سفر والاحضرت همایون رضا پهلوی ولیعهد ایران به اتحاد جماهیر شوروی ۲۰ - ۱۱ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی
| درگاه رضا شاه پهلوی | والاحضرت رضا پهلوی ولیعهد ایران
اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران |
درگاه شهبانو فرح پهلوی |
والاحضرت نیم ساعت پس از نیمروز برای یک بازدید یازده روزه رسمی وارد پایتخت شوروی شدند. هواپیمای والاحضرت را بر فراز خاک ایران یک اسکادران جت نیروی هوایی شاهنشاه تا مرز همراهی کردند . والاحضرت ولیعهد از پرواز فانتوم‌های نیروی هوایی از داخل هواپیما فیلم و عکس تهیه کردند و به مدت نیم ساعت در زمانی که هواپیما بر فراز خاک ایران پرواز می‌کرد در کابین خلبان حضور داشتند. هواپیمای اختصاصی والاحضرت ولیعهد پس از سه ساعت و سی و پنج دقیقه پرواز بر فراز پانزده شهر ایران و شوروی در هوای ابری و مه‌آلود مسکو در فرودگاه مسکو به زمین نشست. در پای پلکان هواپیما آقای «نیازبکوف» قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی که رئیس جمهوری کازاخستان نیز هست از والاحضرت همایونی استقبال کرد. چند تن از مقامات وزارت خارجه شوروی در آئین استقبال از والاحضرت همایون ولایتعهد در فرودگاه مسکو حضور داشتند. والاحضرت ولیعهد پس از ابراز مرحمت نسبت به مستقبلین و اعضای سفارت شاهنشاهی ایران در مسکو، با اتومبیل عازم اقامتگاه اختصاصی شدند.
والاحضرت ولیعهد ۳ ساعت پس از ورود به مسکو در مقر شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی به ملاقات آقای «نیازبکوف» قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی رفتند. مقامات شوروی در این دیدار سفر والاحضرت را به این کشور گامی مؤثر در تحکیم هر چه بیشتر روابط ایران و شوروی خواندند. آقای «نیازبکوف» که میهماندار والاحضرت در کاخ کرملین بود، پس از عرض خیرمقدم اظهار امیدواری کرد که والاحضرت در این سفر از نزدیک با زندگی، هنر و فرهنگ مردم شوروی آشنایی حاصل فرمایند. وی سفر والاحضرت را در تحکیم مناسبات و روابط حسن همجواری دو کشور مؤثر خواند و اضافه کرد که عقیده راسخ دارم که تشریف‌فرمایی والاحضرت به تحکیم هر چه بیشتر روابط حسن همجواری بین دو کشور کمک خواهد کرد. وی افزود، ما آنچه در قدرت داریم به کار خواهیم برد که والاحضرت همایونی خاطرات دلپذیری از سفر خود به شوری به ارمغان ببرند.
والاحضرت ولایتعهد در پاسخ به سخنان قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی فرمودند: از سخنان محبت‌آمیز شما تشکر می‌کنم و از اینکه در این سفر فرصت آشنایی نزدیک با مردم شوروی را خواهم یافت، بسیار خوشوقتم. والاحضرت اظهار امیدواری فرمودند که این سفر در تحکیم روابط دو کشور تأثیر نیکویی داشته باشد و هر دو کشور روزبروز به یکدیگر نزدیک شوند و افزودند: امیدوارم همیشه روابط ما خوب باشد و از دعوتی که هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی از من به عمل آورده‌اند سپاسگزارم و امیدوارم در این مسافرت با پیشرفتهای مردم شوروی از نزدیک آشنا شوم.
در دیدار والاحضرت همایون ولایتعهد آقای عَلَم وزیر دربار شاهنشاهی، آقای اردلان سفیر شاهنشاه آریامهر در اتحاد جماهیر شوروی، آقای شفا معاون فرهنگی وزارت دربار شاهنشاهی افتخار حضور داشتند و از طرف اتحاد جماهیر شوروی آقای «گئورگادزه» دبیر کل هیأت رئیسه شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی، رئیس اداره خاورمیانه وزارت امور خارجه، رئیس اداره روابط بین‌المللی شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی حضور داشتند. پس از این ملاقات، آقای «گئورگادزه» دبیر کل هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی از والاحضرت ولایتعهد تقاضا کرد که قسمت‌های مختلف کاخ شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی در کرملین بازدید فرمایند. والاحضرت ولیعهد پس از بازدید در حالیکه زنگ بزرگ کلیسای معروف کرملین ساعت ۱۵/۴ بعد از ظهر را اعلام می‌کرد، کاخ کرملین را ترک کردند و با اتومبیل به میدان سرخ تشریف‌فرما شدند و از این میدان دیدن فرمودند. والاحضرت ولیعهد در پشت تاج گل زیبایی که با گل‌های سرخ و صورتی آراسته شده بود به آرامی گام برداشتند و در مقابل مشعل فروزان این بنای یادبود پس از آنکه تاج گل را بر جای مخصوصی نهادند یک دقیقه سکوت کردند. پس از آن فرمانده پادگان مسکو به حضور والاحضرت شرفیاب شد و از لطف و مرحمت معظم‌له تشکر کرد. در ساعت ۳۰/۹ دیروز با بدرقه علیاحضرت شهبانو والاحضرت همایون رضا پهلوی به دعوت هیأت رئیسه شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برای دیدار از این کشور به مسکو عزیمت کردند.
