مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ مهر ۱۲۸۶ نشست ۱۶۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ مهر ۱۲۸۶ نشست ۱۶۸
مذاکرات روز یکشنبه ۲۷ شعبان ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز شنبه ۲۶ را آقا حاجی سید نصرالله قرائت کردند.
رئیس- این عریضه صاحبان اسرای قوچان است و در این باب یک جواب صریح می‌خواهند
عریضه قرائت شد قریب باین مضمون:
- بشرف عرض انجمن مرکزی میرساند:
- مدت دو سال اسست دعا کویان کدخدا علی و یوسف صاحبان اسرای قوچان بجهت شصت و دو نفر اسیر و اموال منهوبه معطل ماندیم. ثابت نمودیم چندی در صدد بر آمدند و حالا گویا فراموش شده و حالا بعضی در صدد استخلاص سالار مفخم بر آمده‌اند که حقوق ما ضایع شود هرگاه چنین باشد مایوس شده ناچاریم ببلاد خارجه رو آوریم چون تشکیل انجمنها برای احقاق حقوق مظلومین است آنها را بحق خدا قسم می دهسم که راضی نشوند مشارالیه رها بشود و بمجازات نرسد که استرداد حقوق و اسرا نخواهد شد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- این عریضه بانجمن نوشته شده نه به مجلس گفتند فعلا انجمن جواب می‌خواهد.
آقا میرزا محمود- چند روز قبل در این باب مذاکره شد و قرار شد از طرف مجلس بوزارت داخله نوشته شود که تا آخر ماه رمضان اسرا را مسترد نماید حالا از مجلس اقدام شده یا خیر اگر شده که باید آنها صبر نمایند تا آن موعد برسد.
رئیس- هنوز از طرف مجلس اقدام نشده علت تاخیر آن است که این حرفها در سابق هم خیلی مذاکره شده و اینکه تاکنون ترتیبی پیدا نکرده از این جهت است که باید یک پولی او بدهد باشخاصی که می‌توانند اسرارا استرداد نمایند چون دیدم این مطلب فراهم نبود و مجلس هم بطور حتم حکم نکرده بود اقدامی نشد.
آقا میرزا محمود- آنروز گفته شد که اگر پول لازم است باید بدهد.
رئیس- چند وقت است که او محبوس است سه روز مهلت خواست که او را خلاص کنند نشد و در این مدت هم هیییچ اقدامی نشده که فایده داشته باشد باید کاری کرد که اسرا استرداد شود.
آقا سید حسین- در این باب بعد از تحقیقات از عدلیه که حکم صادر شد یکی استرداد اسرا یکی سلب از شئونات خوب است اجرای این دو حکم را ما از عدلیه بخواهیم.
رئیس- اگر عدلیه حکم داده باید تمام آن را مجری ساخت والا اگر بعضی مجری نشود صحیح نیست.
حاج امین الضرب- آنها استیناف خواستند.
رئیس- آیا مجلس قبول کرد؟
حاج امین الضرب- مجلس قبول کرد و قرار شد رسیدگی شود بجهت کار فوق العاده تاخیر شد حال هم عقیده بنده این است که اگر آقایان آن حکم را قبول دارند مجری شود والا دوباره رسیدگی کنند و قطع و فصل شود.
حاج محمد تقی- استرداد اسرا باید به یک امداد و معاونتی باشد که بمدد با خوانین استرآباد بگیرند بغیر از این نمی‌شود.
رئیس- چه زحمتی است برای دولت در این موقع که این اقدام را بکند.
حاج محمد تقی- لااقل پانصد سوار به آنها بدهید که این کار را بکنند بغیر از خوانین استرآباد راه دیگر ندارد.
آقا میرزا محمود- در باب اسرا و ثبوت تقصیر سالار مفخم شبهه گویا از برای وکلا نباشد در این صورت بهر نحوی است باید او اسرا را استرداد نماید.
آقا میرزا ابوالحسن خان- اسرا رعیت ایران و اهل ایران هستند باید دولت هم در این باب اقدام بکند بلکه مجازات بدهد حکمی که عدلیه کرد اقدام نموده مجازات بدهد و مهلت بدهد تا اسرا را مسترد نماید.
رئیس- ملتفت نشدم باید از این جاده که رفته‌ایم برگردیم یا نه حکمی که عدلیه کرده است باید مجری شود یا استیناف نمایند.
