مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۵۲
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۹ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۵۲
مذاکرات دارالشورای ملی (۲۷ محرم الحرام ۱۳۲۵)
امروز دو نفر وکلای قزوین آقا شیخ حسین شهیدی و آقا میرزا حسین طبیب با هیئتی از مستقبلین دو ساعت بغروب مانده وارد مجلس شدند بعد از تبریک و پذیرایی.
آقا شیخ حسین شهیدی – بعد از رسیدن تلگراف احضاریه مجلس مقدس شورای ملی تمام اهالی قزوین شاد و خرم بدعای ذات اقدس شهریاری خلد الله ملکه رطب للسان و توفیق و تأیید وکلای محترم را خواستار شدند این جانبان هم امر مجلس محترم را اطاعت کرده حرکت نمودیم قریب سی هزار نفر تا دو فرسخ مشایعت کردند یک میدان که از عموم مشایعین دور شدیم قریب پنجاه نفر از جوانان اهل علم از سادات و غیر سادات بتعجیل بسمت ما می‌آمدند کالسکه را نگاه داشته رسیدند قرآنی بیرون آورده اظهار داشتند که ماها قریب بهزار نفر هستیم که تمامی قسم یاد نموده و قرآن را مهر کرده‌ایم که هرگز مخالفت با مجلس شورای ملی ننماییم ودر همراهی با اوامر و نواهی مجلس از جان ومال خود بهیچوجه دریغ نکنیم از شما هم استدعا داریم که محض اطمینان با ما هم قسم شده قرآن را مهر نمایید ما هم قسم یاد نموده قرآن را مهر کردیم بعد گفتند مطلب دیگر ما این است که سلام ما را بمجلس مقدس شورای ملی رسانیده از وکلای محترم اجازه بخواهید که روزی دو ساعت اجازه فرمایند لباس سربازی پوشیده مشق جانفشانی نماییم.
(عموم نهایت تحسین و تمجید از علو همت و همراهی ایشان نمودند).
حاجی معین التجار – در خصوص اصلاح مالیه که اهم مطالب است کمیسیونی تشکیل شده حال قریب پنجاه روز است که می‌گذرد و چیزی هم از سال باقی نیست نتیجه چه شد؟
حاجی محمد اسمعیل آقا- یکی دو مجلس حاضر شدیم جناب وثوق الدوله فرمودند فعلا کاری نداریم تا صورتها استنساخ شود.
حاجی معین التجار – قبل از عید باید بودجه مالیه نوشته شود ده روز بیشتر بعید نمانده ترتیب حکام باید معین شود.
حاجی امین الضرب – وثول الدوله تشریف دارند تحقیق بفرمایید.
سید الحکما- از قراریکه تحقیق شد وثوق الدوله گفتند اشخاصیکه از چند محل مواجب و مستمری وغیره می‌برند در یکجا جمع آوری می‌کنیم برای سهولت قرائت در مجلس و غیره.
میرزا محمود خوانساری – از قرایکه شنیده‌ام دستورالعمل حکام را وشته‌اند در این صورت اقدامات مجلس چه فایده دارد؟
ادیب التجار – تدارکات متظلمانه اهالی اصفهان را از علماء و طلبه و کلیه رعایا قرائت کرد. که خلاصه آنها از این قرار است:
- ده روز است که بواسطه تعدیات فوق العاده دست از کار کشیده در قونسولخانه و تلگرافخانه متحصنیم اجزا حکومت اطراف قونسولخانه و تلگرافخانه متفرق هر یک از ماها را که دست آورده بقدر امکان اذیت و آزار می‌نمایند امنیت بکلی مسلوب است خانه آقا سید ابراهیم را که از جمله متکلمین است چاپیده‌اند وای بحال ملتیکه امناء دولت و ارکان مملکت موجبات سلب آسایش آنها را اینطور فراهم آرند.
حاجی محمد اسمعیل آقا- در این خصوص مجلس رأی داده و بمقام منیع صدارت عظمی هم نوشته شده دیگر مذاکره لازم ندارد اگر صلاح بدانند برای تأکید چیزی نوشته شود.
رئیس- آنروز که در مجلس مذاکره شد دبیرالملک معاون وزارت داخله حضور داشتند البته مذاکرات مجلس را در این خصوص راپورت کرده‌اند نتیجه مذاکرات مجلس هم فرستاده شد صورت این تلگرافات هم بعقیده من باید فرستاده شود تا ببینیم چه اقدام می‌کنند.
