وزیر علوم- اگر چه مخالف مشروطیت است ولی امروزه غیر از این چاره نیست..
وزیر داخله- پس باید کم کم حالی مردم کرد و بفهمند که ترتیب چیست.
وکیل الرعایا- این ده ماهه مجلس شورای ملی بیش از سی سال این وزارت‌خانه‌های ایران کار کرد ولی عقیده بنده اینست که مجلس بعد از این دیگر نمی‌تواند بقول قبول کند این دفعه آخر است که قول را قبول می‌کنیم و دیگر از این ملت را هم نمی‌شود ساکت کرد.
آقا سید حسن نقی زاده- در سابق عرض کردم حالا هم عرض می‌کنم وقت تشریف آوردن وزرا باید از امورات کلیه و پولیتک و سیاسات کلیه مملکتی سئوال و جواب شود در امورات جزئیه در پارلمان نباید مذاکره شود اگر سندیت دارد باید طوری باشد که تاریخی شود و باید چیزی گفته شود که حجیت داشته باشد و بعد ازاین پروغرام وزرا باشد اینکه گفته شد باید همه مسئول باشند حرف صحیحی است و جواب دادند که هر یک مسئول کار خود هستند ما نباید ساکت باشیم باید بگئیم به موجب اصول مشروطیت و اصول طبیعی کار بر دو قسم است یکی کاری که راجع به اداره خاصه اوست البته هر وزیر مسئول اداره خودش است و بعضی مطالب عامه است که هیچ وزیری به تنهایی تمی‌تواند پیش خود رای بدهد باید آن مطلب را در مجلس شورای وزرا مطرح کرده اخذ رای نموده بعد از آن مجری دارند و بجهت همین است که در سایر ممالک در این گونه امورات اگر خلافی واقع شود باید تمام هیات مسئول باشند و بهمین جهت مجلس شورای وزرا فراهم می‌آورند اما در امور جزئیه و کارهای راجع بهر اداره هر یک مسئول بالخصوص هستند اما اینکه گفتید باید امروز تمام وزرا در کارهای همدیگر معاضدت کنند و تا از طرف رئیس الوزرا حکم نشود مردم اطاعت ندارند آنهم باید مثلا وزیر مالیه یک تلگراف کلی از وزیر داخله بگیرد برای همه ولایات که احکام وزیر مالیه مجری است و کم کم این عادت را از سر مردم بیرون باید کرد نه اینکه در هر مورد جزیی یک تلگراف بگیرند ولی مقصود در امور کلیه بود که همه مسئول همدیگرند واز ان جمله امر مهمی که باید در چنین مجلس عنوان شود عمل مالیه است که کرارا در کمیسیون حضور وزرا عرض کردم و حالا هم می‌گویم که از همه چیز مقدم تر عمل مالیه است و همچنین امنیت بلاد و دیگر اینکه از برای اصلاح مالیه باید در خصوص ممیزی علمی یک کاری بنایند که سعادت آتیه این ملت و مملکت بسته به آن است.
حاجی میرزا علی آقا- ما یک تصور داریم و یک تصدیق مدتی است که اسم مشروطیت را می‌شنویم ولی این محض تصور است تصدیق نمی‌شود کرد هر وقت دیدیم که امنیت حاصل شد و بمخالفین مدد و کمک نرسد و آثار مشروطیت پیدا شد آنوقت تصدیق می‌کنیم والا فلا.
وزیر داخله- امیدوارم انشاءالله تعالی عمسا قریب به اتحاد همدستی وکلا و وزرا تمام امور اصلاح و انتقام عمومی حاصل شود.
شرحی است که روزنامه مجلس راجع به قتل اتابک در همین روز اتفاق افتاده است نوشته و برای تکمیل موضوع نقل می‌شود.
