مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی ۱۲۸۶ نشست ۲۱۵
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۴ دی ۱۲۸۶ نشست ۲۱۵
مذاکرات روز یکشنبه ۳۰ ذیقعده ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
مذاکرات روز یکشنبه سلخ شهر ذیقعده دارالشورای ملی
نایب رئیس- تلگرافی از رؤسای این بختیاری رسیده است پس از قرائت هر طور صلاح دانستند جواب داده شود. قرائت شد (قریب به این مضمون):
- حضور حضرتین حجتین اسلام و وکلای عظام تفصیل شورش و انقلاب تهران گوشزد تمام ایران شد. این بندگان رؤسای بختیاری و تمام ایل که سال‌ها است خدمتگذار بودیم و این نعمت غیر مترقبه را از خدا خواسته با جان و دل از برای خدمت حاضریم در صورتیکه داخله ایران مغشوش است غیر از چهارمحال و بختیاری که نهایت امنیت را دارند و هر وقت امر شود برای خدمت حاضریم که ده هزار پیاده و سواره حاضر شویم جنابان مستطابان شجاع السلطان و بهادرالدوله که در تهران هستند از جانب ما معتقد همه قسم خدمت می‌باشند و زنده باد مشروطیت را می گوئیم برای انتخاب وکیل از ایل بختیاری که لازم است لهذا هر گاه صلاح بدانید که وکیلی از این ایل انتخاب شود به جنابان معظم الیهما اطلاع داده که تا زمان حرکت در آنجا دو نفر وکیل از خانواده و طایفه خود انتخاب کرده به مجلس مقدس شرفیاب شود.
آقا شیخ حسین- کمیسیون انتخابات لایحه به اعضاء رئیسه نوشته در باب همین وکلا ایلات اعم از بختیاری و سایرین. خوب است مقرر شود که همان لایحه را بیاورند قرائت شده و رأی مجلس معلوم شود.
آقا میرزا سیدعلی نقی- در حقیقت آنها اظهار ایلیت و ملیت خود را کرده ا ند دعای ایشان لازم است خداوند بختیارشان کند و لازم است که جوابی هم از مجلس داده شود و اظهار امتنان از ایشان بشود.
آقا میرزا مرتضی قلی خان – در سابق ایل بختیاری به وحشی گری مشهور بودند ولی به سعی و اهتمام بهادرالدوله تمدن در آنجا بروز کرده در این انقلابات هیچ اغتشاشی در آنجا بروز نکرده و گمانم این است آنقدر که متمدن در آنجا هستند هیچ جا نباشد و اول سال خواستند که بواسطه القاء شبهه ایلخانی گری اختلافی بین آنها بیندازند ولی آنها ملتفت شده اتحاد و اتفاق نموده بطوری که ابداً ممکن نیست که اختلاف بین آنها حادث شود و برای خدمتگذاری برای مشروطیت حاضرند و آن ده هزار نفر را هم که نوشته‌اند روی واقعیت است.
(عموماً اظهار امتنان نمودند)
نایب رئیس- عجالتاً از این تلگراف چنین بر می‌آید که اگر وکیل بخواهید از جنابان شجاع السلطان و بهادرالدوله بخواهید.
آقا میرزا ابوالحسن خان- در باب وکیل بختیاری مکرر در اینجا صحبت شد و گفته شد که اگر از هر ایل بزرگ حق یک نفر وکیل داده شود ما به یک ایل حق انتخاب دو نفر وکیل نمی‌توانیم بدهیم و عقیده بنده این است که از ایل قشقائی هم یک نفر بخواهیم و عجالتاً باید از رئیس ایل بختیاری تشکر کرد از آنجائی که از جیب خود دو مدرسه از برای تحصیل اطفال دایر کرد از این جهت خیلی تشکر باید نمود.
آقا سید حسین- از سی هزار نفر یک باید یک نفر وکیل خواست هر ایلی که باشد و باید به این نسبت از تمام آنها وکیل خواست هر عده‌ای که می‌شود.
حاجی سید نصرالله- این ترتیب و قانون را شما از کجا وضع کردید.
آیا سید حسین- این طور در کمیسیون مذاکره شده است.