وکیل الرعایا- در باب حکم عدلیه گمانم این است که تمام اعضا قبول نکردند که مجری شود فقط شخصی که در استیناف او می‌کوشید می‌گفت این مجازات کم است و آنچه سالار باید بکند کرد و گفتند ما این مجازات را قبول نداریم همچنین مشترکین با ایشان مجازاتشان کم است و آنها هم استیناف خواستند قرار شد چند نفر از علماء و وکلا حاضر شده یک مجازات مشروع معین شود و در حق آنها حکم نمایند آنچه در مجلس قرار شد این بود نه اینکه سالار در راحتی باشد و این بیچاره‌ها هم این قدر سرگردان باشند دور از انصاف است بعد از این آیا باید یک ضعیفی در یک کوشه بتواند زندگی نماید یا نه؟
احتشام الاطباء- آن روز که در مجلس گفتگو شد گفتند این مجازات کم است حالا که مجلس راضی شده دیگر حرفی نیست.
آقا شیخ ابراهیم- آن حکمی که از عدلیه صادره شده در مجلس قرائت شود هر کدام را قبول دارند مجری نمایند و هر کدام را میگویند کم است هر طوری قرار می‌گذارند تمام شود و بیش از این تاخیر نیفتند.
آقا شیخ حسین- این حکم حکم مشکلی نیست باید رسیدگی و مجازات شود چیزی که هست تا با حکم وزیر عدلیه تصویب یکی از مجتهدین مسلم‌الاجتهاد نباشد ما نمی‌توانیم اجرا کنیم ورقه حکم وزارت عدلیه قرائت شد قریب باینمضمون:
- در عمل اسرای قوچان که رسیدگی بعمل آمده و استنطاق چند در مجلس عدیده شده بموجب شرحی که در ورقه علیحده رای کمیسیون عدلیه در حضور وکلاء معین شده است این است اول مقصر سالار مفخم است مقصر دوم سردار افخم است سوم امیر حسین خان پسر آصف الدوله چهارم مماطله خود آصف الدوله پنجم اکرم الملک و مفاخر الملک که حضور بهم نرسانیدند نمره تقصیر ایشان سالار مفخم باید از شئونات نظامی و حکومت خلع شود.
یکسال جیره و مواجب سواری که با او بود بدیوان نقد بدهد و تقبل استرداد اسرا را بنماید چنانچه هر کدام از اینها را نمی‌تواند نقد سیصد تومان بصاحبان اسرا بدهد که نروند و بخرند و باید توقیف باشد تا این مراتب بعمل آید.
آقا سید حسین- عمل آصف الدوله و سایر ین ربطی باین مطلب ندارد و هنوز آصف الدوله استنطاق نشده فروش اسرا غیر از قتل و غارت است او را نباید داخل اینها کرد فقط در این حکم مجلس ایراد کرد که کم است بجهه آن دوازده نفر که کشته شده‌اند و هکمچنین هفتاد هزار تومان امئال جبران شود و تا حال مسامحه شده.
رئیس- مسامحه از کجا شده.
آقا سید حسین- فقط در مجلس قرار شد که این حکم کم است باید مجازات بیشتر باشد بجهه این موانع تعقیب نشد.
حاج سید نصرالله- اینها تمام طول مقام است بعد از اینکه به مجلس آمدند یک استیناف خواستند حالا باید دید این لازم است یا خیر.
آقا میرزا محمود- این استیناف را که سالار مفخم می‌خواست وقتی که او اقرار کرد پیش حجج اسلام که من خودم اسرا را میاورم دیگر استیناف معنی ندارد این خودش اقرار است که اسرا را باید او استرداد کند.
احتشام الاطبا- آنروز که گفتگو شد گفتند مجازات قبول است ولی این حکم را باید حجج اسلام بفرمایند بعضی گفتند که حکمی در این باب از حاجی میرزا حسین سبزواری صادره شده او را بخوانند و آقایان هم استنطاق کنند و حکم صادره شود.
وکیل الرعایا- حالا آنچه لازم است باید گفته شود اول مجازات آن حبس ابدی است و ثانیا باید پول بدهد تا اسرا را مسترد نمایند.
مبشر السلطان- استدعای صاحبان اسرا این است که امروزه قرار استرداد اسرا داده شود و این گفتگوها از بابت مجازات اعمال آنها بعد قراری داده شود.
