مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۹۰
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۲ آبان ۱۲۸۶ نشست ۱۹۰
مذاکرات روز پنجشنبه هفتم شوال المکرم دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز یکشنبه ۳ را آقا میرزا طاهر قرائت کردند
رئیس- در باب مصدق السلطنه بعضی را عقیده بر این است که سن او بسی سال رسیده است و بسیار جوان معقول نجیب درستی است و اقتضای مقبولیت وکالت او موجود است بنابراین قرار شد که کمیسیونی منعقد شده در این باب رسیدگی نماید.
اسدالله میرزا – رسیدگی در سن اشکال دارد.
رئیس- چرا از قراین مأخذی بدست خواهد آمد از قبیل تاریخ تولد و امثال آن باید حالا حکما کمتر از سی سال نداشته باشد یا این به کمتر هم میشود (گفتند خیر) در نظامنامه انتخاب مخصوصا قید شده.
آقا میرزا ابوالحسن خان – در کمیسیونی که در رسیدگی باعتبارنامه‌ها معین میشود در همان جا رسیدگی شود دیگر محتاج باین مذاکرات نیست.
محقق الدوله – خلاصه راپورت کمیسیون این است که بدواً چند اعتبارنامه بود رسیدگی شده است فردا هم باعتبارنامه مصدق السلطنه رسیدگی میشود.
وکیل الرعایا- قرار بودوکلا در ساعت سه بغروب مانده حاضر شوند حالا حاضر شده‌اند.
رئیس – خیلی جای تعجب است که با این تاکیدات باز هم تأخیر می‌نمایند. حالا این کمیسیونها که معین شد این کارها هم مرتب خواهد شد یکی از این کمیسیونها مخصوص همین کار است که در امورات داخلی مجلس رسیدگی نماید حالا صورت اشخاصی که از برای عضویت هر کمیسیونی صلاحیت دارند خوانده میشود هر کدام از میان آنها عده را انتخاب بکنید وقت خیلی کم است کمیسیون عرایض چند روز است که از کار خود استعفا داده است.
حاج شیخ حسینعلی – خوب است بقیه وکلای طهران انتخاب شوند شاید در این بین اشخاصی که لیاقت عضویت داشته باشند پیدا شود و آن وقت بهتر خواهد بود.
رئیس- چه ضرر دارد وقتی که انتخاب شدند اگر صلاحیت دارند بر این عده افزوده میشود.
وکیل الرعایا- قراربود حضرت رئیس عده را معین کنند و بعد وکلا از آنها انتخاب نمایند.
رئیس- حالا خوانده میشود هر طور صلاح دیدید جرح و تعدیل کنید.
(اسامی اشخاصی که از برای کمیسیونها معین شدند تا پس از جرح و تعدیل انتخاب شوند قرائت شد.)
کمیسیون لوایح قانونی:
- حاج امام جمعه
- حاج سید نصرالله
- شیخ ابراهیم زنجانی
- مخبرالملک
- صدیق حضرت
- تقی زاده
کمیسیون خارجه:
- وثوق الدوله
- مستشارالدوله
- تقی زاده
- مخبرالملک
- میرزا ابوالحسنخان
- حاج امین الضرب
- اسدالله میرزا
- صدیق حضرت
- محقق الدوله
- لسان الحکما
- حسنعلی خان
کمیسیون عدلیه:
- حاج سیدنصرالله
- حاج میرزا ابراهیم آقا
- لسان الحکماء
- حاج میرزا علی آقا
- آقا میرزا طاهر
- آقا میرزا محمود اصفهانی
کمیسیون مالیه: اجزاء دائمی:
- میرزا مرتضی قلی خان
- مخبرالملک
- حاج میرزاابراهیم
- آقا حاج میرزا آقا
- آقا میرزا محمودخوانساری
- وکیل الرعایا
اجزاء غیردائمی:
- تقی زاده
- صدیق حضرت
- وثوق الدوله
- مستشارالدوله
- محقق الدوله
- میرزا ابوالحسنخان
کمیسیون اداره مجلس:
- آقا میرزا طاهر
- مقبل لشکر
- حسنعلی خان
- مؤثمن الممالک
- محقق الدوله
- آقا شیخ حسین
- مشاورالملک
کمیسیون عرایض:
- احسن الدوله
- میرزا مرتضی قلیخان
- آقا میرزا هادی اصفهانی
- عمیدالحکما
- شمس الحکما
- حاجی میرزا آقا
- حاج سیدعبدالحسین شهشهانی
- آقا سید مهدی آقا میرزا سید علینقی
- وکیل التجار
- ادیب التجار
کمیسیون داخله:
- حاج سید اسمعیل هدایت الله میرزا
- آقا شیخ ابراهیم زنجانی
- مبشرالسلطان
- آقا شیخ غلامحسین استرآبادی
- احسن الدوله
- مقبل لشکر
- آقا سید جعفر
- آقا شیخ یوسف
- حاج معین التجار
- حاج محمد اسمعیل آقا
- امین التجار
- رئیس التجار
- مؤتمن الممالک
- میرزا مرتضی قلیخان
- معظم الملک
- حسام الاسلام
- حاج سیدعبدالحسین شهشهانی
- لسان الحکما
- آقا میرزا حسین طبیب
- آقا شیخ محسن خان
- ثقةالسلطنه
- بحرالعلوم کرمانی
- میرزامحمود خوانساری
- وکیل الرعایا
- آقا سید حسین بروجردی
وزیر علوم – خوب است زودتر شروع فرمایید بقرائت قانون مطبوعات تا وزارت علوم تکلیف خودرا دانسته مدیران جراید هم بر طبق آن رفتار نمایند.
رئیس- انشاءالله از روز شنبه پیش از اینکه بکار دیگر شروع شود قرائت نظامنامه مطبوعات را بر همه چیز مقدم خواهیم داشت.