در سفر والاحضرت ولیعهد به شوروی آقای علم وزیر دربار شاهنشاهی، آقای شجاع‌الدین شفا معاون وزارت دربار شاهنشاهی، آقای سیروس فرزانه رئیس تشریفات شاهنشاهی و تیمسار سرلشگر نادر جهانبانی آجودان نظامی همراه هستند. دیشب هنرمندان سیرک مسکو در پیشگاه والاحضرت همایون ولیعهد در بنای جدید سیرک این شهر برنامه‌ای اجرا کردند. گزارش خبرنگار ما از مسکو حاکی است که سفر والاحضرت در مسکو بازتاب وسیع داشت و مطبوعات و رادیو و تلویزیون اخبار مهم سفر را با تفسیر و حاشیه بطور وسیع پخش کردند و مردم نیز در مسیر والاحضرت به گرمی از ایشان استقبال به عمل می‌آوردند. در سیرک دیشب تماشاچیان برای والاحضرت ابراز احساسات می‌کردند.
دومین روز سفر رسمی والاحضرت همایون ولیعهد با عزیمت معظم‌له از مسکو به ایالت کریمه آغاز شد. والاحضرت امروز پس از ترک مسکو با هواپیما به شهر یالتا تشریف‌فرما شدند و مدت ۳ روز در ایالت کریمه اقامت خواهند داشت.
اظهارات برژنف درباره ایران
رادیو مسکو- برژنف در کنفرانس احزاب کمونیست اروپا در برلین درباره همکاری میان کشورها گفت:
- منظور من شکل‌های مختلف همکاری است به نفع طرف‌های متقابل از قبیل بازرگانی و تعاونی تولیدی و روابط علمی و فنی. اتحاد شوروی از هیچ کوششی به منظور تحکیم و توسعه مناسبات همه جانبه با دیگر کشورها بویژه با همسایگان دریغ نمی‌ورزد. روابط شوروی و ایران نمونه مخصوصی است که همکاری مسالمت‌آمیز بر پایه برابری حقوق و نفع متقابل این دو کشور همسایه را که نظام‌های اجتماعی متفاوت دارند مجسم می‌نماید. چنانچه معلوم است بین ایران و اتحاد شوروی روابط بازرگانی و اقتصادی و فنی و فرهنگی با موفقیت توسعه می‌یابد. مردم شوروی از اینکه با همکاری کشور ما در ایران تأسیسات مهمی نظیر مجتمع ذوب‌آهن اصفهان و کارخانه ماشین‌سازی اراک و لوله گاز سرتاسری ایران احداث گردیده و استفاده از گاز طبیعی آغاز شده است، عمیقاً ابراز رضایت می‌کنند. قرارداد راجع به تحویل گاز ایران از راه ترانزیتی اتحاد شوروی به کشورهای اروپای غربی دارای اهمیت ویژه‌ای است. در اجرای این طرح‌ها نه فقط دو کشور همسایه ما بلکه جمهوری فدرال آلمان، اتریش، فرانسه و چکسلواکی نیز شرکت دارند.
۱۳ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی والاحضرت ولیعهد امروز از شهر معروف سپاستان پل دیدن کردند. این شهر که در جنگ جهانی دوم شهرت بین‌المللی پیدا کرد در کنار دریای سیاه قرار دارد. والاحضرت همایون ولایتعهد دیروز در دومین روز دیدارشان از کشور اتحاد جماهیر شوروی برای یک اقامت سه روزه به ایالت کریمه در کرانه‌های دریای سیاه تشریف‌فرما شدند. والاحضرت بعد از ظهر دیروز از کاخ طی بادی، محل تشکیل کنفرانس معروف یالتا در این شهر دیدن کردند. این کاخ که مشرف به دریای سیاه است در سال ۱۸۶۰ میلادی توسط خانواده رومانوف ساخته شده و در دورانی جنگ جهانی دوم سران سه کشور آمریکا- شوروی و انگلیس، روزولت- استالین و چرچیل در این کاخ تشکیل جلسه دادند. والاحضرت در مدت نیم ساعت از این کاخ و از سالن کنفرانس سران سه کشور در یالتا دیدن کردند و نمونه‌ای از معاهده یالتا و اتاق‌های جلسات را ملاحظه فرمودند.
