مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه و متمم آن |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۱۶ امرداد ۱۲۸۶ نشست ۱۳۴
مذاکرات روز پنجشنبه ۲۸ جمادی الثانی ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۲۶ را آقا سید محمد تقی قرائت کردند.
لایحه از طرف وزارت داخله رسیده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- شرحی که در خصوص خالصه و تفاوت عملی که نصرةالمالک و صدیق الدوله متقبل شده ند واصل موجب استحضار گردید بطوریکه مجلس متذکر هستند چند فقره را که لازم است در خیر و نفع دولت و ملت ملحوظ گردد لایحه در این خصوص بجناب اقبال الدوله داده شده که از روی تحقیق جواب صریح بدهند اگر تا امشب جواب نرسید تا فردا جواب تحقیقی داده خواهد شد و بمجلس مقدس ایفاد می‌گردد.
رئیس التجار – شخص محترمی که اسمش را در کمیسیون گفته‌ام حاضر است که امسال سه هزار خروار جنس علاوه بدهد و خواهش کرده است که اسمش قبل از اختتام عمل محفوظ باشد و در حقیقت این مسئله مثل این است که خود بنده بخواهم.
وثوق الدوله – بلی امروز رئیس التجار این مسئله را اظهار داشتند چون مطلب اهمیت داشت گفتیم امروز فردا صبر می‌نماییم آنشخص هم باید قبل از وقت معرفی شود البته کمیسیون هم بضرر دولت راضی نخواهد شد.
رئیس- گویا این مطلب تمام شد.
وثوق الدوله – یا آقایان وکلا تصویب می‌نمایند که در صورتی که این تفاوت را این شخص قبول نمود بدهد و صدیق الدوله و نصرةالممالک هزار خروار علاوه می‌دادند هر کدام انفع باشد قبول کنیم. لایحه از طرف شاهزاده سلیمان میرزا و یحیی میرزا رسیده بود قرائت شد قریب باین مضمون:
- خدمت آقای رئیس دارالشورای ملی زحمت می‌دهند
- از قراری که مسموع شد روز سه شنبه گذشته بعضی از وکلای دارالشورای ملی اظهار داشته‌اند که این بندگان در شب دوشنبه مابین مطالبی که از راه خیرخواهی بعموم مردم عرض کرده‌ایم نسبت به آقایان وکلا بی ادبی شده است و مابین عرایضمان بعضی مطالب شنیده‌اند که بعقیده آنها در جزو سیئات کبیر محسوب می‌شود در مقام مدافعه بتوسط عالی بعموم وکلاء عرض می‌کنیم که این بندگان بشهادت هیئت نظارت بهیچوجه من الوجوه اطاله لسان نسبت بوکلا دارالشوری نکرده‌ایم و کمال شرف و افتخار را داریم از اینکه وکلای مجلس این بندگان را شرافت داده و در تحت استنطاق می‌خواهند وارد کنند. چقدر برای ملتی شرف وافتخار است که پارلمنتش بامور عدلیه مملکتی دخل و تصرف می‌نماید و در مملکتی که هنوز قانون بمحل اجری گذاشته نشده است بمجازات آن می‌پردازد. و باز کمال افتخار داریم از اینکه ساعتی در حضور وکلا می‌توانیم بطور دلخواه عرایض خودمان را عرض کنیم و شاید بعضی از وظایف آنها را معروض داریم زیرا بدبختانه بعضی از آقایان وکلا اضطراراً بهیچوجه بوظایف خودشان عمل نمی‌کنند و گذرانیدن وقت را یکی از محسنات دارالشورای میدانند.
- کمال شرف را داریم از اینکه ملت پس از آنکه مجازات خائنین را داد و دست تعدی ظالمین را از سر این رعایای فلک زده کوتاه کرد و قوانین لازمه برای اجرای قوانین الهی نوشت، اصول امور ادارات را مرتب نمود. وزارتخانها را ترتیب داد و مردمانی را که خونهای ناحق ریختند بمجازات قانونی رسانید فقر و مسکنت این ملت را رفع نمود و اشکهای خونین مظلومان را باب شفقت و عدالت شست و شو داد و این دل گرفته ایرانیان را بواسطه اجرای قوانین شاد نمود. دیگر مجلس کاری ندارد و نباید بامری رسیدگی نماید مگر بجزئیات امور عدلیه مملکتی و مابین کلماتیکه این بندگان یک ساعت برای خیرخواهی ملت عرض کرده‌ایم دو سه کلمه خودشان اختراع نمایند و مجازات آن کلمات اختراعی را بخواهند چرا بیجهة وقت حجج اسلام کثرالله امثالهم را تلف می‌نمایید. آخر ای وکلای دارالشورای ملی چرا از وجود این اشخاص بزرگ تاریخی دنیا منتفع نمی‌شوید چرا تا وقت است قوانین لازمه را نمی‌نویسید شما را بخدا ووجدان و شرافتمان قسم می‌دهیم بیشتر از این مسامحه در امور نکنید و این ملت واژگون بخت را بیشتر از این سرگردان نگذارید.