آقا سید محمد جعفر- اگر می‌خواهید کاری بکنید این قدر تعویق نیندازید سلب شئونات او محل کلام نیست بجهت اینکه برای این همه کاری که کرده است باید از شئونات سلب شود اگر آن قتل و سایر مطالبی که باو اسناد داده شده ثابت شود مجازات او پیش از اینها می‌شود حالا باید فکری در باب استرداد اسرا کرد.
حاجی سید آقا بابا- باید فکری برای استرداد کرد که امروز چاره اینکار بشود مجازات او حالا باشد تا هر طوری که معین بشود داده شود.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- آنقدری که معلوم شد از همان اقرار اولی بنان السلطنه وزیر آصف الدوله بود که گفت معزولی سالار مفخم بجهت همین اسرا بود و ثانیا خودش در دیوانخانه اقرار کرد و سابق قرار بود که در ایران اگر کسی همچو کاری می‌کرد خیلی سخت گیری می‌کردند آنچه برده بود مسترد می‌شد نمیدانم حال او را چرا شکنجه نمی‌کنند در حالیتکه مانع شرعی ندارد.
حاج سید نصرالله- استیناف باید بشود یا خیر؟
(جمعی گفتند لازم نیست)
آقا سید محمد جعفر- اگر مجازات قبول باشد باید استیناف شود.
بحرالعلوم- این کار رجوع بعدلیه شد و محض اطمینان چند نفر هم از وکلا را معین کردند حالا باید اجرای آن حکم را خواست.
حاج سید عبدالحسین شهشهانی- ابدا سالار مفخم حق استیناف ندارد وانگهی استیناف مخل به استرداد اسرا نیست.
رئیس- باید جواب قانونی بدهید که این استیناف لازم است یا خیر؟
حاجی سید باقر- برای کسی که خودش اقرار بتقصیر خود کرده چه استیناف شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- اینجا گفته می‌شود که استیناف بجهت این بوده که این مجازات کم بوده و استیناف بجهه آن نبوده که این حکم عدلیه صحیح بوده یا نه پس حالیه همین حکم عدلیه را مجری دارید.
حاجی سید نصرالله- قدر متقین سالار مفخم مقدر است حالا می گوئید که خودش حاضر است بجهت استرداد والا یک مجازات سخت در حق او بعمل آید ولی هرگاه متقبل شده که اسرا را مسترد دارد باید مجلس یک تخفیفی در مجازات بدهد و اما در باب سایرین آن روز مجلس گفتند که محل نظر است هرکدام نسبت بتقصیرشان باید مجازات شوند حال نمی دانم مجلس می‌گوید استیناف می‌خواهد یا نه؟
آقا میرزا فضلعلی آقا- خداوند می‌فرماید ولکم فی القصاص حیات مجازات و قصاص باعث راحتی و آسایش است اول مجازات سالار استرداد اسرا است اگر سالار قبول می‌نماید و اطمینان می‌دهد برود اسرا را استرداد کند.
وکیل الرعایا- قرار شد که بعد از استرداد اسراء و جزای نقدی در حضور حجج اسلام استیناف شده حکم آخریکه مجازات قتلی باشد دربازه او داده شود.
آقا میرزا محمود- یکی از مجازات که معین شده بود عزل او بود با این که او سه سال بود معزول بوده و دیگر آن که دوازده نفر را کشته بایست دیه آنها را به ورثه شان بدهد این هم معین نشده است نوشته و خط و مهر او پیش ترکمانها موجود است آنها را دعوت کرده آمدند اینکار را نمودند.
حاج سید نصرالله- بطوری که یقین حاصل کنیم که این عمل از او صادره می‌شود لازم است که این مسئله را جلو بیندازیم بعد از آنکه از عهده بر آمد البته ملت هم یک نظری درباره او خواهد کرد و همچنین وکلای مجلس.
آقا مشهدی باقر- اینکه سالار بعضی را واسطه نمود که مرا مرخص کنید بروم اسرا را استرداد کنم شاید بخواهد برود آن وقت دولت و ملت دچار زحمت بشوند اگر راست می‌گوید به برادر و کسانش بنویسد که بیست روز یا یک ماهه اسرا را استرداد کنند والا رفتن خود او اصلاح نیست.
