بنیاد نهادن ورزش در ایران با آغاز شاهنشاهی پهلوی از هالتر چوبی تا سکوهای جهانی
مدرن در ایران با طلوع شاهنشاهی پهلوی تأسیس شد. شالوده ورزش نوین ایران از حدود نیم قرن پیش مقارن با آغاز شاهنشاهی پهلوی پی‌ریزی شد و با توسعه روزافزون و فعالیت‌های مداوم به درجه و پایه امروز رسید. طلوع شاهنشاهی پهلوی تاریک خانه زمان را شکافت و آمیخته‌ای شگفت‌انگیز و خیره‌کننده از ورزش‌های ملی و اروپایی مانند فوتبال، والیبال، بارفیکس، پارالل (ژیمناستیک)، بسکتبال، دو و میدانی، کشتی، دوچرخه‌سواری و سایر ورزش‌های نوین در کنار چوگان، اسب دوانی، تیراندازی و انواع کشتی و زورآزمایی به روش باستانی پدیدآورد. از همان زمان ورزش در ایران توسعه یافت و رو به تکامل گذاشت و برنامه‌های گوناگون ورزشی جزو برنامه تعلیم و تربیت جوانان کشور قرار گرفت. یک مرور کوتاه به تاریخچه و سیر تحول و تکامل ورزش نوین ایران، گویای آن است که اولین سازمان ورزشی که جداگانه تعلیم و تربیت جسمی جوانان و افراد کشور را با توجه به مفاخر ملی و اخلاقی و معنویت آموزش دهد، در زمان اعلیحضرت رضاشاه کبیر و به همت والای بنیان‌گذار ایران نو ایجاد شد و از سال ۲۵۰۰ شاهنشاهی برابر با ۱۳۲۰ خورشیدی با توجه و عنایات شاهنشاه آریامهر نضج گرفت و رو به توسعه گذاشت تا به جایی که امروز جوانان کشور نسبت به ورزش علاقه و توجهی خاص دارند و ورزشکاران در هر رشته از ورزش، ستاره‌ای درخشان در صحنه رقابت‌های ورزشی جهان بشمار می‌آیند.
- اولین کلوپ ورزشی ایران مقارن با کودتای رضاشاه کبیر تشکیل شد و شادروان «میرمهدی ورزنده» کلوپ ژیمناستیک و اسکریم را در تهران تأسیس کرد. در این کلوپ وزنه‌برداری با هالتری که میله آن چوبی بود و دو گوی سنگین فلزی در طرفین داشت، تعلیم داده می‌شد.
- در سال ۲۴۸۳ شاهنشاهی برابر با ۱۳۰۳ خورشیدی سپهبد جهانبانی رئیس ستاد ارتش شاهنشاهی مسئولیت اجرای برنامه‌های ورزشی را به عهده گرفت و در رشته‌های پرش، دو، کشتی باستانی، اسب دوانی، سوارکاری، چوگان، شنا، شمشیربازی، فوتبال و تنیس مسابقاتی ترتیب داده شد.
- یک سال بعد کلوپ اجتماعیون که در اصل یک باشگاه ورزشی بود به مدیریت شمس‌الدین شایسته در تهران تشکیل شد و رشته‌های ورزشی بوکس، تنیس، فوتبال، والیبال، ورزش‌های سوئدی و شمشیربازی بوجود آمد. بعد از آن باشگاه‌های دیگری مانند شعاع و نیکنام بوجود آمدند و نهضت ورزش رونق و پایه گرفت.
بیانات رضاشاه کبیر- در سال ۲۸۴۳ اعلیحضرت رضاشاه کبیر در یکی از سخنرانی هایشان در مجلس شورای ملی توجه ویژه خود را به تندرستی و نیرومندی افراد ملت اعلام داشتند و گسترش و همگانی ساختن ورزش را به دولت و مجلس سپارش فرمودند. دو سال بعد، قانون ورزش اجباری در مدارس در ۱۴ ماده به تصویب رسید و اجرای آن آغاز شد. آنچه که به عنوان تربیت بدنی می‌شناسیم، در سال ۲۴۹۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۱۲ خورشیدی به صورت انجمنی با شرکت مرحوم حکیم‌الملک، مرحوم حسین علاء و دکتر یحیی صدیق تأسیس شد و چند ماه بعد رسمیت قانونی یافت.