- شیرازه امورات از هم پاشید. دشمنان خارجی از اطراف وطن مقدس را احاطه نمودند داخله مملکت بواسطه ظلم مغشوش تر از سابق است باسم اینکه مجلس مقدس حکم کرده است حکام در اطراف ظلم را چندین مقابل از سابق زیادتر کرده‌اند اگر این بندگان باید مجازات شویم و یا اینکه برای حرفهای نزدنی در تحت محاکمه درآییم محاکمه شده به مجازات خواهیم رسید ولیکن عاجزانه تمنا می‌نماییم که قانون اساسی را در تحت مذاکره بیاورید و بیشتر از این ملت را سرگردان نگذارید چون بیشتر از این نمی‌توان وقت عزیز وکلای محترم را تلف کرد لهذا در پایان این عریضه وقت را غنیمت دانسته و تمنا می‌نماییم که زودتر این مجلس استنطاق را فراهم نمایند.
- تا سیه روی شود هر که در او غش باشد
- و بدین وسیله تجدید احترامات فائقه می‌نماییم.
- تا سیه روی شود هر که در او غش باشد
- یحیی و سلیمان.
آقا سید محمد تقی – این لایحه نوابان خیلی بموقع وایراداتی که کرده‌اند صحیح است و اغلب مطالبی که اظهار شده مطالبی است که خود ما عنوان می‌کنیم اما این که گفتند که ما نسبت رشوه گرفتن بوکلای عظام نداده‌ایم رفع اشتباهی است و همین قدر ما را کافی است اما این که گفته‌اند هر چه زودتر محاکمه بمیان آید. تا سیه روی شود هر که در او غش باشد. مطلبی است صحیح البته باید محاکمه شود تا مطالب روشن شود.
آقا میرزا سید علینقی – گویا غرض حضرات اعتذار بوده است.
آقا سیدمحمد تقی – مقصود اعتذار نبوده بلکه محاکمه خواسته‌اند.
آقا شیخ حسین – مال مردم و خون خلایق را خداوند حرام کرده حضرات چون خودشان را از اهل تدین و تمدن میدانند عرض می‌کنم که دول متمدنه میگویند هر اجماعی خوب است مگر اجماعاتی که از آن ضرری مترتب گردد ما قانونی وضع کردیم که وزیری را که معین می‌کند مادامیکه سلب اطمینان مجلس از او نشده باشد بحال خود باقیست نه اینکه هر کسی اجماع نماید که ما فلان وزیر را نمی‌خواهیم فردا خواهند گفت فلان شخص را نمی‌خواهیم خوب است قانونی وضع شود که این طور اشخاص در این اجماعات چنین نطقها را نکنند.
آقا میرزا حسین شهیدی – ما بهر صورت در محاکمه حاضرم اگر در کمیسیون میگویند حاضریم چنانچه درعدلیه هم باشد حاضریم.
حاج سید نصرالله – بعد از آنکه مردم جمعی را طرف اعتماد خود دانستند که در امور آنها ناظر باشند و اصلاح نمایند مادامیکه از آن هیئت ملت سلب اطمینانشان نشده باشد چند نفری نمی‌توانند پاره عنوانات اظهار نماید و در کارهای آنها دخالت کنند حال این مطالبی که اظهار شده باید تحقیق شود اما اینکه بعضی تکالیف مجلس را معین کرده‌اند آنها حق اجبار ندارند چنانچه مطلبی داشته باشند باید اخطار نمایند مطالبی که در این لایحه نوشته شده هر گاه از راه اخطار است عیبی ندارد ولی حق اجبار ندارند درخصوص نسبتهایی که داده شده و آنها میگویند ما نگفته‌ایم من نمیدانم اگر کسی نشنیده است که هیچ والا باید تعقیب شود.
حسام الاسلام – آنها می‌گفتند تسامح می‌کنند چون در اینجا حاضرند می‌بینند ولی سایرین که درجاهای دیگر هستند اطلاع ندارند.
حاج سید نصرالله – نسبت تسامح ردیف خیانت است هر کس در این مجلس تسامح نماید بوظیفه خود عمل نکرده.
آقا سید جعفر- همه میدانید که ما در اینجا نشسته‌ایم و حال آنکه باید جد و جهد کنیم و همین طور وقت ما می‌گذرد.
حاج سید نصرالله – پاره تسامح در مقدمات است و پاره دراصل عمل است این مطلب باید معلوم شود.
وثوق الدوله – مطلبی که در روزنامه نوشته شده بود همین قدر است که ما وکلای امین کافی نداریم و همین لایحه هم که نوشته شده مشعر بر همین مطلب است که وکلا قصور در کار دارند عقیده بنده این استکه این مطلب تعقیب شود.
آقا میرزا حسین شهیدی – اگر این مطلب تعقیب نشود اسباب خواهد شد که ما را هر روزه دچار اشکالی نماید.