آقا میرزا فضلعلی – آنروز که دبیرالملک از مجلس رفت بنا بود جواب بیاورد چرا نیامد.
آقا سید حسین بروجردی – دبیرالملک شاید تا
نیم ساعت دیگر بیایند و موافق خیال شما دستخط بیاورند.
آقا میرعماد – ممکن است دولت رأی مجلس را بپذیرد و تغییر در حکومت بدهد بعد از دو سه روز همان حکم اول را تعیین نماید مثل تنکابن پس از آنکه زحمات زیاد کشیده خیانت و ظلم پسر نصرالسلطنه را بتمام وزراء دربار ثابت کردیم و معزول شده معتمدالدوله را منصوب کردند. معتمدالدوله عازم حرکت بود ثانیا پسر نصرالسلطنه را منصوب کردند.
رئیس- شاید اصل نداشته باشد باید بوزارت داخله نوشته شود.
وکیل التجار- خوبست آن قانونی را که هر کس صاحب مستغلات کلی در ایالتی است نباید حاکم آن ایالت شود بنویسند.
آقا سید حسن تقی زاده – آن لایحه قانونی که آقا شیخ حسین گفته بود بنده مختصراً چیزی نوشته‌ام عوض آنکه مباحثات دیگر بشود خوبست این قرائت شود.
رئیس اجازه داد و آقا سید حسن تقی زاده شرحیکه در این خصوص نوشته بود قرائت کرد باین مضمون.
هر کسی در ایالتی که سوای مسکن اموال غیر منقوله زائد بر هزار تومان ملک داشته باشد نمی‌تواند در آن ایالت حاکم شود.
(جمعی گفتند این مقدار خیلی کم است).
حاجی سید نصرالله – من هم چیزی نوشته‌ام ملاحظه بفرمایید چطور است قرائت نموده باین مضمون.
اشخاصیکه صاحب مستغلات و املاک در ایالتی هستند از طرف دولت بحکومت آنها منصوب نمی‌شوند.
حاجی محمد اسمعیل آقا – اینها که می‌فرمایید چه قاعده است مگر ما امیدواری بقانون عدالت نداریم.
آقا سید حسن تقی زاده – اطمینان داریم در سایر ممالک هم همین قانون هست.
سعدالدوله- در هیچ جای عالم نیست وقتی که قانون عدلیه مجری شود محتاج باین چیزها نیستیم واگر بآن قانون اطمینان نداریم باینها هم اطمینان نباید داشت.
آقا میرعماد – حکامیکه صاحب ملک هستند املاکی را که غصب کرده‌اند صاحبانش نمی‌توانند استرداد نمایند آنها اگر در آن ایالت حکومت نداشته باشند ممکن است استرداد کنند و تظلم نمایند.
سعدالدوله – همان حاکم که برود جای دیگر آنجا هم ظلم می‌کند این قانونی که جلو او را آنجا می‌گیرد اینجا هم می‌گیرد و آن متظلم بقانون عدالت ملک خودش را استرداد می‌کند شما یکی از وکلای مجلس هستید رأی شما باید عمومیت داشته باشد شما به نصرالسلطنه و ظل السلطان نچسبید به عدلیه بچسبید او را درست کنید وزارت عدلیه را بخواهید که بوظایف خود عمل نماید اینها درست می‌شود اینکه من همیشه می‌گویم و می‌گفتم وزراء باید در مجلس حاضر باشند برای اینکه وزیر عدلیه ببیند این عارضها اینجا چه می‌کنند که مانع از کار ما می‌شوند اگر اداره او ناقص است تکمیلش را از دولت بخواهد او مسئول است اگر کافی نیست استعفاء بدهد.
میرزا ابوالحسن خان – وزیر عدلیه باید قانون داشته باشد و همه احکام او باید بقانون شرع باشد مشیرالسلطنه کاملا عالم بقوانین شرعیه نیست واگر قانون عرفیه است آنهم که شما چیزی ننوشته‌اید پس در اینصورت او چکند.
سعدالدوله – کراراً گفته شد فرق است میان قانون و تنظیمات. قانون ما همان قرآن است و اغلب قوانین فرنگ هم مأخوذ از قرآن است مثلا وزیر عدلیه میداند که دزد باید دستش را برید ولی نقصیکه هست در اجرای آنست باید از او پرسید که چطور این قانون را اجری می‌کند اگر میداند چرا نمی‌کند اگر نمیداند از من بپرسد تا بگویم.