مستشارالدوله – مقصود از کمیسیون عدلیه این بود که هر چه راجع بآنجا است رجوع نمایید و از کمیسیون لوایح قانونی این استکه هر قانونی از ادارات دولتی بیاید بدواً ملاحظه نماید و تنقیح کنند از آنجا به مجلس بیاید.
اسدالله میرزا – کمیسیون قانونی باین ترتیب در هیچ جا معمول نیست بلکه یک کمیسیون ابتدائی معمولی است که لوایح قانونی را بدواً ملاحظه کرده اگر قابل مجلس است به مجلس میاید والا فلا و آنوقت مجلس یک عده را معین می‌نماید که آن قانون را تنقیح نمایند و کمیسیون قانونی در هیچ جا معمول نیست.
مستشارالدوله – این کمیسیون قانونی که باین ترتیب گفته شد سابق هم بود جناب صینع الدوله اطلاع دارد هر قانونی هم که به مجلس میامد بدواً این کمیسیون ملاحظه می‌کرد و به مجلس میامد.
اسدالله میرزا – اینطور که جناب مستشارالدوله گفتند آن کمیسیون دائمی نبود هر وقت یک قانونی به مجلس می‌آمد یک عده را رئیس معین می‌کرد وآنها آنرا تنقیح می‌کردند شاید اشخاصی عالم تر از این اشخاص که در آن کمیسیون دائمی هستند از برای قانون در مجلس باشند.
مستشارالدوله – چه ضرر دارد یک همچو کمیسیونی رسماً دائمی در مجلس منعقد باشد.
آقا سیدحسن تقی زاده – اینطور که گفته شد جمعش هم ممکن است مثلا هر گاه یک قانون نظامی به مجلس بیاید و شش نفر عالم تر از آن شش نفر از حیث ترتیبات نظامی باشند آنوقت آن شش نفر را برآن عده بیفزاییم.
لسان الحکماء- مرسوم آنچه هست دوکمیسیون است یک کمیسیون قانونی ویکی ابتدائی کمیسیون ابتدائی دائمی است کمیسیون قانونی باقتضای صلاحیت از برای تنقیح آن قانون عده معین می‌شوند.
آقا سید حسن تقی زاده – باز عرض می‌کنم این کمیسیون که هست تا سه ماه دیگر معلوم میشود که چه قانونی به مجلس می‌آید آنوقت آن اشخاص را که صلاحیت دارند انتخاب میکنندو برآن عده می‌افزایند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – کمیسیون قانونی لازم است اگرچه وضع قوانین با مجلس است ولی ادارات دولتی هم بواسطه تسهیل امر می‌توانند قوانین را نوشته به مجلس بفرستند در این صورت لازم است قبل از آمدن به مجلس آن قوانین تنقیح شود.
اسدالله میرزا – این ترتیب صحیح است ولی بنده می‌گویم هروقت قانونی به مجلس آمد همانوقت باید عده منتخب شده تنقیح نمایند شاید در هر پانزده روزی یک قانونی به مجلس آمد نمیشودهر روز تغیر اشخاص داد.
آقا سید حسن تقی زاده – جمع بین این دو ممکن است همانطور که شاهزاده اسدالله میرزا منیگوید در خارجه کمیسیون قانونی موقتی است ولی اینجا اینطور نیست بلی ممکن است در هر قانونی که آمده به مجلس بملاحظاتی یک عده از برای این قانون تغییر داده شودوعده دیگر افزوده گردد مثلا قانونی راجع بعدلیه رسیده لابدباید عده از اهل علم و خبرت در این کمیسیون باشد حالا هر وقت قانون نظامی آمد یک عده که از قانون نظامی با اطلاعند بجای آنها می‌گذارند.
احسن الدوله – این ترتیب منتج نتیجه نخواهد بود و باز کارها با خود مجلس میشود.
آقا سید حسن تقی زاده –ببینیم آیا مجلس سریع السیرتر است یا کمیسیون یک مطلبی که یک ماه در مجلس طول بکشد کمیسیون در فاصله چهار روز آن را تنقیح می‌کند و به مجلس می‌آورد
رئیس- خود این ترتیب کمیسیون اسباب ازدیاد بصیرت و تجربه وکلا میشود وکار پیشرفت می‌کند خوب است ملاحظه کنید چقدر کار روی هم ریخته دیشب تا ساعت پنج مشغول کار بوده‌ایم با اینکه روز هم تعطیل بوده مبالغی از عرایض مانده است بترتیب کمیسیون که شد کار پیشرفت می‌کند.
بحرالعلوم کرمانی – خوب است رعایت این نکته بشود که در کمیسیون قانونی از همه گونه اشخاص با اطلاع باشند.
رئیس- چه ضرر دارد اول عده شش نفر است بعد بر آن بیفزاییم.
آقا سید حسن تقی زاده – عقیده بنده این است که در کمیسیون داخله ملاحظه شود اشخاصیکه در سایر کمیسیونها هستند نباشند زیرا که این کمیسیون دائماً باید کار بکنند و درحقیقت در این مدت مجلس کمیسیون داخله بوده است واز این راه است که از کار خود بازمانده یکی هم اگر اجازه بدهید عرض می‌کنم چند کمیسیون دیگر لازم است یکی کمیسیون وزارت جنگ که در بودجه عسکری نظارت داشته باشد یکی هم بجهة اینکه با جناب وزیر علوم همراهی نموده تاسیس مدارس و توسعه معارف بدهد یک کمیسیون دیگر هم بجهة نظارت در بودجه مجلس لازم است که در مصارف مجلس نظارت داشته باشد یک کمیسیون موقتی هم لازم است که مرکب باشد از شش نفر که در سه مطلب رسیدگی نمایند یکی اعتبارنامهای وکلا دیگری احضار بقیه مانده وکلای ولایات یکی هم برای وکلای اینجا که زودتر انتخاب شوند.