والاحضرت که پریروز برای یک اقامت ۱۱ روزه رسمی وارد مسکو شده بودند ساعت ۱۰ بامداد دیروز با بدرقه رسمی چند تن از مقام‌های شوروی مسکو را ترک کردند و پس از دو ساعت پرواز به شهر سیم فرپون مرکز اداری ایالت کریمه تشریف‌فرما شدند. به هنگام ورود والاحضرت به سیم فرپول معاون رئیس کمیته اجرایی شوروی ایالت کریمه آقای ساخاروف دبیر کمیته اجرایی این شورا شهردار یالتا از والاحضرت استقبال کردند.
- ۱۲ تیر ماه
قائم مقام صدر هیأت رئیسه شورای عالی شوروی: سفر ولیعهد ایران، روابط ایران و شوروی را مستحکمتر می‌کند.
از سیما دبیر آشتیانی- دومین روز سفر رسمی والاحضرت همایون ولیعهد با عزیمت معظم‌له از مسکو به ایالت کریمه آغاز شد. والاحضرت امروز پس از ترک مسکو با هواپیما به شهر یالتا تشریف‌فرما شدند و مدت ۳ روز در ایالت کریمه اقامت خواهند داشت. والاحضرت نیم ساعت بعد از ظهر دیروز برای یک بازدید یازده روزه رسمی وارد پایتخت شوروی شدند. هواپیمای والاحضرت را بر فراز خاک ایران یک اسکادران جت نیروی هوایی شاهنشاه تا مرز همراهی کردند . والاحضرت ولیعهد از پرواز فانتوم‌های نیروی هوایی از داخل هواپیما فیلم و عکس تهیه کردند و به مدت نیم ساعت در زمانی که هواپیما بر فراز خاک ایران پرواز می‌کرد در کابین خلبان حضور داشتند. هواپیمای اختصاصی والاحضرت ولیعهد پس از سه ساعت و سی و پنج دقیقه پرواز بر فراز پانزده شهر ایران و شوروی در هوای ابری و مه‌آلود مسکو در فرودگاه مسکو به زمین نشست. در پای پلکان هواپیما آقای «نیازبکوف» قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی که رئیس جمهوری کازاخستان نیز هست از والاحضرت همایونی استقبال کرد. چند تن از مقامات وزارت خارجه شوروی در آئین پیشباز از والاحضرت همایون ولایتعهد در فرودگاه مسکو حضور داشتند.
والاحضرت ولیعهد پس از ابراز مهربانی به پیشبازکنندگان و اعضای سفارت شاهنشاهی ایران در مسکو، با خودرو رهسپار اقامتگاه اختصاصی شدند. والاحضرت ولیعهد ۳ ساعت پس از ورود به مسکو در مقر شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی به دیدار آقای «نیازبکوف» قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی رفتند. پایوران شوروی در این دیدار سفر والاحضرت را به این کشور گامی مؤثر در تحکیم هر چه بیشتر روابط ایران و شوروی خواندند. آقای «نیازبکوف» که میهماندار والاحضرت در کاخ کرملین بود، پس از خوش آمد گویی ابراز امیدواری کرد که والاحضرت در این سفر از نزدیک با زندگی، هنر و فرهنگ مردم شوروی آشنا شوند. وی سفر والاحضرت را در تحکیم مناسبات و روابط حسن همجواری دو کشور مؤثر خواند و افزود که
- عقیده راسخ دارم که تشریف‌فرمایی والاحضرت به تحکیم هر چه بیشتر روابط حسن همجواری بین دو کشور کمک خواهد کرد. وی افزود، ما آنچه در قدرت داریم به کار خواهیم برد که والاحضرت همایونی خاطرات دلپذیری از سفر خود به شوری به ارمغان ببرند.
والاحضرت ولایتعهد در پاسخ به سخنان قائم مقام صدر هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی فرمودند: از سخنان محبت‌آمیز شما تشکر می‌کنم و از اینکه در این سفر فرصت آشنایی نزدیک با مردم شوروی را خواهم یافت، بسیار خوشوقتم. والاحضرت ابراز امیدواری فرمودند که این سفر در تحکیم روابط دو کشور تأثیر نیکویی داشته باشد و هر دو کشور روزبروز به یکدیگر نزدیک شوند و افزودند: امیدوارم همیشه روابط ما خوب باشد و از دعوتی که هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی از من به عمل آورده‌اند سپاسگزارم و امیدوارم در این مسافرت با پیشرفتهای مردم شوروی از نزدیک آشنا شوم.