دکتر ولی الله خان – پریروز بعد از ختم مجلس بنده بودم نشنیدم که چنین نسبتی بآقایان بدهند ولی در روزنامه دیدم که نوشته است ما وکلای امین نداریم دارالشورای ما جدید است و در سایر جاها از این اتفاقات واقع می‌شود و روزنامه نگاران در سایر جاها هم همه وقت این طور مطالب را در حق وکلا می‌نویسند مثل اینکه امسال در یکی از روزنامجات فرانسه نوشته بودند که امسال وکلای پارلمان کاری نکردند جز اینکه حقوق خود را زیاد کردند. و حال آنکه کارهای زیاد در آن دوره سال کردند.
حاج سید نصرالله – اعتقاد بنده این است که این مردم را طرف اعتماد خود قرار داده‌اند حالا این چند نفر را نمی‌رسد که بعضی نسبتها را بدهند اگر دادند باید فرد فرد آنها را دفع نمایند.
دکتر ولی الله خان – وکیلی در فرانسه با پاپ راه داشت کاغذی از او بدست آوردند و کار را پیش بردند پس نباید جمعی نسبتی دادند تعقیب کرد.
آقا میرزا فضلعلی آقا – این اشخاص چیزی گفته‌اند و روزنامه نگار هم چیزی شنیده و نوشته اگر از وکلا کسی هست که طرف بشود خیلی خوب و همچنین در سایر مردم هستند اشخاصی که مدعی اینها واقع شوند اینهم معلوم شود والا بهمین مذاکرات وعذریکه خواسته‌اند کفایت می‌نمایند.
آقا شیخ حسین – این دو شاهزاده گفتند که ما این حرف را نزده‌ایم و این آقازاده خودم گفتند دارالشورای ما جدید است ولی من می‌گویم قانون اسلام ما قدیم است و باید بموقع اجری گذاشته شود و عقیده شخصی بنده هم در این باب این است که گذشته است ولی بعد از ازن باید قانونی وضع شود که کسی حق نداشته باشد اینطور نطقها کرده و مجلس را مشغول دارد.
وکیل الرعایا- این شخص از روی فکر نوشته است و ما وقت نداشتیم که فکر کنیم این مرد نوشته است که من نگفته‌ام آنهاییکه نسبت را بمن داده‌اند ثابت نمایند وانگهی در سایر مطالب هم ببینید آنها حق اخطار دارند یا خیر بعقیده بنده حق اخطار دارند (جمعی گفتند حق اخطار دارند).
وزیر مالیه – در خصوص بانک مقدمات آن و لزومش را مکرر گفته‌ام اگر باز هم لازم است عرض نمایم یا شروع باصل مطلب شود پریشب درخصوص مدیریکه لازم است گفتگو شد که قبل از تأسیس خواسته شود؟ (گفتند عیبی ندارد).
حسن علیخان – از کدام مملکت خواسته‌اید.
حاج میرزا آقا – اگر از طایفه زردشتیها باشد بهتر است.
وزیر مالیه – این مسئله بانک خیل مهم استکه باید با نهایت جمعیت حواس دقت کنیم تا نتیجه بگیریم آن روز صحبت شد گفتیم که بجهت اینکار یکنفر عالم لازم است و خود این عمل هم خیلی مربوط بمالیه است آن روز بعد از مذاکرات لزوم آن راهمه تصویب کردند معلوم است هر کسی را که بسمت معملی خواستیم نهایت دقت در باره او بعمل می‌آید که مفسده بر آن مترتب نشود.
حاج امام جمعه – اول در فکر مملکت باشید ببینید مملکتی باقی می‌ماند آن وقت ترتیب بانک را بدهید.
وکیل التجار – بنده می‌خواستم بدواً عرض کنم که اگر کسی بپرسد که ما اینجا چه می‌کنیم و چه اقدامی کره‌ایم چه خواهیم گفت تاکنون یکی از ادارات ما مرتب نشده هر مطلب جزئی را که بیک جایی رجوع کنیم با این اوضاع همین طور مهمل و کارها در هم می‌ماند.
رئیس- مقصود این است تلگرافی که رسیده قرائت شود و عقیده بنده بر این استکه این تلگراف راجع باشد به پریروز امروزه از تلگرافخانه خبری تازه نرسیده
(تلگراف ارومیه بلی بر تعدیات و تجاوز عشایر و وقوع نهب و قتل قرائت شد خیلی موجب رقت حضار گردید.)
مستشارالدوله – این دو محلی که اسم برده شده یکی طرف مغرب است یکی طرف مشرق از اینکه فهمیده می‌شود نصف دایره شمالی را تصرف کرده‌اند و قتل وغارت زیاد نموده‌اند تلگرافی از امامقلی میرزا رسیده بود و بتوسط تلگراف حضرت اشرف را خواستیم که شهر بیایند و اقدامات فوری بشود بعد معلوم شد در این موقع اقدامات لازمه بعمل آمده و خیلی تلگرافها شده سوارها و سرکرده‌ها و سرتیپها وغیره را هم اطلاع داده‌اند گویا باعث تجری هم همان عشایر داخلی بوده‌اند ولی اطمینان آنها هم بعشایر آنها است اگر این اقدامات امروزه چند روز قبل می‌شد این طورها نمی‌شد دولت همین قدر گفت بوسائل پلتیکی که دوستی دولتین برقرار بماند رفع گردد ولی ملت باید بتواریخ سابق رجوع کند و فتوحات و جلادتهای پیشینیان از اجداد خود را ببینند و بدانند که مایه پیشرفت امور در دنیا بسته بیک همت راسخی است که از پیش آمد مهلکه خائف نباشند و با چنین اهمیتی نمونه از اسلاف خود را در مواقع آتیه بعالمیان نشان بدهند.
