سفر اعلیحضرت همایون محمدرضا شاه پهلوی آریامهر و علیاحضرت شهبانو به آمریکا ۲۴ تا ۲۶ آبان ماه ۲۵۳۶ شاهنشاهی
هواپیمای حامل شاهنشاه و شهبانو در ساعت ۱۴ به وقت آمریکا و ۲۳ به وقت تهران در فرودگاه پاتریک هنری در ویرجینیا به زمین نشست. در فرودگاه رئیس تشریفات دولت آمریکا و همسرش و سفیر آمریکا در تهران در رأس گروهی از پایوران دولتی و محلی از اعلیحضرتین پیشباز کردند. والاحضرت شاهدخت اشرف پهلوی که برای شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در آمریکا اقامت دارند، به پیشباز شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو رفتند. اردشیر زاهدی سفیر ایران در ایالات متحده نیز در رأس هیأت‌های سیاسی و کنسولی ایران در ایالات متحده در آیین استقبال حضور داشتند. اقامت یک شبه غیر رسمی در نقطه‌ای نزدیک به واشنگتن در برنامه اغلب رهبرانی است که به طور رسمی از ایالات متحده دیدن می‌کنند. آیین پیشباز پرزیدنت امریکا از رهبران خارجی همیشه در کاخ سفید انجام می‌شود. آیین پیشباز رسمی از شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو در کاخ سفید ۳۰ دقیقه به درازا خواهد اکشید. افزون بر کارتر و همسرش روزالین، وزیران کابینه دولت پرزیدنت کارتر و پایوران والا رده در این آیین می‌باشند.
شاهنشاه آریامهر ساعت ۱۹ و سی دقیقه ۲۴ آبان ماه به وقت تهران و ده و نیم بامداد به وقت واشنگتن در میان پیشباز گرم پرزیدنت جیمی کارتر و بانو روزالین کارتر وارد کاخ سفید واشنگتن شدند و در چند صد متر دورتر تظاهرات وسیع و پیشباز بی‌مانندی از سوی ایرانیان مقیم آمریکا که در میان آنان اقلیت‌های مذهبی ایرانی نیز بودند، از اعلیحضرتین به عمل آمد که تظاهرات کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از کشور و آنارشیست‌ها و مارکسیست بین‌المللی را بکلی تحت‌الشعاع قرار داد.
شاهنشاه و شهبانو پس از پیاده شدن از هلیکوپتر با خودرو به پهنه سرسبز کاخ وارد شدند، پرزیدنت آمریکا و بانو در کنار اتومبیل از اعلیحضرتین استقبال به عمل آوردند. در مراسم استقبال والتر ماندیل معاون پرزیدنت و سایروس ونس وزیر خارجه و فرمانده نیروی دریایی و شماری از شخصیت‌های ممتاز دولت آمریکا را به شاهنشاه معرفی کرد. پس از آن، آیین نظامی انجام گرفت و اعلیحضرتین به همراه پرزیدنت کارتر و بانو در جایگاه ویژه قرار گرفتند و به افتخار تشریف‌فرمایی شاهنشاه و علیاحضرت شهبانو ۲۱ تیر توپ شلیک شد.
ایران قوی
پس از پایان مراسم نظامی پرزیدنت آمریکا پشت میکروفون رفت و گفت:
- امروز کشور و ملت آمریکا واقعاً مفتخرند که مقدم شاهنشاه آریامهر و شهبانو فرح، دوستان دیرینه ایالات متحده آمریکا را که با ما پیوند تاریخی دارند شادباش بگویند. نخستین پرزیدنت آمریکا که با شاهنشاه آریامهر دیدار کرد فرانکلین روزولت بود که در سال ۱۹۴۳ طی کنفرانس تهران با شاهنشاه ایران آشنایی یافت. از آن تاریخ به بعد شاهنشاه ایران با هفت پرزیدنت آمریکا دیدار کرده‌اند. بنابراین، باعث افتخار من است که چنین شخصیتی در نخستین سال ریاست جمهوری من به آمریکا تشریف‌فرما می‌شوند تا با تشریک مساعی یکدیگر روابط دوستانه و تاریخی بین دو کشور را بیش از پیش تحکیم بخشیم. اینک تعهد دوستی و همکاری و اشتراک مساعی جانشین روابط تاریخی ما شده است. هنگامی که شاهنشاه ایران ۳۶ سال پیش زمام امور کشور خود را به دست گرفتند، ایران در اشغال نیروهای بیگانه بود. از آن تاریخ پیشرفت‌های خیره کننده ایران و شأن و منزلت شاهنشاه ایران و اقتصاد درخور تمجید این کشور تحسین جهانیان را برانگیخته است. اکنون زمان آن رسیده است که عمیقاً زمینه‌های همکاری مشترک خود را توسعه دهیم. روابط دو کشور را نه تنها دوستی و روابط بازرگانی، بلکه دفاع مشترک از صلح جهانی به یکدیگر پیوند می‌دهد. این مسایل به ما فرصت می‌دهد تا به حفظ صلح در خاورمیانه بکوشیم. ایران قوی است و با همسایگان خود در صلح و صفا بسر می‌برد و دو کشور ما نیز بیش از ۵۰ نوع روابط آموزشی و فرهنگی با یکدیگر دارند. حدود ۳۰ هزار دانشجوی ایرانی در آمریکا هستند و در حدود ۴۰ هزار آمریکایی در ایران بسر می‌برند و این به ما فرصت مناسبی می‌دهد که در این زمینه‌ها برای گسترش روابط آینده خود استفاده کنیم.
