مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ آذر (قوس) ۱۳۰۳ نشست ۸۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۵ آذر (قوس) ۱۳۰۳ نشست ۸۶
مشروح مذاکرات مجلس ملی، دوره ۵
جلسه: ۸۶
صورت مشروح مجلس یوم پنجشنبه پنجم برج قوس ۱۳۰۳ مطابق بیست و نهم ربیع‌الثانی ۱۳۴۳
مجلس دو ساعت و نیم قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید
صورت مجلس یوم سه‌شنبه سوم قوس را آقای میرزا جواد خان قرائت نمودند.
رئیس ـ آقای یاسایی.(اجازه)
یاسایی ـ بنده قبل از دستور عرض دارم.
رئیس ـ آقای دست‌غیب (اجازه)
دست‌غیب ـ بنده را جزو دیرآمدگان بی‌اجازه نوشته‌اند در صورتی که بنده سر وقت آمده بودم خواستم تذکر بدهم که اشتباه شده است.
رئیس ـ تحقیق می‌شود. آقای آقا میرزا یدالله خان.(اجازه)
آقا میرزا یدالله خان ـ عرض بنده راجع به صورت مجلس نیست.
رئیس ـ (خطاب به آقای دست‌غیب) مقصود من از این است که تحقیق می‌شود این بود که تحقیق می‌شود چرا این طور نوشته شده. آقای سید یعقوب. (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ بنده خواستم تذکر بدهم یک مسئله در نطق آقای شیروانی بود که بنده به خود آقای شیروانی هم عرض کردم چون خیلی اهمیت دارد در صورت جلسه نوشته نشده و آن مسئله بانک است آقای مخبر هم جوابی ندادند چون فوق‌العاده اهمیت دارد مقرر فرمایید در صورت مجلس نوشته شود.
رئیس ـ نوشته شده است.
آقا سید یعقوب ـ بسیار خوب
رئیس ـ آقای یاسایی.
یاسایی ـ البته آقایان نمایندگان محترم تصدیق می‌فرمایند که یکی از بلایایی از سال‌های دراز متوجه ایران شده مسئله استعمال افیون و تریاک است مخصوصاً در قسمت شرق یعنی خراسان و سیستان به طوری شیوع پیدا کرده که می‌توان گفت عمومیت پیدا کرده است. اغلب عائله‌ها از زن و مرد و اطفال مبتلا هستند به استعمال افیون و بالاخره یک مقام صلاحیت‌داری باید به طور قطعی از شیوع و انتشار آن جلوگیری کند. مضرات مادی و دماغی و روحی استعمال افیون بر کسی پوشیده نیست. ای بسا عائله‌ها که در نتیجه استعمال افیون از هستی ساقط شده‌اند و در تنگنای فقر و وفاقه افتاده بی‌چاره و پریشان شده به حدی که مشغول تکدی شده‌اند. درست در نظر دارم که در ده سال قبل از این خیلی اشخاص اجتناب می‌کردند و احتیاط داشتند از تجاهر به استعمال افیون ولی کم‌کم می‌بینم شیوع استعمال افیون در سمت شرق به طوری جریان پیدا کرده است که اخیراً یک شیره‌خانه‌هایی علناً باز کرده‌اند و اخیراً در طهران هم به طوری که تحقیق کرده‌ام شیره‌خانه‌هایی باز شده که مردم علناً می‌روند و شیره استعمال می‌کنند. سابقاً اگر در بعضی ولایات معدودی تریاک استعمال می‌کردند امروزه طوری شده است که اغلب اشخاص استعمال می‌کنند. حالا یک تأثرات و تألماتی در افراد پیدا می‌شود که آن نشاط را از آنها سلب می‌کند و این باعث می‌شود که عقب یک چیزهای مخدری بروند. این یک موضوعی است که بنده