احسن الدوله – ما بضعف قلب مبتلا هستیم هر صحبتی که می‌شود گریه می‌کنیم مرد نباید گریه کند از گریه کار پیشرفت حاصل نخواهد کرد باید مردانه اقدام کرده الان بیست روز است این اخبار از ارومیه رسیده است و هیچ اقدامی نشده هر چه در اینجا وکلا از وزارت داخله توضیح بخواهند جواب داده می‌شود که اقدامات پولتیکی شده است ما نمیدانیم که این اقدامات پولتیکی سیاسی که در پرده است چیست. چرا نباید معاون وزارت داخله همه روزه در اینجا حاضر باشد تا ببینیم چه اقدام کرده‌اند.
حسام الاسلام – این مملکت که معشوقه ما است دارای جسم است و بیک جان جسمش خاکی است جانش اسلامی دو هیئت باید باشد که این معشوقه را حفظ کنند یکی هیئت وکلا که باید این مملکت راآرایش کنند و یکی هیئت وزرا که ضامن حفظ آن هستند هر وقتی که از اطراف خبر می‌رسد که پای این معشوقه را می‌خواهند قطع کنند ما باید از وزرا جداً حفظ آنرا بخواهیم که نگذارند ما باید معلوم کنیم که از این تلگرافات چه فایده حاصل شده تا تکلیف معلوم شود اگر نمی‌توانند استعفا بدهند.
حاج امام جمعه – ۱۸ این ماه تلگرافی از ارومیه رسید که ما راپورتی باتابک داده‌ایم بگیرید ببینید ترتیب ارومیه چیست تاکنون هیچ اقدامی در آسایش و راحتی آنها نکرده‌اند باز همان داد و فریاد بود که می‌کنند ما قدری دلداری دادیم جواب می‌دهند از دلداری دادن حفظ مملکت نمیشودمن حالا می‌خواهم بدانم از آن روز که اخطار شده است چه اقدامی کرده‌اند حالا هم اگر صبر کنیم خواهند گفت اقدامات مجدانه شد اینها بکار نخواهد خورد.
حسام الاسلام – من می‌گویم این قشون که در آنجا هست چرا جلوگیری نمی‌کند.
حاج امام جمعه – این حرف را نزنید سبب این است که اغلب قشون آنجا سنی است و رعیت هم آنطور که باید تمکین نمی‌کند از این طرف وزرا هم اهمال می‌کنند حال دول همجوار هم معلوم است اینهمه بلاها بواسطه یکنفر رعیت آمریکائیست که کشته شد و باعث اینکار هم عشایر بوده‌اند.
وکیل التجار – وقتیکه دولت روس با ژاپن جنگ داشت امپراطور شخصا می‌آمد میانه عسکر و اردوئی که مهیا برای جنگ شده بودند آنها را ترغیب و تحریص می‌کرد اما وزرا ما رفتند در دو فرسخی و هر کس عرضی دارد باید برود آنجا آنهم دست رسی ندارد در اینموقع باید وزرا و سردارها و وکلا در یکجا جمع باشند و مشورت نمایند دیگر اینکه باین سردارها باید گفت که شما سالها از خاک این مملکت متنعم شده‌اید و از مال ملت و دولت خورده‌اید آیا در این موقع چه اقدام کرده‌اید از مأمور شدن فرمانفرما و رفتن او بتنهای چه حاصل باید از پشت سر باو مدد و کمک رساند یا نه؟
آقا میرزا محمود خوانساری- ما اگر از حالا تا ده ساعت دیگر در اینخصوص گفتگو کنیم فایده ندارد بحال آذربایجان. باید ببینیم وزراء چه اقدامی کرده‌اند دو نفر وزیر اینجا حضور دارند.
