مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ اسفند ۱۲۸۶ نشست ۲۴۰
مذاکرات روز ۳ شنبه ۲۲ شهر محرم الحرام دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز شنبه ۱۹ محرم آقا میرزا مرتضی قلیخان قرائت کردند.
رئیس – یک تلگرافی از تبریز رسیده است با یکدستخطی از طرف بندگان اعلیحضرت اقدس همایونی راجع بواقعات سرحدی باید خوانده شود. (قرائت شد).
سواد دستخط اعلیحضرت همایونی:
- احتشام السلطنه تلگرافی الان مبنی بر حرکت فریق از ساوجبلاغ رسیده چون برای دولت و ملت مژده بود فرستادم ملاحظه نمایید و فردا در مجلس علنی قرائت نمایید که ملت بدانند من آرام و راحت خود را حرام کرده در مراجعت فریق بود و در این پشیمانی طوایف یاغی بدون خون ریزی چقدرها اقدامات و زحمات را کشیده‌ام امیدوارم با همراهی و اتحاد معنوی مجلس مقدس با دولت همه کارها اصلاح شود.
تلگراف از یزد:
- تصدق خاک پای جواهرآسای اقدس همایونت شوم از قرار اخبارات واصله از ساوجبلاغ عصر جمعه ۱۸ محمد فاضل پاشای فریق با اعوان و عساکر خود اعلام می‌کند که برای رفتن به میاندوآب حاضر شوید و پس از حاضر شدن آنها بدواً مهمات حربیه و قورخانه خود راحرکت داده و بعد شبانه بهمراهانش بسمت یسوه رهسپار بشوند و مطابق تلگراف که رسیده است عموم خوانین و سرکردگان اکراد از حرکات سابقه خود پشیمان و بمقام اعتذار و استیمان برآمده‌اند الساعه شاهزاده فرمانفرما امامقلی میرزا را بآن صوب روانه داشته چون تقدیم این بشارت عظمی را از فرایض خانه‌آزادی دانست جسارت بعرض رسانده شهر تبریز را نیز از میامن اقبال بی زوال خسروانه از معارف اشرار لیل‌آباد را گرفتار کردند و در صدد دستگیری سایرین هم می‌باشند مقتدرالدوله نیز سواد دستخط جهان‌مطاع تلگرافی راکه مبنی باظهار رأفت ملوکانه درباره افراد ملت دو روز قبل شرف اصدار یافته بود طبع و نشر نموده عامه اهالی از صمیم خاطر بر مراتب دعاگویی ذات ملکوتی صفات اقدس شهریاری ارواحنا فداء افزودند.
- (علی اکبر تلگرافچی)
مستشارالدوله – در هر یک از امورات مملکتی که رفع غائله می‌شود و مشکلات و حادثه مرتفع می‌گردد لازم است بهمان اندازه اظهار تشکر شود یعنی از طرف ملت تشکر بشود در این مورد نمی‌توان گفت که بالمره غوائل سرحدی مرتفع شده زیرا هنوز نقاط سرحدی چه از طرف عشایر و چه از طرف عساکر عثمانی اشغال شده است چنانچه از طرف ارومیه دشت و مرکور و قدری از مرکور و اشنویه و از طرف ساوجبلاغ مکری کهنه لاهیجان و یسوه و سردشت و از طرف ولایت کردستان بانه و سقز در تصرف عشایر متمرده و دخالت عثمانی است اما مسئله ساوجبلاغ اهمیتی دیگر داشت زیرا که بعضی از نقاط معروضه دیگر جزو آن منطقه متنازع فیه هست که دولت عثمانی گاهی در آن بابت اعتراضاتی داشته است ولی ساوجبلاغ شش هفت فرسخ از منطقه متنازع فیه بطرف داخل بر آن است آمدن فریق باینجا می‌توانست عواقب خیلی وخیمه تولید نماید و دچار بسی مشکلات شویم بحمدالله چنانچه در تلگراف قرائت شد فریق آنجا را تخلیه کرده رو به یسوه حرکت نموده است در هر موفقیتی که بسعی و اهتمام هر وزارت خانه یا دوایر دولتی حاصل شده باشد تشکرات ما باید بدواً برأس رئیس قوه مجریه که شخص اعلیحضرت همایونی هستند متوجه بشود زیرا هر اقدامی در هر یک از ادارات دولتی شده باشد در سایه توجهات ایشان است آن روزی که فرمانفرما از ساوجبلاغ بطرف میاندوآب حرکت کرده بود و کمیسیون سرحدی با هیئت وزراء در حضور همایونی در تلگرافخانه باغ مشغول مخابرات بود همه دیدیم که اعلیحضرت همایونی چقدر متأثر بودند و چه قسم اقدامات مجدانه فرمودند و دستخط‌های مؤکد بسرکردگان و رؤسای قشونی صادر فرمودند و معلوم است از آن روز تاکنون چنانچه دستخط مبارک مشعر آن است چقدر اقدامات و اهتمامات همایونی مصروف این کار بوده است ولی برای این که حق بمن نه الحق عاید گردد لازم است تشکرات مخصوصه خود را از حسن اقدامات وزارت جلیله امور