مصاحبه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی با خبرنگاران شبکه تلویزیونی ان بی سی در برنامه پانوراما ۵ امرداد ماه ۱۳۵۲
مصاحبه علیاحضرت شهبانو فرح پهلوی با خبرنگاران شبکه تلویزیونی ان بی سی در برنامه پانوراما ۵ امرداد ماه ۱۳۵۲
خبرنگاران اِن بی سی مصاحبه را چنین آغاز کردند: این روزها رخدادهای مهمی در پایتخت امریکا جریان داشته و پرزیدنت ما در کاخ سفید میزبان شاهنشاه و شهبانوی ایران هستند. شاهنشاهی که پرزیدنت ما ایشان را مهمترین شخصیت در امور حفظ ثبات منطقه بسیار انفجارآمیز خاورمیانه می‌دانند. در این برنامه ما بسیار مشتاق هستیم با شهبانوی ایران که خود را یک ملکه کار و فعالیت می‌نامند مصاحبه‌ای انجام دهیم. ما از علیاحضرت بسیار سپاسگزاریم که در این برنامه حضور یافته‌اند و به ایشان خوش آمد می‌گوییم. علیاحضرتا با سخنان پرزیدنت نیکسون که گفتند که علیاحضرت یکی از زیباترین و نیکوکارترین بانوان جهان هستند کاملا موافقیم. اما برای ما یک نکته بسیار جالب دیگر نیز وجود دارد و آن این است که آیا کار و فعالیت با ملکه بودن تناقض ندارد؟ مایلم شهبانو مهربانی کنند و درباره برنامه کار خود و چگونگی انجام کارهای خود توضیح بدهند، به عنوان شهبانوی ایران چه وظایفی را بر عهده دارید و آنها را چگونه انجام می‌دهید؟
علیاحضرت شهبانو : من در بسیاری از سازمان‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی و آموزشی فعالیت دارم و در این انجمن‌ها من تنها به داشتن عنوان و لقب ریاست و مدیریت اکتفا نکرده‌ام بلکه عملا در پیشبرد آرمان‌های انجمن‌های مورد گفتگو فعالیت می‌کنم، خویشکاری بیشتر انجمن‌ها تامین رفاه مردم سرزمین ما اعم از پیرها و جوانان پسران و دختران است، از راه انجمن‌های بسیار ما به آموزش خردسالان کمک کرده و با ایجاد مهدهای کودک و پارک‌های عمومی و تفریحی، تهیه مسکن و رشد فکری و جسمانی کودکان و نوجوانان نو توانی کودکان علیل و عقب افتاده وسایل رفاه و پیشرفته آنها را فراهم می‌سازیم.
آنجلو: آیا شهبانو همه این سازمان‌ها را اداره و سرپرستی می‌فرمایند؟
علیاحضرت شهبانو : آری این گونه است، به نظرم شمار این انجمن‌ها و موسسات رویهم رفته ۲۵ تاست که به برخی از آنها من علاقه بسیار زیاد دارم و در برخی دیگر فعالیت نسبتا کمتری دارم.
آنجلو : به طوری که از فرمایشات شما در بلرهاوس دریافتم به سبب علاقه فراوانی که در پیشرفت کشورتان دارید، یک رهبر بسیار فعال به شمار می‌روید و تصور می‌کنم که فرمودید در سمت خود با وزیران کابینه نیز دیدار و گفتگو می‌کنید، این امر بسیار جالب توجه است.
علیاحضرت شهبانو : بله البته، زیرا وزیران کابینه هیات اجرایی کشور هستند و گرچه من انجمن‌های مورد بحث را خصوصی می‌خوانم ولی ۹۹ در صد از بودجه این انجمن‌ها از سوی دولت تامین می‌شود و به همین روی، من منظم با نخست وزیر که به زمینه‌های گوناگون فعالیت‌های انجمن‌ها علاقه دارند، دیدار می‌کنم.
در این جا یکی دیگر از خبرنگاران به نام خانم ویلیس پرسشی از شهبانو نمود: من چون یک پژوهشگر در امور و مسایل تاریخی هستم،بسیار کنجکاوی می‌کنم، در گذشته همواره درباره جنگجویان خشن یعنی اکراد ایران مطالبی خوانده‌ام و می‌دانم که سال‌ها شما دشواری‌هایی با آنها داشته‌اید، آیا این دشواری از میان برداشته شده است؟
علیاحضرت شهبانو : ما مشکلاتی با اکراد نداریم.