نمی‌خواهم داخل شوم ولی روی هم رفته افراد ایرانی به واسطه استعمال افیون و تریاک از رشد ملی افتاده‌اند. ما که یک ترقیاتی را برای آتیه این مملکت در نظر داریم باید مراقب باشیم که اختلال‌های دماغی افراد رفع شود و اگر بنا باشد از حالا ما شروع نکنیم به جلوگیری اشخاصی که حالا مبتلا نشده‌اند که مبادرت به کشیدن تریاک نکنند بنده می‌توانم پیش‌بینی کنم که تا ده سال یا بیست سال دیگر شاید نصف ایرانی‌ها مبتلا به افیون بشوند و بالاخره باید یک روزی شروع به جلوگیری از این قضیه بشود و در آتیه یک تحدیدات و تضییقاتی از طرف حکومت نسبت به مستعلمین تریاک داده شود و اشخاصی که مبتلا هستند در تحت یک تضییقات و فشاری مجبور شوند تریاک نمایند. مطابق تخفیفی که بنده از آقای امیر اعلم کرده‌ام ترک استعمال تریاک هیچ محظوری ندارد و مبتلایان به آن به توسط ادویه مخصوصه می‌توانند با کمال آسانی آن را ترک کنند. بنابراین بنده یک طرحی که مشتمل بر هفت هشت ماده است تهیه کرده‌ام و در آن یک ماده‌اش راجع به این است که کسانی که مبتلا نیستند از این تاریخ به بعد حق استعمال آن را ندارند و اساساً استعمال تریاک در مملکت ممنوع است. یک ماده راجع به این است که معتادین باید در ظرف یک سال استعمال تریاک را به وسیله ادویه مخصوصه ترک کنند و اگر ترک نکردند آن وقت در مجلس و در توقیف گاه تریاک را ترک کنند و دولت آنها را مجبور به ترک کند. اشخاص بی‌بضاعت را هم اداره کل صحیه عمومی مجاناً ادویه مخصوصه را به آنها داده که آنها هم ترک کنند و مخصوصاً بنده در این باب نظریات حضرت آقای مدرس را هم جلب کردم و ایشان هم کاملاً موافقت دارند که این قضیه باید از طرف مجلس غدقن شود. قانونی که در ۱۳۲۹ راجع به تریاک وضع شده در آن قانون هم پیش‌بینی شده است که پس از گذشتن هفت سال کشیدن تریاک ممنوع است و پس از هفت سال برای معالجه مرضا به اندازه طبی به میزانی که طبیب رسمی تجویز می‌کند استعمال شود. با مراجعه به آن قانون و وضعیات فعلی مملکت به عقیده بنده ضرری ندارد که نمایندگان محترم همه مسابقه بکنند در گذراندن این طرح. عرض دیگری که من داشتم این بود که در چند جلسه قبل در ضمن سؤال از وزارت مالیه گویا بنده عرض کردم: مدیر محشر را برده‌اند نظمیه توقیف کرده‌اند و بعد مطابق اطلاعی که تحصیل کردم معلوم شد که ایشان را در جای دیگر توقیف کرده‌اند و نظمیه در این باب دخالت نداشته و مقصود بنده اظهار مظلومیت مدیر محشر بود. باز هم گویا آن روز عرض کردم در سیاه‌چال‌های نظمیه حبس بوده است. مقصود بنده از سیاه‌چال همان محبس‌هایی است که امروز حبس نمره یک و دو می‌گویند. سیاه‌چال و محبس را ما به اصطلاح قانونی سابقاً حبس مجرد می‌خواندیم. حالا گاهی تلفظ می‌شود به سیاه‌چال
رئیس ـ آقای آقا میرزا یدالله خان (اجازه)
آقا میرزا یدالله خان ـ گرچه می‌دانم عرض بنده بی‌فایده خواهد ماند
(بعضی از نمایندگان ـ صحیح است).