حاجی امام جمعه- در عرض دارم یکی راجع به مجلس و یکی راجع به اسرا آنکه راجع به مجلس اسن من دیگر خجالت می‌کشم از اینکه مجلس خودش را کنگره عدالت می داند هشت ماه است این مسئله مذاکره می‌شود هیچ نتیجه نداشت و ندارد آخر قدری وکلاء ملاحظه شان و احترام خودشان را بنامیند چیزی را که مطرح مذاکره قرار دادند نتیجه بگیرند.
رئیس- امروز عهد کردم که تا نتیجه از این مطلب نگیرم برنخیزم.
حاج امام جمعه- یک مطلب دیگر در باب اسرا است باید از او التزام گرفت که اسراء را بیاورد در یک مدت معینی و هرگاه در آن مدت استرداد نکرد مجازات شود و دیگر آنکه آنچه از حقوق آن سوار و ساخلو‌های آنجا گرفته خور ده باید ادا کند.
آقا میرزا محمود- هیچ کس راضی نمی‌شود که او استخلاص شود در صورتیکه صد مرتبه از اقبال السلطنه بدتر است برادزش و رشید نظام و دیگران آنجا هستند هر چه باید بدهد بآنها بدهد انها اسرا را استرداد می‌کنند.
آقا سید حسن تقی زاده- بنظر بنده محاکمات این شخص تمام شده و آنچه باید رسیدگی شود شد و مکرر گفتیم که مجلس برای اینکار باید محکمه عالی باشد ولی چیزیکه هست این مطلب باین روشنائی اگر در او مسامحه شود گرفتار غضب الهی خواهیم بود.
رئیس- حالا چه باید کرد مجلس استیناف را قبول می‌کند یا نه؟
آقا سید حسین- آن که گفتند استیناف بشود بجهت کمی مجازات بود حالا مجلس همان حکم عدلیه را قبول دارد که اجری شود.
حاجی سید نصرالله- آن روز همه اتفاق نمودند که استیناف شود و همچنین اتفاق کرده بودند که او با آن تقصیرات مجازاتش کم است پس حالا که استیناف فبول نمی‌شود یک مجازات بزرگی دربازه او معین شود که اگر اسرا را استرداد کرد یک تحقیقی در مجازات می‌شود والا اجری خواهد شد.
رئیس- این گفتگو امروز باآن روز تفاوتی ندارد آن روز گفته شد که این این مجازات کم است بیشتر شود و امروز میگویند همان حکم دیوانخانه مجری شود.
حاج امام جمعه- چون در ان حکم خیلی مجازات در حق بعضی معین شده بود این بود که گفته شد استیناف شود اما در حق خود او شک و شبهه نیست و این مجازات را هم کم دانسته بودند.
حاجی سید نصرالله- در تقصیر او جای شک و ریب نیست و این مجازات هم معین شد در صورت قبولی مجلس اگر اسرا را استرداد کرد یک تحقیقی در مجازاتش داده می‌شود و اگر استرداد نکرد این مجازات در حق او مجری خواهد شد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- او اسرا را استرداد کند تخفیف آن وقت معلوم خواهد شد.
آقا سید حسن تقی زاده- مجلس اگر باین حکم دیوانخانه راضی می‌شود بطور قضیه شرطیه است که هرگاه اسرا را استرداد کند والا راضی نخواهد شد و آنروز هم گفتند که این مقدار مجازات در مقابل آن تقصیرات کم است و حالا دو سال است که گفتگوی این مطلب است امروز بهر طور است باید ختم شود.
حاجی محمد اسمعیل آقا- عقیده بنده این است آن مجازاتی را که دیوانخانه معین کرده یکدفعه دیگر در مجلس خوانده شود و غور رسی شود اگر صحیح بود که مجری شود والا مجازات دیگر معین شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- عقیده بنده این است که امروز نباید در باب مجازات گفتگو شود امروز باید استرداد اسرا را خواست.
معمار باشی- این مجازاتی که از برای او معین کردند که شئونات او را سلب تمایند او شئوناتی نداشت اما این پولی هم که قرار شده است بدهد مال خود ملت است حالا بهر طوریکه میداند باید این اسرا را استرداد نماید بمعاونت خوانین استراباد.
رئیس- راهش همین است.
آقا میرزا ابوالحسن خان- ما چه کار داریم که او از چه راهی باید استرداد نماید خودش میداند شاید خوانین استرآباد بگویند بصد هزار تومان و او بگوید من به ده هزار تومان استرداد می‌کنم ما اسرا را می‌خواهیم.