وزیر علوم – شما چند نفروزیر مسئول دارید ولی معنی مسئولیت را نمیدانیم چیست این خبر ارومیه در چهل روز قبل مذاکره شده و گفته شده بود باینکه بیش از این نمی‌شود تحمل کرد بالاخره گفتند که وزراء مسئول هستند باید اقدام نمایند بصواب دید همان وکلای آذربایجان قرار شد که فرمانفرما برود در آن اوقات وقعه اردبیل هم در پیش بود این اظهار هم از طرف وکلا شده وزرا هم پسندیدند حتی رای گرفته شد اکثریت آراء برفتن فرمانفرما شد و قبل از اینکه وزرا در اینخصوص فکری نمایند خود فرمانفرما اظهار داشتکه هفتاد هزار تومان باید بدهند آنهم از مالیات قبول نمی‌کرد با این شرایط و قیود در این بین از انجمن ملی تبریز تلگراف رسید که فرمانفرما نباید بیاید و اگر بیاید او را راه نمی‌دهیم و چه و چه در این هنگام هم وزراء معنی مسئولیت را فراموش کرده‌اند و هم وکلا و در این بین چند دفعه مذاکره حکومت آذربایجان شد چند نفر را اسم برده‌اند که صلاحیت دارند فرمانفرما، علاء الدوله، سپهدار هر یک از اینها را یک عیبی گرتفه‌اند باز فرمانفرما را صلاح دانسته‌اند تا اینکه این خبر ساوجبلاغ رسد برئیس قشون آذربایجان گفته شد که افواج حاضر بشود گفتکه خبر داده‌اند حاضر نمی‌شود پول می‌خواهند تا اینکه این خبر ارومیه رسید همینطور که حاج امام جمعه گفتند اکثر آنها سنی هستند و خودشان مشغول قتل وغارت می‌باشند در اینصورت چطور جلوگیری از دشمن می‌نمایند دولت عثمانی تا حال چنین اقدامی نکرده بوده که اینطور فتنه برپا شود حال بهانه عشایر ما را بهم انداخته محرک شده خودش هم اقدام کرد پس باید کاری کرد که درست از همه جا جلوگیری شود و از این طرف هم دولت سفرا را دید تلگرافات بجاهای لازم شده که بقانون بین الدول گفتگو شودو اقدامات داخلی نیز آنچه که فعلا لازم بود نمودند فرمانفرما که بحکومت و ریاست قشونی با یکنفر سردار و سوار از اینجا حرکت می‌کند جهانشاه خان از خمسه وافواج قزوین و سایر جاهای دیگر هم مامور شدند که بروند امروز هم حکم شده که قوای محلی ارومیه هم جمع شوند و مشغول مدافعه باشند از قراچه داغ هم ایل چلیپانلو می‌روند آنجا هم که عسکر حاضر دارد از اینطرف هم که اقدامات سیاسی شده و می‌شود حالا در عوض این اقداماتیکه وکلا باید بما قوه بدهند اتصالا تکلیف استعفا می‌کنند و بخیالشان که امروزه وزارت یک آش دهن سوزی است در این حالت انقلاب و هیجان مملکت که شب و روز آرام و قرار از ما مسلوب است چرا بقول عوام این آش دهن‌سوز را دو دستی گرفته می‌خوریم بجهة این استکه نگویند شما در زمان راحتی و نعمت وزارت می‌کردید و حال که زمان سختی و شدت است استعفا می‌دهید وانگهی آخر ما هم افراد این ملت هستیم تکلیف وطنی ما استکه حاضر باشیم واقدام کنیم و خدمت بوطن نماییم تا این مذاکرات را بنماییم و با هم در مقام بحث و جدل برآییم کار از دست رفته و ما راه را از چاه تمیز نمی‌دهیم فکر اینرا باید کرد که این سوارها و قشون که حال در آنجا جمع می‌شوند و کار عقب پیدا کرد پول لازم دارد فکر آنرا باید کرد سرکرده‌ها هر کدام عذر می‌آورند از مجلس هم که غیر از چماق استعفاء چیزی شنیده نمی‌شود اگر استعفای ما مثل گوش میرزا موسی مملکت را اصلاح می‌نماید ما هم حاضریم که استعفا بدهیم شاید در همین خایل هم باشیم در اینجا میگویندکه چرا اقدام فوری نمی‌کنید اقدام فوری اسباب لازم دارد کو راه آهن ما کو پول کو سایر لوازمات تا اقدام فوری شود.
حسام الاسلام – اینها که شما گفتید عذر است وزیر اعتذار غیر از وزیر کار است ما از شما کار می‌خواهیم.
آقا سید محمد جعفر- من امروز بر حسب وظیفه ودین اسلامیت خود باید جواب شما را بگویم مثلا شعاع‌السلطنه چه حق دارد که یکصد و پنجاه هزار تومان مواجب می‌گیرد و همچنین سایرین هر کدام آنهمه می‌برند می‌خورند پارک می‌سازند میل و مجسمه می‌خرند اینها مال کیست واز کجا آمده ما میدانیم شما خیلی آدم زرنگ و باعلم هستید ولی بالله شماها تمام این کارها را برای این می‌کنید که مردم بتنگ بیایند و راضی باستبداد بشوند میگویید پول نداریم شما پول ندارید ما داریم خزینه دولت را کی برده است مالیات را که زیادتر کرده‌اید گمرک را که افزوده نموده‌اید اینها کجا می‌رود و چه می‌شود کمتر میل بخرید خدا میداند که من خودم حاضرم با شماها جهاد کنم.
وزیر علوم – همه اینها صحیح است هیچکس حرفی ندارد واول مصدق بنده هستم ولی من می‌گویم این کارها پول لازم دارد شما میگویید پول را شما برده‌اید بیایید استنطاق کنید که پیش هر کس هست بگیرید حال امروزه که کسی از شما پول نمی‌خواهد ولی میگوییم واقعا چنین نیست که ما کوتاهی داریم و راضی باینطورها هستیم بلکه کار علل دارد و این علل هم از سنین عدیده فراهم آمده.