ویلیس : آنها پیوسته از نقطه‌ای به نقطه دیگر کوچ می‌کنند این طور نیست؟
علیاحضرت شهبانو : بله زیرا آنها زندگی ایلاتی دارند. منظورم این است که کوچ می‌کنند، ما عشایر دیگری نیز داریم که در نقطه ثابتی سکنی ندارند، بلکه در تابستان به ییلاق می‌روند و در زمستان به قشلاق بر می‌گردند.
آنجلو : جالب است.
ویلیس : آیا آنها به ایران بازمی‌گردند؟
علیاحضرت شهبانو : این عشایر اصولا از ایران خارج نمی‌شوند ما همگی ایرانی هستیم و احساسات آنها کاملا ایرانی است و ما سال‌ها با آنها هیچگونه مشکلی نداشته‌ایم.
ویلیس : منظور پرسش من هم همین بوده است که آیا شما توانسته‌اید آنها را جذب کنید.
علیاحضرت شهبانو : بله البته، این مسله‌ای است که پنجاه سال پیش در دوران شاهنشاهی رضا شاه کبیر که در سرتاسر ایران عشایر گوناگونی وجود داشتند، حل شده است. اما، اکنون خوشبختانه یک پارچگی و وحدت کامل در کشور ما وجود دارد.
آنجلو : ایران در چند سال گذشته در مدت بسیار کوتاهی، به پیشرفت‌های سرسام آور و عظیمی دست یافته است. من اعتقاد دارم که سرعت پیشرفت کشور شما در امور اقتصادی و صنعتی در جهان بی مانند است. شهبانو روز گذشته به اصلاحات ایران در ده سال گذشته اشاره کردند. این اصلاحات به ویژه آنچه که مربوط به زنان می‌گردد، مورد توجه من است. بفرمایید ایران به عنوان یک کشور مسلمان و یک کشور سنتی چگونه موفق به این اصلاحات شده است؟
علیاحضرت شهبانو : شما آگاهی کامل دارید که در ده سال گذشته رویدادهای بسیاری در مورد آزادی زنان در ایران رخ داده است. نخست اینکه زنان ایران اکنون با مردان دارای حقوق مساوی هستند، به عبارت دیگر، زنان پروانه دارند در انتخابات رای بدهند و به قوه مقننه راه یابند، مسله چند همسری در ایران به گونه پیشین وجود ندارد و موضوع طلاق و تعیین تکلیف فرزندان نیز حل شده است.
آنجلو : این‌ها واقعا مسایل سنتی بودند که از دیرباز در ایران بدون راه حل باقی مانده بودند.
علیاحضرت شهبانو : همان گونه که توضیح دادم ما اصلاحاتی را از ۱۰ سال پیش آغاز کردیم که آزادی و برابری زنان از جمله این اصلاحات است و به سود قاطبه مردم کشور ما تمام شده است.
ویلیس : آیا علیاحضرت شهبانو می‌توانند رای بدهند؟
علیاحضرت شهبانو : خیر، به عنوان ملکه من نمی‌توانم رای بدهم ولی بسیار خوشوقتم از این که همه زنان ایران از این حق بهره مند شده‌اند.
آنجلو : آیا زنان ایران از حقوق جدید و اساسی خود استفاده می‌کنند؟
علیاحضرت شهبانو : بله ، مسلما اما شما نیز می‌دانید داشتن قانون و اجرای آن دو کار متفاوت است. زنان ما نیاز به آموزش کافی دارند تا به حقوق خود پی ببرند و اکنون بسیاری از زنان کشور ما به ارزش این حقوق آگاه شده‌اند و این آموزش را کسب می‌کنند. انجمن‌های ما نیز در روستاهای ایران می‌کوشند تا زنان را با حقوق خود آشنا سازند و جایگاه زن را در اجتماع و خانواده به آنها تفهیم کنند.
آنجلو : شهبانو اندکی پیش اشاره به اصلاح قوانین مربوط به طلاق و تعدد زوجات کردند، زیرا تصور می‌کنم که پیشتر شوهر می‌توانست همسر خود را به سادگی طلاق بدهد ولی زن بدون این حق بود؟
علیاحضرت شهبانو : بله اما اکنون هر دو این حق را دارند که به دادگاه بروند و دادگاه باید درباره سازش یا طلاق آنها تصمیم بگیرد، پس از اصلاحاتی که بوجود آورده‌ایم، اکنون برای این، دادگاه‌های بسیاری در روستاها و شهرهای کوچک داریم که مرکز اداری آنها در تهران است و اختلافات خانوادگی در همه جا به وسیله این دادگاه‌ها حل و فصل می‌شود.