رئیس- پس باید تا آخر ماه رمضان استرداد اسرا را مجلس بخواهد.
حاج امام جمعه- از چه راه باید مجلس از وزارت داخله بخواهد لاغیر.
آقا میرزا ابوالحسن خان- این را هم مجلس باید معین کند که تا آخر رمضان اسرا استرداد نشدند آنوقت باید مجازات شوند.
حاج مجد الدوله- اینکه گفتند این محاکمه استیناف شود برای این بود که آن مجازات را کم می‌دانستند مجازات او بموجب شرع قتل است حالا هم اگر تا یک ماه توانست اسرا را استرداد کند فبها والا باید همان مجازات مجری شود.
آقا سید حسن تقی زاده- ما یک نقص داریم و آن این است که وزارت خانه نداریم وزیر داریم و این ترتیب باعث می‌شود که هر کاری راجع بیک وزیری می‌شود چندی نمی‌گذرد آن وزیر معزول می‌شود وزیر جدید می‌گوید من اطلاع ندارم این مطلب استرداد اسرا در سه ماه قبل راجع به وزارت داخله شد و اینها بواسطه نداشتن چیزی بز جز گذران می‌کنند خودش اینجا به کمیسیون وکلا گفته بود که من قراری در باب استرداد اسرا گذاشته‌ام حالا سه ماه گذشته است نمیدانم چه اقدامی شده است اینکه گفته شد تا آخر ماه رمضان ما نمی‌توانیم مطمئن شویم تا آن وقت این وزیر داخله وزیر داخله باشد شاید وزیر دیگری آمد آنوقت خواهد گفت که من خبر ندارم باز یک روز ما جمع شده به وزارت داخله رجوع می‌کنیم.
آقا میرزا ابوالحسن خان- البته وزیر تغییر می‌کند ولی باید وزارتخانه باشد ما کار به تغییر وزیر نداریم باید وزارتخانه اصلاح کند.
آقا میرزا فضلعلی آقا- اگر سالار مفخم امروز بمیرد آیا مجلس از اسرا دست بر می‌دارد اگر اینطور است باید طوری باشد که از اموال او استرداد شود.
حاج سید نصرالله- البته از مال اولی گیرند.
آقا میرزا فضلعلی- حرف همین است که باید از دولت خواست که اگر او نباشد از اموال او استرداد شود.
آقا سید حسین- باید این اسرا را او بگیرد یک مبلغی هم معین شده بود که سالار مفخم به این صاحبان اسرا بدهد حال مدتی است که نمی‌دهد خوب است حکم شود که تا اسرا استرداد شود این پول را به آنها بدهد.
رئیس- مطلب دوتاست یکی اینکه بوزارت داخله نوشته شود که اسرا را تا غره شوال استرداد کند و دیگر اینکه مخارج این اشخاص را بدهد تا آمدن ایرا و عذر هم در این باب پذیرفته نمی‌شود دیگر مطلب ختم است
در این هنگام جناب مستطاب آقای حاجی سید موسی که یکی از علمای بزرگ است به مجلس ورود کرده پس از تبریک اظهار همراهی و مساعدت خود را اظهار داشتند وکلا عموما و جناب رئیس خصوصا از این قبیل علماء خیر خواه اظهارت امتنان و تشکر نمودند.
آقا میرزا ابوالحسن خان- دیروز قرار شد که از بابت مالیه گفتگو شود.
رئیس- چون کمیسیون مالیه مشغول کارند دیگر لاززم نیست در این مجلس مذاکره شود انشاءالله بعد از چند روز نتیجه معلوم می‌شود.
محقق الدوله- حاج میرزا بابا کرمانی بموجب اسنادی که در دست دارد هشت هزار تومان ادعای طلب از شرکت عمومی می‌کند و حالا مستاصل شده اگر صلاح میدانید عجالتا لااقل پانصد نومان باو داده شود که گذران نماید تا بعد قراری در کار شرکت عمومی داده شود
عریضه شرکای شرکت عمومی قرائت شد قریب باین مضمون:
- چند نفری دارایی ما را به اسم شرکت عمومی خوردند توقیف املاک ملک التجار را چه فایده خواهد بود منافع راه اسئا را امروز به کسیه کی می‌رود ما هم همه مفروضیم می‌رویم در سفارت روس پهلوی ملک‌التجار می‌نشینیم و مال مردم را نمی‌دهیم شما می‌خواهید بانک تشکیل کنید با این وضع کی پولی به بانک می‌دهد اگر رسیدگی نشود ما به همه جا اعلان خواهیم کرد که ملت و دولت رسیدگی نکردند و احقاق حق ما را ننمودند از هفده نفر موسسین نتوانستند پول ما را بگیرند.