آقا سید محمد جعفر- شما امروز باید مثل صدر اسلام رفتار نمایید شما هم از افرادملت هستید باید خودتا حاضر شوید پول رازم است بدهید جهاد است بکنید از نشستن در پارک و کس را بخود راه ندادن کار درست نمی‌شود.
حاج سید نصرالله – در اینجا یک سئوالی از وزیر مالیه دارم شنیدم با این بی پولی که مبلغ سی و پنجهزار تومان مخارج قهوه خانه و نهارخانه را اضافه کرده برات صادر کردند حواله داده‌اند بوزیر مالیه و دویست هزار تومان هم برای مسافرت به پشت کوه اینها صحیح است.
وزیر مالیه – هنوز نداده‌اند ولی مذاکره نشده واز بابت پشتکوه اطلاع ندارم.
وکیل الرعایا – فرمایشات وزیر علوم تنها صحیح است ولی یک اشتباه شده و آن این است که فرق است مابین وزیریکه شش ماه است وزیر مسئول شده با وزیریکه سالها است خون ملت و ثروت این مملکت را خورده و برده باید اول آن شخص جلوی گلوله بیفتد والا باید او را تکه تکه کرده عوض گلوله جلوی دشمن انداخت.
آقا سید حسن تقی زاده – بین وزرا وملت در سابق بعد بین المشرقین بود آنچه بود تمام این پرده بود و ملت صد یک آنها را نمی‌دانستند ولی بعد از مشروطیت یک اندازه اصلاحی در کار شده وملت بعضی چیزها را فهمیده‌اند حال بعضی از دولتیان هستند که مثل سابق میگویند ملت هیچ حقی ندارند و بعضی هم از ملت هست که میگویند دولت هیچ حقی ندارد این هر دو غلط و راجع بسوابق ایام است و همین افراط و تفریط بود که باعث این خرابیها شده واینهم که هر چه بگویند واعتذار بخواهند نمی‌توان گفت که وزراء بحدی خوب هستند که مجلس هم حق اعنراض بآنها ندارد بلی در این خصوص اقدامات نمودند اما در سایر دول اینطور اتفاقات که روی می‌دهد فورا خود وزیران مطلب را می‌آورند درمجلس اما اینجا باید از طرف مجلس اخطار شود و آنهم بعد از یازده روز اقدامات شده صحیح است ما باید از سوء ظن خود بوزرا بکاهیم اما آنها هم اگر می‌خواهند که مردم حرفی نگویند باید کاری کنند که چشم را کور کنند تا نبینند که زبان بگوید والا از زبان بریدن کار درست نمی‌شود بلکه چشم آخر خواهد دید و ما باید آن سوء‌ظن سابق را کنار گذاشته بشدت از وزرا کار بخواهیم و آنها هم باید بما کار ارائه نمایند.
وزیر علوم – هنر ما منوط بکار خواستن مجلس است البته مجلس هر قدر بیشتر بخواهد ما هم بیشتر اقدام خواهیم کرد اما معلوم است پیشرفت هر اقدامی موکول و منوز بجمعیت اسباب آنکار است امروز هم همه میدانیم اسباب مهیا نیست و بالعکس موانع هم از برای پیشرفت کار حاصل است البته در یک دو سال دیگر هر کس جای ما باشد یا شاید ما خودمان باشیم بیقین پیشرفت کار دو برابر خواهد بود حالا عجالته باید کاری کرد که موانع مرتفع شود آن وقت ما هم ثابت می‌کنیم که یکدرجه بیشتر از قوه خوامان اقدام کرده‌ایم.
وکیل التجار – در مسامحه همینقدر کافی است که در چنین روزی که نواب و معاون هر یک از وزارتخانها باید در اینجا حاضر باشند و گفتگو نمایند شما از طرف وزارت داخله و وزارت جنگ وکالت می‌کنید.
وزیر علوم – چه ضرر دارد؟
احسن الدوله – در این مدت یک دینار به سرباز و سوار آذربایجان نرسیده آیا ببینیم پولی حواله کرده‌اند و داده شده با آنکه حواله نکرده‌اند البته سرباز وسوار پول می‌خواهد پول بید بآنها داد و بهر کار مشکلی واداشت.
وزیر مالیه – در این موقع پول داده نشود در چه موقعی داده خواهد شد با وجود آنکه ارباب حقوق در اینجا متصل مطالبه می‌کنند گفتم این مخارج مقدم است و هر قدر لازم است اطلاع بدهند تا حواله بدهیم و حواله هم داده شد.
آقا سید حسین – قاضی فتاح با آن تقصیرات که سابق داشت واینجا حبس بود میگویند مرخص شده در روز پنجشنبه می‌رود و حال آنه بواسطه شرارت در اینجا توقیف شده بود.
وزیر علوم – اگر ما مصلحت بدانیم چه باید کرد اگر وزیر داخله اذن داده است وزیر مسئول است برود قول او متبع است.