خارجه عرض بکنم زیرا همه میدانیم که این موفقیت از اثر اقدامات سیاسی حاصل شده چه دراین پایتخت و چه در پای تختهای دیگر و در حقیقة وزیر امور خارجه در این مورد خیلی زحمت کشیده از او وهمچنین از تلگرافاتی که متولیاً بکمیسیون سرحدی می‌رسد جناب محتشم السلطنه در این باب بحسن تدبیر و اهتمام مصدر خدمات نمایان شده‌اند و چنانکه دولتین واسطه از سابق در رفع اختلافات و مناقشات سرحدی بین دولتین علیتین حسن اهتمام داشته‌اند در این مورد هم مسلم است که اقدامات دوستانه ایشان بی اثر و بیدخل نبوده است همین طوریکه هر وقت از طرف آنها نسبت بحقوق ما تعدی می‌شود مکلف و مجبوریم که اعتراض نمایید همانقسم از حسن مساعدتهای آنها هم باید اظهار تشکر نماییم و چنانچه تشکرات خود را نسبت بشخص اعلیحضرت همایونی شروع کرده بودیم باز ختم می‌کنم بعرض شکرانه از حسن توجهات اقدس همایونی که آنهم حاصل نشده مگر از اتحاد و اتفاق دولت و ملت یعنی مقام سلطنت و مجلس شورای ملی امیدواریم که این اتحاد روزبروز محکم و کاملتر گشته در سایه آن برفع مشکلات دیگر موفق شویم.
رئیس- آنچه حق مطلب بود الحق جناب مستشارالدوله ایفا کردند ولی دو نکته را فروگذار نمودند یکی آن که در این مورد اقدامات کمیسیون سرحدی که خیلی در این مورد اقدامات نموده و زحمت کشیده‌اند بقسمی هر روزی که هر قدر تفنگ و فشنگ حاضر می‌شد هر روزه می‌دانستند و مجلس باید از اجزاء کمیسیون سرحدی خیلی اظهار امتنان و تشکر نمایند و نکته دیگر که یادآوری فرمودید آن محلها متنازع فیه است باید دانست که آنجاها متنازع فیه نیست فقط آن نقسه ایست که گذاشته‌اند برای تصفیه گفتگوی بین دولتین والا ما هم در سلیمانیه و جاهای دیگر حقی داریم منظور اطلاع بوده.
وکیل التجار – آنچه لازم تشکر بود جناب مستشارالدوله فرمودند ولی دستخطی که بجناب رئیس شده خیلی ساده است و بر بنده متأثر آمد.
حاج معین التجار – آنچه لازمه ادای تشکرات بود اظهار شد و از دول همجوار هم خیلی اظهار تشکر می‌نماییم ولی باز بعضی گفتگوهای متناقض درمیان مردم مشهور است و مفسدین چنین شهرت می‌دهند که بندگان اعلیحضرت برخلاف مشروطیت اقدامی می‌کنند و از این طرف هم چنین شهرت داده‌اند که ملت بر ضد سلطنت است در صورتیکه اتحاد و اتفاق کامل فیمابین است خوبست طوری بشود که تمام افراد ملت این القاء شبهه مفسدین را بانند تا رفع این اختلاف و گفتگوها بشود.
آقا میرزا آقا مجاهد- بعد از نطق کافی مستشارالدوله نمی‌شود تجدید کرد و مبنای عرض بنده هم بر تشکر بود ولی همین قدر ملت ایران باید بدانند که حفظ بقای خودشان بسته است بهمراهی و اتفاق ملت با قوه مجریه و این اقدامات دول همسایه نبوده است مگر از توجهات اعلیحضرت پس باید ملت ملتفت بوده در هر مورد همراه باشند.
مؤتمن الممالک – مقصود و عرض بنده را حضرت عالی فرمودید بنده اظهار تشکر از کمیسیون سرحدی مجلس که خیلی زحمت کشیده‌اند می‌نمایم.
وکیل الرعایا- اولا اظهار تشکر می‌کنم از مراحم اعلیحضرت و همچنین از کمیسیون سرحدی و اینکه جناب حاج معین التجار فرمودند آن دسته بندیها که مفسدین کرده بودند هنوز هم از خودشان مأیوس نشده‌اند و باز میخواهند در هر مورد القاء شبهه نمایند واز هفدهم ذیحجه نمی‌توان فرض کرد که فی الجمله خدای نخواسته قصوری از طرف اعلیحضرت شده باشد واین القاء شبهه هم گمان نمی‌کنم اثری ببخشد.
احسن الدوله – آنچه که وکیل التجار در دستخط ایراد کردند بنده قبول ندارم اینکه این دستخط در کمال سادگی صادر شده بواسطه حسن نیت و محرمت اعلیحضرت است و از صفای باطن خودشان است که این طور دستخط بی اختیارانه ساده صادر شده و دیگر اینکه نسبت باین عشایر یک اندازه اجحافات شده بود و وکلای آذربایجان مسبوقند که چقدر بر آنها زحمت وارد آمده پس باید با این عشایر بطور ملایمت و مهربانی رفتار نمود که آنها هم مستظهر بمراحم اولیای امور بوده با کمال آسودگی مشغول رعیتی باشند.
