دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی نیاوران تهران
| درگاه اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | شهبانو فرح پهلوی | درگاه اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر |
دفتر مخصوص شهبانو فرح پهلوی نیاوران تهران
با پایان گرفتن کار ساختمان کاخ نیاوران در سال ۱۳۴۶ خورشیدی دفتری برای کار علیاحضرت شهبانو در نیم اشکوب میانی کاخ نیاوران ویژه گردید. از این دفتر هم چنین برای ضبط پیام‌های شادباش نوروزی تلویزیونی اعلیحضرتین به ملت ایران نیز استفاده می‌شد و تابلو فرش زیبای پشت میز کار در همه آن پیام‌ها دیده می‌شوند.
دبیرخانه دفتر مخصوص علیاحضرت که محل کار کارمندان دفتر بود، گذرا (موقت) در خیابان ثریا و در نزدیکی ساختمان انجمن شهر تهران قرار داشت. کار بنای ساختمان اصلی (دبیرخانه) دفتر مخصوص در باغی در نیاوران که به دولت تعلق داشت، به سال ۱۳۴۹ خورشیدی آغاز شد. برای جلوگیری از بریدن درختان، دفتر مخصوص شهبانو در بخشی از باغ ۸۳۲۰ مترمربعی که ساختمان‌های قدیمی در آن قرار داشت، بنا نهاده شد؛ از این رو، هیچ گونه آسیبی به درختان وارد نیامد. در ضلع جنوبی باغ، مرکز فرهنگی (فرهنگ سرای نیاوران)، و در بخش شمالی آن دفتر مخصوص شهبانو ساخته شد. از سه قنات موجود در باغ، قنات عزیزخان، قنات ملا میرزاعلی و قنات ملک‌آباد، مظهر قنات اصلی به‌عنوان نمادی برای زندگی باغ کاشیکاری آبی شد، و آب دیگر قنات‌ها به درون استخرهای در پیوند با هم در پهنه فرهنگ‌سرا روان بود.
کامران دیبا طراح و معمار این پردیزه زیبا، با به کار گرفتن ستون‌های سنگی یک پارچه در حیاط، و با تأکید بر هماهنگی رنگ‌های به کار رفته با یکدیگر، هنر اصیل ایرانی را به نمایش گذاشت؛ ترکیب رنگ‌های زرد و سفید در بتون، در کنار سنگ مرمر سبز و زرد نیمه‌شفاف به کار رفته در دیوارها، نمایی زیبا و همگون با محیط باغ را پدیدآورد. ساختمان اصلی دفتر مخصوص از بیرون، نمایی سه اشکوبه دارد، اما درون ساختمان از شش نیم اشکوبه که سه به سه یکدیگر را دربرگرفته‌اند، ساخته شده است. ورودی ساختمان دارای یک سرسرای مرکزی است که روشنایی آن غیرمستقیم از بام گرفته می‌شود. اشکوب هم کف دارای دو هال مرکزی پیوسته به هم و به فرم L است. دفترهایی که به شکل باز طراحی شده‌اند، با دیوارک‌هایی (پارتیشن‌هایی) از یکدیگر جدا می‌شوند؛ بدین فرم طراحی شده است که نیم اشکوب‌هایی جدا از یکدیگر، در پای پله‌ها به یکدیگر می‌رسند. این طرح، فضای دیداری (بصری) قابل لمسی را بی درنگ پس از ورود به فضای باز دفاتر پدیدمی‌آورد.