ولی باید تذکر بدهم مکرر در موضوع زارعین و مسئله گاومیری بنده تذکر داده و مخصوصاً در این خصوص پیشنهادی هم تقدیم داشته‌ام ولی در این مدت نه به عرایض بنده جوابی داده شد نه پیشنهاد بنده تحت مطالعه درآمد. حالا هم همین قدر خواستم تذکر بدهم یک خسارتی را که دولت می‌توانست با پنجاه هزار تومان جبران و جلوگیری کند در آتیه خواهید دید که با پانصد هزار تومان هم جلوگیری نخواهد شد. بنده در این قسمت حسب‌الوظیفه برای دفعه آخر عرایض خود را عرض می‌کنم. در آتیه خواهید دید که این مردم بی‌چاره دچار چه مشکلات و زحماتی خواهند شد. آقای وزیر مالیه یک مرتبه اظهار فرمودند که پول گاو داده شده و در موضوع مالیات هم رعایتی شده است. در موضوع مالیات که تخفیف داده نشد هیچ در موضوع گاو هم حتی به رعایای خالصه هم تاکنون دیناری نپرداخته‌اند محض تذکر عرض کردم حالا هر طور آقایان نمایندگان می‌خواهند قضاوت بفرمایند.
رئیس ـ آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب ـ بنده عرضی ندارم
بعضی از نمایندگان ـ وارد دستور شویم.
رئیس ـ پیشنهاد آقای مدرس مطرح بود.
یک پیشنهاد دیگری هم از آقای داور رسیده است آن وقت قرائت می‌شود بعد تکلیفش را معین بفرمایید
(به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم وزارت مالیه صورت مالیات‌های تصویب شده و مالیات‌های غیر قانونی را تا یک هفته به مجلس بیاورد تا مالیات‌های لازم غیر قانونی هم تصویب شود و در این مدت بودجه از دستور خارج شود و برای این که ادارات دچار اختلال نشود کمیسیون بودجه معادل یک دوازدهم برای یک برج پیشنهاد نماید داور
رئیس ـ آقای مدرس پیشنهاد اولی را مسترد داشته‌اند پیشنهاد دیگری داده‌اند قرائت می‌شود
(این طور قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم: از ماده عایدات فقرات ذیل استثنا شود و به باقی رأی گرفته شود: مالیات اصناف، خانواری، عایدات متفرقه، نیم عشر، عواید نظمیه، صد یک، عواید عتیقه‌جات، مؤسسات رهنی. و این فقرات به کمیسیون مالیه رجوع شود. مدرس
رئیس ـ آقای داور
داور ـ البته با عجله که آقایان دارند که چون سه چهار ماه به آخر سال بیشتر نمانده و باید این بودجه را تصویب کرد و به این عجله که آقایان دارند البته تکلیف پیشنهاد بنده و سایر پیشنهادات معلوم است به این حال چون هر وکیلی یک تکلیفی دارد. بنده گمان می‌کنم هرگاه وکیلی در صورتی که قطع و یقین هم داشته باشد حرفش پیش نمی‌رود آنچه را که لازم می‌داند باید تذکر بدهد بنده در ابتدای امر هم عرض کردم این لایحه بودجه نیست. آن معنایی که در کلیه ممالک دنیا از بودجه می‌گیرند و ما هم باید از بودجه بگیریم در این لایحه نیست. این طریق پیش‌بینی مخارج نیست. به جهت این که از ابتدای سال تاکنون آنچه باید خرج بشود شده و همین طور این پیش‌بینی عواید نیست. برای این که یک ورقه را برده‌اند در دست ما که در آن یک صورت عایدی نوشته شده. به طوری که آقایان گفتند و بنده هم نمی‌خواهم دیگر وارد تفصیل شوم همین قدر عرض می‌کنم. این عوایدی است گتره هر کس هرچه خواسته است گرفته است بعد هم می‌آورند اینجا می‌گویند تصویب کنید. شما