رئیس- اینها که فرمودند لازم است اما در باب بودجه مجلس باید این زحمت راخود کمیسیون مالیه قبول کند که مخارج عمده را یک مرتبه ملاحظه نموده مصارف اتفاقی هم چندان نیست که برای آن کمیسیون علیحده لازم باشد.
احتشام الاطباء – بعضی از وکلا داوطلبانه می‌توانند داخل کمیسیون شوند یا نه؟
رئیس- داخل در هر کمیسیون می‌توانندبشوند و البته هر چه هم در کمیسیون مطرح میشود تنقیح شده به مجلس خواهد آمد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این که آقای تقی زاده فرمودند لازم است که بکمیسیون وزارت جنگ اهمیت داده شود و همچنین بکمیسیون بودجه مجلس و لازم است که از وکلای اصناف هم باشند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – کمیسیون مالیه از سه ولایت انتخاب شده آذربایجان و شیراز و خراسان از سایر ولایات نیست.
رئیس- چرا آقا میرزا مرتضی قلیخان از وکلای اصفهان هستند و سایرین هم هستند.
صدیق حضرت – کمیسیون اداره مرکب است از رئیس و نایبان رئیس و منشیها دیگر محتاج بتعیین نیست.
رئیس- نایبان رئیس یکی وثوق الدوله است که در این مدت خیلی زحمت کشیده و باید رفع خستگی نماید یکی هم حاجی امین الضرب است کارهای شخصی هم دارد منشیها هم یکی آقا میرزا طاهر است که حاضر است یکی هم آقا میرزا مرتضی قلیخان است که درکمیسیونها مشغول است دیگر هم کسی نیست جناب حاجی سیدنصرالله هم که در کمیسیونهاهستند.
اسدالله میرزا – عقیده بنده اینست که کمیسیون عدلیه خیلی با اهمیت است واین عده کم است خوبست چند نفر دیگر برآنها افزوده شود.
بحرالعلوم کرمانی- در کمیسیون مالیه لازم است اشخاصی که از ولایات اطلاع دارند باشند آقا میرزا حسن وکیل کرمانی مدتی در تحویل خانه کرمان بوده از ترتیبات مالیه آنجا کاملا مستحضر است خوبست اجازه بفرمایید ایشان هم داخل در کمیسیون مالیه باشند.
رئیس- بسیار خوبست چه ضرر دارد ایشان هم دخالت داشته باشند.
حاجی معین التجار – بجهة وزارت تجارت هم خوب است کمیسیونی تشکیل شود که این رشته هم ترتیبی پیدا کند اگر چه ما حال تجارت نداریم ولی لازم است حتی الامکان در توسعه این رشته و فلاحت بکوشیم.
آقاسید حسن تقی زاده – کار این کمیسیون چه خواهد بود؟
حاجی معین التجار – شما میدانید که ثروت حقیقی مملکت از راه تجارت است حالا ما نداریم بعدها پیدا خواهیم نمود این کمیسیون باید نظارت در مال التجارة وارده وصادره داشته ترتیب صحیح بدهد.
آقا میرزا ابوالحسن خان- گفته شدکه سه کمیسیون لازم است یکی برای وزارت جنگ و یکی برای بودجه مجلس ویکی برای وزارت تجارت هر سه آنها لازم است ولی کمیسیون معارف امروزاز همه لازم تر است که توسعه معارف را بدهد بعد از این ما لااقل پنجاه کمیسیون خواهیم داشت باید اشخاص کافی داشته باشیم که بتوانیم تشکیل بدهیم تا کارخانه آدم سازی نداشته باشیم ممکن نخواهد بود.
رئیس- وزیر امور خارجه تشریف آوردند از برای تصویب کنترات مستخدم فرانسه که از برای مستشاری در عمل بانک و مالیه خواسته شده است خیلی هم دقت فرموده‌اند در کمیسیون مالیه هم خیلی دقت شده است.
وزیر امورخارجه – بنا بر قراردادی که سابقاً دراین جا شده بود که یک نفر مستخدم از برای بانک ومالیه از فرانسه خواسته شود در اینجا هم با سفیر فرانسه مذاکره شده بود در آنجا هم وزیر مختار دولت علیه ایران مذاکرات لازمه نموده و در میان بیست نفر مستخدم این شخص که موسوم به بیزورک است و با لیاقت است انتخاب شده است و فقط معطلی برای تصویب کنترات تصویب شده بپاریس فرستاده شود این است که قرائت میشود تا رأی وکلای عظام چه اقتضا کند (صورت کنترات قرائت شد).
آقا میرزا ابوالحسن خان – دراین که در کمیسیون مالیه دقت شده حرفی نیست ولی این نکته باید گفته شود آن روزی که یک نفر خواسته شد فقط برای بانک بود و چون گفتند شاید کار بانک قدری تعویق بیفتد کسی باشد که از عمل مالیه هم اطلاع داشته باشد و تا زمانی که بانک تشکیل نشده است حقوق او را دولت بپردازد ولی افسوس که وزیر امور خارجه سابق بر خلاف مقصود معمول داشته است و مخصوص مالیه خواسته‌اند حالا چون این مذاکرات با سفارت فرانسه شده است ما هم قبول می‌کنیم.
حاجی معین التجار – می‌خواستم این سئوال را بکنم آیا قبل از امضای این کنترات ما مجبور هستیم که قبول کنیم حالا آنها یک شخص محترمی را انتخاب کرده‌اند حرفی نداریم ولی نباید مامجبور باشیم که قبول کنیم.
مستشارالدوله – مقدمات همان بود که جناب آقا میرزا ابوالحسن خان گفتند رقعه هم که از طرف سفارت فرانسه رسیده بود مشعر بر همین بود که فقط در مالیه بوده باشد جوابی هم که از کمیسیون داده شده رفع این مطالب را می‌کند که ما یک همچو شخصی را خواستیم که وزارت مالیه او را بهر کاری وادارد مشغول شود در اینصورت گمانم این است که دیگر محظوری در بین نباشد.