رئیس- مقصود این است که تکلیف این بیچاره‌ها چیست؟
آقا میرزا فضلعلی آقا- شکایت آنها از موسسین است یا تنها از ملک التجار است.
وکیل الرعایا- آنها از دست هفده نفر متظلمند و احقاق حق می‌خواهند باید مجلس توجه مخصوصی بنماید.
رئیس- معلوم نیست که تقصیر تمام با این هفده نفر است یا با ملک التجار است
(گفتند تمام با ملک است)
حاجی سید باقر- آن روز که مردم پول می‌دادند به اطمینان این هفده نفر دادند.
محقق الدوله- اول باید ترتیبی قرارداد که ملک التجار بیرون بیاید بعد این هیئت حاضر شده جواب مردم را بدهند.
رئیس- آیا می‌شود قبول کرد که تنها ملک یکطرف و این هفده یک طرف و این هفده نفر یک طرف و تقصیر تمام کردن ملک باشد.
محقق الدوله- بطوری که دو کمیسیون تحقیق شد تمام کارهای شرکت عمومی به امر او بوده است.
آقا میرزا حسن- وقتی قبوضات شرکت عمومی را به کرمان آوردند ممهور بود به مهر هفده نفر مردم می‌دانستند که ملک مرد شارلاتانی است ولی به اطمینان آن هفده نفر دادند.
حاج امین الضرب- جند وقت در مجلس در این باب گفتگو شد آنچه در این باب حکم شده بخواهید و بخوانید.
آقا میرزا محمود- آنچه در کمیسیون گفتگو و تحقیق شد در باب راه آستارا بود از بابت سایر ترتیبات گفتگو نشد.
ادیب التجار- گفتگو در مجلس از بابت شرکت عمومی فقط در باب راه آستارا بود که جمعی از مشترکین با او مدعی بودند و مجلس هم حکمی که داد در همین باب بود.
حاجی سید محمد- صحیح است شرکت با هفده نفر بوده ولی در نظامنامه داشته است که تمام امورات شرکت در هر هفته یک مرتبه باطلاع این هفده برسد اما ملک التجار به این ترتیب رفتار نکرد و علاوه این هفده نفر آنچه لازمه مجاهدت بود بجا آوردند و تقصیرات او را ثابت کردند حال مجازات او را نداده‌اند ربطی به هفده نفر ندارد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- آنوقت هم بنده در بانک بودم شرکت با هفده نفر بود این را هم نمی‌شود گفت که تنها حاج ملک مقصر است صرف نظر از این عرایض باید اینها در عدلیه آمده معین نمایند که تقصیر تمام با ملک است تا از آنها صرف نظر شود یا با همه است اما اینکه نوشته‌اند در عمل بانک ملی اخلال خواهند نمود این مطلب هم از آنها مسموع نیست در این موقع آنها هم باید کمال همراهی را بنمایند.
آقا شیخ ابراهیم- اگر بخواهید به این ترتیب کار تمام بکنید مشکل است اول حاج ملک التجار را بیرون بیاورند بعد تحقیقات بشود.
وزیر تجارت- عقیده بنده هم این است که اول ملک التجار را بیرون بیاورید بعد تحقیقات شده معلوم شود اگر مال اینها پیش این هفده نفر است بدهند و اگر این هفده مال دیگران را خورده‌اند و ملک مال اینها را خورده باید از او گرفت و به اینها رد کرد.
وکیل الرعایا- چندانی هم لزوم بحضور حاجی ملک نیست او یک نفر است این شانزده نفر بنشینند بحساب رسیدگی شود ببینیم تمام بر عهده ملک است یا سایرین هم بدهکار هستند.
حاجی سید محمد- تا راه آستارا و وجه اجاره بر نگردد شرکا حاضر از برای حساب نخواهند بود یکی از آنها خود بنده هستم.
آقا میرزا محمود اصفهانی- هر چه گقتگو می‌شود خارج از موضوع است این عمل شرکت هر کس پول داده به ضمانت این هفده نفر داده است اینها هم دفتر دارند باید به محاسبات خودشان رسیدگی کرده به پای هر کس هست بدهد.