پله‌هایی که به نیم اشکوب‌های L شکل پیوند داده می‌شوند، به شکل باز است و چشم‌ها را به سوی باغ می‌کشد. این پله‌های مرمرین به بخش‌های گوناگون ساختمان رهنمون می‌شوند؛ جداسازی به ویژه در قسمت بام، با یک نیم اشکوبه انجام می‌یابد. وجود آینه بر روی پارتیشن‌های دفترها و به دنبال آن، بازتاب نور و فرتورها مختلف، بیدارکننده حس دیداری ویژه‌ای در بیننده می‌شود. روی هم رفته، در طراحی دفتر مخصوص تأکید زیادی بر قرینه‌سازی در نمای خارجی و داخلی ساختمان صورت گرفته است. کامران دیبا به جای کنسول، از سایبان به‌عنوان عنصری از معماری ایرانی استفاده کرده است.
افزون بر معماری قابل توجه دفتر مخصوص، می‌توان به دو اثر از دو مجسمه‌ساز مشهور ایران و جهان در این بنا اشاره کرد. نخستین اثر، تندیسی از پرویز تناولی با فرنام «یادمانی برای سهروردی» است که در ورودی دفتر گذاشته شده است و از نخستین یادمان‌هایی است که به پیشنهاد شهبانو در ایران ساخته شده است. تندیس دیگر اثر کارل اشلامینگر، مجسمه‌ساز آلمانی است که در مرکز سرسرا نصب شده است. طرح این مجسمه برنزی براساس منشوری است که به سه بَرهای دوپهلو برابر (مثلث‌های متساوی‌الاضلاع) تجزیه شده است و به گونه‌ای، بدون افزودن قطعه‌ای به منشور یا برداشتن قطعه‌ای از آن، تنها با حرکت دادن اجزای منشور، می‌توان ساختارهای انتزاعی بی شماری به دست آورد. این مجسمه در ۲۵۳۵ ساخته شد.
دفترِ مخصوصِ شهبانو، در چهارچوب مسئولیت‌های معظم لها، به‌عنوان شهبانوی ایران، دارای چهار بخشِ آموزش و پرورش، بخشِ بهداشت و درمان، بخشِ رفاه اجتماعی و بخشِ فرهنگ و هنر بود و نقش هماهنگ کننده سازمان‌های زیر ریاست عالی شهبانو را به گردن داشت و هر بخش دارای یک مدیر کل بود، که یکی از آخرین آنها رضا تقی زاده بود که تا روز خروج اعلیحضرتین از ایران به فعالیت ادامه داد!.
رییس‌های دفتر مخصوص
- کریم پاشا بهادری از ۱۵ شهریور ۱۳۴۷ خورشیدی تا ۲۴ آبان ۲۵۳۵ شاهنشاهی
- دکتر هوشنگ نهاوندی از ۲۶ آبان ۲۵۳۵ شاهنشاهی تا ۱۶ شهریور ۲۵۳۷ شاهنشاهی
- سیدحسین نصر از ۱۸ شهریور ۲۵۳۷ شاهنشاهی -
منشی مخصوص دفتر علیاحضرت شهبانو، بانو فریده میربابایی از ۱۰ دی ماه ۲۵۳۵ شاهنشاهی در این دفتر به کار گمارده شد.
به موجب این دستخط بانو فریده میر بابایی را با عنوان مدیریت منشی مخصوص خودمان منصوب می‌داریم
پاکت دفتر مخصوص علیاحضرت شهبانو
کار ساختمان دفتر مخصوص در سال ۲۵۳۶ شاهنشاهی پایان یافت اما به سبب رخدادهای سال ۲۵۳۷ شاهنشاهی، از آن بهره برداری چندانی نشد. این ساختمان اکنون در اختیار پژوهشگاه دانش‌های بنیادی قرار دارد.
گالری
از راست: شهبانو، کاظم ودیعی وزیر کار و رضا تقی‌زاده جوان در آیین گشایش یکی از واحدهای بزرگ تعاونی کشور
علیاحضرت در سفر به مصر، سیدحسین نصر، کریم پاشا بهادری، رضا قطبی و داریوش همایون ۱۳۵۳
در رکاب علیاحضرت سفر مصر از راست: شفا، کریم پاشا بهادری، سیدحسین نصر، رضا قطبی و داریوش همایون