پرزیدنت کارتر در پایان گفت: شاهنشاها، ما مقدم معظم آن اعلیحضرت و علیاحضرت شهبانوی ایران را خیر مقدم می‌گوییم و از اینکه به کشور ما تشریف‌فرما شدید متشکریم.
ایده مشترک
شاهنشاه آریامهر در پاسخ پرزیدنت کارتر فرمودند:
- از سخنان بسیار گرم و محبت‌آمیز شما که طی آن به پیوندهای دوستی موجود میان دو کشور اشاره کردید فوق‌العاده سپاسگزارم. به یاد می‌آورم آن روزی را که برای نخستین بار در پایتخت ما با پرزیدنت روزولت ملاقات کردم. در آن زمان تصور می‌کردیم که درباره چهره آینده جهان بعد از جنگ تصمیم می‌گیریم. بعد از جنگ جهانی دوم امید داشتم که نتایج آن جنگ باعث شود دنیایی مرفه و پر آسایش و صلح‌آمیز بوجود آید ولی انتظارات تاریخی همیشه صورت عمل کامل به خود نمی‌گیرد. ولی این رهبران با حسن نیت کشورها هستند که بایستی مکرر در مکرر در راه رسیدن به این هدف‌ها از هیچگونه کوششی فروگذار نکنند. آنچه ما در مملکت خود امید داریم این است که بدانیم یا ببینیم که رهبری جدید ایالات متحده ریشه‌های امید را در دل میلیون‌ها مردم جهان بارور سازد. رهبری پرزیدنت ایالات متحده در تأمین آینده بهتر اهمیت تام دارد و می‌دانیم که شما می‌توانید چنین رهبری جهانی را به عهده داشته باشید. آقای پرزیدنت، شما با اشاره به ایرانیان مقیم آمریکا و آمریکاییان مقیم ایران و اهمیت آن در روابط دو کشور اشاره کردید و این واقعیت دارد زیرا شناسایی دوستی و مودّت اتباع دو کشور شما و من در نهایت امر موجب تحکیم روابط دو ملت خواهد شد و به صلح جهانی کمک خواهد کرد، چه دو کشور ما بطور اصولی از یک ایده مشترک پیروی می‌کنند. ما برای روابط با آمریکا و دوستی با شما اهمیت بسیار قائلیم و امیدواریم که پیوسته در کنار هم به حفظ صلح جهان کمک کنیم. آمریکا همواره نسبت به ما حسن نیت و دوستی عمیق نشان داده است و هیچگونه سایه‌ای بر روابط دو کشور نیفتاده است. از خداوند متعال مسئلت دارم که این روابط در آینده هم به همین نحو دوام داشته باشد. مجدداً از استقبال گرمی که از ما به عمل آورده‌اید سپاسگزارم.
شاهنشاه آریامهر و پرزیدنت جیمی کارتر آمریکا از ساعت ۲۰ به وقت تهران برابر با ساعت ۱۱ بامداد پس از به پایان رسیدن آیین پیشباز به وقت واشنگتن گفتگوهای دور نخست خود را آغاز کردند. در گفتگوهای شاهنشاه آریامهر و جیمی کارتر مسایل جهانی و اوضاع مناطق بحرانی آفریقا و خاورمیانه عربی و همچنین مسایل منطقه خلیج فارس و اقیانوس هند بررسی شد. درباره پیوندهای دو کشور گفتمان، گسترده تر و متنوع‌تر بود. گفتمان پیرامون انرژی، نفت و راکتور اتمی و خرید سلاح‌های مدرن درخواستی ایرانی چون خرید ۱۴۰ هواپیما اف ۱۶ و همانند آن دور می‌زد که همه این موارد پیشینه دار می‌باشد. در حقیقت کارشناسان پیشتر جزییات را روشن کرده‌اند.
