گزارش دکتر شیخ‌الاسلام رییس دانشگاه ملی ایران درباره تاریخچه و پیشرفت‌ها به پیشگاه آریامهر شاهنشاه آیران و علیاحضرت شهبانو ۲۰ آبان ۱۳۴۳
| دولت شاهنشاهی ایران | اعلیحضرت محمدرضا شاه پهلوی آریامهر | دانشگاه صنعتی آریامهر تهران |
گزارش دکتر شیخ‌الاسلام رییس دانشگاه ملی ایران درباره تاریخچه و پیشرفت‌ها به پیشگاه آریامهر شاهنشاه آیران و علیاحضرت شهبانو ۲۰ آبان ۱۳۴۳
اعلیحضرتا
از پیشگاه مبارک ملوکانه و علیاحضرت شهبانوی ایران استدعا دارم اجازه فرمایند گزارش مختصری از جریان کار چهار ساله دانشگاه ملی ایران که به فرمان مطاع شاهانه در ۲۹ اسفند ماه ۱۳۳۸ تاسیس گردید به شرف عرض برساند. چون تز تعلیماتی شاهنشاه از تاسیس دانشگاه ملی ایران هنوز برای عامه مردم آن چنان که باید روشن نیست، اجازه بفرمایید در مقدمه عرایضم معنی و مقصود از دانشگاه ملی ایران را به طور خلاصه تفسیر وتوضیح بنماید.
از آغاز مشروطیت ایران تا زمانی که اعلیحضرت همایون شاهنشاه دانشگاه ملی ایران را تاسیس فرمودید، دو گونه مدرسه در ایران وجود داشت، یکی مدارس دولتی، دیگری مدارس ملی. مدارس دولتی عبارتند از موسساتی که سرمایه آنها متعلق به دولت است و آموزگاران و دبیران و استادان و کلیه کارکنان آن موسسات مانند کارمندان کشوری جز موظفین دولت و دارای رتبه می‌باشند و مانند قضات و کارمندان وزارتخانه‌ها از خزانه دولت حقوق دریافت می‌دارند و مشمول مقررات استخدام کشوری می‌باشند و انتصاب و انفصال آنها از خدمت در صلاحیت مقامات دولتی و مشمول قوانینی است که از سوی مجلسین تصویب شده است.
مدارس ملی عبارتند از موسساتی که یک یا چند تن که دارای صلاحیت علمی و اخلاقی باشند از وزارت فرهنگ و شورای عالی فرهنگ درخواست گرفتن امتیاز می‌نمایند و پس از احاز صلاحیت آنها در شورای عالی فرهنگ، وزارت فرهنگ پروانه کار به آنها می‌دهد و تنها مسولیتی که در برابر وزارت فرهنگ دارند، اجرای کامل و صحیح برنامه‌های مصوب و سرپرستی علمی و اخلاقی محصلین است. وزارت فرهنگ و موسسات وابسته به آن در امور مالی این موسسات دخالتی ندارند و صاحب امتیاز مالک کلیه لوازم و اثاثیه و آزمایشگاه‌ها و عمارات و کلیه مایملک مدارس ملی می‌باشند و هر گاه بخواهند می‌توانند مدرسه را تعطیل و یا آن را به دیگر انتقال دهند و سرمایه آنها ملک شخصی دارنده یا دارندگان امتیاز می‌باشد.