آقا سید حسین – اقداماتی که از قوه فعلا برنمی‌آید نمی‌خواهیم ولی همان استعداداتی که در مورد سالارالدوله مهیا شد همان استعداد را در همین جا هم مهیا کنند.
وزیر علوم – مسئله کرمانشاه و نزدیک بودن ایل کلهر و سایر ایلات غیر از مسئله ارومیه است و در اینجا دو نظر است یکدشمن داخلی است با نظرات دیگری که نمی‌شود گفت.
آقا سید حسین – مذاکره شد که حسین قلیخان و داود خان هم بروند چطور شد آیا بآنها اطلاع دادند یا خیر؟
وزیر علوم – اینهم امروز صلاح نیست.
آقا میرزا محمود- ما باید امروز کاری بکنیم که چاره ارومیه بشود بعضی از وکلا گله گزاری کردند و بعضی اعتراضات از سوابق گفتند بعقیده بنده این فوج قزوین هم بدرد نمی‌خورد.
مستشارالدوله – فوج خوی الساعه قرار شد برود سوار قراباغ تا چند ساعت خواهند رفت سوار چلیپانلو تا چهار روز می‌رسند ینها که جمع شدند دشمن باین قدر نمی‌تواند جسارت ورزد آقا خان هم در آنجا هست امروز بر رسید خودش مشغول مدافعه است غرض از عرایض بنده این بود که اگر محرک خارجی هم در میان هست دست طمع بشوید.
وزیر علوم – در اینموقع لازم است بعضی عرایض را اظهار نمایم سابق بر این هر وزیری که روی کار می‌آمد چند روزی مشغول کار بوده بعد تا وقتی که معزول می‌شد باید مدافعه با اشخاصی که از پیش مصدر کار بودند واز برای او اسباب چینی می‌کردند بکند اما حالا وزرا از دو طرف باید مشغول مدافعه باشند یکجا مدافعه سابقه یک جا مدافعه از سوء ظنی که نسبت بآنها هست در این شهر انجمنهای متعدد تشکیل داده شد هر یک بعنوانات مختلف در کار سیاسی مملکت دخالت می‌کنند ما مجبوریم که در هر انجمنی یک نفر دو نفر داشته باشیم که از میزان خیالات آنها مسبوق شویم می‌پرسم اجزاء انجمن چه حق دارند که در کار سیاسی دخالت کرده کاغذ بنویسند و فشار بیاورند نزدیک است مجلس شورای ملی در میانهگم شود انجمن خیلی خوب است منکر حسن او هم نیستیم و از لوازم مجلس است ولی انجمن باید وظیفه مخصوصی داشته باشد ترویج صنایع نماید تاسیس مدارس ومکاتب کند نه اینکه در امورات سیاسی حکومت دخالت نماید غرض اعتراض نیست مقصود این است که باید این اختلاف را کنار گذاشت با هیئت وزرا باتفاق مشغول اصلاح کار باشید آن هم هر روزه یک مقداری و البته تا تمام امور مملکت اصلاح شود طول خواهد کشید چنانچه دولت ژاپون با آن جمعیت اسباب چهل سال طول کشید در اینجا هم مسلما طول خواهد کشید.
حسام الاسلام – مقصود مدافعه و معارضه نیست بلکه مذاکره است ملت بما فشار می‌آورند ما هم بشما فشار می‌آوریم آن مدافعه اولی را بگویید تا رفع کنیم.
وزیر علوم – همه شماها آن مدافعه را از همه بهتر میدانید.
حاج امام جمعه – گمان می‌کنم باید اغلب اوقات ما بمدافعه بگذرد هر وقت شما در اینجا میایید هر مطلبی که اظهار می‌شود باید مدافعه کرد اصل مطلب هم از میان می‌رود اگر بگوییم که خیلی خوب کار می‌کنید می‌بینیم هیچ کاری پیشرفت حاصل نمی‌کند. در مسئله فرمانفرما حق بجانب شما است که در آنروز از طرف آذربایجان امتناع شد ولی انصاف می‌خواهیم در این مدت از برای حکومت آذربایجان غیر از فرمانفرما کسی را معین کردند و آیا ممکن است بیش از این اقدام نمایید یا خیر اگر بگویید خیر هیچکس تصدیق نخواهد کرد در این مدت یازده روز اگر می‌خواستند می‌توانستند پنجاه هزار لشکر در آنجا حاضر نمایند من امروز خواهش کردم که هر وقت تشریف بیاورید بمجلس مباحثه نفرمایید این مذاکرات فایده ندارد چرا می‌گذاریم شما استعفا بدهید از شما کار می‌خواهیم.
آقا سید محمد تقی – در طی کلمات خودتان از مجلس همراهی خواستید می‌پرسم کدام ارائه طریق را نمودید که ما همراهی نکردیم هر روز معاون شما اینجا حاضر باشد و ارائه طریق نماید تا ما همراهی نماییم.
