نامه استالین به پیشه‌وری پس از بازدید احمد قوام نخست‌وزیر دولت شاهنشاهی ایران از مسکو ۱۸ اردیبهشت ۱۳۲۵

اشغال ایران به وسیله ارتش بریتانیا و شوروی

نجات آذربایجان

درگاه:محمدرضا شاه پهلوی

نامه استالین به پیشه‌وری پس از بازگشت قوام از مسکو ۱۸ اردیبهشت ۱۳۲۵

به رفیق پیشه‌وری،

به نظر می رسد که شما از وضعیت کنونی را داخلی ایران و هم چنین دنیای بین‌الملل برداشت اشتباه کردید.

نخست آنکه، شما می خواهید که همین اکنون به همه هدف‌های انقلابی آذربایجان برسید. ولی وضعیت کنونی از به تحقق پیوستن این برنامه جلوگیری می کند. لنین هدف‌های انقلابی را به عنوان هدف‌های عملی دنبال می کرد - من تاکید می کنم - به عنوان هدف های عملی تنها زمانی که آن کشور در یک بحران ژرف انقلابی افتاده باشد که به وسیله جنگی باخته شده بر ضد دشمن افتاده باشد. مانند موردی که در سال ۱۹۰۵ بود، که در آن زمان جنگ باخته شده با ژاپن در سال ۱۹۱۷ در درازای جنگ باخته شده با آلمان.

نیز به روشنی گفته بود که یک انقلاب زمانی پیروز خواهد شد که آن کشور در یک بحران انقلابی افتاده باشد که به سبب یک جنگ باخته شده بر ضد دشمن پیش‌آمده باشد. ایران در یک بحران انقلابی نیست و ایران نیز در حال جنگ نیست. 

استالین برای پیشه‌وری توضیح داد که چرا ارتش سرخ شوروی در ایران نمی توانند بمانند: اگر ما ارتش سرخ در شوروی را در ایران بگذاریم بماند، پایه‌های جنبش‌های آزادی خواهی (جنبش های کمونیستی) را در اروپا و آسیا لرزان خواهیم کرد. اگر ارتش شوروی در ایران بماند، ارتش بریتانیا در مصر، سوریه، اندونزی و بونان، و ارتش امریکا در چین، ایسلند و دانمارک می مانند، به همین سبب ما برآن شدیم که ارتش سرخ را از ایران بیرون ببریم که ارتش‌های بریتانیا و امریکا از این کشورها بیرون روند تا ما نیز بتوانیم جنبش‌های آزادیخواهی (کمونیستی) خود را در این کشورها راه بیاندازیم. در ایران ناسازگاری (تضاد) میان دولت قوام و دوستداران بریتانیا وجود دارد ما باید از این ناسازگاری به سود خود ابزاری بسازیم تا از قوام امتیازاتی (در اینجا منظور نفت است) دربیاوریم.اگر پیشه‌وری بتواند آنچه را که تاکنون بدست آورده است قانونی کند این خود پیروزی بزرگی است.