اگر چه مسلک ما تا کنون بر ذکر حوادث و درج وقایع نبوده ولی در این موقع به ملاحظه اهمیت مقام ناگزیریم که از وقوع این فاجعه عظمی بسط کلام داده خاطر مشترکین عظام را بکنه مطلب مستحضر سازیم چنانچه در طی مذاکرات روز گذشته مندرج است روز شنبه ۲۱ هئیت وزرا فخام در بار عدالتمدار همایونی بر حسب تاکیدات اتابک اعظم وزیر داخله متفقا هم‌رای و یک عقیده شده که به حضور شرف اندوز گشته خاطر مهر اعتلای همایون اعلی را از وضع اغتشاش و بروز اختلال در کلیه امور مملکت بطور واقع مستحضر داشته اقدامات ملوکانه که عبادت از صدور احکام اکید در تقویت مجلس و الزام هئیت وزرا در اجرای قوانین صادره از مجلس خواستار شوند برحسب این استدعا بر طبق نیات اعلیحضرت همایونی دستخط غرایی بر تشیید عصر همان روز کابینه وزرا به مجلس مقدس تشریف حاصل نموده از هر جهت رفع نقار ذات‌البین گردید فی‌الواقع می‌توان گفت که تا آن روز آن قسمی که شایسته و بایسته بود در اتحاد هیات وکلا عظام و وزرای فخام ظاهر نگردیده بود بعد از مجلس علنی و مذاکرات شفاهی از عمارت تحتانی به ابنیه عالیه فوقانی مجتمعا تشریف فرما شده تقریبا دو ساعت از شب وزرا به زیر آمده در حالتی که حضرت آیت‌الله آقا سید عبدالله مجتهد دست جناب اشرف اتابک اعظم را در دست داشته از صحن عمارت بهارستان خارج و به فضای جلو خان وارد شدند از تصادفات امور سائلی بدیل عنایت حضرت آیه‌الله متشبث شده به کثرت الحاح حضرت آیت‌الله را چند قدمی نگاهداشته در بین این احوال جوانی عباس آقا نام تبریزی الاصل که مدتی بود در طهران به شغل صرافی اشتغال داشته پیش می‌آید و با رولور سه تیر متوالیا خالی کرده وزیر داخله یک مرتبه به زمین افتاده به محض استماع صدا خدام و حراس مجلس بیرون دویده سربازی که در جرگه قراولان است پیش آمده او هم زخم خورده و سیدی هم هدف گلوله شده شخص قاتل چون عرصه را بر خود تنگ دیده یک تیر هم بصورت خود خالی می‌کند و فی‌الفور از دنیا می‌رود تا وقتی که ازدحام حراس و خدمه می‌رسد حضرت اتابک اعظم را جزیی رمقی در تن باقی بوده ولی از سوءاتفاق هر سه این تیرها در محل خطرناکی واقع شده بعد از ربع ساعت روح پر فتوحش به عالم بالا پرواز می‌نماید.
- روز یک شنبه از طرف صبح وکلا و حجج اسلام عموما در دارالشورای ملی تشریف فرما و از سوء این اتفاق در نهایت اسفناک و محض اطمینان و عدم تزلزل و اضطراب ولایات تلگرافی بمضمون ذیل با ولایات مخابره گردید.
- تلگرافخانه‌های عموم ولایت بحکام و انجمن‌های ایالتی اطلاع بدهند. دیروز (بیست و یکم ماه) اتابک اعظم وزیر داخله برای معرفی وزرای جنگ و عدلیه حیب الرسم بمجلس مقدس شورای ملی حاضر شده بعد از انعقاد مجلس دو ساعت از شب رفته در بیرون بهارستان در موقع درشکه نشستن از طرف دو نفر شخص مجهول‌الحال بگلوله رولور مضروب و به فاصله چند دقیقه برحمت ایزدی پیوست قاتل با رفیق قاتل بلافاصله خود را کشته مجلس شورای ملی به اتفاق امنای دولت بجد تمام مشغول تحقیقات است که منشا این سوءقصد و مرتکبین اصلی آن را بدست آرد قتل مرحوم اتابک اعظم از ضایعات عظیمه و موجب تاسف و تحسر کلی است امید است کشف منشا فساد و جزای قانونی مرتکب و شرکای او در سایه قدرت و سطوت مجلس شورای ملی بسهولت میسر و از برای عموم ملت ایران تشفی عادلانه حاصل شود.