در دیدار والاحضرت همایون ولایتعهد آقای عَلَم وزیر دربار شاهنشاهی، آقای اردلان سفیر شاهنشاه آریامهر در اتحاد جماهیر شوروی، آقای شفا معاون فرهنگی وزارت دربار شاهنشاهی افتخار حضور داشتند و از طرف اتحاد جماهیر شوروی آقای «گئورگادزه» دبیر کل هیأت رئیسه شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی، رئیس اداره خاورمیانه وزارت امور خارجه، رئیس اداره روابط بین‌المللی شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی حضور داشتند. پس از این دیدار، آقای «گئورگادزه» دبیر کل هیأت رئیسه اتحاد جماهیر شوروی از والاحضرت ولایتعهد درخواست کرد که قسمت‌های مختلف کاخ شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی در کرملین بازدید فرمایند. والاحضرت ولیعهد پس از بازدید در حالیکه زنگ بزرگ کلیسای معروف کرملین ساعت ۱۵/۴ بعد از ظهر را اعلام می‌کرد، کاخ کرملین را ترک کردند و با اتومبیل به میدان سرخ تشریف‌فرما شدند و از این میدان دیدن فرمودند. والاحضرت ولیعهد در پشت تاج گل زیبایی که با گل‌های سرخ و صورتی آراسته شده بود به آرامی گام برداشتند و در مقابل مشعل فروزان این بنای یادبود پس از آنکه تاج گل را بر جای مخصوصی نهادند یک دقیقه سکوت کردند. پس از آن فرمانده پادگان مسکو به حضور والاحضرت شرفیاب شد و از لطف و مرحمت معظم‌له تشکر کرد. در ساعت ۳۰/۹ دیروز با بدرقه علیاحضرت شهبانو والاحضرت همایون رضا پهلوی به دعوت هیأت رئیسه شورای‌عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برای دیدار از این کشور به مسکو عزیمت کردند. در سفر والاحضرت ولیعهد به شوروی آقای علم وزیر دربار شاهنشاهی، آقای شجاع‌الدین شفا معاون وزارت دربار شاهنشاهی، آقای سیروس فرزانه رئیس تشریفات شاهنشاهی و تیمسار سرلشگر نادر جهانبانی آجودان نظامی همراه هستند. دیشب هنرمندان سیرک مسکو در پیشگاه والاحضرت همایون ولیعهد در بنای جدید سیرک این شهر برنامه‌ای اجرا کردند. گزارش خبرنگار ما از مسکو حاکی است که سفر والاحضرت در مسکو بازتاب وسیع داشت و مطبوعات و رادیو و تلویزیون اخبار مهم سفر را با تفسیر و حاشیه بطور وسیع پخش کردند و مردم نیز در مسیر والاحضرت به گرمی از ایشان استقبال به عمل می‌آوردند. در سیرک دیشب تماشاچیان برای والاحضرت ابراز احساسات می‌کردند.
۱۴ تیر ماه ۲۵۳۵ والاحضرت ولیعهد در ضیافت شام نمایندگان زحمتکشان کریمه گفتند: روح صلح دوستی اساس سیاست ایران است
پیش از ظهر ۱۵ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی والاحضرت همایون ولیعهد به سفر چهار روزه بازدید از یالتا در ایالت کریمه پایان دادند و با اتومبیل از یالتا به شهر «سیم سروپل» مرکز اداری ایالت کریمه تشریف‌فرما شدند و از آن جا با هواپیما به مسکو مراجعت کردند.
والاحضرت امشب در ضیافتی که از طرف هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی به افتخار معظم‌له در کاخ کرملین ترتیب داده می‌شود شرکت می‌فرمایند و در مدت دو روز اقامت در مسکو از شهر فضانوردان، آرامگاه لنین، کاخ پیش‌آهنگان و دانش‌آموزان و چند مرکز دیگر دیدنی در مسکو بازدید می‌کنند.
والاحضرت دیشب در میهمانی شام نمایندگان کارگران ایالت کریمه در شهر یالتا شرکت فرمودند و در سر میز شام آقای باراتفسکی معاون کمیته اجرایی شورای نمایندگان کارگران ایالت کریمه در سخنانی گفت:
- والاحضرتا... میهمانان محترم ایرانی ... اجازه فرمایید از طرف کمیته اجرای شورای نمایندگان زحمتکشان ایالت کریمه و از جانب خودم بار دیگر ورود والاحضرت همایونی و همراهان را به سرزمین آفتابی کریمه خیر مقدم عرض کنم. والاحضرت طی مدت بازدید و اقامت خود در کریمه ملاحظه فرمودند که در دوران جنگ میهنی بزرگ مردم شوروی علیه فاشیسم آلمان سرزمین کریمه صحنه نبردهای شدید بود که در نتیجه آن‌ها به اقتصاد این ایالت لطمه عظیمی وارد آمد و شهرها و روستاهای آن ویران شد و بسیاری از ارزش‌های تاریخی و فرهنگی کریمه نابود گردید. ولی در حال حاضر ایالت کریمه نه فقط از نظر اقتصادی منطقه پیشرفتهای است، بلکه از بهترین اماکن استراحت و معالجه مردم است. در کریمه تعداد زیادی آسایشگاه و پالاتریوم و اردوگاه‌های پیشاهنگی وجود دارد که حاکی از توجه فراوان اتحاد شوروی به نسل جوان است و آنگاه از پیشرفتهای فرهنگی و اقتصادی و صلح و امنیت و سیاست برنامه‌ریزی در شوروی سخن گفت و در پایان اضافه کرد: اجازه فرمایید اظهار اطمینان کنم که دنبال دیدار از اتحاد شوروی برای شما از هر جهت دلپذیر و جالب توجه خواهد بود و والاحضرت خاطرات خوبی از این سفر به یادگار خواهند برد. اجازه می‌خواهم سلامتی اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر و والاحضرت همایون رضا پهلوی ولیعهد ایران را از خداوند بزرگ خواستار شوم. با آرزوی توسعه باز هم بیشتر دوستی و همکاری اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و ایران.