موسسه غیرانتفاعی
این بود معنی مدارس ملی و دولتی تا پیش از تاسیس دانشگاه ملی ایران. دانشگاه ملی ایران، نه دولتی است، به ترتیب سایر مدارس و دانشگاه‌های دولتی چون سرمایه آن متعلق دولت نیستند و نه ملی است به طریق سایر مدارس ملی چون صاحب امتیاز ندارد و هیات امنا و استادان و کارمندان آن دیناری از سرمایه دانشگاه نمی‌باشند. دانشگاه ملی ایران موسسه‌ای است غیرانتفاعی که از لحاظ مالی زیر نظر هیات موتمنین دانشگاه و از نظر علمی زیر نظر رییس دانشگاه و شورای دانشگاه اداره می‌شود و مالک آن ملت ایران است، همان گونه که مالک پارک شهر تهران و سایر اموال عمومی ملت ایران می‌باشند. تنها ارتباط دانشگاه ملی ایران با دولت در دو امر است، یکی این که صلاحیت علمی کادر تعلمیاتی دانشگاه ملی ایران در گذشته به تصویب شورای عالی فرهنگ می‌رسید و در حال حاضر به تصویب شورای مرکزی دانشگاه‌ها می‌رسد و دوم اینکه برنامه دانشکده‌ها در گذشته به تصویب شورای عالی فرهنگ می‌رسید و در حال حاضر به تصویب شورای مرکزی دانشگاه‌ها می‌رسد و از آغاز کار دانشگاه به همین سان عمل شده است و خواهد شد. دانشگاه ملی ایران در پنج سال پیش بر پایه قوانی مملکت به ثبت رسیده و دارای شخصیت حقوقی است و تغییر هیات موتمنین و رییس و کارکنان دانشگاه در بقا و ادامه کار موسسه از دیدگاه قوانین کشوری تاثیری ندارد چون مالک آن ملت ایران است.
طرز کار و مقررات دانشگاه
از آغاز تاسیس دانشگاه ملی ایران، من و همکارانم کوشش بسیار به عمل آورده‌ایم که این کانون دانش به صورت و معنی راه مترقی‌ترین مراکز علمی جهان را بپیماید و محیط رجال ارباب علم و معرفت گردد. در تنظیم برنامه‌های تحصیلی دانشگده‌ها از تجربه‌های گرانبهای دانشگاه‌های بزرگ دنیا استفاده فراوان شده است و با عنایات ویژه شاهنشاه، جمعی دانشمندان جوان از قید هوس‌ها رسته و با سری پرشور و علاقه مند به بهروزی اجتماع ایران گرد هم آمده‌اند و همه اوقات خود را در راه پیشرفت و توسعه برنامه‌های مفید دانشگاه مصروف می‌دارند. آرمان استادان دانشگاه ملی ایران تنها افزودن یک دانشگاه به دانشگاه‌های موجود کشور نبوده است بلکه خواسته‌اند بر مبنای مطالعاتی که از یک صد و چند دانشگاه بزرگ دنیا به عمل آورده‌اند، این دانشگاه راه درست تعلیمات عالیه را به جویندگان دانش و علاقمندان به پیشرفت کشور بیاموزد. جز آرزوی انجام این خدمت انگیزه دیگر نمی‌توانسته است استادان این دانشگاه را به میهن خود بازگرداند. چون اگر مقصود تدریس در دانشگاه بود، اکثر آنان پیش از بازگشت به ایران در بزرگترین دانشگاه‌های اروپا و امریکا به تدریس و تحقیقات علمی اشتغال داشتند.
روش نوین
این جذبه عنایات شاهنشاه است که من و همکارانم را هر روز به خدمت به میهن مصمم تر می‌سازد. در دانشگاه ملی ایران کرسی استادی که از بقایای سبک تعلیمات عالیه قرون وسطی در ممالک اسلامی و اروپا است اثری دیده نمی‌شود و مواد دروس به دپارتمان‌ها بخش شده است و در هر بخش ممکن است ۵ تا ۲۵ استاد انجام وظیفه نمایند و ریاست بخش دلیل اعلم بودن نیست بلکه شغل اداری است که هر سه سال به تناوب به یک استاد واگذار می‌شود و بنابراین خود به خود تمام استادان بدون استثنا ریاست بخش را عهده دار خواهند شد.
ثبت نام دانشجویان در اداره مرکزی انجام می‌یابد و هر دانشکده اداره ثبت نام مستقل ندارد. دانشجویان به گروه‌های سی نفری تقسیم شده‌اند و در هر کلاس درس بیش از سی دانشجو شرکت نمی‌کند، مگر درس‌هایی که شرکت چند گروه در آنها مانع بهتر بهره گرفتن نباشد و در صورت اخیر پس از خاتمه درس فرضا اگر ۹۰ دانشجو برای شنیدن بیانات استاد در کلاس حاضر بوده‌اند، همان عده به سه گروه سی نفری تقسیم می‌شوند و هر گروه مستقلا یک ساعت همان درس را با استاد مربوط تکرار و مورد گفتگو و تحقیق قرار می‌دهند.