ویلیس: آیا پیشتر طلاق در ایران به این روش نبود که مرد سه بار به همسرش می‌گفت « تو را طلاق می‌دهم »و کار تمام بود؟
علیاحضرت شهبانو : این شیوه دیگر ملغی و منسوخ شده است. اکنون قانون وضع دیگری را پیش بینی کرده است. البته قانون مربوطه مفصل و پیجیده است و استثناهایی به ویژه در مورد زندگی‌های زناشویی که پیشتر آغاز شده وجود دارد.
آنجلو : ایران سرزمین پهناوری است و شهبانو ریاست ۲۵ انجمن و موسسه را به عهده دارند. اکنون این پرسش پیش کشیده شده است که چگونه امور این انجمن‌ها و سازمان‌ها را اداره می‌کنید و چطور می‌توانید از تهران خارج شوید و به شهرستان‌ها مسافرت کنید و به امور آنها رسیدگی فرمایید؟
علیاحضرت شهبانو : بازدید از شهرستان‌ها، مراکز روستایی یکی از خویشکاری‌های من است که منظم انجام می‌دهم.
آنجلو : این مسافرت‌ها با چه وسایلی انجام می‌پذیرد؟
علیاحضرت شهبانو : به وسیله هواپیما، خودرو، هواپیمای کوچک و هلی کوپتر و هر وسیله دیگر نقلیه، گاهی نخست وزیر و برخی از وزیران و پایوران دولتی با من همراه هستند تا بتوانیم از راه گفتگو با فرنشینان و مردم محلی مسایل و مشکلات مردم را بررسی و حل کنیم.
آنجلو : به نظرم بسیار جالب و هیجان انگیز است که علایق و افکار شما با شاهنشاه مکمل و متجانس است، یعنی همسرتان به عنوان شاهنشاه، بیشتر توجه به مسایل صنعتی اقتصادی و از این قبیل امور دارند و شما می‌کوشید فرهنگ مردم خودتان را حفظ کرده و به نیازمندی‌های آنها پاسخ بدهید، حتی پوشاک شهبانو دارای طرح ایرانی است و می‌دانم که برای پیشبرد این هنر زحمت زیادی کشیده‌اند، حتما تماشاچیان برنامه ما این طرح را بسیار جالب را می‌بینند.
علیاحضرت شهبانو : ما نهایت کوشش را به خرج می‌دهیم که صنایع دستی کشورمان رواج پیدا کند و هدف ما تنها جنبه فرهنگی ندارد، بلکه جوانب اقتصادی نیز در آن پیش بینی می‌شود زیرا هنوز انبوهی از مردم از راه تولید صنایع دستی زندگی می‌کنند.نکته دیگر این است که ما می‌کوشیم صنابع و آثار هنری قدیمی خود را احیا کنیم زیرا زمانی ما به داشتن چنین آثاری معروفیت جهانی پیدا کرده بودیم، پیشرفت مادی به سرعت حاصل می‌شود، اما پیشرفت فرهنگی به سرعت به دست نمی‌آید. ایران یک کشور باستانی و دارای میراث فرهنگی است و بنابراین ما باید کوشش فراوان به خرج دهیم که هنر و فرهنگ و آموزش و پرورش در کشور ما همگام با ارزش‌های انسانی و معنوی پیش برود.
ویلیس : اکنون که گفگو درباره فرهنگ تاریخی ایران که این چنین غنی است، پیش آمد آیا واژه « پرشیا » مصطلح نیست؟
علیاحضرت شهبانو : کشور ما در عصر جدید ایران نامیده می‌شود، زبان خود را پارسی می‌دانیم و به مردم ایران، ایرانی می‌گوییم. واژه پرشیا بیشتر از ایران در جهان مرسوم و رایج است، اما ما بیشتر هر دو نام را با هم به کار می‌بریم.
ویلیس : کلمه ایران چه معنی دارد؟
علیاحضرت شهبانو : معنای آن کشور آریایی هاست زیرا ما از نژاد هند و اروپایی هستیم. ما نام ایران را به ارث برده‌ایم، اما پارس در حقیقت نام سرتا سر کشور ما نبوده است.