آقا شیخ محمدعلی- وقت وکیل اشرف از اوقات سایرین است و معادل است با اوقات سی کرور نفوس تا حال موانع نگذاشت که وکلا بوظایف خود عمل کنند ولی حالا عرض می‌کنم که روزهایی که مجلس منعقد می‌شود ولو یکساعت هم باشد قرائت قانون بشود که تا قوای مجریه و عموم ملت بدانند که مجلس مشغول بوظایف خودش است اگرچه این مذاکرات مفید است ولی قانون اهم از تمام کارها است.
وکیل التجار – همان طور که گفته شد اگر آن اطاق منظم شود تمام مملکت و همه کارها منظم می‌شود از قرار معلوم باز بعضی هستند که نمی‌گذارند توجهات ملوکانه شامل حال ملت باشد و عرایض مردم بسمع مبارکشان برسد برای اینکه چون مجازات نشدند اشخاصی که مخالف مشروطیت حرکت می‌کنند واز قرار معلوم جمعی هستند که شبها در مسجدی که در خیابان مریضخانه واقع است جمع می‌شوند و میگویند هر کس مشروطه طلب باشد یا لفظ مشروطه را بزبان بیاورد قتل او واجب است معلوم است که هنوز مفسدین در صدد افساد و تفتین والقاء شبهه هستند.
حاج معین التجار – این فقره که وکیل التجار بیان کردند راجع بحکومت و نظمیه است و ابداً ربط بمقام مقدس اعلیحضرت ندارد و اما اینکه آقا شیخ محمد علی اظهار داشتند که مجلس هنوز کاری نکرده است چنین نیت اگر درست دقت شود با وجوداین پیش‌آمدها که پیش آمده مجلس خیلی کار کرده میخواهنداز مجلس و پارلمان ایران که یک سال و نیم است دایر شده کارهای پارلمان هفتصد ساله بروز نماید ودر هر مملکت که بدو مشروطیت بوده همین طور بوده تا انقلابات رفع نشود نمی‌شود مشغول کارهای بزرگ شد.
حاج میرزا علی آقا – بنده این مسئله را قانونی میدانم ازکلیات که هر وقت در منشاء هر کاری فتنه و فساد باشد در خارج و اطراف هم بروز و ظهور می‌نماید وقتی منشاء ساکت شد البته خارج هم ساکت می‌شود مثل قلب انسان که اگر فساد داشته باشد در خارج بروز می‌کند و بنده منشاء این فتنه و اختلافات را از بعضی روزنامها و تماشاچیها و ناطقین که بدو امر بعضی چیزها گفتند و کم کم این مسئله نشر کرد پس اعلیحضرت هم دیدند که این طور است اقدامفرموده و رفع شد و هر که باعث این حسن رفتار شده و هر که باعث این حسن رفتار شده است از اعلیحضرت و وکلا و انجمنها و دول متحابه تشکر می‌کنم و ختم می‌کنیم تشکر خود را بسجده شکر بدرگاه حضرت احدیت.
رئیس- این لایحه ایست که بحرالعلوم در باب کرمان و بلوچستان داده چند روز قبل یکدفعه قرائت شده و بواسطه پاره مسائل مهمه دیگر در این باب مذاکره نشد حالا قرائت می‌شود که تکلیف آن معلوم گردد. (لایحه مزبور قرائت شد قریب باین مضمون)
- چون بم و بلوچستان خاک وسیع و سرحد انگلیس و دور از مرکز کرمان و همیشه غیر منظم و فرستادن قشون بواسطه عدم آذوقه سخت است چنانچه چندماه قبل میرزاعلی خان سرتیپ با ده نفر سرباز کشته شدند باین جهة خوبست که مجری شود.
آقا شیخ محسن خان – اهل البیت ادری بمافی البیت بنده امروز این مطلب را صحیح نمیدانم بجهاتی و یک لایحه هم در این خصوص نوشتم با ملاحظاتی که صحیح نیست یکی آنکه بعد مسافت دارد بمرکز ویکی اینکه چون اساس مشروطیت بپا شد خوبست ملت فروشی نگذاریم بشود آنهاییکه میخواهند بلوچستان را مجری نمایند میخواهند رعیت آنجا را بفروشند و در فکر فایده هستند یکی اینکه آنجا را بفروشند و در فکر فایده هستند یکی اینکه بلوچستان از گرمسیرات کرمان است و میخواهند از آنجا برای خود ایجاد فواید کنند در هر صورت بواسطه این جهات بنده صحیح نمیدانم اگر چه اساسا صحیح است ولی فعلا صلاح نیست و اگر باید مجزی شود باید سایر جاها هم همینطور معمول شود که حکومت از مرکز برود.