حاجی سید نصرالله- مذاکره ربط به قانون ندارد. شما وکلا را از روی طبقات معین کردید این ایل بختیاری که نهایت تمدن را داند نباید حق انتخاب یک نفر یا دو نفر وکیل داده شود؟
ادیب التجار- چون ایل بختیاری متعلق به اصفهان است خوب است دو نفر وکیل انتخاب شوند یکی برای انجمن ولایتی اصفهان و یکی برای مجلس مقدس شورا.
آقا میرزا محمود- آقای مؤتمن الممالک شما مسبوقید که ایل بختیاری ایل معظمی است باید دو نفر انتخاب شوند برای وکالت مجلس محض ملاحظه بعضی امور داخلی.
سید الحکما- این صورت لایحه را بفرمائید قرائت شود
(قرائت شد قریب به این مضمون):
- که رأی کمیسیون انتخابات در انتخاب وکلای ایل از این قرار است: هر ایلی که عده آنها بالغ به سی هزار یا بیشتر از سی هزار نفر باشد یک نفر وکیل بفرستند هر گاه آن این یک طایفه باشد یک نفر وکیل به امضاء حاکم یا نایب الحکومه و رئیس ایل بفرستند هر گاه طوایف مختلفه باشند هر یکی یک نفر وکیل به اکثریت آراء انتخاب کرده در حضور حاکم یا نایب الحکومه به حکم قرعه یک نفر را آنهم از میان خود معین کرده با امضاء بفرستند.
سیدالحکما- این برای ایلی است که عده آنها بالغ به سی هزار یا بیشتر باشد که یک نفر وکیل در انجمن داشته باشند و یکی هم در مجلس.
آقا میرزا مرتضی قلیخان- ایل بختیاری دو جنبه دارد یکی شهریت و یکی ایلیت اما شهریت بواسطه چهارمحال که خودش شهریت دارد و از بعضی نقاطی که ما وکیل خواسته‌ایم مهم تر و بهتر است و از آن طرف در رامهرمز عربستان هستند پس به همان طور که ادیب التجار گفتند یک نفر وکیل خود را به انجمن ایالتی بفرستند و وکیل دیگر را در مجلس و اینکه دو وکیل خواسته‌اند انتخاب کنند چون آنها دو تیره هستند اگر از یک طرف انتخاب شود اسباب سرشکستگی آن طرف دیگر می‌شود پس همان دو وکیل انتخاب شود که هیچ وقت فقاری بین آنها حادث نشود.
آقا میرزا ابوالحسن خان- بنده توضیح می‌خواهم اینکه می گوئید آنها دو تیره‌اند یعنی دو ایلخانی دارند اینطور که نیست در پارلمان ملاحظه ملکی است نه طایفه باید هم اتحاد کنند چون دوره انتخاب دو سال به دو سال تجدید می‌شود یک دوره‌ای با یک طایفه باشد و دوره دیگر با طایفه دیگر تا این که روی قانون باشد.
مؤتمن الممالک- ایلخانی یکی است حاجی ایلخانی هم یکی و از حیث تیره اینها تیره‌های زیاد هستند و اینها چادرنشین و شهرنشین هستند و باید ملاحظه هر دو را کرد و از هر دو تیره باید انتخاب بشود.
آقا سید محمد جعفر- بدیهی است خواستن وکیل برای حفظ نوع است نه این که رؤسای بنویسند که دو نفر انتخاب شود پس خوب است شرحی نوشته بشود به ملت بختیاری که خودشان به میل خود وکیل انتخاب نمایند یک مسئله دیگر این که مجلس معین بکند که به چه اندازه حق وکیل به تمام ایلات داده شود که از روی آن تقسیم بشود که دیگر نگویند بواسطه دو تیرگی و ضدیتی که دارند باید دو نفر وکیل باشد بلکه آنها چندین تیره هستند و همچنین ایل خمسه و شاهسون باید این ملاحظات آنوقت در تمام آنها بشود.
آقا شیخ حسین- اگر آقایان ملاحظه این لایحه کمیسیون را بکنند رفع این محظورات می‌شود زیرا که قرار گذاشته که عده آنها سی هزار باشد اگر قبول شود این لایحه دیگر محتاج به مذاکره نیست بلکه باید در کمتر از سی هزار گفت و گو شود که یک قرار قاطعی داده شود.