درباره گفتگوهای سیاسی، محافل بین المللی بدین باورند که جیمی کارتر از شاهنشاه برای حل و فصل بحران نژادی آفریقا که ایران در زمینه آن سیاست روشنی دارد و آن را محکوم کرده است، کمک خواهد خواست. مانند این کار در سال‌های گذشته هنگامی که هنری کیسینجر شخصاً مأمور حل و فصل مشکل فوق شده بود نیز انجام شد و وی در تهران از شاهنشاه کمک خواست. درباره خاورمیانه عربی نیز همین رویه در پیش گرفته شد. گفته می‌شود پرزیدنت سادات و شیخ زاید و وزیر کشور عربستان در دیدارهای اخیر خود از تهران آخرین اطلاعات از وضع منطقه را در اختیار شاهنشاه گزارده‌اند و درخواست کردند که شاهنشاه در دیدار با کارتر دیدگاه‌های اعراب را روشن فرمایند. آشکار است این نیز از سوی کارتر پیش کشیده شد که شاهنشاه موضع آمریکا را هم چنین برای سادات و دیگر رهبران کشورهای دوست عرب روشن فرمایند. بدین سان بخشی از گفتگوهای شاهنشاه آریامهر در این گفتان ویژه مسایل خاورمیانه عربی گردید.
درباره نفت، ایران دیدگاه‌های سال‌های گذشته خود را دنبال نمود. سیاست ایران کماکان همان سیاست گذشته است. سیاست نفتی ایران این است که غرب باید در اندیشه یافتن منابع جدید انرژی باشد و سیاست محدودیت مصرف نفت را به سختی پیاده کند. چون افزایش قیمت نفت از دید رشد نرخ تورم بی برو و برگرد است، از این روی، شتاب بخشیدن و آسان ساختن راه‌های یافتن منابع جدید انرژی نیز عامل سازنده و تعیین کننده‌ای است. ایران از نظر تاکتیکی در کنفرانس ماه آینده کاراکاس « دیده بان (ناظر) » خواهد بود و در پیگیری بهای نفت از رأی اکثریت پیروی خواهد کرد. محافل سیاسی تهران و واشنگتن چشم به راه مصاحبه شاهنشاه با خبرنگاران آمریکایی هستند که در آن دیدگاه‌های ایران درباره مسایل گوناگون جهانی روشن می‌شود و هم چنین روشنگر خطوط پیشرفت و یا گویای بسیاری از مسایل گفته شده در گفتگوهای رهبران دو کشور ایران و آمریکا گردید.
میهمانی شام در کاخ سفید به افتخار ورود اعلیحضرتین
از سوی پرزیدنت کارتر و بانو میهمانی شام بسیار باشکوهی به افتخار اعلیحضرتین در کاخ سفید واشنگتن برگزار شد که در آن والاترین پایوران ایالت متحده در آن شرکت داشتند. در سر میز شام پرزیدنت کارتر و شاهنشاه آریامهر پیرامون دوستی ژرف میان دو ملت آمریکا و ایران سخنانی ایراد کردند. نسخت پرزیدنت جیمی کارتر چنین گفت:
- بیایید در ستایش از شاهنشاه آریامهر و علیاحضرت شهبانو که به نمایندگی از سوی مردم خود - ایران - به اینجا آمده‌اند هم سدا شویم. مطلبی که می‌توانم درباره شاهنشاه بگویم این است که ایشان به خوبی می‌دانند چگونه مردم را به خود جلب کنند. این دیدار فرصت نیکویی است که ما با هم آشنا شویم،کشور ما چند هفته پیش این افتخار را داشت که پذیرای علیاحضرت شهبانو فرح باشد. ایشان به دیدار روزالین و من آمدند و ما از این که با رهبران یکی از والاترین کشوهای جهان آشنا می‌شدیم خوشحال بودیم. در شرق مثلی وجود دارد که می‌گوید « تاریخ آیینه گذشته و درسی برای آینده است » اگر کشوری وجود داشته که تحت رهبری داهیانه دوران شکوفایی را گذرانده است، امپراتوری باستانی ایران است که امروز کشور بزرگ ایران خوانده می‌شود.
