معجم‌البلدان/نیسابور
«نيسابور» كه عامه آن را «نشابور» خوانند.آن‌جا شهر بزرگي است كه فضايل چشمگير دارد .معدن فضلا و منبع علماست.کهن‌ترين دروازه‌ی هرات به سوي نيشابور باز مي‌شد.در نيشابور کاريزها دارند که در زير زمين روانند و در تابستان سرد هستند و با پايين رفتن از چهار تا هفتاد پله به آن‌ها ميرسند. کاريزها در آبادي آفتابي مي‌شوند و برخي از آن‌ها در شهر آشکار شده در کوچه‌ها مي‌گردند. مانند آن‌چه که در حيره و باب معمر و ... ديده مي‌شود .
در نيشابور کاريزها دارند که در زير زمين روانند و در تابستان سرد هستند و با پايين رفتن از چهار تا هفتاد پله به آن‌ها ميرسند. کاريزها در آبادي آفتابي مي‌شوند و برخي از آن‌ها در شهر آشکار شده در کوچه‌ها مي‌گردند. مانند آن‌چه که در حيره و باب معمر و ... ديده مي‌شود .
به هنگام هجمه مغولان تعداد زيادي از مردم خراسان و ديگران از نيشابور جمع شدند و حصن‌هاي آن را تقويت كردند تا اين‌كه دسته‌اي از كفار به آن‌جا رسيدند و مردم مانع آن‌ها شدند. روزي مقدمه سپاه كفار به ديوار شهر نزديك شدند و مردي از نيشابوريان به او تير انداخت و او را كشت. تاتار بازگشتند و پادشاه بزرگ آن‌ها «جنکزخان» يا «چنگيزخان» نام داشت به آن‌جا آمد و فرد كشته شده شوهر دختر وي بود. او با جديت سرگرم نبرد با مردم شد. در اين حين گروهي به سركردگي فردي در يكي از دروازه‌هاي شهر فكر كردند، پيکي را نزد كفار بفرستند به آن شرط كه در ازاي تسليم شدن، پس از فتح شهر آن فرد را در رأس شهر و حاكم آن قرار دهند. چنگيز پذيرفت و آنان دروازه‌هاي شهر را گشودند و نخستين كساني كه به دستور چنگيز كشته شدند، همان فرد و يارانش بودند. به نظر مي‌رسد مقاومت نيشابور در برابر سپاه مغول قوي و طولاني مدت بود. ياقوت تأکيد کرده است: گفته شده که تاتارها با مورد حمله قراردادن شهر با منجيق و ديگر وسايل به زور آن را گشودند و به خشم وارد شهر شدند و مردم و اموال را مي‌طلبيدند و هر بزرگ و كوچك، زن و كودك را كه يافتند، كشتند. پس از آن شهر را ويران و با خاك يكسان كردند و همه مناطق را براي يافتن گنجينه‌ها كندند. ياقوت تأكيد دارد كه به او خبر رسيده است كه آنان هيچ ديواري قائم باقي نگذاشتند. البته ويران کردن شهر به اين امر خاتمه نيافت و پس از رفتن آن‌ها گروهي از جانب خوارزم‌شاه آمدند و براي يافتن دفينه‌ها آن‌جا را زير و رو كردند.انالله و إنّا اليه راجعون.اسلام هرگز مصيبتي مانند مغول نديده است.
سروران، پيش مردم اين شهر کوچکند و اشراف نزد بزرگانش پستند و پيشوايانش امامان را گيج کردهاند