وکیل التجار – مقصود بنده در این استخدام نیست و ما کمال اطمینان را بوزارت خارجه خودمان داریم ولی این مطلب را باید رعایت کنیم که اگر چیزی از طرف مجلس رأی داده شد چند روز بعد از آن که ملتفت می‌شویم برخلاف آن رفتار نشده باشد همچنانکه در این کنترات هم همین قسم شد اگر هم شد باید مجازاتی در بین باشد که اینطور نشود مثلا مسیو نز را مجلس گفت نباشد و آنهم رفت حال می‌بینیم که از اصل پول گمرک ماهی هزار تومان باو می‌دهند این بچه قانونی است.
آقا شیخ حسین – در سابق که این مطلب در مجلس مذاکره شد در در حضور وزیر مالیه قرار شد این شخص برای بانک بیاید حالا در اساس ما درست شد یکی قانون اساسی ودیگری بودجه مملکت واساس سیم بانک ملی است در این صورت اگر این شخص از برای مدیری بانک باشد بعقیده بنده بهتر است.
وزیر امور خارجه – آنروز در کمیسیون گفتگو شد که ما یک همچو شخصی را می‌خواهیم من وزیر مالیه نیستم که مسئول مالیه باشم حال هر طور صلاح میدانند رفتار شود.
بحرالعلوم کرمانی – حالا هم طوری نشده بانک ما هم میشود همچون آدمی ما هم لازم داریم خوب است بیاید و ازبرای هردو باشد.
آقا میرزا محمود خوانساری – بعقیده بنده همچو آدمی برای مالیه لازم نداشته باشم ولی از برای بانک لازم است.
آقا سید حسین بروجردی- حالا صورت خوانده شود ببینم ایراد در کجاست
(در خصوص مواجب و مخارج آمدنش گفتگو شد بعضی گفتند دوازده هزار تومان زیاد است در صورتیکه وزراء ما مواجبشان شش هزار تومان است این مبلغ زیاد است و بعضی هم تصویب کردند.)
وکیل التجار- نوشته شده که در مالیه هر کاریکه وزارتمالیه رجوع نماید انجام دهد خوب است لفظ استخدام در هر دو قید شود.
صدیق حضرت – خوب است قید شود که در اوقات فراغت روزی دو ساعت بیاید در دارالفنون درس بگوید.
وزیر امور خارجه – میدانید که این شخص از برای عملیات استخدام شده نه از برای علمیات.
لسان الحکما – این نکته را که صدیق حضرت گفتند خیلی اهمیت دارد لابد این شخص در مدرسه این علم راکاملا تحصیل کرده در اینصورت اینجا در زمان فراغت می‌تواند تدریس کند.
وزیر امور خارجه – این تکلیف شافی است یادداشت نمایید تا مذاکره نماییم (گفته شد طوری شود که مثل مسیونوز اقتدار حاصل ننماید.)
اسدالله میرزا – این قید راکه میگویند ابداً دراین کنترات لازم نیست این شخص را برای مشاوره خواسته‌اند اگر وجوداو لازم است با آن دقتی که شده رأی گرفته شود.
فخرالسادات – خوب است نظر توجهی هم بسمت فارس بفرمایید چند وقت است ما از فارس صحبت می‌کنیم و هیچکس گوش نمی‌دهد اگر هر کس بود بخلاف او رسیدگی می‌کردند بالله فارس از دست رفت این تلگرافات را بخوانید چاره از برای آنجا بکنید.
آقا میرزا ابوالحسن خان – فارس دو فرقه شده‌اند یکدیگر را می‌کشند آیا فارس جزو ایران هست یا نه اگر هست که بر دولت لازم است نظم آنجا را بدهد وزیر داخله در تلگرافخانه رفت وحاکم آنجا را معین کردند حالا باید وزیر داخله را خواست که چرا حاکم نمی‌رود.
رئیس- حق دارید باید سؤال کنید امشب گفتگو میشود که زودتر حاکم بفرستند.
حاج معین التجار – بنده عرض می‌کنم مالیات امساله بجهة همین ترتیبات از میان رفت از سال آینده هم چیزی وصول نخواهد شد چرا بعلت اینکه الان موقع زراعت است اگر امروز رعیت از زراعت خود باز بماندسال دیگر نخواهد توانست از عهده مالیات برآید چند روز قبل وزیر داخله گفتند که شما تلگراف کنید همین چندروزه حاکم فرستاده میشود از قراری که اطلاع یافتم امروز تلگراف کرده‌اند که هر چه زودتر حاکم بفرستید و یک قدری آذوقه هم از برای اهالی فارس تهیه نمایید در این صورت تعویق در فرستادن حکومت صحیح نخواهد بود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- کمیسیون مالیه خیلی زحمت کشیده که محل این شش کرور کسر را پر کرده ولی اگراین طور باشد سال دیگر شما پانزده کرور کسر خواهید داشت.
آقا سید حسن تقی زاده – در مسئله فارس قرار شد که فردا یا پس فردا وزیر داخله خواسته شود و در این باب مذاکره بمیان آید و درحقیقت یک اندازه هم از طرف هیئت وزرا در تامین ولایات مسامحه میشود مطلب دیگری داشتم که می‌خواستم عرض کنم از این بودجه که در مجلس آورده شد وقریب هشت کرور اضافه بود و شش کرور در ازای کسری گذارده شد و دو کرور آن علاوه بود نباید ممنون شد بجهة اینکه یک کرور آن از بابت حقوق پارساله داده شد و یک کرور هم از برای مخارج فوق العاده و لاوصولی بودجه است این است که عرض می‌کنم باز هم باید در صدد بود از آن حقوقی که هیچ دست‌نخورده و تومان بتومان داده میشود هر ساله تومانی پانزده شاهی می‌گرفتند خوب است امساله هم تومان یک قران کسر شود که مدی شده باشد یکی در باب تذکره که دویست و سی هزار تومان می‌دهند دیگری در باب تلگرافخانه که نود هزار تومان می‌دادند وحالا یکی صد هزار تومان می‌دهد این را هم باید ختم کرد.
