رضا شاه پهلوی
| درگاه محمدرضا شاه پهلوی | اعلیحضرت همایون رضا شاه پهلوی | درگاه شهبانو فرح پهلوی |
اعلیحضرت رضا شاه پهلوی سر دودمان سامانه پهلوی و بنیانگذار ایران نوین در ۲۴ اسفند ۱۲۵۶ خورشیدی در آلاشت، مازندران زاده شد و در ۴ امرداد ۱۳۲۳ خورشیدی در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی درگذشت.
رضا خان میرپنج
رضا خان فرزند عباس‌علی خان در روز ۲۴ اسفند ماه ۱۲۵۶ در آلاشت چشم به جهان گشود. عباس‌علی خان نامی به داداش بیک که یاور یا سرهنگ بود، نزدیک به هشت ماه پس از زاده شدن رضا خان در روز ۵ آذر ماه ۱۲۵۷ درگذشت. پس از درگذشت پدر رضا خان، بانو نوش‌آفرین مادر رضا خان که زاده تهران بود برآن شد که به نزد خانواده‌اش در تهران بازگردد. رضا خان در سال‌های نوجوانی با راهنمایی و سرپرستی دایی خود به نیروهای قزاق پیوست. زمانی که رضا خان سی و پنج ساله بود سرکرده سپاه قزاق مجهز به تیربار شد و ماموریت‌های گوناگون در گیلان، مازندران و آذربایجان را به انجام رسانید. رضا خان چهل ساله بود که به مقام میرپنجی یا سرتیپی رسید و فرمانده یکان همدان شد.
رضا خان در سال ۱۲۷۴ خورشیدی با دختر خاله خود مریم پیوند زناشویی بست. بانو مریم در روز ۲۲ بهمن ماه ۱۲۸۲ در هنگام زاده شده دخترش همدم چشم از جهان فروبست. در سال ۱۲۹۵ خورشیدی رضا خان بانو تاجرالملوک را به همسری برگزید، رضا خان و تاجرالملوک دارای چهار فرزند شدند، شمس زاده ۲۶ مهر ماه ۱۲۹۶ خورشیدی، محمدرضا و اشرف زاده ۴ آبان ماه ۱۲۹۸ خورشیدی و علیرضا زاده ۱۱ فروردین ۱۳۰۱ خورشیدی.
رضا سردار سپه در سال ۱۳۰۱ با توران امیر سلیمانی دختر مجدالسلطنه از خانواده قاجار ازدواج کرد. در روز ۲۴ اردیبهشت ۱۳۰۲ غلامرضا سومین پسر رضا خان زاده شد. توران امیر سلیمانی که نیمی از زمین های میان تهران و ری به پدرش مجدالسلطنه تعلق دارد، انگشتری الماسی را که رضا خان سردار سپه به وی پیشکش کرده بود نزد یک نزول‌خوار به گرو گذاشت که به گونه‌ای آگاهی به رضا خان سردار سپه رسید و انگشتری به دست خود او رسید. رضا خان سردار سپه بی‌درنگ پس از آگاهی از توران سراغ انگشتری را می‌گیرد و سرانجام در روز ۱۶ خرداد ماه ۱۳۰۲ طلاق بانو توران داده می شود.
در همین سال رضا خان سردار سپه با عصمت چهارمین همسر خود ازدواج می کند و این زوج دارای پنج فرزند می شوند، عبدالرضا ۱۷ خرداد ۱۳۰۳ خورشیدی، احمدرضا در روز ۵ مهر ماه ۱۳۰۴، محمودرضا ۱۱ آبان ۱۳۰۵ خورشیدی، فاطمه ۱۲ مهر ماه ۱۳۰۷ خورشیدی و حمیدرضا ۱۳ تیر ۱۳۱۱ خورشیدی زاده شدند.
رضا خان سردار سپه
فقر و گرسنگی و قحطی همه جا را فرا گرفته بود. بیماری‌های واگیردار گوناگون چون تراخم، مالاریا، طاعون، وبا، تیفوس و آبله را چیزی جلودارشان نبود. هیچ سیستم آموزشی و بهداشتی در ایران نبود. تنها مکتب‌هایی زیر نظر آخوندها وجود داشت. سال ۱۲۹۷ خورشیدی جنگ جهانی اول به پایان رسید ولی جنگ در ایران ادامه یافت. ارتش روسیه که در ایران بود منحل شد و از ایران خارج شد و تمامیت ایران به اشغال انگلیس درآمد. نیروهای انگلیسی تا باکو پیشروی کردند تا معادن نفت روسیه در باکو را تسخیر کنند. ارتش سرخ شوروی منابع باکو را از تصرف قوای انگلیس درآورد و به شمال ایران گیلان و آذربایجان و کردستان حمله کرد.
۱۷ امرداد ۱۲۸۹ دولت انگلیس در زمان نخست وزیری وثوق‌الدوله قراردادی با ایران امضا کرد که بر پایه آن کشور ایران به گونه‌ای مستعمره تحت‌الحمایه انگلیس شد. در چهارچوب این قرارداد احمد شاه و وثوق‌الدوله و نمایندگان مجلس حقوق بگیران دولت انگلیس شدند. سوم اسفند ۱۲۹۹ سیدضیا طباطبایی و رضا خان میرپنج با دوهزار و پانصد سرباز نقطه‌های استراتژیک تهران را در دست گرفت و کابینه سپهدار اعظم سقوط کرد. ۶ اسفند ۱۲۹۹ به فرمان احمدشاه سیدضیا رییس دولت شد و مجلس شورای ملی دوره چهارم تشکیل شد.[۲]. رضا خان میرپنج در ۷ اسفند به فرمان احمدشاه صردارسپه شد و فرمانده کل قوای قزاق شد. ۷ اسفند ۱۲۹۹ هیات وزیران قرارداد ۱۹۱۹ ایران و انگلیس را که در کابینه وثوق‌الدوله به تصویب رسیده بود لغو کرد. ۸ اسفند ۱۲۹۹ عهدنامه دوستی منعقده بین دولت علیه ایران و جمهوری شوروی روسیه بسته شد. [۳]