آقا میرزا محمود- جمعیت بختیاری خیلی زیاد است شاید بالغ به صد هزار باشد و این که گفته شد که دو نفر وکیل انتخاب نمایند چون دو طایفه هستند و سال‌ها است که دولت به مُهر هر دو طایفه مالیات می‌گیرد برای این است می گویند دو نفر وکیل انتخاب نمایند.
نایب رئیس- مسئله مشتبه نشود. یک لایحه‌ای است که از کمیسیون انتخابات نوشته شده که می‌خواهند در باب وکلای ایلات یک قانونی گذارده شود و دیگر اینکه این مسئله تلگراف رؤسای بختیاری است باید جوابی داد. حالا این لایحه کمیسیون انتخابات امروز یک دفعه خوانده شود و در مجلس دیگر هم یک دفعه خوانده شده این مسئله ختم شود.
سیدالحکما- کلیه ایلاتی که ما در ایران داریم یا بالغ بر سی هزار است یا کمتر خوب است اگر از سی هزار کمتر است یک نفر وکیل انتخاب کنند و در انجمن ولایتی بفرستند و اگر بالغ بر سی هزار یا بیشتر است یک نفر در انجمن ولایتی و یک نفر در مجلس مقدس بفرستند و این قسم ایل که به سی هزار برسد یا بیشتر ده دوازده ایل بیشتر نخواهد بود و این قسم که عرض کردم باعث اِشکال نخواهد شد.
احسن الدوله- در این لایحه اسم عدد نفوس برده شده اگر بخواهید این مسئله را معمول دارید آن قانون سابق که طبقاتی بوده از میان می‌رود اگر طبقات را ملاحظه نمائید ایلات محروم می‌مانند و فقط ما یک ایل بختیاری را داریم که منظم است حال این مذاکرات باعث اغتشاش آنجا خواهد شد خوب است به همانطور که خودشان گفته‌اند دو نفر وکیل انتخاب نموده بفرستند.
وکیل الرعایا- بنده یک عرض می‌کنم و آن این است که ملت اصلی ایران همین ایلات هستند و در واقع ولی نعمت ما هستند به علت اینکه ما در اینجا نشسته‌ایم آنها در بیابان‌ها مشغول زحمت هستند. پس لازم است که از خود آنها وکیل انتخاب شود و بیاید در مجلس و با همان لباس معمول خودشان بنشینند و حفظ حقوق ملت را بنمایند.
وکیل التجار- تعیین وکیل از روی عده نفوس در وقتی است که تعداد نفوس معلوم باشد ولی ایلات که حق انتخاب وکیل خواسته‌اند فوراً باید اجازه داد تا ما بخواهیم تعیین نفوس نمائیم طول خواهد کشید یا به همان عده‌ای که خودشان می گویند یا یک تخمین معین از ایلاتی که امنیت دارند وکیل آنها بطور قرعه انتخاب شود که اسباب اغتشاش نشود.
آقا میرزا آقا مجاهد- مسئله یا قانونی است یا بر حسب ملاحظات سیاسی است اگر قانونی است وکیل باید به انجمن ولایتی برود و از آنجا بیاید و اگر به ملاحظات سیاسی است خوب است عجالتاً از ایلاتی که متمدن تر هستند و اهمیت دارند وکیل بخواهند واِلا از حیث عده و طایفه مشکل می‌شود.
آقا شیخ حسین- بنده عرض می‌کنم که در خصوص این لایحه گفت و گو شود که اگر سی هزار شد یک وکیل قبول می‌شود یا اگر شصت هزار شد دو نفر باید وکیل کنند در این خصوص اگر صحبت شود مسئله درست خواهد شد.
مؤتمن الملک- اینکه می گوئید اگر ایل سیه هزار شد یک نفر وکیل از آنها قبول می‌شود جز ایل بختیاری و قشقائی و مغان کدام ایل است که عده اش به سی هزار برسد. پس ایلات دیگر هم باید وکیل خواست. منتها این است از ایلات دیگر از هر ایل یک عده معینی یک نفر بخواهید و از ایل بختیاری دو نفر چون این ایل خیلی زیاد هستند در چهار محال و رامهرمز که اینها هستند هر یک شهر است و می‌شود از اینها دو نفر بخواهید.