آقا میرزا محمود – بنده عرض می‌کنم این مطلب باین مهمی را نمی‌شود چندان کوچک شمرد ورد و قبول آن در همین مجس معین شود خوب است مقرر شود از وکلا و وزراء دراین باب گفتگو کرده در یک مجلس و در مجلس تبادل افکار نمایند آنوقت نتیجه حاصل شود.
وکیل التجار – علاوه بر این ترتیب که آقا میرزا محمود گفتند این یک مقدمه قانونی هم دارد که هر ایالت و ولایتی که تغییر کند بدواً باید انجمن ایالتی و ولایتی آنجا امضا کند آنوقت در مجلس مطرح شود (گفتند چنین نیست).
حاج معین التجار – بنده عرض می‌کنم که مسبوق ازاین لایحه نبود. ولی همینقدر می‌گویم که بندر کلیة یک اهمیتی دارد خصوصاً بندری که در سرحد واقع شود و در بلوچستان چند بندر است و هنوز هم گمرک آنجا درست منظم نشده چنانچه در بیست روز قبل نسبت برئیس گمرک صدمه وارد آورده‌اند و مقداری وجه در صندوق او بوده برده‌اند و هنوز اهالی آنجا کاملا تربیت نشده‌اند هیچ عیبی ندارد که یک حاکم مقتدر سیاسی بآنجا برود اگرچه در تحت حکومت کرمان باشد.
سید الحکما – چون در نظامنامه ایالتی نوشته شده که ما چهار ایالت داریم و در باب ایالت چنین نوشته شده که اگر بخواهند یک حاکم جزو به بلوچستان بفرستند در حقیقت کرمان را از ایالت خارج کرده‌اند ولی اگر بخواهند که یک نفر حکومت از مرکز بفرستند برای آنجا که در جزو ایالت کرمان باشد ضرری ندارد.
آقا میرزامرتضی قلیخان – سابقاً گفته شدکه ایالت مرکز حکام جزو است ولی گفته شد که تمام حکام خوبست از خود مرکز برود و تمام ایالات و ولایات بشود و این نیز ضرری ندارد که یک حاکم جزو یک ایالت باشد ولی بواسطه تعدی حکام و مأمورین بلوچها خیلی متفرق و بی پا هستند خوبست که یک حاکم از مرکز برود تا آنکه آنها از این ذلت و بنده فروشی بیرون بیایند بجهت اینکه اشخاصی که به بلوچستان برای وصول مالیات می‌روند مثل دراویش گردش می‌کنند علاوه از اینکه اموال آنها را می‌گیرند و می‌چاپند بچه‌های آنها را هم می‌گیرند می‌فروشند چنانچه خودم دیدم پس باید یک کاری کرد که این مطلب رفع شود.
آقا شیخ محسن خان – فرمایشات آقا صحیح است و همین طور که گفتند سیصد نفر چارصد نفر می‌فروشند باید این ملت فروشی را موقوف کرد و این که گفته شد مالیات وصول نمی‌شود این هم اسمی است که حکام گذارده‌اند و به آن بهانه تاخت وتاز می‌نمایند و با وجوداین انقلابات و این بعد مسافت حالا از مرکز حاکم معین شود بعقیده بنده صحیح نیست که فریاد و تظلم آنها ابداً بگوش ما نرسد.
آقا سید حسین – حالا که رجوع بکمیسیون و وزراء می‌شود بسیار خوب وکلا هم باید یک دقتی در این مسئله بنمایند که خیلی اهمیت دارد و برای چهل هزار تومان این قدر بر آن بلوچ‌های بیچاره سخت‌گیری نشودو بنده فروشی ننمایند.
حسنقلی خان نواب – آن موضوع مذاکره که پریروز فرمودید چه شد؟
رئیس- بدواً اظهار شد که امروز اسبابش موجود نیست باشد برای روز پنجشنبه.
مخبرالملک – این لایحه مقدمه دارد و چنین گمان نکنند که چیز تازه‌ایست مدتی است این لایحه بواسطه بنده بکمیسیون مالیه رسیده وبنظر وزیر مالیه و وزیر داخله نرسیده و آنها هم تصویب کردند ولی بدبختانه هیچکدام عقیده خود را در اینجا ننوشتند بلکه آنحاکم که می‌خواست برود گفتند می‌خواهم مجری کنم چطور است او هم گفت اگر این طور باشد من نمی‌روم بنده عقیده‌ام اینست که باید مجری شود زیرا که کراراً گفته شد هر چه اداره حکومت کوچکتر باشد بهتر است و سالی حکومت کرمان سی چهل هزار تومان بخرج دولت می‌نویسد برای نظم امر بلوچستان در صورتیکه آنهمه مداخل از آنجا می‌برد پس این مطلب تازگی ندارد چیزی که هست در این لایحه نوشته‌ایم جزو آنجا باشد ولی بنده عقیده‌ام این است که بم از بلوچستان دور است ودر این لایحه هم بملاحظه اینکه آب و هوای نجا خوب است ومرکز حکومت آنجا باشد اینطور نوشته ولی باید جزو بلوچستان نباشد و اگر محل حکومت در بمپور بشود که مرکز است خیلی خوب و مفید فایده خواهد بود واین خیلی لازم است و لازم نیست که منتظر بشویم برای کمیسیون باید زود این مطلب را ختم کرد که بسیار مهم است و اسباب آسایش و راحت اهالی آنجا است.