آقا میرزا محمود خوانساری- از اول گفتگو شد که حاجی ملک راه به سایرین نداد و حال آنکه در آن کمیسیون که بکار ملک رسیدگی می‌شد وکیل مؤسسین می‌گفت تا وقتی که حاج سید محمد مدیر بوده به موجب نظامنامه رفتار شده و حرفشان این است که بعد از آن رفتار نشده و گذشته از این این مسئله شرکت است هرگاه یک نفر از این شرکا مرحوم می‌شد تکلیف چه بود لابد باید به محاسبات رسیدگی شود و مردم آسوده شوند.
حاج امام جمعه- در این مطلب بنده در آن کمیسیون یک چند روزی رفتم مسبوق شدم اول اینکه مجلس نباید مداخله در اینگونه امور بکند باید مشغول کار خود باشد اگر هم بنا شد داخل بشود باید از راهش داخل شود و راهش این است که یک کمیسیون از چند نفر از وکلا و چند نفر از عدلیه باید محاسبات را از روی دفتر رسیدگی نمایند تا بدین ترتیب رفتار نشود کار درست نمی‌شود. در این ایام یکی از سلماس بمن نوشته که هست و نیست پدر من هزار تومان بوده و در شرکت عمومی است اگر نرسد هیچ نداریم.
حاجی سید باقر- من گمانم این است که او مسئول هفده نفر است و هفده نفر مسئول اینها هستند باید رسیدگی کنند در زمان عین الدوله رسیدگی شده نصیر دفتر مدتی در این کار بود اگر مجلس صلاح بداند او را بخواهد مطلب واضح می‌شود.
رئیس- اولا باید بدانیم که آنطوری که حاج امام جمعه گفتند این کار مجلس هست یا خیر؟
آقا سید حسین- مجلس باید رسیدگی نماید
آقا میرزا ابوالحسن خان- بعقیده بنده این مجلس نمی‌تواند باین کار رسیدگی نماید زیرا که شعبات زیاد دارد باید فهمید این بلیط‌ها یا بطور شرکت است یا امانت همانطور که گفتند باید این هفده نفر حاضر شده بحساب رسیدگی نمایند مگر مجلس بخواهد بطور فوق العاده کمیسیونی ترتیب بدهد و رسیدگی شود.
حاج محمد علی آقا- این متظلم بعنوان شرکت تظلم نموده یا بعنوان شرکاء باید یکی از آن اوراق را بخواهند تا معلوم شود.
محقق الدوله- موقع موقع باریکی است باید رسیدگی کرد در حضور وزیر تجارت هر طور است این کار را تمام کنید.
وکیل الرعایا- این کار شرکت است و عمومی است باید مجلس رسیدگی نماید.
آقا میرزا فضلعلی آقا- مجلس هیچ وقت نباید در این کارها رسیدگی نماید باید اقدام کند تا تمام شود.
حاجی سید محمد- مجلس در این باب رسیدگی کرد و معلوم شد که راه آستارا به غلط اجاره داده شده است تا برنگردد این شانزده نفر حاضر نمی‌شوند که عمل تمام شود باید راه آستارا برگردد.
آقا ملاحسن وارث- آنها یک ورقه چاپ کردند این مردم بیچاره هم بحسن ظنی که داشتند به مهرهای اینها پول دادند حالا حاجی علی آقا می‌خواهند کار را برگردانند بشرع البته در این موقع حقوق این بیچاره‌ها از میان خواهد رفت.
بحرالعلوم کرمانی- وقتی که این شرکت شد راه آستارا در بین نبود مردم به اطمینان این هفده نفر پول دادند حال ملک التجار به این شرکا بد رفتاری کرد ربطی باین مردم ندارد راه آستارا بعد پیدا شده باید اول بحساب اینها رسیدگی شود.
آقا شیخ حسین- آنچه در این باب گفتگو شود راجع خواهد شد به آنچه که آقا میرزا محمود گفت باید دفترهای آنها را حاضر نمود و بحساب آنها رسیدگی کرد پیش هر کس هست گرفته مسترد شود.