آقا میرزا فضلعلی آقا- ازمسئله خارج شدیم حکامیکه در ایالتی صاحب مستغلات هستند نباید حاکم شوند میگویند در بعضی از دول متمدنه این هست من اطلاعی در این خصوص ندارم باید ملاحظه کرد که این قانون موافق با شرع است یا خیر مضر است یا نافع در صورت موافقت با شرع و عدم ضرر البته صلاح است بواسطه اینکه عدالت فقط قاطع ظلم نیست در ممالک خارجه با اینکه سالها است بسط عدل شده باز می‌بینیم جنایات است پس معلوم می‌شود فقط عدالت قاطع ظلم نیست عدالت محتاج است بممدات از قبیل همین قانون وغیره همانطوریکه پلیس حافظ اموال و امنیت بلدیه است این قوانین جزئیه حافظ عدلیه است حکومت در هر دولتی از مستقله و مشروطه و جمهوری یکنوع قوتی دارد البته وقتیکه صاحب مستغلات در آن ایالت شد بر قدرت او افزوده خواهد شد در این خصوص خوبست رأی گرفته شود.
آقا سید حسن تقی زاده – در ممالکی که عدالت بسرحد کمال رسیده این قانون جاری است و بعقیده من فوائد کلی دارد اگر بخواهیم ثابت کنیم که در خارجه هست یا خیر باید کتاب بیاوریم لکن می‌توانیم فوائدش را ثابت کنیم.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این در قانون اساسی نیست ولی از محترمین انگلیسها شنیده‌ایم بواسطه یونتیک کسیکه دارای مستغلات در ایالتی باشد بحکومت آن ایالت در انگلستان منصوب نمی‌شود.
صدیق حضرت – قانون عرفی چیزیستکه بمقتضای وقت وضع می‌شود ما لازم نیست قانونیکه در دویست سال قبل وضع شده حال اجری داریم بواسطه آنکه آنوقت که آن قانون را وضع کرده‌اند مقتضیاتی داشته‌اند برای وضع آن قانون و حالا آن مقتضیات مفقود است چنانچه صفحات تاریخ بما نشان می‌دهد و ممکن است ما حالا قانونی وضع کنیم که اخلاف ما سی سال دیگر نسخ آن قانون نمایند و آن قانون از برای حالیه ما نافع باشد واز برای سی سال بعد مضر شاید وقتیکه قوانین عدلیه بخوبی نوشته و مدون شد واز وزارت عدلیه بخوبی نوشته و مدون شد و از وزارت عدلیه مجری شد ما محتاج باین قانون نباشیم لکن این مسئله اقلا پنجسال طول می‌کشد در این صورت ضرری از برای حالیه ما ندارد این قانون در وزارت داخله فرانسه مجری است و حال آنکه در مملکت فرانسه حاکم فقط ناظر و رئیس ادارات است در هر ایالتی یک مأمور از طرف وزارت مالیه یک نفر از طرف وزارت عدلیه و یک نفر از تلگراف خانه و نظام و غیره در آن ایالت هست و هر یک از این ادارت بکلی از اداره حکومتی مجزی است معهذا این قانون در آنجا مجری است فقط بملاحظه این که وقتی حاکم در آن ایالت مستغلات داشته باشد در عمل انتخاب انجمن ایالتی آنجا می‌تواند اغلب از بستگان خودش را منتخب نماید بهمین یک ملاحظه این قانون در آنجا مجری است و معلوم است در مملکت ما تا زمانیکه ادارات باین نحو منظم شود که حاکم فقط ریاست و نظارت در ادارات داشته باشد چقدر اجرای این قانون لزوم واهمیت دارد.
حاجی محمد اسمعیل آقا – من بر ضد این می‌گویم که آن کسیکه صاحب ملک است برای حفظ ملک خودش بیشتر ملاحظه و مراعات با رعایا می‌نماید که مبادا املاکش خراب شود و علاوه این مطلب در حق فلان عالم و فلان وزیر هم میاید پس باید قانون عدلیه درست شود تا اینها همه بالتبع اصلاح شود قوام در شیراز چه قدر ملک دارد آقا نجفی در اصفهان همین طور پس باید آنها را بیرون کنید بجهت این نسبت در همه آنها می‌آید شما قانون را درست کنید اینها جزئیات است.