رئیس- از برای تذکره یک کسی است که پنجاه هزار تومان علاوه می‌دهد که دویست وهشتاد هزار تومان باشد عمل تلگرافخانه را هم گمان نمی‌کنم دیگر جای تأمل باشد باید ختم کرد.
آقا سیدحسن تقی زاده – مجلس قرار بدهد که درحضور وزیر مالیه این کار هم ختم شود.
(مجلس ختم شد).
مذاکرات روز شنبه نهم شهر شوال المکرم دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشبنه ۷ راآقا میرزا طاهر قرائت کردند.
آقا سید حسین – رفتم خدمت جناب ناصرالملک یک عده بودند که خیلی اوقات را برایشان تلخ کرده بودند و چنین اظهار می‌داشتند که جناب وزیرمالیه در کمیسیون بودند ومخصوصا اسامی رایادداشت کرده‌اند که کسر نمایند بعضی هم اعتراض بر بعضی از وکلا که در کمیسیون بوده‌اند از قبیل جناب وثوق‌الدوله داشتند و حال آنکه نفع این ترتیب راجع بعموم ملت است و تمام ملت که در مقام ترقی وتمدن هستند از این ترتیب رضایت دارند چنانچه امروز انجمن محترم حسینی و جمعی در مسجد حامع بودند واز هر انجمنی هم چند نفر بودند و خیلی هم اظهار رضایت مندی می‌کردند این اشخاص که این اعتراضها را می‌کنند اکثر هیچ حقوق ندارند گویا محرک داشته باشند این اشخاص هرچه خواستند فتنه در این مملکت برپا کنند نتوانستند حالا می‌خواهند موجبات رنجش خاطر جناب رئیس الوزرا و اعضای کمیسیون مالیه را فراهم نمایند وحال آنکه خدمتی که رئیس الوزرا کرده‌اند هیچکس نکرده و حال توهین بایشان می‌نمایند.
رئیس- نشنیده‌ام که جسارتی کرده باشند.
آقا سید حسین – خیر خیلی سخت گیری کرده‌اند وازاینگونه اشخاص باید جلوگیری شود والا اگر اینطور باشد هیچ کاری پیشرفت نمی‌کند.
رئیس- یک کاغذی بمن رسید که اشخاصیکه مواجب آنها بخرج بیوتات آمده است بانها گفته‌اند که مواجب شما قطع شده است و خواستند بیایند بمجلس شکایت کنند مجلس کی مواجب اینها را قطع کرده است چیزیکه هست بجمع مخارج دولتی آمده است این یک کرور تومان و پنج هزار خروار غله بطور مقاطعه بشخص سلطان داده شده است منتهی پیش هشتصد هزار تومان کسری بود چون حالا ملت چیزی ندارد گفتند این سیصد هزار تومان کسری را که مخارج بی محل بوده نشود والا مواجب فراش خانه و آبدارخانه وغیره را کسی قطع نکرده است چرا باید این القاآت بشود.
آقا سید حسین – بلی اینها غرض دارندوالقاء شبهه شده است و میگویند که این کارها از روی غرض شخصی شده است و حال آن که کمیسیون مالیه نماینده مجلس است واین مسئله هم ربطی بوزیر مالیه ندارد باید از این اشخاص جلوگیری شود.
رئیس- این اشخاص که این کارها رامیکنند اگر مقصودشان این است که یک براتی نوشته شود و تمبر چسبیده شود وغرض شان پول نباشد ما هم حرفی نداریم اگر مقصود پول گرفتن است همین است که معین شده است اگر در جایی محلی سراغ دارند معین نمایند والا از نیست چه می‌خواهند.
وکیل الرعایا- مالیه ملت باید بمصرف امنیت برسد اشخاصی که خدمت بمملکت می‌کنند ذی حقند که حقوق ببرند والا این اشخاص که میگویند حقوقشان بریده شده بگویید تمام را من قطع کرده‌ام منتها آنها دسته بندی می‌نمایند و دمشن را قوت می‌دهند خوب است بودجه طبع شده منتشر شود تا بدانند این مالیات را چه اشخاصی می‌دهند و چه اشخاصی می‌برند و ما چطور اصلاح کردیم حالا اگر صلاح میدانید تمام طبع شود والا این فقراتی که کم وکسر شده طبع شود تامردم بدانند چه اشخاصی می‌بردند و حالا غرض آنها چیست؟
رئیس- من هیچ کار باین جزئیات ندارم فقط می‌گویم نیست اگر فقط باسم قانع هستند هر قدر می‌خواهند بنویسند واگر پول می‌خواهند همین است که معین شده است.
آقا میرزاابوالحسن خان – این کاری که مجلس کرده بتصویب دولت و ملت بوده وما فقط محض رضای خدا و آبادی مملکت این کار را کردیم آیا خوب است همان طور مثل سابق در سال هفت کرور کسر محل داشته باشند و از خارجه قرض کنند حال اگر وزیر مالیه صلاح نمیدانند اظهار کنند.
رئیس الوزراء- این مطلب موضوع بحث نیست که ما گفتگو کنیم معلوم است که یک مبلغ کسر داریم باید جرح و تعدیل شود تا محل آن پر شود مقصود از این گفتگو این است که از این فتنه انگیزیها باید جلوگیری شود.