آقا سید حسین- اشتباه نشود اینکه گفته شده سی هزار نفر مراد مرد تنها نیست بلکه مراد از زن و مرد و صغیر و کبیر است در این صورت مدلول این لایحه صحیح است.
آقا میرزا ابوالحسن خان- بنده ممد فرمایش آقا میرزا آقا هستم. این لایحه خیلی خوب است ولی چون انتخابات از روی طبقات بوده و از روی سرشماری اسباب اشکال می‌شود پس باید ایلات را تحت ملاحظه آورد چون نمی‌شود به یک طایفه حق وکیل داد و به دیگری نداد. پس باید فهمید که چند ایل را می‌شود یکی کرد و معلوم شود که به چه عده ممکن است به آنها حق وکیل داده شود آنوقت آن عده را تقسیم نموده و به ایلات بزرگ حق دو نفر و به ایلات کوچک حق یک نفر داده شود و این نکته که وکیل الرعایا گفتند خیلی قابل ملاحظه است که وکلای ایلات از همان کدخدایانشان انتخاب شده با همان لباس خودشان در این مجلس مقدس حاضر شوند یقیناً ملت از وجود آنها بیش از ما بهره مند خواهند شد.
حاج سید نصرالله- آنوقت که این نظامنامه را نوشتند ملتفت بودند که در جاهای دیگر انتخاب از روی نفوس است ولی ملاحظه طبقات برای مساعدت وقت بود این بود که ایلات از مدّ نظر دور افتادند و حالا می‌شود که خود ایلات در حکم یک طبقه علیحده باشد.
آقا میرزامحمود – ما می‌توانیم بهر ملاحظه بایل بختیاری حق دو نفر وکیل بدهیم و همچنین بایل قشقایی و باقی را دوباره مجلس یک نظری می‌کند و یک قراری می‌دهد.
حاج سیدنصرالله – یکدفعه که مجلس مشغول این مذاکرات است تمام شود بهتر است.
اسدالله میرزا – من لایحه راندیدم ولی این که آقا میرزا محمود میگویند نمی‌شود اگر باید از ایلات وکیل گرفت از همه باید بیک ترتیب گرفت و از تمام ایلات از روی عده نفوس و به نسبت باید وکیل کرفت و بعقیده من وکیل از ایلات خیلی لازمست.
حاج سید نصرالله – از روی عده نفوس نمیشودباید بهمان ملاحظه عظمت ایل و قلت باشد.
اسدالله میرزا – چرا نمی‌شود خود همین عظمت و قلت از جهة عده نفوس است و باید این حق را تمام ایلات داشته باشند.
نایب رئیس- عقیده بنده هم همین است و این عده که در این لایحه ملاحظه کرده‌اند زیاد است.
آقا سید حسین – آقایانیکه نظرشان بانتخاب طبقاتی است محظورات زیاد دارند خیلی از ایلات هستند که جمعیت آنها پنج هزار بیشتر نمی‌شود و اگر به بعضی حق انتخاب داده شود و به بعضی داده نشود اسباب زحمت خواهد شد.
آقا شیخ حسین – با بودن روزنامه نویس در خصوص انتخاب وکیل از ایلات همین قدر کفایت می‌کند یا مجلس رامحرمانه کنید یا روز دیگر مجلس سری شود که هر کس هر چه عقیده دارد بدون ملاحظه بگوید.
آقا میرزا فضلعلی آقا – بنده هم بقول آقا شیخ حسین معتقدم باندازه که باید صحبت شود شد ولی باید اولا صورت تمام ایلات نوشته شود و نیز عده آنها از روی تخمین معلوم شود آنوقت در کمیسیون تحقیقات لازمه کرده قرارصحیحی گذاشته شود.
