سپهبد علی رزم‌آرا
سپهبد حاجی‌علی رزم آرا در سال ۱۳۲۰ خورشیدی در تهران زاده شد. وی دبستان را در دبستان آلیانس گذرانید و سپس به دبیرستان دارالفنون وارد شد. در سال ۱۲۹۷ رزم‌آرای هفده ساله به مدرسه نظام راه پیدا کرد و پس از دو سال با درجه ستوان دومی به ارتش شاهنشاهی ایران پیوست. در سال ۱۳۰۲ وزارت جنگ شماری از افسران جوان را برای فراگرفتن فنون نظامی به فرانسه به دانشکده سن‌سیر فرستاد. رزم‌آرا رسته پیاده نظام را گذراند و به ایران بازگشت. در سال ۱۳۰۶ با درجه سرگردی به فرماندهی فوج مستقل کرمانشاه گمارده شد. رزم‌آرا در ماموریت‌های جنگی با رشادت‌هایی که نشان داد همواره مورد تشویق فرماندهان قرارگرفت و ۱۳۰۸ به درجه سرهنگ دومی رسید. ۱۳۱۱ همزمان با فرماندهی فوج کرمانشاه، معاونت فرماندهی تیپ لرستان نیز به وی واگذار شد. ۱۳۱۲ با دریافت درجه سرهنگی پیروز به سرکوب شورشیان لرستان شد.
در سال ۱۳۱۴ رزم‌آرا درخواست کرد که به تهران جابجا شود که پذیرفته شد و اداره جغرافیایی ارتش به او سپرده شد. در سال ۱۳۱۸ پس از ۱۹ سال خدمت در ارتش شاهنشاهی، رزم‌آرا به درجه سرتیپی رسید و عضو شورای عالی نظام شد و در همین سال نیز سرپرست واحدهای درسی دانشگاه جنگ شد و تاکتیک و نقشه‌خوانی را به افسران می‌آموخت.
در شهریور ۱۳۲۰ که ایران به اشغال ارتش بریتانیا و شوروری و پس از کناره‌گیری رضا شاه بزرگ از سلطنت در ارتش تعییرات بسیاری پیش‌آمد. سرتیپ رزم‌آرا در سال ۱۳۲۲ به ریاست ستاد ارتش برگزیده شد. در سال ۱۳۲۳ سال‌های بحران کشور در اشغال ارتش‌های بیگانه رزم‌آرا به درجه سرلشکری رسید و دوباره به ریاست ستاد ارتش برگزیده شد. در جریان بخران‌هایی که درکشور به وسیله وابستگان به شوروی بعنی حزب توده در ایران بوجود آورد و جنبش‌های جدایی‌خواهانه‌ای را که استالین در ایران به راه انداخته بود، در کنار شاهنشاه با همه این دسیسه‌ها و دشواری‌ها جنگید.
رزم‌آرا در مجلس شانزدهم به نخست‌وزیری رسید و دنباله گفتگوهای ساعد و دیگر نخست‌وزیران پیشین با شرکت ملی نفت انگلیس و ایران برای بدست‌آوردن درآمد بیشتری از نفت برای اجرای برنامه عمرانی را گرفت.
۵ تیر ۱۳۲۸ به فرمان شاهنشاه سپهبد علی رزم‌آرا به نخست‌وزیری منصوب شد و روز پسین کابینه خود را به پیشگاه شاهنشاه شناساند. در هشتم تیر که روز گفتگو درباره کابینه و برنامه سپهبد رزم‌آرا بود محمد مصدق عربده‌کشان میز را شکست و رزم‌آرا را تهدید به قتل کرد وی گفت :"خدا شاهد است اگر ما را بکشند. پارچه پارچه بکنند، زیربار حکومت این جور اشخاص نمی‌رویم وحدانیت نیت حق خون می‌کنیم، خون می‌کنیم، می‌ریزیم، و کشته می‌شویم (باعصبانیت) اگر شما نظامی هستید من از شما نظامی‌ترم می‌کشم همینجا شما را می‌کشم." [۱]سپهبد رزم‌آرا با کابینه خود وارد مجلس شورای ملی شد و با جنجال نمایندگان روبرو شد. با وجود این اوضاع سپهبد رزم‌آرا کابینه خود را به مجلس شناساند و برنامه خود را نیز به مجلس داد و ۱۳ تیر رای اعتماد با ۹۵ رای موافق از ۱۰۵ رای را بدست آورد.[۲] نشست‌های مجلس بیشتر با حمله نمایندگان جبهه ملی به نخست‌وزیر رزم‌آرا برگزار می شد، با توهین های بسیار مصدق به نخست‌وزیر وی گفت:"..اولا ایشان اینطور فرمودند که بنده نمایندگی از خارجی‌ها دارم که برای مملکت کار کنم بنده خودم وطن پرستی خودم را نشان داده‌ام جناب آقای دکتر شما که ملیون هستید دهات بسیار دارید قراء و قصبات فراوان دارید چکار کردید شما وطن پرست هستید یا من؟ من آدمی هستیم که ۳۰ سال در این مملکت سابقه خدمت دارم..."[۳] محمد مصدق خود و نمایندگان اقلیت را تنها نمایندگان اکثریت ملت ایران نامید و از دولت شوروی و سیاست خارجی آنها ستایش کرد و پافشاری نمود که دولت نباید این لایحه را به مجلس بیاورد مگر اینکه هر امتیازی که به دولت انگلیس داده شود همانند آن نیز به دولت شوروی بایستی داده شود تا موازنه برقرار شود. [۴]