و آنگاه والاحضرت همایون ولایتعهد در پاسخ سخنان آقای باراتوفسکی فرمودند:
- آقای معاون کمیته اجرای شورای نمایندگان زحمتکشان ایالت کریمه، از بیانات محبت‌آمیز شما نسبت به خودم و همراهانم تشکر می‌نمایم و یک بار دیگر مراتب امتنان خود را از پذیرایی گرمی که در ایالت زیبای کریمه از ما شده است ابراز می‌دارم. ما در مدت اقامت خود در کریمه امکان آن را پیدا کردیم که از یک طرف زیبایی‌های طبیعی ایالت شما را ببینم و از طرف دیگر با پیشرفتهای فراوان آن در همه زمینه‌ها آشنا شویم. ما شهر سباستاپول را که خاطره دفاع و پیروزی تاریخ مردم آن هرگز فراموش نخواهد شد و همچنین شهر زیبای یالتا را با علاقه فراوان دیدیم. امروز نیز از باغ عالی گیاه‌شناسی و مخصوصاً اردوگاه پیشاهنگی ارتکس که مظهر روح دوستی و همکاری است بازدید کردیم. این روح صلح دوستی امروز اساس سیاست کشور ما نیز می‌باشد و خوشوقتیم که روابط مملکت ما با کشور بزرگ شوروی نمونه این دوستی همکاری است. با آرزوی توسعه روزافزون دوستی دو کشور سلامتی حضرت صدر هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی و تندرستی همه حضار محترم را خواستارم.
سخنانی که والاحضرت همایون ولیعهد در سر میز شام ایراد فرمودند دومین نطق رسمی والاحضرت در خارج از کشور است. نخستین نطق سال گذشته در سفر مصر در پاسخ آقای حسنی مبارک ایراد شده بود.
۱۶ تیر ماه
والاحضرت ولیعهد در انجمن روابط فرهنگی ایران و شوروی: من مانند پدرم به دوستی ایرانی و شوروی علاقمندم
بازدید والاحضرت همایون ولایتعهد از شهر مسکو پس از نیمروز ۱۶ تیر ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی پایان می‌گیرد و والاحضرت در هفتمین روز سفر رسمی به کشور اتحاد جماهیر شوروی، مسکو را به قصد لنینگراد ترک می‌فرمایند. والاحضرت تا روز شنبه در لنینگراد اقامت دارند و بامداد روز شنبه به کی اِف تشریف‌فرما خواهند شد. والاحضرت دیروز در مسکو تاج گلی نثار آرامگاه لنین کردند و سپس از آرامگاه سیاستمداران بزرگ شوروی در پای دیوار کرملین دیدن فرمودند. در این آرامگاه خاکستر سیاستمداران، دانشمندان و محققان بزرگ شوروی نگهداری می‌شود. از جمله خاکستر یوری گاگارین در کنار سایر بزرگان شوروی قرار دارد.
والاحضرت در بازدیدی از شهر مسکو بنای یادبود فضانوردی را که در میدانی مشرف به بنای نمایشگاه کشاورزی و صنعتی مسکو در سال ۱۹۶۴ ساخته شده ملاحظه فرمودند. ارتفاع این بنا ۱۱۲ متر است و موشکی را به هنگام ترک زمین و پرتاب به فضا نشان می‌دهد. والاحضرت سپس در کاخ پیشاهنگان و دانش‌آموزان مسکو از فعالیت‌های پیشاهنگان و نوجوانان ۱۱ تا ۱۷ ساله دیدن کردند. این باشگاه را که به نام فضانورد شوروی یوری گاگارین نامیده می‌شود و در سال ۱۹۶۲ بوجود آمده، مورد بازدید قرار دادند.
والاحضرت به هنگام بازدید از رصدخانه کوچک این مرکز که فعالیت‌های فضانوردی و آشنا کردن پیشاهنگان و دانش‌آموزان به فنون فضانوردی و یکی از برنامه‌های آموزشی آن است، یک مسافرت کوچک کیهانی را ملاحظه فرمودند. والاحضرت در رصدخانه کوچک این مرکز در کنار سایر دانش‌آموزان و پیشاهنگان قرار گرفتند. مربی این رصدخانه توضیح داد که چگونه یک مسافرت فضایی انجام می‌گیرد و پس از چند لحظه اعلام کرد که ما آماده برای یک مسافرت کوچک کیهانی هستیم. محل رصدخانه خاموش بود و همه آرام در انتظار این سفر کیهانی بودند. بر سقف تالار این رصدخانه ستاره‌ها چشمک می‌زدند و قمرها حرکت می‌کردند. پس از چند ثانیه از بلندگو شنیده شد، ما ابرها را پشت سر می‌گذاریم و به کهکشان وارد می‌شویم. هم اکنون در ونوس فرود می‌آییم. ونوس ۵۰۰ درجه حرارت دارد و فشار اتمسفر آن ۴۰ مرتبه بیشتر از کره زمین است. در این موقع والاحضرت با خنده گفتند: هم اکنون منفجر می‌شویم. بلافاصله بلندگو اعلام کرد، این‌جا اکسیژنی برای تنفس نیست، ما ونوس را ترک می‌کنیم و به زمین بازمی‌گردیم، خورشید را می‌بینیم که از مشرق سر زده است. ما یک روز را پشت سر گذاشته‌ایم و به این ترتیب سفر کوتاه چند دقیقه‌ای ما به کیهان پایان می‌گیرد.