آنجلو : شما دختر یک افسر ارتش بوده‌اید که در تهران زندگی می‌کردید و در همانجا به مدرسه رفته‌اید و فکر می‌کنم دو سال در پاریس ادامه تحصیل داده‌اید؟
علیاحضرت شهبانو : درست است.
آنجلو : در جایی که هنر و معماری می‌خواندید دارای زندگی عادی و معمولی بوده‌اید که با موقع کنونی خودتان تفاوت فراوان دارد. در این مورد چه احساسی دارید؟
علیاحضرت شهبانو : باید رک و راست بگویم، هنگامی که ازدواج کردم همه گونه فکر و ناراحتی یک زن جوان را که به تازگی به خانه شوهر رفته است، داشتم. منظورم این است که زن با ازدواج وارد یک زندگی تازه می‌شود و من درباره ازدواج خود ، بیش از خویشکاری که یک ملکه می‌بایستی انجام دهد، می‌اندیشیدم. اما هم چنین می‌دانستم که باید به کشورم خدمت کنم و به همین روی، پذیرای مسولیت شدم. سال‌های نخست زندگی زناشویی من بیشتر توام با کار و سفر بود که تا حدودی جنبه تشریفات داشت ولی به نظرم زمانی به درازا کشید که در وهله نخست کشورم و ملتم را بشناسم و مشکلات آنها را درک کنم. اما از هنگامی که خود را توانا به کمک به ملتم یافتم، بسیار شادمان شدم.
ویلیس : شما در مدرسه فرانسوی‌ها درس خوانده‌اید، آیا چنین است؟
علیاحضرت شهبانو : من فارسی و فرانسه را در مدرسه فرانسویان تهران خوانده‌ام و سپس دو سال در پاریس رشته معماری دیده‌ام.
آنجلو : چقدر جالب است.
ویلیس : بله من هم کنجکاو بودم، آیا شما انگلیس را نزد معلم فرانسوی یادگرفته‌اید؟
علیاحضرت شهبانو : خیر من انگلیسی را قدری نزد چند دبیر خوانده‌ام و هنگامی که ازدواج کردم لازم بود انگلیسی هم یاد بگیرم، فکر می‌کنم انگلیسی را از راه تمرین و مکالمه با دیگران و شنیدن صفحات درسی و رادیو و یا تماشای فیلم یادگرفته‌ام.
ویلیس : آیا زبان انگلیسی در ایران کاملا بیگانه است و یا انگلیسی به غیر از زبان دیپلماتیک بودن، مورد آشنایی افراد معمولی است؟
علیاحضرت شهبانو : بله همین طور است. انگلیسی زبان دوم بیشتر مردم است. منظور آنهایی که درس خوانده‌ام. پیشتر زبان فرانسه این جایگاه را داشت ولی اکنون این گونه نیست.
ویلیس : پس از لحاظ زبان در ایران هیچ گونه گرفتاری نخواهیم داشت؟
علیاحضرت شهبانو : فکر می‌کنم در مورد کسانی که دارای مقام‌های رسمی هستند مشکلی نخواهید داشت، اما مردم عادی تنها با انبوه توریست که به کشور ما رفت و آمد می‌کنند، می‌توانند به زبان انگلیسی سلام و تعارف بکنند.
آنجلو : شاهنشاه به شما افتخارات ویژه‌ای ارزانی داشته است، شما شهبانوی ایران هستید و مادر چهار فرزند شاهنشاه، شما نخستین ملکه‌ای هستید که تصور می‌کنم پس از صدها سال تاجگذاری کرده‌اید.
علیاحضرت شهبانو : بله
آنجلو : سپس شاهنشاه در پاییز گذشته به گونه‌ای ویژه شما را به عنوان نماینده رسمی و ویژه خود به جمهوری خلق چین فرستادند و چوین لای نخست وزیر چین از شما در تراز شاهنشاه پیشباز کرد. آیا در دیدگاه‌های شاهنشاه نسبت به نقش زنان دگرگونی احساس می‌کنید؟
علیاحضرت شهبانو : فکر می‌کنم این طور باشد زیرا من بنا به امر شاهنشاه به این سفر رفتم و تصور می‌کنم این یک اقدامی بود که اهمیت زنان در کشور ما نشان داده شود و من از این بابت بسیار شادمان و سپاسگزارم. به علاوه این نخستین سفر تنهای من به خارج از کشور و به ویژه نخستین سفر من به جمهوری خلق چین بود که به طور رسمی انجام می‌یافت. ما سال‌ها با چین مناسباتی نداشتیم و این سفر سرآغاز استقرار چنین مناسباتی بود، البته من به تنهایی به کشورهای دیگر نیز سفر کرده‌ام ولی این دیدار جنبه نیمه رسمی داشت.