هر دانشجو از هنگام ورود به دانشگاه تا زمان فراغ از تحصیل یک استاد سرپرست دارد که همه هفته کارهای علمی خود را به نظر استاد برساند و مسایل و مشکلات دانشگاهی و خانوادگی خود را با او در میان بگذارد و استادان پیش از هر کار دیگر وظایف سرپرستی را انجام می‌دهند. حضور در کلاس درس برای دانشجویان اجباری است و هر دانشجو بیش از صدی پنج کل ساعات دروس را غیبت داشته باشد از دانشگاه اخراج می‌شود. ساعات کار دانشگاه همه روز به استثنای روزهای پنجشنبه و جمعه و تعطیلات رسمی از ۸ بامداد تا ۱۲ و از ساعت ۱۴ تا ۱۷ می‌باشد و در این مدت استادان و دانشجویان در دانشکده مربوط مشغول تدریس و بحث و تحقیقات می‌باشند.
بودجه دانشگاه
افزون بر وجوه اعطایی اعلیحضرت همایون شاهنشاه به طور کلی بودجه دانشگاه از محل حق التعلیم دریافتی از دانشجویان تامین می‌شود و فقط در سال نخست تاسیس دانشگاه وزارت دارایی و بانک ملی ایران رویهم رفته هفت میلیون ریال به دانشگاه اهدا نمودند و مبلغ مذکور تنها رقمی است که از سوی دولت از ابتدای تاسیس تا حال حاضر به دانشگاه ملی ایران کمک شده است. با این وصف، بودجه سالانه دانشگاه که در آغاز کار در سال ۱۳۳۹ نزدیک به چهار میلیون ریال بود، در حال حاضر پس از چهار سال خدمت حدود یک صد و هفتاد میلیون ریال است.
معمولا دانشگاه‌ها مخارج خود را از بودجه کشور تامین می‌کنند، لکن دانشگاه ملی ایران نه تنها برای دولت خرجی نداشته است، بلکه اگر تعداد دانشجویان دانشگاه ملی را ضرب در رقم شانزده هزار ریال که حداقل مخارج تحصیل یک دانشجو در یک ماه در ممالک اروپا و امریکا می‌باشد، بنماییم معلوم می‌شود دانشگاه ملی سالانه بیش از چهار صد میلیون ریال به ذخیره ارزی کشور کمک کرده است و هر سال مانع خروج چهار صد میلیون ریال ارز از ایران برای مخارج تحصیل دانشجویان به اروپا و امریکا شده است. باشد که به همت والای شاهنشاه در آتیه نزدیک، با توسعه دانشگاه ملی ایران و سایر دانشگاه‌ها از اعزام دانشجو به ویژه فارغ التحصیلان دبیرستان‌ها به خارجه به کلی بی نیاز شویم و پدران و مادران ایرانی را از رنج دوری فرزندانشان رها سازیم و جوانان پرشور دانشجو را به حسرت دیدار یار و دیار دل آزرده نداریم.
شمار دانشکده‌ها
دانشگاه ملی ایران در آغاز با تاسیس دو دانشکده شروع به کار کرد و سپس هر سال یک دانشکده بر دانشکده‌های موجود اضافه شد و در حال حاضر دارای پنج دانشکده می‌باشد: ۱- دانشکده بانکداری و علوم مالی و اقتصادی ۲- دانشکده معماری ۳- دانشکده پزشکی ۴- دانشکده زبان‌های خارجی ۵- دانشکده علوم
دانشگاه در آغاز کار با ۳۲ تن کادر تعلیماتی شروع به کار کرد و اکنون ۱۱۷ تن کادر تعلیماتی معلم و دبیر و دانشیار و استاد دارد که از این عده به طور متوسط یک ربع اتباع کشورهای: آمریکا، انگلیس، فرانسه، المان، هلند، کانادا و ایتالیا می‌باشند و بقیه ایرانیانی می‌باشند که اکثرا میان دو تا هشت سال پیشینه تدریس در دانشگاه‌های بزرگ اروپا و امریکا دارند.