سعدالدوله – خصوصا در این موقع که وضع حکومتها تغییر می‌کند حاکم هیچ کاری ندارد فقط رئیس انجمن شورای آن ایالت است. عدلیه از طرف وزارت عدلیه معین می‌شود مالیات رامامور وزیر مالیه دریافت می‌کند همین طور از طرف هر اداره مامور معین است حاکم هیچ دخل و ترصرفی در این امورات ندارد او برای رسیدگی مجلس مشورت است که روزی یکی دو ساعت در دارالحکومه حاضر می‌شوند اگر مطلب مشکلیست رسیدگی می‌نماید هر گاه اصلاح شد فبها والا بمرکز اطلاع می‌دهند دیگر بهیچوجه مداخله ندارد پس اول قانون عدلیه است او را باید درست کرد اگر کفایت نکرد آنوقت این فصل را اضافه کنید.
آقا شیخ حسین – بر هیچ عاقلی پوشیده نیست حاکمی که ملک نداشته باشد هیچ طرف را ملاحظه نمی‌کند اما اگر صاحب ملک باشد ممکن نیست که ملاحظه نکند با آن هوی و هوس نفسانی که دارد مکر معصوم باشد پس حاجی محمد اسمعیل آقا که فرمود ملاک ملاحظه ملک خودش را می‌کند همینطور هم بگویند که مظلومین هم جرأت ندارند که اظهار تظلم کنند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این وقتیست که عدلیه مرتب نباشد اما وقتیکه عدلیه درست و مرتب شد فرقی نمی‌کند.
آقا سید حسن تقی زاده – بکلی اشتباه شده است وقتیکه عدلیه و سایر ادارات درست شد می‌شود این قانون را نسخ کرد مقصود این نیست که صاحبان املاک را باید بیرون کرد و حال آنکه تمام این اغتشاشات را آنها می‌کشد اگر این قانون هیچ فایده نداشته باشد و در انتخابات همین خیلی فایده است آنکس که صاحب ملک است اسباب فراهم می‌آورد که از کسان و بستگان خود را منتخب نماید و انجمن ایالتی و بلدی را بمیل خود تشکیل نماید چنانچه انجمن اصفهان که شنیده می‌شود بهوای نفسانی شد و بعلاوه احتکار جنسی هم نخواهد شد و خیلی از ملاحظات دیگر است که همه آنها را باید ملاحظه کرد.
حاجی محمد اسمعیل آقا – آصف الدوله ملک داشت که این همه کارها کرد اینها که میگوییم همه برای قانون است.
آقا سید حسین – از این قرار معلوم است که آنچه در خارجه نیست ما نباید مجری بداریم زیرا که هر چه گفته می‌شود تکیه گاه خارجه است باید ببینیم که در اینجا هست یا نه ما باید امروزه
ملاحظه کنیم که این قانون خوب است یا نه می‌بینم حکامی که ملاکند چه قدر ضرر برای رعیت دارد اولا گندم را انبار می‌کنند و رعیت همیشه محتاج هستند و دیگر این که رعیت از ترس او نمی‌توانند اظهار تظلم کنند باید ملاحظه حال عموم را کرد کار بشخص نداریم.
حاجی معین التجار – این مسئله خیلی مهم است و اخراجش خالی از اشکال نیست حکام فقط همین اینها نیستند که از طرف دولت معین می‌شوند حکام جزء خوانین و رؤسای ایلات که تمام ملاک می‌باشند و این قانون را امروزه ببینیم می‌شود اجرا کرد یا نه دیگر اینکه قانون را تیکه تیکه باید گذاشت یا باید اساس را درست کرد.
دکتر ولی الله خان – بعضی چنین تصور می‌کنند قانونیکه وضع شده دیگر نمی‌شود او را برداشت این نیست قانون دو قانون است یک قانون آسمانی الهی که آن تغییر و تبدیل ندارد (لامبدل لکلمانه) و یک قانون عرضی ما این قانون عرضی را میگوییم و ببینیم فصلی دون فصل وضع شده و بعد جمع آوری شده و مدون گشته یا یک دفعه معلومست هر قانونی که وضع شد بواسطه یک حادثه جعل شده همین قانون که امروز صحبت شد اگر بنا باشد که کلیه ملاکین دست از حکومت بکشند این غلط است باید یک ترتیب صحیحی داشته باشد وقتیکه ما صفحات کتب را ملاحظه کنیم می‌بینیم که هر قانونی بمقتضای وقت در یک جایی گذاشته شده آن اوقاتی که در فرانسه ملوک الطوایف بود بمقتضای وقت تیکه تیکه قانون وضع و جعل می‌نمودند بعد آنها را جمع می‌کردند حال فکر کنید این مملکت ما سالهای سال است که مردم آن مظلوم واقع شده‌اند عدلیه هم طول دارد که درست شعبات آن در همه جا دائر بشود پس حالا باید این قانون را بیک اندازه جعل کرد که فایده داشته باشد نه مطلقا.