والاحضرت پس از مشاهده طرز کار این رصدخانه با علاقمندی فراوان از نمایشگاه فضایی این مرکز دیدن کردند و سپس به بازدید از نمایشگاه نقاشی نوجوانان و دانش‌آموزان پیشاهنگ پرداختند و از باغ‌وحش کوچک این مرکز و موزه حیوانات دیدن کردند و در کلاس آموزشی که تکنیک‌های هواپیماسازی و سفینه‌های فضایی به دانش‌آموزان داده می‌شود دیدن نمودند. والاحضرت سپس برای بازدیدی از گالری «تری کیاکف» رفتند. والاحضرت بیش از یک ساعت از این گالری دیدن کردند و در این فرصت شاهکارهایی از این مجموعه را ملاحظه فرمودند. والاحضرت همایون ولایتعهد دیروز در دیداری در کاخ دوستی مسکو ملاقات با اعضای هیأت مدیره انجمن روابط فرهنگی شوروی و ایران و ایران شناسان بزرگ شوروی، محققان و چند تن از دانشجویان بخش فارسی دانشگاه مسکو، در پاسخ خوش‌آمد دانشمندان و ایران‌شناسان شوروی بیاناتی ایراد کردند. والاحضرت فرمودند:
- از بازدیدهایی که تاکنون در اتحاد جماهیر شوروی کرده‌ام خیلی خوشوقتم. من نیز مانند پدرم علاقمند به تحکیم روابط دوستی و همکاری دو کشور ایران و اتحاد جماهیر شوروی که طبعاً روابط فرهنگی از مهم‌ترین قسمت‌های آن است، هستم. مایه خوشوقتی من است که امروز خودم را در میان دوستان فرهنگ ایران و ایران‌شناسان شوروی می‌بینم. امیدوارم فعالیت همه شما در زمینه روابط فرهنگی با ایران روز بروز با موفقیت بیشتری همراه باشد. از همه کسانی که برای تحکیم رابطه دوستی دو کشور شناساندن فرهنگ ایران به مردم اتحاد شوروی کوشش می‌کنند تشکر می‌کنم. حالا رشته کلام را به آقای شفا می‌دهم که از جانب هیأت ایرانی به سخنران محترم این انجمن جواب دهند.
آنگاه آقای شفا بطور مفصل روابط فرهنگی دو کشور و پیشرفت‌هایی که از این نظر به دست آمده را مورد بررسی قرار داد. والاحضرت ولیعهد دیشب یکی از شش میلیون مسافر روزانه متروی مسکو بودند. والاحضرت پس از صرف شام در ضیافت سفیر شاهنشاه آریامهر در مسکو سفارت شاهنشاهی ایران را ترک کردند و برای دیدن متروی زیبا و با شکوه مسکو به ایستگاه آربات تشریف‌فرما شدند. مسکو دارای زیباترین و پرهزینه‌ترین راه‌آهن زیرزمینی جهان است. والاحضرت ولیعهد در یک رفت و برگشت دو ایستگاه متروی مسکو را دیشب با پرداخت ۵ کوپک (مبلغی نزدیک به ۵ ریال) طی کردند. ولیعهد بر روی پله‌های برقی که به ایستگاه زیرزمینی آربات ختم می‌شود در هوای سرد دیشب مسکو با استقبال گرم مسافران و مردم عادی روبرو شدند و با آن‌ها دست دادند و سخن گفتند و به ابراز احساسات آنان پاسخ دادند.
دیشب از طرف آقای اردلان سفیر شاهنشاه آریامهر در مسکو ضیافتی به افتخار معظم‌له در سفارت شاهنشاهی در شهر مسکو ترتیب داده شده بود. در این ضیافت آقای نیابکوف قائم مقام هیأت رئیسه شورای عالی جماهیر شوروی سوسیالیستی، آقای علم وزیر دربار شاهنشاهی، چند تن از وزرای شوروی و سایر همراهان رسمی والاحضرت حضور داشتند.