وزیر دارایی در سخنان خود گفت: "...گزارش کمیسیون نفت است که در تاریخ ۱۳۲۹/۹/۱۹ تدوین و به مجلس شورای ملی تقدیم شده‌است که کمیسیون مخصوص نفت که از طرف مجلس شورای ملی در اواخر خرداد ماه برای رسیدگی به لایحه دولت تشکیل شده بود پس از مذاکرات و مطالعات به این نتیجه رسیده که قرارداد الحاقی ساعد ـ گس کافی برای استیفای حقوق ایران نیست لذا مخالفت خود را با آن اظهار می‌دارد. دستور مجلس رسیدگی به این گزارش و این نتیجه بوده‌است و بنده هر قدر در ظرف این چند روز دقت کردم و توجه کردم که بفهمم نسبت به این گزارش از طرف آقایان محترمی که در آنجا نطق فرمودند چه نظری اتخاذ شده‌است متأسفانه هیچ چیز در بیانات ایشان گفته و شنیده نشد جز این مطلب چیزی که بیشتر مورد تعجب بود این بود که آقایان پیشنهادی راجع به ملی شدن صنایع نفت داده بودند و مطابق مرسوم و معمول اگر اظهاراتی راجع به پیشنهاد خود داشتند می‌بایستی موقعی که پیشنهاد طرح و بحث می‌شد اظهار می‌داشتند نه اینکه گزارش کمیسیون را که در دستور مجلس قرار گرفته اصولاً مورد توجه قرار نداده و اظهارات خارج از موضوع راجع به آن بنمایند با توجه به این مقدمه که کلیه اظهاراتی که از طرف ناطقین در اینجا شد اصلاً مربوط به دستور نبود و خارج از دستور و موضوع بود..."[۵]
آخرین پیشنهاد شرکت نفت انگلیس و ایران پیش از ملی کردن نفت [۶]بدین قرار بود: شرکت ۲۵ میلیون پوتد حق سهام بی‌درنگ به ایران می پردازد، پشتیبانی از برنامه عمرانی اول و رفاه مردم ایران تا نیروهای کمونیست بیش از این در ایران رخنه نکنند، و سود بدست آمده برپایه پنجاه / پنجاه تقسیم شود. اعضای جبهه ملی و محمد مصدق سخنرانان علیه قرارداد الحاقی نفت سرانجام کار خود را به انجام رساندند.
سپهبد علی رزم‌آرا نخست‌وزیر دوره شانزدهم قانونگذاری در روز ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ هنگامی که برای شرکت در مجلس ختم آیت‌الله فیض وارد مسجد شاه می‌شد، در مسجد با شلیک سه گلوله از سوی خلیل طهماسبی عضو سازمان فداییان اسلام هدف گلوله قرار گرفت و در دم جان سپرد.[۷] قاتل سپهبد رزم‌آرا در زمان نخست‌وزیری محمد مصدق به عنوان بی‌گناه و قهرمان ملی شناخته شد و از زندان آزاد شد. محمد مصدق خود به دیدار وی در زندان رفت و برای خلیل طهماسبی مقرری مادام‌العمر نیز تعیین شد.[۸]
- ↑ آغاز نخست‌وزیری سپهبد رزم‌آرا با تهدید به قتل به وسیله محمد مصدق مجلس شورای ملی ۸ تیر ۱۳۲۹
- ↑ تصمیم قانونی دایر به‌ابراز رای‌اعتماد به دولت جناب آقای علی رزم‌آرا نخست وزیر
- ↑ بیانات نخست‌وزیر رزم‌آرا و محمد مصدق مجلس شورای ملی ۱۶ شهریور ۱۳۲۹
- ↑ سخنان محمد مصدق نماینده مجلس شورای ملی در ستایش از ارتش اشغالی شوروی در ایران ۳۰ شهریور ۱۳۲۹
- ↑ سخنان وزیر دارایی درباره گزارش کمیسیون نفت و پس گرفتن لایحه قرارداد الحاقی گس - گلشائیان مجلس شورای ملی ۵ دی ۱۳۲۹
- ↑ پیشنهاد دولت انگلیس به هیات مدیره شرکت نفت انگلیس و ایران درباره بهبود لایحه الحاقی نفت ۱۹ بهمن ۱۳۲۹
- ↑ بیانات آقای رئیس دائر با بابر از تاسف از قتل مرحوم رزم آرا مجلس شورای ملی ۱۷ اسفند ۱۳۲۹ نشست ۱۲۶
- ↑ سخنان قنات‌آبادی درباره استاد خلیل طهماسبی قاتل سپهبد رزم‌آرا و آزادی وی مجلس شورای ملی ۲۲ آبان ۱۳۳۱ نشست ۳۸