* انجمن ملی تربیت بدنی که ریاست عالیه آن با شاهنشاه بود، یک سال بعد اساسنامه خود را به ثبت رسانید و شخصیت حقوقی پیدا کرد. این انجمن ابتدا زیر نظر وزارت فرهنگ و قسمتی از تشکیلات آن وزارت‌خانه بود و بودجه آن از عوارض شهرداری‌ها و کمک دولت تأمین می‌شد.
نهضت مستمر ورزشی -
- با فعالیت‌های این انجمن در سال ۲۴۹۷ شاهنشاهی برابر با ۱۳۱۷ خورشیدی دانشسرای تربیت معلم ورزش نیز در تهران تأسیس شد که دوره آن دو سال بود و دختران و پسران را برای احراز شغل معلمی ورزش تربیت می‌کرد. برگزاری مراسم ورزشی چهارم آبان به مناسبت تولد والاحضرت ولیعهد (شاهنشاه آریامهر) در این دوران زمینه برای یک نهضت مستمر ورزشی را با برنامه‌ای مرکب از انواع ورزش‌های جدید و قدیم فراهم آورد. در سال ۱۹۳۶ میلادی برای شرکت ورزشکاران ایران در مسابقات المپیک فعالیت‌هایی از طرف انجمن تربیت بدنی صورت گرفت که به علت نبودن امکانات و کمبود عده ورزشکاران رشته‌های المپیک عملی نشد، ولی در همین سال عده‌ای از دانشجویان ورزشکار ایرانی در اروپا در آن مسابقات شرکت کردند و یک تیم چهل نفری در رشته‌های مختلف ۲۵ روز در اردوی المپیک بسر بردند و پرچم ایرادن را در محل اردو خود به اهتزاز درآوردند.
پشتیبان ورزش-
- در جشن هزاره فردوسی نمایشی از ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای ترتیب داده شد. این نکته در تاریخچه ورزش ایران جالب و شگفت‌انگیز است که با توسعه ورزش نوین در بین جوانان ایران، جنبش و جهش ورزش‌های ملی و باستانی در زورخانه‌ها نیز آغاز گردید. در سال ۲۴۹۸ شاهنشاهی برابر با ۱۳۱۸ خورشیدی با مراجعت والاحضرت ولیعهد (شاهنشاه آریامهر) از سوئیس، ورزش ایران پشتیبان خستگی‌ناپذیر و سرمشق بزرگ خویش را در وجود معظم‌له یافت.
- در سال ۲۵۰۴ شاهنشاهی (۱۳۲۴ خورشیدی) کشتی پهلوانی رونق گرفت و دسته‌های فوتبال اقلیت‌های مذهبی به رسمیت شناخته شد و برگزاری جشن چهارم آبان این روز تاریخی را به یک نهضت ورزشی مبدل کرد و بالاخره در همین سال برای نخستین بار ایران تصمیم به شرکت در مسابقات المپیک ۱۹۴۸ لندن را گرفت.
ایران در المپیک-
- نهضت المپیک در ایران با تأسیس کمیته ملی المپیک آغاز شد. این کمیته بر اساس تشکیل فدراسیون‌های ورزشی به فعالیت پرداخت تا ورزش‌های جدید المپیک را در ایران توسعه دهد. با تأسیس کمیته المپیک ملی ایران ۱۵ فدراسیون ورزشی جدید نیز بوجود آمدند که بتدریج در فدراسیون‌های ورزشی پذیرفته شدند.