حاجی محمد ابراهیم – ما قطع داریم که پنج نفر دزدند یکنفر از آنها را گرفتیم و کمال قدرت هم داریم که ایشان را بگیریم حالا این یک نفر را رها کنیم برود که ما قوت خود را بانها نشان بدهیم یا لازم نیست.
حاجی سید نصرالله – این حرفها سیر در حواشی است قانون را خواه خارجه وضع کرده باشند یا نکرده باشند ما مکلفیم بمصالحی که در آن ماده است. در این که قانون مفید است هیچ شبهه نیست آن شخص حاکم اگر با کفایت است برود بحکومت جای دیگر این که میگویید فرق نمی‌کند من می‌گویم آیا ممکن است کسیکه چهارصد پارچه ده داشته باشد تا ملک او مشروب نشود واستیفای حظ نفس خودش را نکند بگذارد ملک غیر مشورب بشود این از محالات است مگر دارای عصمت باشد.
حاجی معین التجار- بمقتضای وقت ملاحظه کنید کار باشخاص نداریم چهارصد یا بیشتر یا کمتر این قانون شما کلیه است و می‌خواهیم ببینیم که موقع اجرایش هست؟
حاجی سید نصرالله – شما مقصدی در پیش دارید که از کوه البرز بزرگتر است اگر این پیش نرود آن هیچ پیش نخواهد رفت.
حاجی معین التجار- این قانون را بطور عموم بنده عقیده ندارم زیرا که در بعضی موارد موقع اجرا ندارد.
آقا میرزا ابوالحسن خان – این قانون برای فرمانفرمایی ولایات و ایالات خیلی لازم است بجهت اینکه بنده این مفسده را در زمان حکومت صاحب دیوان در فارس مشاهده کردم چون ملاک بود از بابت نان خیلی ضررها بمردم وارد آمد بعقیده من در حق آنها صحیح است (بعضی تصدیق کردند).
احسن الدوله – ملک داشتن و نداشتن مناط در ظلم کردن و نکردن نیست چنانچه در چهار سال قبل نظام‌السلطنه آمد بآذربایجان هیچ ملک نداشت آتشی افروخت که هنوز هم شراره اش در آذربایجان باقیست این تقصیر خودمانست اگر اتحاد باشد حاکم کاری نمی‌تواند بکند اگر اهل آذربایجان در آنوقت مثل حالا متحد بودنداو نمی‌توانست یک تخم مرغ از تمام آذربایجان فایده ببرد یعنی تعدی نماید. پس باید قانون نوشت و همگی متحد باشیم که کسی نتواند ظلم بکند.
آقا سید حسین – مقصود از این قانون در حکام کل و فرمان فرمایانست امروز بمقتضای وقت برای آنها باید قانون را نوشت اگر بعدها مقتضی باشد بطور تعمیم تا حکام جزء و مباشرین حکومت را هم دارا باشد چه ضرر دارد.
آقا سید حسن تقی زاده – یک قانونی که در تمام صور نفع داشته باشد و در هیچ موضوعی ضرری متصور نشود میان دو ملیون مواد قانونی نادر است در عالم لابد یکفرد ضرر خواهد داشت قانون باید نوعیت و اغلبیت داشته باشد پس نمی‌شود بیکی دو مثال گفت این قانون خوب نیست این قانون خوبست میگوییم در آن موارد بتدریج و مقتضای وقت اجراء بشود یا مواردی که باید مستثنی کرد استثنا می‌کنیم.
رئیس- هر مطلبیکه اول صحبت بشود اطراف او ملاحظه نشده است بنظر اولی خوب می‌آید ولی وقتیکه طرح شد معلوم می‌شود نظرهای دیگر هم هست پس تعجیل نباید کرد و قدری تأمل و فکر بکنید جهات او ملاحظه بشود آنوقت مذاکراه وضع بشود.
آقا حسن تقی زاده – پس خوب است کمیسیونی برای اصلاح آن مقرر بشود.