آقا سیدحسن تقی زاده – مکرر گفته‌ام و باز هم می‌گویم که درمجلس کنفرانس و نطقهای بلیغ مهیج خیلی از برای بیداری ملت خوب است اما مجلس بایست که مسئول وضع قوانین باشد اگر در آذربایجان انقلابی عارض شود پس ازمذاکرات زیاد ما میگوییم باید رجوع شود بوزارت داخله حالا هم میگوییم ما وزیر داخله داریم و محل اعتماد ما است باید تمام هم خود را مصروف بدارد که مملکت رامنظم نماید و حال اینکه انقلابات این شهر هنوز رفع نشده است که وکلا آسوده مشغول کار خود باشند و اگر از وزیر بد گفته میشود در مجلس شکایت می‌کنند نمیدانیم باید چه جواب بگوییم گمان من این است باید وزرا یک اندازه راضی شوند که بعضی از ملت از آنها رنجش حاصل نمایند و قوانین را جاری نمایند واگر اینطور باشد که کسی رنجش حاصل نکند می‌بایستی که ما نه عدلیه داشته باشیم ونه هیچ وزراتخانه چرا بعلت اینکه در هر مطلبی که میانه دو نفر یا زیادتر گفتگو باشد لابد یکی از طرفین خواهد رنجید حالا اینهاییکه میگویند حقوقات کسر شده اگر این شورش را عمله و سایرین نمایند حق است که ما جواب بدهیم اما اگر قشون این شورش را بکنند یا یک طبقه از نوکربابها شورش را بکنند ما باید از چشم رئیس آنهاببینیم پس این گفتگوی بیوئات با اعلیحضرت است که قدغن فرمایند این گفتگوها نشود اگرمیگویند خیر خواهیم گفت که سالی سی هزار تومان از برای مخارج شخص سلطنت معین شده مابقی آنها را خودمان می‌دهیم و علاوه آن طوری که آقا میرزا ابوالحسن خان گفتند این جرح و تعدیل بتصویب دولت و مجلس و ملت شده و قانونیت دارد باید مجری شود هر کس هر چه می‌خواهد باید از شاه بخواهد.
رئیس الوزراء- از این صحبت معلوم میشود که موضوع صحبت دسته بندی بود ولی اینکه بنده عرض کردم مسئله قانونی بود اینها که می‌خواهند دسته بندی کنندمسلم است که قوه جبریه می‌خواهد که جلوگیری شود ولی آنهاییکه اذهان عوام را مشوب می‌کنند باید از آنها جلوگیری شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – با هیئت وزرا است که نگذارند.
آقا میرزا محمود – مسئله تلگرافخانه بنا بود روز شنبه مذاکره شود امروز جناب وزیر مالیه هم تشریف دارند.
رئیس الوزراء – بلی امروز صورت آنرا بکمیسیون مالیه داده که مذاکره شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – یک سئوال می‌خواستم بکنم میگویند پنج نفر از اجزاء گمرک از بلژیکیها تجدید کنترات کرده‌اند و چند نفر هم بدون کنترات مشغول هستند.
رئیس الوزراء- آنکه میگویید چند نفر بدون کنترات هستند باید تحقیق کنم وجواب بدهم.
میرزا ابوالحسن خان – مسیونوز و مسیو پریم بنا بود بروند مسیو نوز که رفت چطور شد که باز مسیوپریم سرکار است و هر دو مواجب می‌برند.
رئیس الوزراء- آنها که بی کنترات هستند چند نفر از آنها رفته‌اند در خصوص آنهاییکه کنتراتشان تجدید شده در کمیسیون مالیه هم مذاکره شد که فعلا لازم است آنها باشند که اداره گمرک بکلی بهم نخورد در باب مسیونوز و مسیوپریم آن روز هم مذاکره شد که بمسیونوز پول ندهند بنا بود بتوسط وزیر امور خارجه اطلاع داده شود اما در باب مسیوپریم چون اشکالی پیش آمد بواسطه اینکه از وکلی مسیونوز بود برای رسیدگی حساب و سفارت بلژیک هم سفارش کرده بود که این مدت قلیل را نقض نکنیم حالا باید رسیدگی بحساب شده ترتیب آنرا بدهیم و جواب آن مسئله را هم بعد از تحقیق عرض خواهم کرد.
وکیل التجار – درمسئله مسیونوز از بابت مواجب که می‌گیرد تحقیق شده حالا مقصود بنده این است که از تاریخی که از مجلس مرخصی او داده شده باذن کی این پول راداده‌اند و باید از عهده این پول برآیند.
رئیس الوزراء- بر دهنده تقصیری نیست زیرا مادامیکه کنترات باقی است باید بدهند تقصیر در اینجا است که چرا نقض نشده است حالا تحقیق می‌کنم ببینم چرا اطلاع نقض کنترات را نداده‌اند و پول را هم گفتم ندهند.
آقامیرزا محمود – زمانیکه وزارت امورخارجه باعلاء السلطنه بود علناً گفتند که با سفیر بلژیک گفتگو شده که بموجب کنترات نامه فصل ۲ دیگر حق گرفتن این پول را ندارند.
رئیس الوزراء- ماحصل آنکه باید در این باب توضیحات از وزارت امور خارجه خواسته و تحقیق شود که چرا وزارت امور خارجه تا حال اطلاع نداد است واز بابت مسیو پریم بجهاتی بنده مصلحت میدانم که تا وقتیکه مسئول حساب است این پول داده شود.
آقا سید حسن تقی زاده – اینکه آقا میرزا ابوالحسن خان اظهار داشتند و جواب داده شد که نمیدانم چند مرتبه همین طور شده که درمجلس یک مطلبی سئوال شده وکابینه که روی کار بوده گفته‌اند نمیدانم با این حال چطور ما می‌توانیم بکابینه جدید مطمئن شویم این استکه عرض می‌کنم کابینه سابق مثل سایر افراد ملت است باید معلوم شود که هر کدام از آنها خیانتی کرده‌اند مجازت شود اگر گفته شود که مجازات ادارات معین نیست عرض می‌کنم که مجازت یک نفر وزیر امور خارجه را که خیانت کرده باشد همهملت میدانند که چیست؟
رئیس الوزراء- آن پنج نفر رابنده صلاح می‌دانستم که کنترات شده ولی در باب مسیونوز نمیدانم که چرا نقض کنترات را نکرده‌اند اینستکه باید تحقیق کنیم و جواب بدهیم.