آقا میرزا محمود – بنده خلی تعجب می‌کنم از اینکه عرض کردم این مطلب راجع بکمیسیون می‌شود و اغلب تصویب کردند معهذا باز در اینباب مذاکره می‌نمایند و بنده می‌بینم که اکثر وکلا اطلاع صحیح در این باب ندارند پس رجوع بکمیسیون شود بهتر است.
حاج معین التجار – باعتقاد بنده باید اکثر ولایتها که اهمیت دارد حکومت آنجا از مرکز برود ولو در تحت اداره ایالت آنجا باشد چنانچه می‌بینید بغداد یک قائم مقام دارد معهذا برای کربلا و نجف و غیره متصرف از مرکز می‌رود و علت این است که این اشخاص که بایالت می‌روند یکسال حاکم هستند وچندسال نیستند و مجبور هستند اجزائی نگاه دارند تا موقع مأموریت خودشان و بواسطه این مبالغی مقروض می‌شوند وقتیکه بحکومت می‌روند باید از آنها نگاهداری کرده و قرض خود را هم بدهد این است که تعدی بملت می‌شود و اینطور که جناب مخبرالملک گفتند سالی مبالغی از بابت تنظیم قشون آنجا در بودجه نوشته می‌شود تنظیم آنجا با بندرات بهتر می‌شود چطور که الان حکم شده به دریابیگی که با کشتی برود آنجا را منظم نماید در هر صورت بلوچستان یکنفر حاکم دانای کافی از مرکز لازم دارد.
آقا میرزا آقا مجاهد- در این مورد تصدیق قول آقا میرزا محمود می‌کنم باید یک انجمن تحقیق باشد برای رسیدگی این لوایح و نظریات خودشان را بنویسند تا اینکه بعد مذاکره شود.
بحرالعلوم کرمانی- خاک بلوچستان وسیع واز کرمان تا آنجا چهل فرسخ است و بواسطه بعد مسافت و دوری او از مرکز است که خراب واهالی آنجا متفرق شده‌اند امروز لازم است که یکنفر حاکم و کارپرداز صحیح برای آنجا معین شودو خاکش یک مقابل خاک فرانسه است حالا عده نفوس آن جا بنصف رسیده چرا نباید آنها آسوده باشند لااقل این بیچاره‌ها مالشان می‌رود جانشان در امن باشد این مطلب را کسی نباید انکار کند.
آقا شیخ حسین – بنده مختصراً عرض می‌نمایم آنروزی که گفتگوی ایالت و ولایت شد و گفتند او مرکز حاکم برود یکی از بزرگان جواب دادند که مخارج این زیاد می‌شود این بود که بهمین ترتیب ماند والا بجهت رفتن حاکم به بلوچستان از مرکز گمانم این است که اکثر وکلا تصویب نمایند.
آقا میرزا حسن – مجزی شدن بلوچستان از کرمان خیلی واضح و صحیح است اما بعد مسافت بم تا بلوچستان بیشتر است تا کرمان در این صورت نمی‌شود جزء بلوچستان باشد.
آقا شیخ محسن خان – این طور که گفتند بلوچستان مجزی شود نمیدانم از برای حکومت آنجا از ملائکه کسی را معین کرده‌اند یا همین اشخاصی هستند که می‌روند بکرمان آنچه که در کرمان می‌کنند در بلوچستان اشد از آن می‌نمایند بنده عرض می‌کنم که این مطلب اساساً صحیح است ولی همانطور که گفتند بکمیسیون رجوع شود.
لسان الحکما – بنده یک کلمه برای صحت این کار عرض می‌کنم که اگر برای ولایات حکومت جزء از کسان خود ایالت باشد سرپوش خود او خواهد بود اما اگر از مرکز برود ناظر اعمال او خواهد بود.
آقای حاج امام جمعه – اینجا یک کلمه گفته شد که خیلی خوب بود که گفتند اوقات وکلا خیلی شریف و بزرگ است در باب بلوچستان غیر از وکلا کرمان که فی الجمله اطلاع دارند گمان نمی‌کنم که سایرین اطلاع کامل داشته باشند و آنچه توضیحات بود گفتند چیزی که دستگیر بنده نشد واینکه ما رأی بدهیم بلوچستان مجزی بشود یا نشود از روی بی اطلاعی خواهد بود پس همانطور که آقا میرزا محمود گفتند رجوع بکمیسیون شده و نیز از حکام سابق آنجا که بی غرض هستند احضار نموده تبادل افکار نموده و توضیحات خود را نوشته بدهند آنوقت مجلس می‌تواند که بیک طرف رأی بدهند.