کادر اداری دانشگاه با مقایسه با سایر دانشگاه‌ها نسبت یک بر ۱۵ تا ۸ را داردی یعنی به جای هر ۸ تا ۱۵ کارمند اداری هر یک از دانشگاه‌ها، دانشگاه ملی ایران یک کارمند اداری دارید و هر یک از دانشکده‌های این دانشگاه با ۲ تا ۴ کارمند اداری همه کار خود را انجام می‌دهند. عده دانشجویان در آغاز کار دانشگاه ۲۱۵ تن بوده و در سال تحصیلی جاری [۱۳۴۳ ] ده برابر شده است یعنی ۲۱۶۴ دانشجو در دانشگاه ملی ایران درس می‌خوانند. برنامه‌های دانشکده‌ها سنگین و به ویژه در سال‌های اول نواقص تعلمیاتی دبیرستان‌ها را هم دانشگاه باید جبران کند و چنانکه کرارا به اطلاع عموم رسیده است، دانشگاه ملی ایران کیفیت را فدای کمیت نمی‌کند و از این روی، همه ساله شماری از داوطلبان را که مستعد برای تحصیلات دانشگاهی نیستند، نمی‌پذیرد ولو معدل دیپلم متوسطه آنها عالی باشد. در سال جاری ۱۳٫۹۳۳٫۲۰۰ ریال حق التعلیم (شهریه) به داوطلبان بازگردانده شد تا کثرت عده مانع تعلیم و تربیت افراد نخبه نشود در صورتی که با اندک تغییر و تقلیل در ساعات کار دانشکده‌ها برای هر دانشجو ممکن بود این رقم به بودجه دانشگاه افزوده شود.
کتابخانه دانشگاه
کتابخانه دانشگاه با ۶۰۰ جلد کتاب اهدای یک تن خادم شاهنشاه آغاز به کار کرد و سپس شماری از استادان دانشگاه تعداد قابل توجهی کتاب به کتابخانه اهدا کردند و تعداد زیادی از دانشگاه‌های ممالک متحده امریکای شمالی به کتابخانه کتاب‌هایی اهدا نمودند. هم چنین همه ساله از بودجه دانشگاه کتاب‌هایی خریداری شده و می‌شود و از جمله کتابخانه دانشگاه ۵۲۳ مجله فنی و علمی از کشورهای اروپا و امریکا آبونمان است که مرتبا به دانشگاه می‌رسد و برای استفاده استادان و دانشجویان آماده می‌باشد. کتابخانه در حال حاضر علاوه بر مجلات مذکور دارای ۱۲٫۷۶۳ جلد کتاب به زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی، فرانسه، آلمانی و ایتالیایی می‌باشد.
خدمت دانشگاه
شاید برای هیچ طبقه‌ای از طبقات ملت ایران به قدر دانشگاهیان درک اهمیت و عمق انقلاب ششم بهمن ۱۳۴۱ شاهنشاه میسور نباشد چون اهل علم و مورخان می‌دانند شروع یک رنسانس همه جانبه در مدت یک سال چقدر شگرف و شگفت است! در حقیقت تحول اجتماعی و اقتصادی و سیاسی را که اروپاییان در مدتی بیش از سه قرن انجام داده‌اند و هنوز هم کامل نیست، ملت ایران به رهبری پیشواری توانا و شجاع خود در مدت دو سال انجام داد و از این روی استادان دانشگاه ملی ایران، انقلاب ششم بهمن را انقلاب کبیر شاهنشاه نامیده‌اند، چون انقلابی به این عظمت در تاریخ کشور کهن سال ما بی نظیر است.