حاج امین الضرب- مادامی که بین شرکا تباین است این کار فیصل نخواهد گرفت این شرکتی است ما بین هفده نفر شده در نفع و ضرر شریک هستند همانطور که آقا میرزا محمود گفت باید دفترها را حاضر کرد و رسیدگی نمود تا معلوم شود که نفع و ضرر آنها چقدر است پس از روشن شدن حساب معلوم خواهد شد اگر حق دارند خواهند گرفت اینکه حاجی سید محمد می‌گوید که تا راه آستارا بر نگردد شرکا حاضر نمی‌شود به عقیده بنده این حرف صحیح نیست.
محقق الدوله- عرض بنده در این است که عنوان مجلس امروز در باب شرکت در چه خصوص بود.
رئیس- چون متظلم شده بودند صاحبان اسهام که از این هفده نفر احقاق حق بشود.
محقق الدوله- از برای اینکه کمیسیونی تشکیل شود و این هفده نفر احضار شوند با نظارت وزیر تجارت رسیدگی شود مجلس اجازه می‌دهد
(گفتند نمی‌شود.)
محقق الدوله- مقصود این است که خارج از موضوع حرف نزنید آیا توجه خواهید کرد در این باب تا معلوم شده آنوقت ترتیب آنرا قرار بدهید یا خیر.
آقا سید حسین- پس خوبست بر گردیم به اول امر ببینیم این کار راجع به کدام وزارتخانه است که از طرف مجلس رجوع شود.
حاج سید نصرالله- از اولی که مطلب شرکت به مجلس رسیدگی همه گفتند این کار با مجلس نیست بعد شاه دستخطی فرمود گفتند حالا که شاه دستخط فرموده مجلس فوق العاده باید مداخله نماید بعد رسیدگی کردند دیدند راه آستارا را ملک بر خطا اجاره داده است حالا من نمی‌گویم مسئله شرکت عمومی مهم نیست خیلی مهم است ولی می‌گویم این کاری که حق عدلیه است رجوع بخود او نمائید نه اینکه مدتی مجلس وقت خودش را صرف نماید و نتیجه نداشته باشد حکمی که مجلس در باب راه آستارا کرد چه باشد پس برای چه مجلس در اینکار مداخله نماید.
حاجی محمد اسمعیل آقا- بنده عرض می‌کنم که این مؤسسین حال دو سال است نیابه از جانب شرکا و اصاله از جانب خودشان اقدام دارند و جد و جهد می‌کنند و رسیدگی هم شد که راه آستارا را آنها و خطا ملک اجاره داده است و فقط کاری که برای آنها فائده دارد همان راه آستارا است که باید یرگردد.
وکیل الرعایا- مؤسسین میگویند یکصد و پنجاه هزار تومان گرفته و در راه خرج کرد و باقی را از خود راه بیرون آورده و خرج کرده تا تمام شده است در این خصوص خیلی گفتگو بین آنهاست و ربطی به این کار ندارد.
رئیس- باید کار را تمام کرد آیا بکدام وزارتخانه رجوع یا اینکه مجلس باین کار مداخله بکند یا خیر؟
(اکثر گفتند خیر)
رئیس- بعدلیه رجوع شود یا وزارت خانه دیگر.
(اکثر گفتند بعدلیه)
رئیس- آیا ماموری از طرف مجلس لازم است یا خیر که ناظر باشد.
(اکثر گفتند باید از طرف مجلس ناظری باشد.)
حاج میرزا علی آقا- قبل از اینکه این مطلب به عدلیه رجوع شود باید یک کاری کرد و آن این استکه آنچه مردم از این هفده نفر طلب دارند داده شود بعد بروند در عدلیه دعوای خودشان را با ملک تمام کنند.
وکیل التجار- گفته شد که مجلس حکم نموده راه آستارا برگردد یکی از اهل کمیسیون بنده بودم مجلس تصویب و تصدیق کرد که راه راه آستارا را بدون تصویب مؤسسین ملک اجاره داده است غیر از این مجلس حکمی نداده است که در عهده تعطیل بماند و در حساب هم باید رسیدگی بشود.
رئیس- بعد از رجوع بعدلیه آیا باید مجلس از طرف کسی نظارت داشته باشد یا نه؟
(اکثر گفتند باید نظارت داشته باشد)
(عمل ملک التجار با شرکاء رجوع بعدلیه شد و قرار شد چند نفر از وکلا برای نظارت معین شوند.)
حاج سید ابراهیم- عمل کرمانشاهی‌ها هم بحمدالله گذشت وجهی بآنها داده شد و قرار شد حسابی سیف الدوله برود آنجا تا عمل ختم شود.)
مجلس ختم شد.