آقا میرزا آقا مجاهد – بنده عقیده‌ام این است که از همه ایلات لازم نیست وکیل بمجلس بیاید محض رفع محظور بخواهش آنها از هر ایل یکنفر وکیل بانجمن ایالتی و ولایتی برود باستثنای دو سه ایل که نزدیک بتمدن هستند و عظیم ترند آنها هر کدام یکنفر وکیل بمجلس بفرستند.
آقا میرزا سید علینقی – هر چیزیکه محل مذاکره واقع شد رشته اش ببعضی جاها منتهی می‌شود که نباید اظهار کرد خوبست در مجلس دیگر این مطلب ختم شود.
نایب رئیس- صحیح است حالا جواب تلگراف بختیاری چه داده شود.
وکیل الرعایا – از قرار معلوم همه وکلا متفق اند که از ایل بختیاری دو نفر وکیل باید بیاید پس خوب است که تلگراف شود آنها دو نفر وکیل خودشان را بفرستند.
اسدالله میرزا – خوبست اول از شجاع السلطان و بهادرالدوله تحقیق شود بعد از آنها بخواهند.
حاج محمداسمعیل آقا – یک جواب امتنان بآنها داده شود و از شجاع السلطان و بهادرالدوله که موافق این تلگراف وکالت دارند تحقیق عده نفوس بشود بعد از آنها وکیل خواسته شود.
ادیب التجار – خواستن وکیل از آنها مخالف با این ترتیب که آقا میرزا آقا گفتند نیست زیرا که ایل بختیاری تمام چادرنشین نیست چطور که آقا میرزا ابوالحسن خان گفته‌اند دو مدرسه تأسیس کرده‌اند و گمانم اینست از این طبقات شش گانه چهار طبقه آن در آنجا باشند و این تلگراف مشتمل بر دو مضمون بوده است یکی در همراهی با مجلس مقدس یکی هم در باب انتخاب وکیل.
سید الحکما – بموجب نظام نامه طهران حق شصت نفر وکیل دارد وحالا ده نفر کم است و از آنها چهار نفر را مجلس حقدارد انتخاب نماید یکی عوض ثقة السلطنه که مرحوم شده و یکی عوض جناب صنیع الدوله و یکی هم عوض وکیل کرمانشاه که مرحوم شده یک نفر هم عوض آقا سید محمد تقی اما از بابت سعدالدوله و عون الدوله و مشارالملک آنزمان که شصت نفر را تقسیم نموده‌اند ده نفر حق ملاکین وفلاحین بوده‌اند و باعیان واشراف حق نداده بودند و این سه نفر را آنها انتخاب نموده‌اند حالا باید خود ملاکین و فلاحین انتخاب نمایند.
آقا میرزا محمود – عقیده بنده اینست این سه نفر را در بدو امر انتخاب نموده‌اند و مدتی هم بسمت وکالت در مجلس بوده‌اند حالا آنها استعفا داده‌اند حق مجلس است که عوض آنها را انتخاب نماید.
وکیل التجار – عده وکلا را باید دید که چه قدر کسر است باید عوض آنها را انتخاب کرد آنهایی که بیرون رفتند و نیستند اگر بیرون نمی‌رفتند شما آنها را قبول می‌کردید یا نه پس باید حالا هم عوض آنها را معین کرد.
آقا سید حسین – از هر طبقه که میشمارند همه وکیل دارند طبقه اعیان واشراف ندارند این مسئله مذاکره شد گفته شد که خبط شد اعیان واشراف از قلم افتاده‌اند بعد گفتند که چون تا دوست نفر جایز است که انتخاب شوند سعدالدوله و مشارالملک و عون الدوله از طرف اعیان و اشراف انتخاب شدند و چون از اول بآنها حق داده نشد لازم نیست که حالا در باره عوض آنها کسی انتخاب شود.
حاجی محمد تقی – در همان وقت حق انتخاب بآنها داده شده.
آقا میرزا محمود – وکیلی را که مجلس پذیرفت باید عوض آنها را انتخاب کنند از هر طبقه که بوده است لازم بر این حرفها نیست.