والاحضرت هفدهم تیر ماه در هوای سرد لنینگراد در حالیکه باران تندی می‌بارید، به محل دانشکده «فرونزه» تشریف‌فرما شدند و از آن به دقت دیدن کردند و در کناره رود «نوا» که از شهر لنینگراد عبور می‌کند و یکی از عظیم‌ترین رودهای اتحاد جماهیر شوروی است، از نمای شهر لنینگراد فیلمبرداری کردند. والاحضرت ولیعهد در دو شب نیمه سپید در لنینگراد زندگی کردند. لنینگراد شهری است که از اوائل خرداد ماه تا روز اول تیر ماه شب‌های سپید دارد. خورشید در این مدت غروب نمی‌کند. روز از سه بامداد آغاز و تا ۱۲ شب ادامه دارد.
هجدهم تیر ماه لنینگراد
والاحضرت از دانشکده افسری و موزه ارمیتاژ لنینگراد دیدن کردند سفر والاحضرت همایون ولایتعهد به لنینگراد صبح امروز پایان گرفت و والاحضرت این شهر را به قصد اقامت کی اف ترک کردند. والاحضرت دیشب در ضیافت شامی که از طرف کمیته اجرایی شورای نمایندگان زحمتکشان شهر لنینگراد به افتخار معظم له ترتیب داده شده بود شرکت کردند. در این ضیافت که مقامات لنینگراد، آقای علم وزیر دربار شاهنشاهی و سایر همراهان والاحضرت حضور داشتند، معاون کمیته اجرائی شورای نمایندگان زحمتکشان تشریف‌فرمایی والاحضرت را خیرمقدم عرض کرد و در بیاناتی ابراز داشت:
- اهالی لنینگراد مانند همه مردم شوروی نسبت به ملت و دولت ایران همسایه جنوبی خود احترام زیادی قایل هستند. با رضایت کامل خاطرنشان می‌کنم که روابط حسن همجواری اتحاد شوروی و ایران بطور موفقیت‌آمیز در حال توسعه می‌باشد. تجربه سالیان دراز روابط شوروی و ایران بطور قاطعی نشان داده است که تماس‌های شخصی رهبران کشورهای ما نقش بزرگی را در توسعه و تحکیم این روابط ایفاء می‌کنند. وی با اشاره به دیدار لئونید برژنف دبیر کل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی و دیگر رهبران این کشور با شاهنشاه آریامهر در مسکو و تهران اضافه کرد: این دیدارها در امر توسعه بیشتر روابط و همکاری به نفع طرفین سهم مهمی داشته است و در پایان اضافه کرد: والاحضرتا، شما از شهر قهرمان لنینگراد بازدید فرمودید و بدین ترتیب نه تنها با تاریخ گذشته این شهر، بلکه با زندگی امروزی لنینگراد نیز آشنایی یافتید. مایل هستم ابراز اطمینان کنم که دیدار والاحضرت همایون از اتحاد شوروی موجب تقویت و تحکیم بیشتر روابط شوروی و ایران خواهد شد.
والاحضرت ولیعهد در بیاناتی به سخنان معاون کمیته اجرایی شورای نمایندگان زحمتکشان شهر لنینگراد، پاسخ فرمودند و چنین ابراز داشتند:
- از سخنان محبت‌آمیز شما تشکر می‌کنم و خوشوقتم که سفر کنونی من و همراهانم به اتحاد شوروی فرصت آن را داده است که از شهر زیبای تاریخی و قهرمان شما دیدار کنیم. برای مردم کشور ما نام لنینگراد، یادآور یکی از بزرگ‌ترین مبارزات میهنی و دلیرانه تاریخ جهان است و من در این‌جا از جانب ملت ایران به ۷۰۰ هزار نفر مردم قهرمان این شهر که در راه دفاع از آزادی، شرافت ملی خود جان سپردند درود می‌فرستم. خوشوقتم بگویم که شهر لنینگراد به همان اندازه که در زمان جنگ پیروز بود، در دوران صلح نیز در راه سازندگی به پیروزی‌های بزرگی نایل گردیده‌اند، آرزوی موفقیت باز هم بیشتر می‌کنم. کشور ما با شهر شما ارتباط دیرینه‌ای دارد و هم اکنون قسمتی از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی ایران در مراکز مختلف این شهر نگاهداری می‌شود. نمونه این امر موزه بزرگ «ارمیتاژ» است که من امروز با خوشوقتی از آن بازدید کردم و در آن جاده‌ها هزار اثر از ایران گردآوری شده است. همچنین شهر شما چند سال پیش مرکز برگزاری کنگره بین‌المللی بزرگداشت دوهزار و پانصدمین سال شاهنشاهی ایران بود. همکاری نزدیک اقتصادی و بازرگانی لنینگراد با کشور ما که شما به آن اشاره کردید، مسلماً برای هر دو طرف سودمند و ثمربخش است. بر اساس همه این سوابق طولانی و همکاری، من برای شهر قهرمان شما و مردم آن آرزوی پیشرفت و رفاه باز هم بیشتر دارم و والاحضرت در پایان سخنان شان سلامتی حضرت صدر هیأت رئیسه شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، ترقی و سعادت روزافزون ملل اتحاد شوروی، توسعه دوستی و همکاری ایران و شوری را آرزو کردند. آخرین بازدید والاحضرت ولیعهد در شهر لنینگراد، از دانشکده افسری دریایی «فرونزه» بود.