اسدالله میرزا – در مسئله مسیونوز از قراری که اطلاع داشتم اطلاع نقض کنترات اوداده شده که برود و یکسال مواجب او را بدهند آنهم بعد قرار شد که پس از دادن حساب صحیحاً این مبلغ داده شود حالا رئیس الوزراء می‌فرمایند هنوز اطلاع نقض کنترات داده نشده است خیلی محل تعجب است دیگر از چند ماه قبل در روسیه مشغول انتخابات بودند و حالا از قراریکه مستفاد میشود انتخاب تمام و مجلسشان دو روز است افتتاح شده بواسطه رابطه بین پارلمانها لازم استکه تلگراف تبریکی بشود واین خود وسیله بزرگی از برای ترقی ملل و ابادی مملکت است.
رئیس- باید برای تمام پارلمانها بشود یا آنجا تنها.
اسدالله میرزا – تنها برای دوما زیرا که آنجا تازه افتتاح شده است.
رئیس- سایر جاها هم همینطور است.
اسدالله میرزا – آنجا منفصل شده بود و مثل آن دومای سابق هم نیست و آن دفعه که افتتاح شد تلگرافی از اینجا شد و خیلی هم اسباب ازدیاد و مودت شد در حقیقت آنجا دوباره افتتاح شده نه اینکه مثل سایر پارلمانها تجدید انتخاب شده باشد.
رئیس- گمان نمی‌کنم اینقدرها لزوم داشته باشد همان دفعه اول کفایت است.
حاج محمد اسمعیل آقا- عقیده بنده هم همین است که همان دفعه اول کفایت است.
آقا میرزا محمود – بموجب نظامنامه قرار است که هر مطلبی را که یکی از وکلا مطرح می‌کند باید پانزده نفر با او همراه باشند (جمعی هم گفتند که ما هم در این مسئله با شاهزاده همرای هستیم.)
رئیس- عرض کردم اگر بملاحظه تجدید انتخاب پارلمان باشد باید برای پارلمانها تبریک بگوییم اما اینکه فقط برای روسیه باشد گمان نمی‌کنم آنقدر لزوم داشته باشد.
آقا سید حسن تقی زاده – از این کلمان چنین معلوم میشود که فرقی بین دولت روس و دوما نیست اگرچه متحدند ولی از جهة اینکه پارلمان است و در صراط حریت و آزادیست با سایر پارلمانها جهت اتحاد و رابطه تام دارد منتها آنها مشغول تعمیر یک نقطه هستند و مامشغول نقطه دیگر و در میانه آنها یک عده از مسلمانان و وکلای ایشان است پس هر چه ما باتحاد نزدیک تر بمرکز اعتدال بشویم بهتر است.
رئیس- حال این مطلب باشد برای مجلس دیگر.
رئیس الوزراء – اینجا مذاکره شده بود که ازبرای نظم و رفع اختلافات هر چه زودتر باید جلوگیری شود این مطلب صحیح است و استقرار آن بپول است و یک اندازه از بودجه امسال بمصارف لازمه خرج شده بآن طوری که بودجه آمده بود بمجلس و خوانده شد بسیار خوب و صحیح بود حال برای مخارج لازمه فوق العاده و چیزهاییکه رخ می‌دهد البته پولی لازم است و نمی‌خواهیم که از مالیه امسال گرفته شود تاباز اختلالی در او پیدا شود اگر صلاح بدانند از اشرفی موجودی قدری برای اینگونه مخارج گرفته شود و بعدبجای او می‌گذاریم.
آقا میرزامحمود – چرا اشرفیها را حال خرج می‌کنید که ارزانست مالیات یزد نوشتند حاضر است بخواهند و همچنین مالیات گلپایگان اینها رابگیرید خرج کنید.
رئیس الوزراء- فقط یک یزد این طور است آنهم معلوم نیست تا دستوالعملها نرود و مخارج محلی ملعوم نشود نمی‌شود گرفت خرج کرد حال این مخارج فوق العاده که گفته شد صورت جزئش بکمیسیون مالیه ارائه میشود و خلاصه آن بمجلس خواهدآمد.
اسدالله میرزا – میشود فهمید چه قدر اشرفی موجوداست.
رئیس- تقریبا سیصد وهفتادو هشت هزار تومان است.
حاجی محمداسمعیل آقا – اینکه می‌فرمایید بجهة مخارج لازمه بتصویب مجلس خرج میشود باید ببینیم این مخارج فوق العاده است یا خیر.
رئیس الوزراء – بلی فوق العاده است مکرر گرفته شد که بجهة استقرار امنیت و قوه قهریه یک پولی لازم است مثلا امروز باید یک عده سوار و سرباز برای امنیت گیلان روانه شوند باید یک پولی بآنها داده شود تا بروند استقرار نظم آنجا را داده برگردند واینها هم ساخلوی دائمی نیستند موقتی است.
وکیل التجار – در بودجه یک اندازه برای مخارج فوق العاده منظور شده است و علاوه باید مخارج فوق‌العاده معلوم شود که چیست بطور ابهام نباشد.
رئیس الوزراء – البته دروقت لزوم معلوم خواهد شد و آن فوق العاده که در بودجه معین شده فوق‌العاده معمولی است اما این که حال گفته شد فوق العاده است.
مستشارالدوله – در بودجه مملکتی یک مبلغ بجهت مخارج فوق العاده منظور شده است و از مال امسال هم که یک اندازه برای مخارج لازمه در اول سال برداشته شده است خوبست وزارت مالیه صورت آن را بدهند تا معلوم شود که چه قدر است تابه نسبت آن تجویز و تصویب شود.
رئیس الوزراء – مشغول آن صورت هم هستیم که از جنس و نقد معین شود حالا هم نمی‌گویم که بآن اندازه تصویب شود بلکه بجهت مخارج فوق العاده که اتفاق می‌افتد اگر کلی باشد مثلا باندازه پانزده هزار تومان البته بمجلس اطلاع خواهم داد ولی اگر چهار پنجهزار تومان باشد برداشته شود آنوقت یکدفعه صورت آنرا می‌دهیم غرض این است که اگر صلاح است این را تصویب نمایند.