مخبرالملک – موضوع صحبت ما در خصوص انتخاب کردن وکلایی که در مجلس بوده و حالا نیستند هست مجلس باید عوض آنها را انتخاب بنماید و ما کار بنظامنامه و غیره نداریم و بموجب این مذاکره صورت نوشته‌ام که ده نفر را باید مجلس انتخاب نماید امیدوارم که مجلس ده نفر شخص کاملی انتخاب نماید که مجلس از وجود آنها بهره مند شود حالا یک روزی را قرار بدهید که انتخاب بشود و آن ده نفر از قرار ذیل است یکنفر عوض:
- صنیع الدوله،
- سعدالدوله،
- مشارالملک،
- عون الدوله،
- آقا سید محمد تقی،
- ثقةالسلطنه وکیل کرمانشاه،
- آقا میرزا حسین شهیدی،
- دبیرالسلطان،
- نصرةالسلطان.
نایب رئیس- عقیده بنده اینست این طور که جناب مخبرالملک گفتند صحیح است حالا ترتیب انتخاب را هم معین نمایید که در مجلس دیگر شروع شود.
آقا شیخ حسین – اینطور که مخبرالملک می‌فرمایند آن وقت وکیل تهران از شصت نفر زیادترمیشود در صورتیکه از اکثر جاها ایراد می‌کنند که شصت نفر بجهت طهران زیاد است.
آقا میرزا سید علینقی – عقیده بنده هم با جناب مخبرالملک یکی است وکیلی که در مجلس بوده حال مرحوم شده ویا استعفا داده عوض او را مجلس باید انتخاب کند.
لسان الحکما – بملاحظه سیاسی و اهمیت این مسئله بعقیده بنده اینطور که آقای مخبرالملک فرمودند صحیح است و از بابت یک نفر از شاهزادگان چون از این طبقه کمتر در مجلس هست خوبست بهمان ترتیب که خودشان قرار داده‌اند چندنفر را که منظور کرده‌اند از آنها یک نفر انتخاب شود که در حقیقت یک حق دوباره بآنها داده شده است.
حاجی سید عبدالحسین شهشهانی – این اشخاصی را که می‌خواهند انتخاب کنند اسم بعضی را بنویسند ببنید تا بدانید چه کسی استکه بدرد ما می‌خورد یا نه می‌ترسیم یکده نفری پیدا شوند که بدرد ما نخورند.
آقامیرزا محمود – در اینباب صورتی نوشته شده اگر صلاح میدانید خوانده شود آنوقت وکلا نظر کنند ببینند.
آقا میرزا سید علینقی – در مجلس علنی خوب نیست که خوانده شود واین ترتیب صحیح است ولی در مجلس دیگر.
نایب رئیس- حالا یک اختلافی پیدا شد که آقا شیخ حسین گفت که این ده نفر از طهران انتخاب نشود آیا باید این ده نفر را انتخاب بکنند یا نه این اختلاف هم رفع بشود.
آقا میرزا آقا مجاهد- مجلس وکیل قزوین را می‌تواند از طهران انتخاب کند یا از خود قزوین می‌خواهد
(ماده دوازدهم از نظامنامه که راجع باین مسئله بود قرائت شد).
مخبرالملک – خیلی غریب است پانزده ماه است ما مجلس داریم وهنوز ملتفت نشده‌ایم که چرا باید شصت نفر از طهران انتخاب شود و مکرر این صحبت شده جواب داده شده که اگر این شصت نفر در اینجا نبودمجلس حالا نبود و بواسطه این ملاحظات این حق بطهران داده شد پس به این ملاحظه هر چند زیادتر هم حق داده شود سزاوار است و گمانم این است عوض این وکلایی که مرحوم شده و استعفا داده‌اند مجلس خودش انتخاب نماید که بتوانند خدمتی بمجلس و بملت نماید.
میرزا ابوالحسن خان – مذاکره در این باب کافی است و خیلی جای تأسف است که نمی‌توانیم فورا عده وکلای طهران را که در مجلس هستند تعیین نماییم.
نایب رئیس- عده معلوم است حرف در اینست که این کسر را خود مجلس انتخاب نماید یا نه.
اسدالله میرزا – در چندی قبل در این خصوص صحبت شده در نظر بنده هست که گفته شد اگر کمتر از شش ماه بآخر دوره انتخاب مانده باشد مجلس انتخاب نماید اینست که قید شد (که بیش از شش ماه اگر نباشد) مجلس انتخاب نماید وگویا در لفظ باشد و نباشد اشتباه شده است و وکیل حق ملت است نمی‌شود غصب کرد.