آقا میرزا آقا مجاهد – یکی از ایراداتی که ما سابق باولیای امور می‌گرفتیم این بود که بدون تحقیق بیک کاری اقدام می‌کردند حالا لایحه باین مهمی که بمجلس آمده در تجریه ولایتی از ایالتی نمی‌شود بدون تحقیق اقدامی کرد پس همانطور که گفته شد رجوع بکمیسیون سرحدی و وزراء شود آراء و افکار خود را روی کاغذ آورده بپارلمان بدهند آنوقت مطرح شود مثل اینکه در سایر ممالک هم اینطور معمول است.
آقا سید علینقی – این مسئله ولایت و ایالت یک امر اعتباری است که نشستند و قراردادند والا دراین باب آیه از آسمان نازل نشده عجالة باید نظر در این کر که آیا آنجا مجزی باشد صلاح است یا نه والا متصل بفلانجا است ربطی ندارد.
آقا سید محمد جعفر- تا قوانین مرتب و منظم نشود هیچ صلاح نیست که جایی را مجزی نمایند چنان که در فارس ولایات را مجزی کردند بعضی را به بختیاری و بعضی را بعرب و غیره دادند و آنها همه روزه بیکدیگر تاخت و تاز کرده و یکدیگر را غارت می‌نمایند و اسباب خرابی آنجاها است باین دلیل صلاح نیست تا قانون مرتب و مجری نشود جایی مجزی شود.
حسن علی خان – محض اینست که نمی‌خواهم بگویم وقت مجلس ببطالت گذشته اگر چه این مذاکرات مفید بود ولی باید از مذاکرات سریع تر نتیجه گرفت حالا عرض می‌کنم که هر لایحه که در مجلس می‌آید اول رأی بگیرند که این مطلب قابل مذاکره است یا نیست اگر هست که باید بکمیسیون برود واگر رد شد که دیگر قابل مذاکره نیست.
رئیس- این لایحه را پانزده نفر از وکلا مهر کرده‌اند و یک دفعه در مجلس مذاکره شده واین دفعه هم که دفعه دوم است گفته شد که قابل مذاکره هست راپورتی از کمیسیون عدلیه قرائت شد که سردار معزز برای استرداد اسرای قوچان بکمیسیون آمده و اظهار داشت که هزار سوار خراسانی و عراده توپ و ده هزار تومان برای مخارج سه ماهه اردو داده شود که اسرا را استرداد نمایند و سالار مفخم هم حبس نظر باشد تا اینکه اسرا استرداد شوند بعد از آن اولیا امور هر چه در باره او صلاح دانسته عمل فرمایید.
آقای حاج امام جمعه – این مطلب در کمیسیون عدلیه هنوز تمام نشده بود که بمجلس آمد بنده اطلاعی از این ترتیب ندارم.
رئیس- وقتی که تمام نبود پس چرا آوردند که قرائت شود حال که چنین است خوبست برود دوباره بکمیسیون تا درست ملاحظه شده بعد از آن بیاید بمجلس و راپورتی از کمیسیون خارجه قرائت شد در خصوص اراضی که قونسولگری روس در سیستان خواسته بود برای بنا کردن قونسولخانه در آن راپورت رأی کمیسیون در آن خصوص بر این شد که دولت آن اراضی را که به مساحت سیصد و پنجاه و یک ذرع مربع است به قونسولگری دولت روس واگذار نمایند.
[بقیه مذاکرات روز سه شنبه ۲۲شهر محرم الحرام دارالشورای ملی]
مستشارالدوله – چون قونسولگری روس در سیستان سه ساله خانه از میرزا مهدی نام اجازه کرده بودند اگر چه اراضی سیستان کلیتاً خالصه است ولی عمارت و بنای آنجا مال کسی است که بنا کرده قونسولگری شرط کرده که پس از تحصیل اجازه زمین از دولت آن عمارت را هم که بنا کرده بقونسولگری واگذار نماید و از طرف وزارت خارجه این مسئله بکمیسیون خارجه اظهار شد واز طرف کمیسیون هم تحقیقات لازمه بعمل آمده از کارگذاری سیستانهم تحقیق کرده وتوضیح داده بودند اراضی آن صفحات یک ذرع مربع به دو قران می‌باشد و قیمت تمام این مساحت مبلغ هفتاد تومان و کسری می‌شود در این صورت این مبلغ را قابل ندانستند که دریافت دارند و صلاح چنین دید که در عالم مودت و دوستی بین دولتین زمین مزبور را بقونسولگری دولت روس واگذار اسمی از قیمت آن برده نشود. اگر تصدیق و تصویب نمودند.
آقا سید عبدالله مجتهد – تلگرافیست از حجج اسلام نجف شرف رسیده خوب است قرائت شود و همچنین یک تلگرافی از رشت و یکی هم از بوشهر رسیده آنها را هم اجازه بدهند که قرائت شود.