وکیل التجار- سه ماه است در خصوص رفع اغتشاش طالش نوشته شده سوار پولادلو فعلا در آنج زد و خورد می‌کنند امروز یکی از محارم عمیدالسلطنه می‌گفت که تلگرافی آمده بود که ما حاضر هستیم هر کس برخلاف شما حرفی بزند او را بکشیم.
وزیر علوم – من از این مطلب اطلاعی ندارم واینکه معاون وزارت داخله حاضر نشده بجهة ناخوش بودن او است والا هر روز می‌آمد.
رئیس- خلاصه این گفتگو این شد که آنچه اقدامات از طرف مجلس شده از طرف دولت هم بعمل آمده منتها یک روز عقب تر شد امروز براه نمایی وکلای آذربایجان این کار اتمام پذیرفت این مذاکرات هم برای تشویق وزراست.
وزیر علوم – یکحرف دیگر هم داریم امروز هر دقیقه که این عمل بانک زودتر انجام داده شود لازم است چهار روز دیگر محتاج بپول خواهیم شد.
حاجی سید محمد – عریضه ایست که از طرف شرکاء شرکت عمومی رسیده است یکی از اسباب پیشرفت کار بانک ملی ختم عمل شرکت عمومی است آخر تا کی ملک التجار در سفارت روس بماند مال که دارد مال مردم را بدهد شما بچه اطمینان از مردم پول می‌خواهید.
آقا سیدمهدی – تمام گفتگوی ما این بود که چرا وزرا کار نمی‌کنند چرا کسی نیست که بما بگوید شما چرا کار نمی‌کنید عمل بانک همینطور ماند نظام نامه‌ها همینطور معوق مانده است وکلای وطن‌پرست باید اقدام نمایند چندروزی یک مجلس فوق العاده تشکیل شود و این کارها را اصلاح کنند.
حاجی سید عبدالحسین شهشهانی – اهم تر از هر کاری بانک است و در لزوم آن هیچکس حرفی ندارد ولی انجام کار منوط باتفاق ملت است تا حال از خراسان حرفی نبود ولی حالا بواسطه تفاوت عمل که می‌خواهند بهزار عنوان از آنها بگیرند نزدیک است آشوب شود خصوصا قوچان جواب بدهند به آنها و قدغن فرمایید که آنچه باید تفاوت بدهید چیست.
وزیر مالیه – در مجلس قرار شد که تفاوت عملی که پارسال داده ند امساله هم بدهند تاممیزی صحیح بشود و تفاوت عمل را ما تفاوت مالیه میگوییم یعنی که ازمالیات تفاوت عمل گرفته می‌شد جریمه شود هر چه پارسال داده‌اند امسال هم بدهند امروز ما محتاج بپول هستیم ممیزی تازه هم نمی‌توانیم بکنیم پس باید عجالة بترتیب سابق رفتار کنیم و تفاوت چیزی است که بطور همراهی با مالیات گرفته می‌شود حال اگر با چوب و فلک چیزی گرفته میشده ربطی بتفاوت عمل ندارد.
آقا سید مهدی – من نتیجه می‌خواهم این وکلایی که اطبای مملکت هستند چند نفر از آنها در کمیسیونها حاضر می‌شوند و مابقی از دو ساعت به غروب مانده می‌آیند باید همه از صبح بیایند که کار پیشرفت حاصل کند.
وزیر مالیه – اگر می‌خواهید کار پیش برود اولا باید اتفاقات کلی و جزئی را مانع قرا نداده واختلال حواس نشود ملل متمدنه بهمین ترتیب کار را پیش بردند باید مسامحه یک وزیر یا غیر از آنرا مانع پیشرفت کار قرار ندهند مجلس باید بدون مسامحه کار بکند اوقات هر کاری معین باشد.
حاجی سید محمد – جواب در خصوص عریضه شرکای شرکت عمومی چه شد؟
آقا سید حسین – جواب با وزارت امور خارجه است باید خواست حضورا گفتگو کرد.
وزیر مالیه – الان کارها را معین می‌کنیم و ترتیب الاهم فلاهم امورات مهمه را جلو می‌اندازیم و دیگر مذاکره مطلب علیحده نمی‌شود.
حاجی سید میرزا بابا – قبل از ممیزی میرزا ابوالقاسم خان اصل و فرع مالیات قوچان سی هزار تومان بود بعد از ممیزی ایشان پانزده هزار تومان افزوده شد و حالا بگفته آصف الدوله بیست وسه هزار تومان قرار داده شده است فرمودید از آقا میرزا رضا صورت بگیرد بنده رفتم چهل و پنجهزار تومان صورت بود خدمت سرکار آورده امضا فرمایند تامل فرمودید که باید بیست و سه هزار تومان آصف الدوله افزوده بشود.
رئیس- این مذاکرات یک اندازه خارج از وظیفه مجلس است باید در کمیسیون مالیه گفته بشود.
آقا شیخ حسین – این آقایان آنچه پارسال گرفتند خرج پارک و غیره می‌کردند آیا امسال که باید به درد بی درمان خودمان برسد و یا قبض بگیرند آیا نباید بدهند؟
مجلس ختم شد.