وکیل التجار – بجهة رفع اشتباه خیالی ما سند همان نظامنامه است که بصحه رسیده است حال شما میگویید که سهو شده و نسخ شود در صورتیکه هنوز داخل اجرای آن نشده‌ایم فارق بین اشتباهات ما همان قانون است که بصحه رسیده است.
دکتر ولی الله خان – مجلس نباید وکیل از جانب هر کسی اختیار کند. ولی این هست که اگر وکیلی استعفا کند مجلس باید از آن ایالت بخواهد مسئله تمام است مجلس وکلا تهران را انتخاب می‌کند و از سایر ولایات می‌خواهد من تعجب می‌کنم که اینهمه مباحثه برای چیست؟
نایب رئیس- یک مجلس دیگر برای اتمام این مسئله خوبست بشود که یک نظری بکنند تا تمام شود.
دکتر ولی الله خان – وقت مجلس نباید صرف این گونه مذاکرات بشود باید رجوع بآن کمیسیون کنند و اگر می‌خواهند که قطع شود رأی بگیرند.
مخبرالملک – اگر باید از روی قانون که صحه شده عمل شود اینست که هست و بنده عرض می‌کنم این قانون برای ملاحظه حال ما خیلی خوب است و باعث اشکال نیست.
نایب رئیس- تا این اندازه مذاکره باقی است خوب است آقایان افکارشان را حاضر کنند برای مجلس آتیه.
آقا سید حسین – روز پنجشنبه برای انتخابات باقی مانده از وکلای طهران است.
مستشارالدوله – چندروز قبل در باب پلتیک ایران اجمالی عرض کرده بودم و یکی از خطوط اصلیه آن حسن روابط با دول متحابه است که تاکنون بخوبی این مسئله منظور شده است چنانچه در این انقلابات اخیره بیان نامه متحدالمالی از طرف مجلس بعموم سفارتها نوشته شده بود وجوابی هم از بعضی سفرارسیده و دیروز یکی دو تای از آنها در مجلس خوانده شد بواسطه این حسن روابط حسن ظن عمومی موافقت پیدا می‌کرد با مسلک پارلمان ایران ولی جای کمال تأسف است درحالتیکه حسن نیت دول متحابه نیست بایران دراینجا مذکور و مشکور است یکی دو فقره اخبار ملالت انگیز از سرحد رسیده. اولا دولت روس می‌خواهد بر عده مستحفظین قونسولگری تبریز بیفزاید معلوم است که وزارت خارجه قبول این مطلب را نکرده و مشغول مذارکات لازمه بودند قبل از اینکه این مذاکرات تمام شود معلوم شد که سی و دو نفر قزاق وارد تبریز شده همانطور که چندی قبل سفارت انگلیس بعنوان محافظه معادن نفت که امتیازش با اتباع انگلیس است بوزارت خارجه اطلاع داده بود که ۲۲ نفر سواره هندی بطرف اهواز خواهد آورد و بدون تحصیل اجازه رسمی دولت وارد خاک ایران کرده بود علاوه بر این دیروز معلوم شد که عده زیادتری قشون وارد سرحد ایران یعنی جلفای روس شده است لهذا لازم است اگر مجلس تصویب می‌نمایند وزیر امور خارجه روز سه شنبه احضار شده اولا از ایشان سئوال شود که دولت همسایه چه حق دارد بدون اجازه رسمی قشون بخاک دولت همجوار وارد کندولو چند نفر بعنوان مستحفظ قونسولگری ثانیا ایضاحات خواسته شود که دولت روس چرا بحدود ایران یک عده سرباز سوار آورده است.