آنجلو : شاهنشاه در سراسر جهان مورد احترام هستند. اکنون در مورد روابط خودتان به مردم ایران بفرمایید. این موضوع را من می‌دانم که سالانه نزدیک به ۸۲ هزار نامه دریافت می‌دارید که رقم سرسام آوری است و مسلما می‌رساند که مردم ایران تا چه اندازه به شما علاقه دارند، آیا از این افراد کسی شخصا برای نمونه کمک نزد شما می‌آید؟
علیاحضرت شهبانو : بله، آنها نزد من می‌آیند و این کار در کشور ما جنبه سنتی دارد. مردم ایران برای رفع مشکلات خود به پادشاه و ملکه مراجعه می‌کنند، حتی گاهی در مورد مسایل بسیار خصوصی و دیگر مشکلات خود و بدیهی است که با عده زیادی از آنها پیشتر دیدار کرده‌ام. اما اکنون شوربختانه فرصتی برای رسیدگی به همه مشکلات و مسایل خصوصی ندارم. من دفتر مخصوصی برای این کار دارم که مردم به آنجا مراجعه می‌کنند، ما مددکاران اجتماعی داریم و نامه‌هایی دریافت می‌داریم نه تنها از ایران بلکه از همه نقاط جهان و من سخت تلاش می‌کنم و همه انرژی و وقت خود را صرف رسیدگی به مسایل جهانی مربوط به کشورم می‌نمایم و با دید وسیعتری به مسایل سرتاسر کشور رسیدگی می‌کنم و در عین حال نمی‌توانم افراد ایرانی را فراموش کنم زیرا هر گاه آنها به من مراجعه می‌کنند، من احساس مسولیت می‌کنم.
ویلیس: مردم حق ارسال درخواست و عرضحال دارند؟ آیا این درخواست به شکل نامه برای شاهنشاه ارسال می‌گردد یا شما؟
علیاحضرت شهبانو : به هر دو
آنجلو: همان روشی است که در کاخ سفید دنبال می‌شود ولی ۸۲ هزار نامه فقط برای شهبانو فرستاده شده است به نظر من فوق العاده جالب و هیجان انگیز است. تصور می‌کنم عده زیادی در امریکا شاید فکر کنند که یک ملکه خویشکاری جز جلا دادن به جواهرات خود ندارد.
علیاحضرت شهبانو : همین گونه است.
آنجلو : ولی من آگاهی دارم که شما دسترسی به خزانه سلطنتی دارید، شماری از خیره کنندگان جواهرات جهان در آنجا نگاهداری می‌شود. اما چنین به نظر می‌رسد که شما از آویختن جواهرات به خود خودداری می‌کنید، علت آن چیست؟
علیاحضرت شهبانو : من درباره جهان امروز و خودم فکر می‌کنم، روش زندگی و کار من برایم جالب است و احساس نمی‌کنم که باید جواهرات زیادی حمل کنم. البته منظورم این نیست که معتقد به زیبایی و وقار رن و پوشاک چشمگیر نیستم اما به آنها در حد افراط علاقه‌ای ندارم. به علاوه همانگونه که گفتید من باید به زندگی خصوصی خانواده خود نیز برسم. مقصود من این است که مانند هر زنی باید شوهرداری و بچه داری کنم و به جزییات امور خانوادگی رسیدگی کنم. امروز دشواری همه زنان جهان که بیرون از خانه کار می‌کنند، برقراری یک موازنه صحیح و فرصت مناسب میان مسولیت‌های اداری و وظایف خانه داری و نگهداری از فرزندان است که این وظایف به نظر من بسیار حایز اهمیت است.
ویلیس : آیا رانندگی می‌کنید؟
علیاحضرت شهبانو : پیشتر رانندگی می‌کردم، اما با ترافیک تهران این کار مشکل است.
آنجلو : علیاحضرتا بسیار سپاسگزاریم که وقت گرانبهای خود را در این برنامه صرف این گفتگو کردید که فوق العاده جالب بود. امیدواریم که دوباره به واشنگتن سفر کنید.
علیاحضرت شهبانو : بسیار سپاسگزارم. مسافرت به کشور زیبای شما و فراگرفتن آنچه که شما تاکنون انجام داده‌اید برایم خوشایند بوده است.