صدر نطنزی- بقایای پارساله را از حکام قرار بود بگیرند چرا اقدام نمی‌شود.
رئس الوزراء- اگر بخواهید اینمسئله را هم بدانید در وزارت مالیه مشغول رسیدگی حساب حکام هم هستند.
وکیل الرعایا- شاهزاده عین الدوله از این اظهاراتی که نمودند بفعلیت رسید یا نه محض قول بوده.
رئیس – جواب تلگراف ایشان داده شد و ضمنا هم اشاره شد که ترتیب اثر بر اقوالشان بنمایند تلگرافیست از ثقةالملک از کردستان رسیده قرائت شود تلگراف قرائت شد و مشتمل بود بر اظهار همراهی و وطن خواهی واینکه مبلغ پانصد و کسری از حقوق دیوانی خودم را بملت تقدیم کردم.
رئیس- در جواب اظهار امتنان شده و گفته شد که ملت حقوق شما را بخودتان برگرداندند (جمعی هم از وطنپرستی ایشان اظهار امتنان نمودند.)
رئیس- دیروز و دیشب را اقداماتی در باب فارس شده و آنچه لازم بود در اینخصوص با وزیر داخله مذاکره شد حال این تلگرافیست از شیراز قرائت میشود. قرائت شد قریب باین مضمون بتوسط حجةالاسلام آقا سید محمد جعفر عرض تمام اصناف شیراز این است که ما بیچاره‌ها چند ماه است راحتی نداریم و عیال واطفال ما جرأت بیرون آمدن نداند و دیگر قوه کاسبی نداریم اگر قوه مجریه هست پس کو اگر مجلس دادخواهیمینماید چرا نمی‌نماید وما اشخاصی نیستیم که پول گرفته برای کسی داد و فریاد کنیم ما چیزی نمی‌خواهیم مگر امنیت و کسانی هستیم که در هیچ آشوب و شورش فارس داخل نبودیم البته جواب تظلم ما را وکلای محترم زودتر خواهند داد. (اصناف شیراز).
تلگراف دیگر از شیراز قرائت شد که مشعر بود بر اختلاف بین شیعه و سنی در بندر لنگه و ظهور موجبات اغتشاش امنیت آنجا و رفع انقلابات را خواستکار بودند
آقا میرزا فضلعلی آقا – از قرار معلوم آنچه را که از یزد بانجمن تبریز نوشتند اگر صلاح است قرائت شود بتحریک مشیر حاجی محمدتقی را کشتند و یزد هم خیلی مغشوش است فکری بحال آنجا بشود.
فخرالسادات – بگذارید از مسئله شیراز نتیجه گرفته شود چند ماه است که داد و فریاد می‌کنیم کسی بداد ما نمی‌رسد حالا چند روز است که می‌خواهند حکومت معین کنند بطفره و تعلل می‌گذرد آخر نه آنها هم مسلمانند باید امنیت داشته باشند.
رئیس- الان وزیر داخله می‌آیند بمجلس همین مطلب مذاکره و تمام خواهد شد.
فخرالسادات – آخر یک نتیجه در این شش ماهه معلوم شود در امنیت و نظم فارس مردم دیگر بتنگ آمدند.
رئیس الوزراء – پریشب را که مشغول همینکار بودیم ودیروز را هم که تعطیل بود باز مشغول همین مسئله بودیم حالا هم همینطور.
آقا سید حسین – آن مطلبی را که گفتم از روی اطلاع بود بی‌مأخذ نبود باید جلوگیری شود تا اسباب فساد نشوند.
رئیس- خو وزیر که اظهار نکردند مجلس هم عاجز نیست جلوگیری خواهد شد.
آقا سید حسین – اینها محرک دارند که بشخص وزیر مالیه با آن زحمات توهین میکنندباید بقوه جبریه آنها را دفع کرد.
رئیس- لازم بگفتن نیست البته جلوگیری میشودنه هیئت وزرا دراینموقع اظهار عجزی کردند ونه مجلس عاجز از اقدامات است البته در هر موقع آنچه که لازم باشد اقدام خواهدشد.
وکیل الرعایا- این اشخاصی که اینکارها را می‌کنند اول مخالف قانون هستندو کسانیکه مخالف قانون هستند باید آنها رامجازات سخت کرد و دیگر اینکه از طرف مجلس بتمام ولایات اعلان بشود که هر کس دسته بندی کند و بگوید که ما فلان مطلب را قبول نداریم آنها را سیاست و مجازات سخت باید کرد و گوش باین حرفها نباید داد.
لسان الحکما – عرضم راجع بصغری وکبری است که هیچ نتیجه نداد آن اظهاریکه وزیر مالیه فرمودند که مخارج لازمه در پیش و پولی لازم است جوابی صحیحا داده نشده است.
رئیس الوزراء – گویا آن مطلب را تصدیق فرمودند (اکثر گفتند بلی تصدیق شد) اسدالله میرزا – اکثر این انقلابات و اغتشاشات برای این است که مجازات در کار نیست مثلا حاکم زنجان را کشتند هیچکس از اشرار مجازات نشد و همچنین مسئله استرآباد از قراری که شنیده‌ام از روی تحقیق انقلا آنجا فقط برای نبودن حکومت بود که مدتیست حاکم قادر آنجا نیست و همچنین شیراز همینقدر که شنیدند علاء الدوله حاکم است یک اندازه ساکت شدند باز چون دیدند که طول کشیده و علاءالدوله هم می‌گوید که من نمی‌روم اشرار بنای سرکشی راگذاشتند عقیده بنده این است که از امروز هیئت وزرا را بعجله روانه دارند بهمین نحو سایر جاها هر چه زودتر جلوگیری کنند که بعد اسابب زحمت حاصل نشود.
(مجلس ختم شد).