هم رأی می‌دهید. در آتیه هم اگر بخواهید در موضوع این عواید ایرادی بکنید جواب می‌دهند که شما خودتان این عواید را تصدیق ضمنی نموده‌اید حق هم با آنها است. اگر حالا در این عواید رأی بدهید بعد نمی‌توانید اعتراض کنید که به موجب چه قانونی این عواید گرفته می‌شود. این است که بنده عرض می‌کنم اگر ما نمی‌خواهیم از روی ترتیب کار بکنیم بیاییم بگوییم ما یک خرج داریم فلان قدر و یک قلم هم عایدات داریم فلان قدر دولت برود آن عواید را وصول کند و خرج نماید و الّا بخواهیم مطابق ترتیب کار کنیم باید تکلیف این عواید و مخارج معلوم شود. باید ببینیم چه مخارجی ضرورت دارد. هر کدام ضرورت داشت آن را بگذاریم و آنهایی که غیر ضروری است بزنیم الان مردم از هزار قسم مرض می‌میرند و کسی را ندارند به او مراجعه کنند آن وقت یک مخارجی می‌شود که شاید هیچ لزوم نداشته باشد راجع به قسمت عواید چون آن هم خیلی مهم است باید تکلیفش معلوم شود جمعی از آقایان پیشنهادی تهیه کرده‌اند که بنده هم امضا کرده‌ام راجع به این است که دولت در فاصله یک ماه صورت کلیه عوایدی را که می‌کرد اعم از این که به تصویب مجلس رسیده باشد یا نرسیده باشد به مجلس بیاورد که تکلیفش معلوم شود حالا اینجا دو جور است. یک وقت این پیشنهادی که می‌کنیم برای نجات بودجه است که بودجه نجات پیدا کند و یک وقت هم برای این است که ما این بودجه را صحیح نمی‌دانیم و می‌گوییم چون صورت عایدات به مجلس نیامده باید بودجه از دستور خارج شود و همان کاری که تاکنون می‌کرده‌اند بکنند. الان پرداخت دو برج مخارج ادارات را مجلس تصویب کرده ولی هنوز به وزارتخانه‌ها نداده‌اند یک برج دیگر هم اگر لازم شد مجلس رأی بدهد و در این مدت کمیسیون بودجه بنشیند صورت عواید را که می‌آورند در آن دقت نمایند و معلوم شود عواید چیست. آقایانی که در ضمن شور در کلیات نسبت به عواید و مخارج اعتراضاتی داشتند اگر اعتراضشان صحیح بود پس چرا حالا می‌خواهند در این بودجه رأی بدهند. اگر همه صحیح نبود پس چرا اظهار فرمودند. در موقعی که بودجه مطرح است می‌توان جلو دولت را گرفت باید دولت را وادار کرد که صورت عواید را بیاورد. آنچه صحیح است تصویب نمود و آنها که صحیح نیست رد کرد تا بودجه موافق ترتیب تنظیم شود.
رئیس ـ دو سه فقره پیشنهاد دیگر رسیده است قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
امضاکنندگان ذیل پیشنهاد می‌نمایند قطعنامه ذیل را مجلس شورای ملی تصویب فرمایند. وزارت مالیه مکلف خواهد بود در صورت تفصیلی هریک از مالیات‌ها و مدارک قانونی اخذ آنها را قبل از ارسال بودجه سنه آتیه ۱۳۰۴ به مجلس تقدیم دارند که به قوانین مالیه ارسال شود و در آنجا تحت مطالعه درآمده و راپرت خود را در تصویب یا الغای آنها به مجلس تقدیم دارند عمادالسلطنه، رئیس‌التجار دولت‌آبادی، فیروز.
بنده پیشنهاد می‌کنم به کمیسیون بودجه برگردد خود کمیسیون مالیات‌های قانونی را جدا نموده به مجلس بیاورد مطرح شود تا وزارت مالیه لوایح مالیات‌های لازمه را به مجلس مقدس پیشنهاد کند محمدهاشم میرزا.
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی دامت شوکته.