دانشگاه ملی ایران با توانایی خود از آغاز نهضت بر آن شد سهمی در به ثمر رساندن نهال انقلاب داشته باشد و افتخاراتی کسب نماید و از این جهت به امر شاهنشاه، در مدت دو سال گذشته با تاسیس کلاس‌های شبانه حتی در گرمای تابستان ۴۲۵ جوان دیپلمه را برای خدمت و تاسیس شرکت‌های تعاونی روستایی برای بانک اعتبارات کشاورزی و عمران روستایی ایران تربیت کرد و در سال تحصیلی جاری با ادامه همان برنامه عهده دار تعلیم و تربیت ۲۸۵ جوان دیپلمه برای تکمیل کادر سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران و بانک اعتبارات کشاورزی و عمران روستایی ایران می‌باشد.
از طرف دیگر، با توسعه رشته علوم سیاسی دانشکده بانکداری و علوم مالی و اقتصادی و اعطای بورس تحصیلی علوم سیاسی به دانشجویان دختر دانشگاه ملی امیدوار است در تعلیم و تربیت کادر رهبری زنان ایران و پیشرفت نظرات ترقی خواهانه شاهنشاه نصیبی داشته باشد.
روابط خارجی دانشگاه
اعلیحضرتا
به پیروی از نیات ترقی خواهانه حضرت شهریاری ایجاد روابط فرهنگی با موسسات و دانشگاه‌های ممالک خارجی از نخستین روزهای تاسیس دانشگاه ملی ایران جزو برنامه کار دانشگاه قرار گرفت. در این راه، اقدامات موثری به عمل آمد و در این مدت کوتاهی که از تاسیس این دانشگاه می‌گذرد، کاروان‌هایی از استادان و دانشجویان دانشگاه ملی را برای بازدید مراکز علمی و هنری به کشورهای اروپا و امریکا اعزام داشته‌ایم و عده کثیری از استادان و دانشجویان آن کشورها را به مهمانی دانشگاه ملی خوانده‌ایم که برخی از آنها به افتخار باریابی به پیشگاه همایونی نایل شده‌اند.
اعلیحضرتا
اقلاطون که دانشگاهیان دنیا به حق او را معلم اول خوانده‌اند، در کتاب جمهوریت ثابت کرده است که بهترین حکومت‌ها، حکومتی است که پادشاه آن فیلسوف و دانشمند باشد. امروز با دعوت آن شهریار دانشمند و فرهنگ دوست از سران کلیه ممالک دنیا برای همکاری در برانداختن تاریکی جهل و بی سوادی از قلوب نیمی از افراد بشر،نظریه افلاطون که آرزوی همه دانشگاهیان دنیا است، به مرحله عمل نزدیک شده و این پیام اعلیحضرت دل‌های عشاق زلال علم و معرفت را در سرتاسر جهان به اهتزاز درآورده است. استادان دانشگاه ملی ایران در این رستاخیز فرهنگی جهانی که به ابتکار اعلیحضرت شروع شده است، چون سربازانی فداکار آماده خدمتگزاری می‌باشند.
ساختمان دانشگاه
روز ۲۵ بهمن ماه ۱۳۳۹ که دانشگاه ملی ایران رسما از سوی اعلیحضرتین افتتاح شد، اعلیحضرت همایون شاهنشاه حسب تقاضای این جانب به دولت وقت دستور فرمودید که بانک ساختمانی زمین وسیع و متناسبی برای محل دایمی دانشگاه در نظر بگیرند که دانشگاه به تدریج دانشکده‌های خود را بنا نموده و به محل دایمی منتقل شود. در اجرای اوامر مطاع همایونی بانک ساختمانی ابتدا یک میلیون و نیم متر مربع از زمین‌های سعادت آباد واقع در شمال تهران را به دانشگاه ملی ایران واگذار کرد و پس از یک سال بررسی‌های فنی و مشورت با متخصصین داخلی و خارجی معلوم شد، استفاده از زمین مذکور برای دانشگاه به سبب نداشتن جاده متناسب و آب و برق در حال حاضر میسور نیست و مستلزم مخارج سنگینی است که دانشگاه توانایی پرداخت آن را ندارد. از این روی، زمین‌های مذکور به ملکیت دانشگاه