سعدی (قطعات)/تو آن نکرده‌ای از فعل خیر با من و غیر
| ' | سعدی (قطعات) (تو آن نکرده‌ای از فعل خیر با من و غیر) از سعدی |
' |
تو آن نکرده‌ای از فعل خیر با من و غیر که دست فضل کند دامن امید رها جز آستانه‌ی فضلت که مقصد اممست کجاست در همه عالم وثوق اهل بها متاع خویشتنم در نظر حقیر آمد که پرتوی ندهد پیش آفتاب سها به سمع خواجه رسیدست گویی این معنی که گفت خیر صلوة الکریم اعودها مباش غره به گفتار مادح طماع که دام مکر نهاد از برای صید نصیب امیر ظالم جاهل که خون خلق خورد چگونه عالم و عادل شود به قول خطیب احدا سامع المناجات صمدا کافی المهمات هیچ پوشیده از تو پنهان نیست عالم السر و الخفیات زیر و بالا نمی‌توانم گفت خالق الارض والسموات شکر و حمد تو چون توانم گفت حافظ فی جمع حالات هر دعایی که می‌کند سعدی فاستجب یا مجیب دعوات به سکندر نه ملک ماند و نه مال به فریدون نه تاج ماند و نه تخت بیش از آن کن حساب خود که تو را دیگری در حساب گیرد سخت چو خویشتن نتواند که می‌خورد قاضی ضرورتست که بر دیگران بگیرد سخت که گفت پیرزن از میوه می‌کند پرهیز؟ دروغ گفت که دستش نمی‌رسد به درخت چنین که هست نماند قرار دولت و ملک که هر شبی را بی‌اختلاف روزی هست چو دست دست تو باشد دراز چندان کن که دست دست تو باشد اگر بگردد دست علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد دریغ سود ندارد چو رفت کار از دست به روزگار سلامت سلاح جنگ بساز وگرنه سیل چو بگرفت، سد نشاید بست مرا گویند با دشمن برآویز گرت چالاکی و مردانگی هست کسی بیهوده خون خویشتن ریخت؟ کند هرگز چنین دیوانگی مست؟ تو زر بر کف نمی‌یاری نهادن سپاهی چون نهد سر بر کف دست؟ یکی از بخت کامران بینی دیگری تنگ عیش و کوته‌دست آن در آن چاه خویشتن نفتاد وین برین تخت خویشتن ننشست تاج دولت خدای می‌بخشد هر که را این مقام و رتبت هست لاجرم خلق را به خدمت او کمر بندگی بباید بست به راه راست توانی رسید در مقصود تو راست باش که هر دولتی که هست تو راست تو چوب راست بر آتش دریغ می‌داری کجا به آتش دوزخ برند مردم راست عیب آنان مکن که پیش ملوک پشت خم می‌کنند و بالا راست هر که را بر سماط بنشستی واجب آمد به خدمتش برخاست چون مکافات فضل نتوان کرد عذر بیچارگان بباید خواست گر اهل معرفتی هر چه بنگری خوبست که هر چه دوست کند همچو دوست محبوبست کدام برگ درختست اگر نظر داری که سر صنع الهی برو نه مکتوبست امید خلق برآور چنانکه بتوانی به حکم آنکه تو را هم امید مغفرتست که گر ز پای درآیی بدانی این معنی که دستگیری درماندگان چه مصلحتست هرگز پر طاووس کسی گفت که زشتست؟ یا دیو کسی گفت که رضوان بهشتست؟ نیکی و بدی در گهر خلق سرشتست از نامه نخوانند مگر آنچه نوشتست مرکب از بهر راحتی باشد بنده از اسب خویش در رنجست گوشت قطعا بر استخوانش نیست راست خواهی چو اسب شطرنجست پدرم بنده‌ی قدیم تو بود عمر در بندگی به سر بردست بنده‌زاده که در وجود آمد هم به روی تو دیده بر کردست خدمت دیگری نخواهد کرد که مرا نعمت تو پروردست در چشمت ار حقیر بود صورت فقیر کوته نظر مباش که در سنگ گوهرست کیمخت نافه را که حقیرست و شوخگن قیمت بدان کنند که پر مشک اذفرست کسی گفت عزت به مال اندرست که دنیا و دین را درم یاورست چه مردی کند زور بازوی جاه؟ که بی‌مال، سلطان بی‌لشکرست تهیدست با هیبت و بانگ و نام زن زشتروی نکو چادرست بدان مرغ ماند که بر جسم او پر و ریش بسیار و خود لاغرست دگر کس نگر تا جوابش چه داد به جاهست اگر آدمی سرورست مذلت برد مرد مجهول نام وگر خود به مال آستانش زرست خداوند را جاه باید نه مال وگر مال خواهی به جاه اندرست اگر راست خواهی ز سعدی شنو قناعت از این هر دو نیکوترست دست بر پشت مار مالیدن به تلطف نه کار هشیارست کان بداخلاق بی‌مروت را سنگ بر سر زدن سزاوار است گر سفیهی زبان دراز کند که فلانی به فسق ممتازست فسق ما بی‌بیان یقین نشود و او به اقرار خویش غمازست هرگز به مال و جاه نگردد بزرگ نام بدگوهری که خبث طبیعیش در رگست قارون گرفتمت که شوی در توانگری سگ نیز با قلاده‌ی زرین همان سگست