اسدالله میرزا – در این چند روزه که دچار انقلابات و اغتشاشات بودیم الحمدالله که بخوبی رفع شد و باید تشکر کنیم که تمام نویسندگان عالم می‌نویسند که ملت نیم مرده زنده شدو باید از اقدامات و اهتمامات حجج اسلام کمال تشکر را بنماییم و بعدازآن از نمایندگان دول متحابه که از روی آن اتحاد و منسابات و حسیات انسانیت که داشتند اقداماتی کردند و آنطور که خواستم باقدامات دوستانه ایشان صلحی واقع شد و ما هم اظهار امتنان و تشکر کردیم و حسن ظنی دراین خصوص از برای ملت پیدا شد اینکه میگویند این عده سوار و قزاق از طرف دولتین بدون اذن و تصویب وزیر امور خارجه وارد شد آن حسن ظن ملت مبدل بسوء ظن گردیده حال امیدواریم که بعد از اخطار بوزیر امور خارجه و آمدن ایشان بمجلس توضیحات صحیحه دراین باب خواهند داد واقداماتی هم که نمودند آنرا هم اظهار خواهند داشت که دوابره این سوء ظن مبدل بحسن ظن شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – البته وزیر امور خارجه آمده توضیحات هم خواهند داد و من می‌توانم فعلا آنچه که توضیح می‌دهند بعرض برسانم اما عرض نمی‌کنم ولی می‌گویم حال ما امروزه حال آن اشخاصی است که روی دریا سرگردان باشند درشب تاریک ویک ستاره بجهت هدایت نبینند رفع این پیش آمدها و بلییات وارده را مکرر عرض کرده‌ام و حال هم می‌گویم که باید عقاید اتحاد واقعی مابین دولت وملت بسته شود و طرفین آنچه در دامن دارند بریزند و دست بدست یکدیگر داده اصلاح کار خود را بنمایند والا همیشه دچار این بلیات خواهیم بود.
وکیل التجار – بحمدالله ملت ایران امرزو تمدنی بروز دادند که معلوم همه عالم شده و بواسطه شیوع و بسط تمدن در روی زمین اینها بزودی نتیجه آنرا اتخاذ کرده بسرعت رو بتمدن و ترقی گذاشتند و در کمال صحت و سلامت و نجابت هم رفتار کرده‌اند و ورود این عده سوار و قزاق موجب پریشانی حواس ملت نخواهد شد الا این که بهمان ملاحظه که گفته شد بواسطه ارتباط کامله دول متحابه این کار فی‌الجمله باعث سوء ظن ملت می‌شود این است که گفتند وزیر امور خارجه آمده و توضیحات بدهند که رفع سوء ظن بشود.
آقا شیخ حسین- بنده در اینجا عرض می‌کنم که بگوش ملت برسد دیروز آن دو کاغذ که از سفارت روس و انگلیس آمده هیچ فرق نداشت ببینید که آنها چه قسم با هم اتحاد ودوستی دارند ما هم باید همین طور متفق و متحد باشیم الحمدالله دولت باملت کمال اتفاق را ارند منتها نتیجه خیالات بعضی مردمان مفسد بود که رخ داد آنهم رفع شد و هیچ نگرانی نیست.
آقا میرزا آقا مجاهد – مدتی علماء و سایرین زحمتی کشیدند تاتغییر شکلی دادند واین تغییر محق از برای حفظ دین و مملکت است چون هر دو اینها با هم توأمند بنده می‌گویم ما باید در هر صورت خوامانرا حفظ کنیم وترقی کنیم و حفظ حدود مملکت خود را بنماییم در داخله با هم اتحاد نماییم و حفظ سرحدات را بکنیم باید از وزرا توضیح خواست و ببینیم که چطور در حفظ حدود و ثغور اقدام نموده‌اند.
(در این موقع رئیس باتفاق آقای علاءالدوله و آقای معین الدوله وارد شدند و عموم وکلا از زیارت ایشان اظهار خرمی فوق العاده نمودند.)
رئیس- در واقع از حسن نیات و همراهی وکلا معظم وملت در حق علاءالدوله و معین الدوله که هر دو برادر شماها وملت هستند کمال تشکر را دارم.
آقای حاج امام جمعه – بنده عرض می‌کنم که آقای علاءالدوله و معین الدوله یک قرضی از قرضهای خود را ادا کرده‌اند خوب است سایرین هم بایشان اقدام کنند
(در این موقع عموم وکلا از همراهیهای علاءالدوله و معین الدوله اظهار تشکر نمودند).
(مجلس ختم شد.)