والاحضرت ولایتعهد نوزدهم تیر ماه در میهمانی شامی که از سوی هیأت رئیسه شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین به افتخار معظم ه در شر کی اِف ترتیب داده شده بود شرکت فرمودند. بر سر میز شام «خانم شوکین کو» معاون صدر هیأت رئیسه شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین در سخنانی تشریف‌فرمایی والاحضرت را به شهر کی اِف خوش‌آمد عرض کرد و معروض داشت، ما بازدید شما را از اتحاد شوروی به عنوان یکی از مظاهر تحکیم و توسعه روابط اتحاد شوروی با ایران که بر پایه احترام متقابل و تساوی حقوق و عدم مداخله در امور یکدیگر و روابط اقتصادی متضمن منافع متقابل استوار است، تلقی می‌کنیم.
والاحضرت طی بیانات از خانم شوکین کو و پذیرایی گرم دولت و ملت شوری تشکر کردند و افزودند: 9 روز است که من و همراهانم در کشور پهناور و مترقی شما بسر می‌بریم و در همه این مدت با روح میهمان‌نوازی که مردم شما به آن شهرت دارند، همه جا مورد پذیرایی گرم و صمیمانه قرار گرفته‌ایم. در این سفر من فرصت آن را یافتم که از پایتخت بزرگ اتحاد شوروی و شهرهای قهرمان مسکو و لنینگراد و کی اِف و شهر زیبای یالتا دیدن کنم و بسیاری از آثار تاریخی و هنری و فرهنگی و همچنین مراکز صنعتی و کشاورزی و علمی و ورزشی این شهرها را از نزدیک ببینم. به خوبی احساس کردم که مردم کشور شما در دوران جنگ جهانی با شهامتی فوق‌العاده در راه دفاع از حاکمیت ملی و استقلال خود پیکار کردند. در زمان صلح نیز با کوششی پی‌گیر در راه سازندگی و ترقی پیکار می‌کنند و من آرزو دارم که در آینده برای تمام کشورها و ملت‌های جهان تنها صحنه پیکار همین میدان‌های سازندگی و پیشرفت باشد. رابطه ایران با اتحاد جماهیر شوروی خوشبختانه رابطه‌ای کاملاً دوستانه و متکی به همکاری‌های وسیع اقتصادی و بازرگانی و فرهنگی و همکاری‌های متعدد دیگر است. سال‌ها است که مرزهای میان دو کشور مرزهای دوستی لقب گرفته است. امیدوارم در آینده نیز این مرزها همچنان مرز دوستی بماند. درباره جمهوری بزرگ اوکراین باید بگویم که ما با آن نه تنها دارای رابطه دیرینه تاریخی و فرهنگی هستیم، بلکه امروزه در زمینه همکاری‌های وسیع اقتصادی نیز رابطه نزدیکی داریم که امور ذوب‌آهن و گاز از مهم‌ترین آن‌ها است. همچنانکه تذکر دادید، اعلام برادری دو شهر اصفهان و زاکاروژیه مظهری از این همکاری بشمار می‌رود. من و همراهانم فردا شهر شما را با خاطره‌ای دلپذیر ترک می‌نماییم. به این جهت مایلم امشب در این جمع یک بار دیگر مراتب امتنان خودم و همراهانم را از همه محبت‌هایی که در این دو شب نسبت به من شده است اظهار کنم و برای کشور بزرگ و دوست، اتحاد شوروی و همه مردم آن آرزوی پیشرفت و رفاه و موفقیت هر چه بیشتر بکنم.
۲۰ تیر ماه پایان سفر
والاحضرت ولیعهد به تهران بازگشتند
سفر ده روزه والاحضرت ولیعهد به کشور اتحاد شوروی پایان یافت و والاحضرت ولیعهد بعد از ظهر وارد تهران شدند. والاحضرت دیشب در میهمانی شامی که از جانب هیأت رئیسه شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین به افتخار معظم له ترتیب داده شده بود شرکت فرمودند. والاحضرت ولایتعهد بعد از ظهر دیروز در کی اِف تاج گلی نثار آرامگاه سرباز گمنام کردند و سپس با خانم «شوکین کو» معاون صدر هیأت رئیسه شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی اوکراین ملاقات کردند. والاحضرت در گردشی در شهر کی اِف از کلیسای قدیمی سوفیا دیدن نمودند. این کلیسا در قرن دوازدهم میلادی ساخته شده و در قرن هیجدهم مرمت شده است. نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های آن بسیار جالب و دیدنی است. سپس والاحضرت ولیعهد از استادیوم یکصد و پانزده هزار نفری کی اِف بازدید فرمودند. قهرمانان تیم فوتبال شوروی در کی ای، توپ فوتبالی را که امضاء کرده بودند به پیشگاه والاحضرت تقدیم کردند. پس از آن والاحضرت با یک کشتی مدت سه ربع بر روی آب‌های رودخانه «دنی یر» گردش کردند.