تلگراف از قصر:
- جنابان مستطابان حجتی‌الاسلام بهبهانی و طباطبائی دامت برکاتهما تلگراف شرافت اتصاف که متضمن صورت دستخط مبارک همایونی و شرح عنایات خسروانه در قیام بوظایف رعیت پروری و مملکت‌داری و اجراء قوانین قویمه مشروطیت بود که هم از کمال دلسوزی و صدق دولت و ملت خواهی و جناب مستطاب اجل اشرف اسعد والا آقای شعاع السلطنه و جناب مستطاب اجل اشرف عضدالملک دام اقبالهما العالی اظهار امتنان فرموده بودند رسید علیحده از جانب سنی الوجوانب اقدس شاهانه ادام الله تعالی سلطانه توقیع رفیع تلگرافی متضمن همین بشارت و وعده در جزمیه صرف تمام قوا از همان تاریخ انجام مستدعیات دولت خواهانه زیارت والحمدالله تعالی وحشت خاصله از تراکم موجبات نفرین و استیصال رارفع و همواره دوام تام و تسدید ذات اقدس را بانجاح مواعید ملوکانه در تحت قبه منوره مسئلت و نتایج خیریه آن را بعون الله تعالی و حسن تابیده پیوست مترصد و از توجهات مقدسه حضرت ولی عصر ارواحنا فداه امیدواریم که انشاءالله تعالی سایر شاهزادگان عظام وامراء فخام را هم در قیام بوظایف دلسوزی و صدق دولتخواهی و اغماض از وضع ناهنجار سابق و تشیید این اساس قویمه که نتایج هر دو بالمآل مشهود است تأیید فرموده نعمت اتحاد و اتفاق کلمه را کاملا عنایت و کسانیکه باسم دینداری یا دولتخواهی در موجبات اضمحلال دین و دولت و دست دادن مملکت همت گماشته این عهد فرخنده را با این شدت هرج ومرج و تلف نفوس و اموال و اغراض و افتتاح نموده‌اند از خیالات فاسد منصرف و مأیوس خواهند فرمود انشاءالله تعالی در خصوص مفسد هم الشاهد برای مالایراه الغاثب.
- (نجل مرحوم حاج میرزا خلیل)
- (الاحقرمحمدکاظم الخراسانی)
- (الاحقرعبدالله المازندرانی)
همگی اظهار تشکر و امتنان از بذل توجهات حضرات حجج اسلام نمودند.
تلگرافی از رشت بتوسط آقای آقا سید عبدالله مجتهد قرائت شد که مشتمل بود بر قتل صدیق الرعایا و عدم مجازات قاتلین وامنیت آنجا.
وکیل التجار – واقعا این اول واقعه ایست که در گیلان اتفاق افتاده و ما همیشه متشکر بودیم که گیلان از سایر ولایات امن تر است و حالا متأسفانه این اتفاق سوء واقع واین شخص مقتول یک نفر از ملاکین محترم آنجا و نایب الحکومه مدیرالملک بود و چند نفر را هم بسبب اتهام دستگیر کردند و بعضیها نمیدانم بچه جهة خواسته‌اند آنها رااز حبس خلاص نمایند.
آقا سید عبدالله مجتهد- از این تلگراف معلوم می‌شود که کسی توسط کرده است.
وکیل التجار – از اینجا توسط نشده گویا بعضیها در آنجا خواسته‌اند که آنها را خلاص نمایند این است که این تلگراف شده تا تأکید شود که آنها حبس باشند تا حکومت برود.
تلگرافی از بوشهر بتوسط آقای آقا سید عبدالله مجتهد قرائت شد که آقا عبدالرسول خان کلانتر سابق بوشهر مبلغ چهار هزار تومان مالیات دولت را خورده واتباع او بر ضد کلانتر حالیه اسباب اغتشاش و افساد شهر را فراهم آورده و نمی‌گذارند که مردم شهر راحت باشند این بی ترتیبی و بی نظمی با اهمیت سرحدی این نقطه بکلی برخلاف پلتیک و سیاست است البته اولیای امور توجه خاص در این امور خواهند فرمود.
وکیل الرعایا – بنده دو کلمه متعلق براپورت کمیسیون عدلیه عرض دارم چون اجزاء آن کمیسیون دوازده نفرند و هشت نفر آنها که عبارت از دو ثلث باشد وقتی که حضور بهمرسانیدند مشغول مذاکرات می‌شوند جناب آقای حاجی امام جمعه مدتیست که بواسطه پاره از موانع ومشاغل حاضر نشده‌اند و جناب آقا سید علینقی هم همه روزه تشریف نمی‌آورند واین لایحه را کمیسیون عدلیه در حالتی که تام الارکان بوده نوشته است و مطلب آنهم بعقیده بنده عیبی ندارد فقط یکی دو مطلب آخرش اگر لازم بمذاکره است مذاکره شود و بگذرد.
آقا شیخ یوسف – معلوم می‌شود که امروز مجلس موضوع مذاکره معینی ندارد فقط راپورت کمیسیونها است و کمیسیون وزارت داخله مدتی بود که رسیدگی بکارهای انجمن بلدیه می‌نمود و یک صورتی بکارهای انجمن بلدیه داده در کمیسیون تصویب شد وبایددر مجلس قرائت شود اگر صلاح بدانندقرائت شود.
رئیس- بلی آن صورت در اینجا حاضر است مذاکره می‌شود.