شاهنشاه آریامهر ۳۶ سال پیش، زمانی که رهبری کشورشان را بر عهده گرفتند با آینده سخت و دشواری روبرو بودند. کشورشان به وسیله نیروهای خارجی اشغال شده بود. پدرشان - اعلیحضرت رضا شاه کبیر - به اصلاحاتی دست زده بودند و درباره موفقیت این اصلاحات، در آن زمان تردید وجود داشت، زیرا در آن روزگار تنها حدود یک هزار ایرانی مدارج دانشگاهی را گذرانده بودند ، در حالی که امروز پانزده کالج و دانشگاه و یک صد و هفتاد و پنج هزار دانشجوی دانشگاهی در ایران است و به طوری که شاهنشاه فرموده‌اند، شمار دانشجویان دانشگاه‌ها در ایران ظرف ده سال به پانصد هزار خواهد رسید. این یکنمونه درخشان و بارز رهبری و رشد فکری برای شناختن مردم کشور بزرگ شما است. همان طور که می‌دانید ایران همیشه یک نوع چهارراه حوادث بوده است.
- جریان تاریخی در ایران، به معنای واقعی، درخشان بوده است و علیاحضرت شهبانو فرح، بار مسئولیت نگاهداری این فرهنگ کهن را شخصا بر عهده گرفته‌اند تا بتوانند دانش زیبای گذشته را برای آینده به کار گیرند.
- در ایران از نظر رفاه نیز رشد چشم گیری به چشم می‌خورد. مردم ایران از فرصت‌هایی که برای بهره گیری از بهداشت خوب و آموزش در دسترس دارند، به خوبی استفاده می‌کنند. حدود پانزده سال پیش درآمد متوسط هر ایرانی از یک صد دلار در سال تجاوز نمی‌کرد، شاهنشاه آریامهر هم اکنون به من گفتند این میزان در ماه گذشته به ۲۲۰۰ دلار رسید و در ماه جاری احتمالا از این مبلغ نیز بالاتر خواهد کرد.
رویترز درباره گفتگوهای شاهنشاه چنین می‌نویسد ۲۵ آبان ماه
واشنگتن- رویتر- شاهنشاه ایران دیروز اظهار داشتند که از تثبیت قیمت نفت برای سال آینده پشتیبانی می‌کنند و پیش‌بینی کردند که کنفرانس وزیران اوپک ماه آینده در کاراکاس تصمیم خواهد گرفت که قیمت نفت را در سطحی نازل نگهدارد. شاهنشاه که به دنبال یک دیدار رسمی دو روزه، با خبرنگاران سخن می‌گفتند، در جواب این پرسش که آیا ایران در کنفرانس کاراکاس از اقداماتی که برای تثبیت قیمت نفت صورت بگیرد حمایت خواهد کرد، ابراز داشتند:
- «من به این پرسش جواب مثبت خواهم داد.» شاهنشاه افزودند: «من مخالفت نخواهم کرد که قیمت نفت برای تمام سال آینده دست نخورده بماند.» اعلیحضرت آنگاه در دنبال سخنان خود گفتند: اگر برخی از ما، یعنی عمده‌ترین کشورهای تولید کننده نفت روشی در پیش بگیریم که هدف از آن پشتیبانی از پایین نگهداشتن قیمت باشد، فکر نمی‌کنم که سایر اعضای اوپک بتوانند جبراً سیاست‌های چندان متفاوتی اعمال کنند. شاهنشاه افزودند که پیروی از چنان سیاستی (یعنی طرفداری از تثبیت قیمت نفت) سبب خواهد شد که ثبات قیمت نفت برای سال ۱۹۷۸ حفظ شود و فکر می‌کنم که عربستان سعودی به عنوان یکی دیگر از بزرگترین تولید کنندگان نفت در گروه اوپک به نوبه خود از نظرات مربوط به لزوم تثبیت قیمت نفت پشتیبانی خواهد کرد. شاهنشاه در جای دیگری از سخنان خود یادآوری کردند که پرزیدنت کارتر معظم له را متقاعد کرده است که نقش فعالانه‌تری در جستجوی راه‌های حفظ ثبات قیمت نفت ایفا کنند.