باقی ماند تا هر موقع آب و برق فراهم فراهم شد برای ساختمان شهر دانشگاه به نام « شهر علم » و سایر تاسیسات دانشگاه از آن استفاده شود. دانشگاه در سال تحصیلی ۴۳ - ۴۲ در چهار بنای مجهز و مدرن در یوسف آباد و خیابان ایرانشهر و خیابان بلوار کرج به کار خود ادامه داد و چون ادامه کار در محل‌های استیجاری که در نقاط مختلف شهر تهران پراکنده است برای دانشگاه ایجاد اشکال نمود و با تاسیس و شروع کار دانشکده پزشکی در سال ۱۳۴۰ داشتن محل ثابتی برای آن دانشکده ضروری به نظر می‌رسید، کوشش‌های بسیاری شد که زمین دیگری برای دانشگاه در نظر گرفته شود و بالنتیجه با عنایات خاص شاهنشاه، هفتاد هزار متر مربع از زمین‌های اوین واقع در مشال تهران که هتل هیلتون و تاسیسات دفع آفات نباتی وزارت کشاورزی قبلا در مجاورت آن بنا شده بود، به موجب تصویب نمانه قانونی از سوی وزارت کشاورزی به دانشگاه ملی ایران واگذار شد و بی درنگ نقشه ساختمان دانشکده پژشکی وسیله دانشکده معماری دانشگاه ملی ایران تهیه گردید و بانک ساختمانی به شرکت ساختمانی شایگان و شرکا بنای دانشکده پزشکی را مقاطعه داد که در تاریخ ۱۵ شهریور ماه ۱۳۴۳ ساختمان کامل تحویل دانشگاه داده شود و در سال تحصیلی جاری دانشکده پزشکی در ساختمان حاضر انجام وظیفه می‌نماید.
ساختمان دانشکده پزشکی، امروز، به دست مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه ایران رسما افتتاح می‌شود، در مدت هفت ماه ساخته شده و رویهم رفته بیش از هفت هزار متر مربع بنا است که شوفاژ و لوازم برقی و چراغ از قرار متری چهار هزار ریال وسیله شرکت ساختمانی شایگان و شرکا ساخته شده است. برای دانشگاه ملی ایران جای نهایت خوشوقتی و افتخار است که نخستین دانشکده پزشکی ملی را بدون یک دینار کمک موسسات دولتی و منحصرا از شهریه دانشجویان بنا نموده است و به طور مسلم در ایران و شاید در کلیه ممالک خاورمیانه این اولین بار است که بدون کمک و تامین بودجه از طرف دولت یک دانشکده پزشکی بنا شده است. کوشش‌های شبانه روزی آقای دکتر مهندس مجدالدین حاجی زاده مدرس پیشین دانشگاه وین و دانشیار کنونی دانشکده معماری دانشگاه ملی ایران در طرح و اجرای نقشه دانشکده پزشکی در خور تحسین و تشویق می‌باشد.
در برنامه کار دانشگاه پیش بینی شده است که بنای سایر دانشکده‌های موجود را در همین محل تا پایان سال ۱۳۴۶ آماده کنیم و در اسل تحصیلی جاری ۱۳۴۴ - ۱۳۴۳ دانشکده معماری از مجل وجود اهدایی شرکت ملی نفت ایران و تالار تشریح از محل کمک سازمان برنامه ساخته می‌شود.
اینجا لازم می‌داند از طرف خود و استادان و کارکنان دانشگاه از توجه خاص جناب آقای منوچهر اقبال مدیر عامل و رییس هیات مدیره شرکت ملی نفت ایران و جناب آقای مهندس اصفیا مدیر عامل سازمان برنامه در اجرای منویات و اوامر ملوکانه سپاسگزاری بنماید. اکنون به نام دانشگاه از پیشگاه مبارک استدعا دارد بذل مرحمت فرموده از لوحه بنیاد دانشگاه ملی ایران که در پنج سال پیش تاسیس فرمودید پرده برداری بفرمایید و دانشکده پزشکی را در بنای کنونی رسما افتتاح نموده و اجازه فرمایند ساختمان تالار تشریح و دانشکده معماری در همین ساعت آغاز بشود و از یازده لابراتوار مجهز دانشکده بازدید فرمایند.