سعدی/کتاب مواعظ/مفردات
' | مفردات از سعدی |
' |
مفردات سعدی در دیوان اشعار او نیز چاپ شده که بسیاری از مطالب آن با مفردات این قسمت یکی ست |
دانی چه گفتهاند بنی عوف در عرب
نسل بریده به که موالید بیادب
---
خیری که برآیدت به توفیق از دست
در حق کسی کن که درو خیری هست
---
گر سفله به مال و جاه از آزاده بهست
سگ نیز به صید از آدمیزاده بهست
---
کس نیست که مهر تو درو شاید بست
پس پیش تو ناچار کمر باید بست
---
دولت جاوید به طاعت درست
سود مسافر به بضاعت درست
---
گوینده را چه غم که نصیحت قبول نیست
گر نامه رد کنند گناه رسول نیست
---
هر که گوید کلاغ چون بازست
نشنوندش که دیدهها بازست
---
گر راه نمایی همه عالم راهست
ور دست نگیری هه عالم چاهست
---
خواهی که به طبعت همه کس دارد دوست
با هر که در اوفتی چنان باش که اوست
---
اگر بواب و سرهنگان هم از درگه برانندت
ازان بهتر که در پهلوی مجهولی نشانندت
---
این بار نه بانگ چنگ و نای و دهلست
کاین بار شکار شیر و جنگ مغلست
---
از مایهٔ بیسود نیاساید مرد
مار از دم خویش چند بتواند خورد
---
گمان مبر که جهان اعتماد را شاید
که بیعدم نبود هر چه در وجود آید
---
بیچاره که در میان دریا افتاد
مسکین چه کند که دست و پایی نزند
---
توان نان خورد اگر دندان نباشد
مصیبت آن بود که نان نباشد
---
چه کندمالک مختار که فرمان ندهد
چه کند بنده که سر بر خط فرمان ننهد
---
وقتی دل دوستان به جنگ آزارند
چندانکه نه جای آشتی بگذارند
---
گفتم که برآید آبی از چاه امید
افسوس که دلو نیز در چاه افتاد
---
دروغی که حالی دلت خوش کند
به از راستی کت مشوش کند
---
غریب شهر کسان تا نبوده باشد مرد
ازو درست نیاید غم غریبان خورد
---
سلطان که به منزل گدایان آید
گر بر سر بوریا نشیند شاید
---
در طالع من نیست که نزدیک تو باشم
میگویمت از دور دعا گر برسانند
---
نیافرید خدایت به خلق حاجتمند
به شکر نعمت حق در به روی خلق مبند
---
گر ز هفت آسمان گزند آید
راست بر عضو مستمند آید
---
در گرگ نگه مکن که بزغاله برد
یک روز ببینی که پلنگش بدرد
---
بشنو که من نصیحت پیران شنیدهام
پیش از تو خلق بوده و بعد از تو بودهاند
---
مرغ جایی رود که چینه بود
نه به جایی رود که چی نبود
---
خورشید که بر جامهٔ درویش افتد
از بخت نگونش ابر در پیش افتد
---
تواضع گر چه محبوبست و فضل بیکران دارد
نباید کرد بیش از حد که هیبت را زیان دارد
---
نه هر بیرون که بپسندی درونش همچنان باشد
بسا حلوای صابونی که زهرش در میان باشد
---
سگ هم از کوچکی پلید بود
اصل ناپاک از او پدید بود
---
شادمانی مکن که دشمن مرد
تو هم از مرگ جان نخواهی برد
---
گر هیمه عود گردد و گر سنگ در شود
مشنو که چشم آدمی تنگ پر شود
---
هر که دندان به خویشتن بنهاد
خیر دیگر به کس نخواهد داد
---
بخت در اول فطرت چو نباشد مسعود
مقبل آن نیست که در حال بمیرد مولود
---
ناامید از در رحمت به کجا شاید رفت
یارب از هر چه خطا رفت هزار استغفار
---
سفله را قوت مده چندانکه مستولی شود
گرگ را چندانکه دندان تیزتر خونریزتر
---
نهاد بد نپسندد خدای نیکوکار
امیر خفته و مردم ز ظلم او بیدار
---
بزرگی نماند بر آن پایدار
که مردم به چشمش نمایند خوار
---
چه داند خوابناک مست مخمور
که شب را چون به روز آورد رنجور
---
دو عاشق را به هم بهتر بود روز
دو هیزم را به هم خوشتر بود سوز
---
به شکر آنکه تو در خانهای و اهلت پیش
نظر دریغ مدار از مسافر درویش
---
جایی نرسد کس به توانایی خویش
الا تو چراغ رحمتش داری پیش
---
زندهدل از مرده نصیحت نیوش