شاهنشاه گفتند: نخست سیاست ما این بود که در کاراکاس «تماشاگر» باشیم و از هیچ طرفی جانبداری نکنیم ولی اکنون مایل و آماده هستیم که پشتیبانی و تفاهم خود را با نظرهای شما ابراز کنیم. با وجود این شاهنشاه به نوبه خود پرسیدند که: «اگر شما آنچه را که برای ۱۹۷۸ می‌خواهید به دست بیاورد، برای ۱۹۷۹ چه خواهید کرد؟ شاهنشاه سپس گوشزد کردند که لازم است کوشش‌های مجدانه‌تری در زمینه حفظ منابع انرژی و صرفه‌جویی در مصرف آن صورت گیرد و این نکته که جستجو و پیدا کردن منابع جدیدی برای جایگزین کردن آن‌ها به جای نفت و سایر شکل‌های انرژی فسیلی از اولویت‌های درجه اول سیاست آمریکا باید باشد، نباید فراموش گردد و یا اهمیت آن دست کم گرفته شود. اعلیحضرت در عین حال اعلام کردند که حداقل نیازهایی را که ایران برای دریافت اسلحه از آمریکا دارد، ارائه داده‌اند که ۱۴۰ فروند جت‌های اف- ۱۶ را علاوه بر ۱۶۰ فروندی که قبلاً به ایران تحویل شده است باید از آن جمله ذکر کرد.
سایر نکات سخنان شاهنشاه از این قرار است: من نسبت به موفقیت اقداماتی که صورت می‌گیرد تا پشتیبانی دولت آمریکا از ضرورت اجابت شدن نیازهای ایران به ادوات نظامی تحصیل گردد بدبین نیستم ولی توجه دارم که لازم است در این باره با کنگره آمریکا نیز مشورت شود. وظیفه دولت پرزیدنت کارتر است که موضع خود را در قبال تقاضاهایی که ایران برای دریافت جنگ‌افزار از آمریکا دارد روشن کند. در صورتی که آمریکا به ما اسلحه نفروشد ایران به منابع و فروشنده‌های دیگر و کشورهای دیگر روی خواهد آورد.
(روز گذشته قبل از مصاحبه شاهنشاه، پرزیدنت کارتر گفته بود که برای آمریکا برآوردن نیازهای امنیتی ایران از شامخ‌ترین اولویت‌ها برخوردار است).
فروش اسلحه
در جواب یک پرسش دیگر، اعلیحضرت فاش ساختند که ایران دست اندرکار عرضه کردن سلاح‌های سبک از قبیل تفنگ به سومالی است ولی حاضر نشدند در این باره وارد جزییات شوند. سخنگوی دولت کارتر دیروز وعده داد که بدون مشورت کردن با کنگره هیچ تصمیم مهمی در زمینه فروش اسلحه به ایران از طرف دولت کارتر گرفته نخواهد شد. بیانیه‌ای که در این باره بطور رسمی از طرف کاخ سفید واشنگتن صادر شده است اشعار می‌دارد که پرزیدنت کارتر یک بار دیگر پشتیبانی ما را از یک ایران قدرتمند تأکید کرده و خاطرنشان ساخته است که امنیت ایران امری است که بالاترین اولویت‌ها را در این کشور (آمریکا) دارد. در بیانیه یاد شده هم چنین افزوده شده است که پرزیدنت کارتر اعلیحضرت را آگاه کرده که مایل است از نزدیک با کنگره درباره پذیرفتن نیازهای ایران رایزنی کند.
شاهنشاه که پس از دیداری یک ساعته با هموندان کنگره آمریکا با خبرنگاران روبرو شده بودند، در جواب این پرسش که آیا ایران حاضر است از بذل هر کوششی کوتاهی نکند تا بتوان بهای نفت را در سطحی نگهداشت، فرمودند: بلی، تا جایی که به ما مربوط می‌شود جواب شما مثبت است، به ویژه بر اینکه ما ممکن است نفوذی نیز در سایر اعضای اوپک داشته باشیم. شاهنشاه همچنین گفتند که خریدهای اسلحه از جانب ایران از آمریکا موضوعی است که در کلیات خود میان معظم‌له و پرزیدنت کارتر گفتگو و بررسی شده است. در پاسخ به پرسشی درباره تظاهراتی که همزمان با دیدارشان از واشنگتن در این شهر برپا گردید فرمودند: من شخصاً در برابر این قماش چیزها مصونیت دارم و اضافه کردند که تظاهر کنندگان جز مشتی از پیروان «مسلک بوچی» که ضمناً به خشونت اعتقاد دارند نبوده‌اند.