وکیل التجار – آیا کمیسیون عدلیه رئیس و نایب رئیس دارد یانه هر گاه دارد بدون حضور آنها نمی‌توانند چیزی را تصویب کنند.
آقا سید حسین – این لایحه بنظر آقا سید علینقی رسیده و هر گاه مسوده آن ملاحظه شود بعضی از جاهای آنهم خط خود ایشانست چون اهمیت دارد خوبست دوباره قرائت شود.
آقا سید علینقی – من در این حرفی ندارم وقتی که دو ثلث از اعضای کمیسیون حاضر شدند مشغول کار می‌شوند و بنده هم هر روز در کمیسیون حاضر بودم و در این لایحه هم ایرادی ندارم چون عمل سالار مفخم اهمیت دارد و راجع بخود ملت است اینست که گفتم خوبست واگذار بشود بخود مجلس که تا در مجلس مذاکره شده باتمام برسد.
آقا میرزا محمود – بنده عرض می‌کنم که در یکی از مواد نظامنامه داخلی نوشته شده است که کمیسیون حکم اعضاء مجلس را دارد تا رئیس یا نایب رئیس حاضر نباشد مذاکرات آن رسمیت ندارد و نیز این مطلب هم قرار داده شد که منشی کمیسیون باید از خود وکلا باشد و منشی خارج نباشد تا اینطور اسباب اشکال فراهم نشود که گفته شد خط منشی کمیسیون است وبعضی از اعضاء تصدیق ندارند این مطلب به کمیسیون عدلیه برمیخورد.
رئیس- پس این مسئله بماند دوباره رجوع به کمیسیون شود تا اینکه درست ملاحظات خودشان را بنمایند و وکلا هم آرای خود را در این باب تصفیه کرده در مجلس دیگر مذاکره نمایند.
آقا سید مهدی – اداره بلدیه بجهة عایدات شهری اکثر اوقات بکمیسیون داخله رجوع کرده و استجازه می‌نماید که بعضی محلها و عوارضات شهری به آنها واگذار شود بجهة مصارف بلدیه بعضی از آنها هم تصویب و اجازه داده شده است و حالا محلهایی که در این ورقه شرح داده‌اند میخواهند اعضای کمیسیون هم به ملاحظه تعمیر خیابانهای شهری تصویب نمایند و حال بمجلس اظهار داشته‌اند تا رأی مجلس مقدس چه اقتضا فرماید
لایحه‌ای که در این خصوص نوشته بودند قرائت شد:
- که از درشکه و کالسکه و دوچرخه و چهارچرخه از کرایه و غیره در ماهی یک میزان معینی دریافت دارند برای تعمیرات خیابانها.
آقا شیخ حسین – در باب بلدیه در این شهر بعضی گفتگوهاست بعضی میگوبند که بلدیه پول گرفته و در مقابل خرج نکرده و بعضی میگویند که چرا بلدیه باری دهشاهی از ذغال می‌گیرد و آن چیزهایی که در آنجا نوشته شده مثلا در باب چرخ بستنی که ماهی دهشاهی بگیرند بنده عرض می‌کنم که اصلا لازم نیست که بستنی باشد تا آنکه از چرخ آن دهشاهی بگیرند و نیز در قانون بلدیه نوشته شده است که هر چه بلدیه باید بگیرد اول باید بمجلس اظهار شود اگر مجلس تصویب کرد و قانونی شد گرفته شود.
آقا میرزا محمود اصفهانی – در این لایحه بی اعتدالی شده برای اینکه چهارچرخه و دوچرخه هر دو را تقریبا بیک میزان نوشته‌اند وحال آنکه آنها با هم فرق دارند و دیگر اینکه یک نفر چند دوچرخه دارد یاکسی چند درشکه وکالسکه دارد ولی یکی یا دو تای آنها در کار است آیا از آنها هم باید مالیات گرفت یا نه.
آقا سید مهدی – کراراً در انیجا مذاکره شد که برای تنظیف و تعمیر خیابانها و کوچه‌های شهر لازم است یک پولی گرفته شود واینکه میگویند دوچرخه و چهارچرخه با هم تفاوت دارند اینها با هم تفاوتی ندارند و دیگر اینکه مالیات نه از روی عدد دوچرخه یا چهارچرخه است بلکه از روی عدد اسب است که چنداسب بسته شده و در کار است.
حسنعلی خان – این ترتیب که بلدیه نوشته است خیلی خوبست و باید بالاخره هم این کار بشود ولی باز در اینجا مجدداً محض تذکار عرض می‌نماید که این لایحه از آن لوایحی است که اولا باید رأی گرفته شود که آیا مجلس تصویب می‌نماید یا رد می‌کند بعد از آن برود بکمیسیون و بعد از کمیسیون برگردد بمجلس.
رئیس- این لایحه در کمیسیون داخله گذشته است و کمیسیون هم تصویب کرده که در مجلس قرائت شود این بود که قرائت شد ولی حالا چون وقت گذشته است بماند برای مجلس دیگر و یک لایحه هم از انجمنها است که آنهم می‌ماند برای روز پنجشنبه.
مجلس ختم شد.