- در سال ۱۹۴۷ میلادی برای اولین بار دعوت‌نامه رسمی شرکت در بازی‌های المپیک به ایران ارسال گردید و عضویت ایران در کمیته بین‌المللی المپیک رسماً اعلام شد. در المپیک سال ۱۹۴۸ که شاهنشاه ورزش‌دوست ایران شخصاً هزینه عزیمت و شرکت و بازگشت قهرمانان ایران را تأمین فرمودند، تیم ایران با عضویت ۵۲ نفر در شش رشته ورزشی به سرپرستی تیمسار سپهبد جهانبانی رئیس انجمن تربیت بدنی شرکت داشتند و جعفر سلماسی به عنوان اولین رکورددار ایران در سطح یک ورزش بین‌المللی درخشید و با تصاحب یک مدال برنز سوم شد و بر سکوی افتخار جای گرفت.
شورای عالی تربیت بدنی-
* در تیر ماه سال ۲۵۰۹ شاهنشاهی برابر با ۱۳۲۹ خورشیدی جلسه شورای عالی انجمن تربیت بدنی ایران در پیشگاه شاهنشاه آریامهر تشکیل شد و یک ماه بعد اساسنامه جدید انجمن به توشیح همایونی رسید و کاخ ورزش کشور در محل کنونی سازمان تربیت بدنی در شمال پارک شهر احداث شد.
- در سال ۲۵۱۱ شاهنشاهی تیم ایران در المپیک ۱۹۵۲ هلسینکی (فنلاند) شرکت کرد و جمعاً ۷ مدال (۳ نقره و ۴ برنز) نصیب ایران شد که نامجو، تختی و گیوه‌چی مدال نقره و میرزایی، ملاقاسمی، توفیق و مجتبوی مدال برنز و در امتیازات المپیک ۴۰ امتیاز به دست آوردند و در جمع نصیب ایران شد.
در المپیک رم- یک سال بعد کمیته بین‌المللی المپیک والاحضرت شاهپور غلامرضا پهلوی ریاست کمیته ملی المپیک را به عضویت دائمی خود انتخاب کرد و ایران در این سازمان ورزشی جهانی دارای یک کرسی و یک رأی دائمی شد. * در المپیک رم، ایران با ۲۵ شرکت کننده یک مدال نقره و ۳ مدال برنز برنده شد. همچنین در المپیک ۱۹۶۴ توکیو، ایران با ۶۴ ورزشکار در دو رشته ورزشی شرکت نمود و دو مدال برنز نصیب قهرمانان ایران گردید. * در سال ۲۵۳۰ شاهنشاهی برابر با ۱۳۵۰ خورشیدی، قانون تأسیس سازمان تربیت بدنی ایران به توضیح همایونی رسید و جانشین نظام پیشین ورزش کشور شد. با گسترش تماس‌های ورزشی بین‌المللی، نمایندگان سازمان تربیت بدنی ایران و فدراسیون‌های ورزشی در چندین کنگره ورزشی جهانی شرکت کردند و نقش مؤثری برای کسب حقوق ورزشی ایران در مسابقات بین‌المللی داشتند.
- با توجه به اهمیت پیشرفت ورزش به تصویب شاهنشاه آریامهر در سال ۲۵۳۲ شاهنشاهی برابر با ۱۳۵۲ خورشیدی سال ورزش نامیده شد و نهضت عظیمی برای تدارک لازم برای برگزاری بازی‌های آسیایی آغاز گردید. هفتمین دوره بازی‌های آسیایی یکی از شکوهمندترین رویدادهای تاریخ ورزش ایرنا است زیرا دستگاه ورزش ایران و پایتخت کشور، میزبان تقریباً یک هزار و پانصد ورزشکار دختر و پسر از ۲۴ کشور منطقه آسیا و نویسندگان و خبرنگاران ورزشی کشورهای مختلف جهان بود که همه آن‌ها با اهمیت جهانی سرزمین ما ایران و تحولات و پیشرفت‌های شگفت‌انگیز کشور ما آشنا شدند.