مردهدل از زنده نگیرد به گوش
---
یار بیگانه نگیرد هر که دارد یار خویش
ای که دستی چرب داری پیشتر دیوار خویش
---
کوتهنظران را نبود جز غم خویش
صاحبنظران را غم بیگانه و خویش
---
به کین دشمنان باطل میندیش
که این حیفست ظاهر بر تن خویش
---
گر خود همه عالم بگشایی تو به تیغ
چه سود که باز میگذاری به دریغ؟
---
مکن عمر ضایع به افسوس و حیف
که فرصت عزیزست و الوقت سیف
---
با هر کسی به مذهب وی باید اتفاق
شرطست یا موافقت جمع یا فراق
---
بد نه نیکست بیخلافت ولیک
مرد خالی نباشد از بد و نیک
---
ای پیک نامه بر که خبر میبری به دوست
یا لیت اگر به جای تو من بودمی رسول
---
هر که آمد بر خدای قبول
نکند هیچش از خدا مشغول
---
گر بلندت کسی دهد دشنام
به که ساکن دهی جواب سلام
---
خفتی و به خفتنت پراکنده شدیم
برخاستی و به دیدنت زنده شدیم
---
دلت خوش باد و چشم از بخت روشن
به کام دوستان و رغم دشمن
---
از بهر دل یکی به دست آوردن
مطبوع نباشد دگری آزردن
---
به نیکی و بدی آوازه در بسیط جهان
سه کس برند رسول و غریب و بازرگان
---
الهی عاقبت محمود گردان
به حق صالحان و نیکمردان
---
هر که با من بدست و با تو نکو
دل منه بر وفای صحبت او
---
صاحبدل نیک سیرت علامه
گو کفش دریده باش و خلقان جامه
---
کرم به جای فروماندگان چو نتوانی
مروتست نه چندانکه خود فرومانی
---
ز خیرت خیر پیش آید، بکن چندانکه بتوانی
مکافات بدی کردن، نمیگویم تو خود دانی
---
اگر بریان کند بهرام، گوری
نه چون پای ملخ باشد ز موری
---
نداند آنکه درآورد دوستان از پای
که بیخلاف بجنبند دشمنان از جای
---
این باد و بروت و نخوت اندر بینی
آن روز که از عمل بیفتی بینی
---
آن گوی که طاقت جوابش داری
گندم نبری به خانه چون جو کاری
---
مردی نه به قوتست و شمشیرزنی
آنست که جوری که توانی نکنی
---
به پارسایی و رندی و فسق و مستوری
چو اختیار به دست تو نیست معذوری
---
چو نفس آرام میگیرد چه در قصری چه در غاری
چو خواب آمد چه بر تختی چه در پایان دیواری
---
شمع کز حد به در بیفروزی
بیم باشد که خانمان سوزی
---
تو با این لطف دلبندی چرا با ما نپیوندی
نقاب از بهر آن باشد که روی زشت بربندی
---
نقاب از بهر آن باشد که بربندند روی زشت
تو زیبایی بنام ایزد چرا باید که بربندی
---
از دست کسی بستده هر روز عطایی
معذور بدارندش یک روز جفایی
---
ای گرگ نگفتمت که روزی
بیچاره شوی به دست یوزی
---
کدام قوت و مردانگی و برنایی
که خشمگیری و با نفس خویش برنایی
---
خدا را در فراخی خوان و در عیش و تن آسانی
نه چون کارت به جان آید خدا از جان و دل خوانی
---
گهی کاندر بلا مانی خدا خوانی
چو بازت عافیت بخشد سر از طاعت بگردانی
---
میمیرم و همچنان نظر بر چپ و راست
تا آنکه نظر در او توان کرد کجاست؟
---
از روی نکو صبر نمیشاید کرد
لیکن نه به اختیار میباید کرد
---
میشنیدم به حسن چون قمری
چون بدیدم از آن تو خوبتری
---
و رب غلام صائم بطنه خلا
و میزانه من سؤ فعلته امتلا
---
علیک سلام الله ما لاح کوکب
و ما طلعت زهر النجوم و تغرب
---
و کل بلیغ بالغ السعی فی دمی
اذا کان فی حی الحبیب حبیب
---
دع الجواری فی الدماء ماخرة
ان الرواکد تحتاج المقاذیفا
---
سلام علیکم اهل بیت کرامة
و مقصد محتاج و مأمن خائف
---
و لو ان حبا بالملام یزول
لسمعت افکا یفتریه عذول
---
تبعته العیون حیث تمشی
و علی مثله من العین یخشی
---
تلتقی ارضا بأرض و بدیلا عن بدیل
انما یثقلنی من فضلکم قید الجمیل
---
کتبت لیبقی الذکر امم بعدی
فیاذا الجلال اغفر لکاتبه السعدی
منابع