نظر به این که به اسامی مختلفه مالیات و عوارض از مردم گرفته می‌شود که ممکن است بعضی از آنها مدرک و مأخذ قانونی نداشته باشد. نظر به این که بدون تصویب مجلس شورای ملی به هیچ وجه و به هیچ عنوانی نمی‌شود از مردم مالیات گرفت لهذا پیشنهاد می‌کنم که تبصره ذیل ضمیمه ماده اول شود:
تبصره ـ وزارت مالیه مکلف است که در ظرف یک ماه از تاریخ تصویب این ماده صورت انواع و اقسام مالیات‌ها و عوارض مملکتی که تاکنون معمول شده به هر اسم و رسم اعم از این که عمومی باشد یا محلی تقدیم مجلس شورای ملی نماید سید محمد تدین ـ شیخ‌العراقین‌زاده ـ نظم‌الملک عظیمی ـ محمدولی ـ داور ـ دکتر احیاءالسلطنه ـ‌هایم ـ سلیم ایزدی ـ حسین صدرائی ـ وحیدالدوله ـ امیر اشرف ـ سهام‌السلطان ـ سردار مفخم ـ شیروانی ـ یدالله نظامی ـ سرکشیک‌زاده ـ مدبرالملک ـ حسن الحسینی کاشانی
رئیس ـ آقای سهام‌السلطان راجع به پیشنهاد آقای داور فرمایشی داشتند؟
سهام‌السلطان ـ بلی. اینجا آقای داور در این پیشنهادی که فرموده‌اند گفته‌اند. این بودجه به عهده تعویق بیفتد و به طور یک دوازدهم یکی در برج دیگر از طرف مجلس تصویب شود تا صورت کلیه عواید به مجلس بیاید. در جلسه قبل هم عرض شد و مخصوصاً در پیشنهاد آقای مدرس هم بنده پریروز عرض کردم و بعضی از جراید هم برخلاف آنچه که بنده عرض کرده بودم نوشته‌اند. بنده عرض کردم بعضی از این مالیات‌ها برخلاف است. یعنی بدون مجوز قانونی به موقع اجرا گذاشته شده است. سیر قانونی خودش را نکرده و البته امروز هم مجلس نمی‌تواند آنها را تصویب کند. ولی از طرف دیگر کمیسیون هم تا نظر اکثریت مجلس را نداند نمی‌تواند در آنها دخالت کرده آنها را رد یا قبول کند و تقاضا کردم به طوری که این مالیات‌ها نوشته شده و در بودجه مطرح است آقایان در هریک از آنها نظری دارند که گرفته شود یا نشود به آن که رسیدیم تکلیف آن را اکثریت معین کند که کمیسیون بودجه بتواند مطابق نظر اکثریت مجلس به تکلیف خودش عمل کند. حالا اینجا آقای داور فرمودند خوب است این بودجه عجالتاً به عهده تعویق بیفتد و به طوری که دوازدهم یکی دو برج دیگر مجلس تصویب کند. تا تکلیف صورت عایدات معین شود اگر ما بخواهیم به ترتیب سابق که یک دوازدهم می‌پرداختیم حالا هم تصویب کنیم به طوری که چند روز قبل هم آقای تدین اظهار نمودند شاید ضرری متوجه شود و تکلیف مخارج آن طوری که باید مرتب نشود و برای وزارت مالیه هم یک اشکالاتی تولید گردد و به طوری که اظهار فرمودند باعث تعویق بودجه کمیسیون بودجه نبوده است. زیرا کمیسیون بودجه امسال یک ماه بعد از عید منعقد شده است در صورتی که می‌بایستی شش ماه قبل از عید بودجه به کمیسیون آمده باشد و یک ماه قبل از عید امسال بودجه امسال تصویب شده باشد و این علت به واسطه نبودن مجلس و کارهای زیاد بود که دو سه ماه کمیسیون بودجه نبود بعد هم که تشکیل شد. البته یک کمیسیونی که تشکیل می‌شود و یک بودجه را می‌آورند باید در آن یک نظریاتی بکند و از روی یک بصیرتی یک راپرتی بدهد. کمیسیون بودجه در این چند وقت مشغول بود که یک زمینه صحیحی به دست آورده و یک راپورت صحیحی به مجلس بدهد این بود که تاکنون به عهده تعویق افتاد. حالا هم اگر بنا باشد ما این بودجه را تصویب نکنیم همان طور که گفته شد چون چند ماهی بیشتر به آخر سال باقی نمانده برای سال بعد هم زمینه درستی به دست نخواهد آمد. و بودجه سال بعد دچار اشکال خواهد شد این است که به عقیده بنده بایست در این بودجه که به مجلس در هریک از اقلام جمع و خرج آن هر کدام از آقایان نظری دارند در موقعی که آن قلم مطرح است پیشنهاد کنند اگر اکثریت مجلس تصویب کرد. البته آن نظریه به کمیسیون می‌رود و زمینه می‌شود برای تنظیم بودجه سال بعد والّا تا نظر اکثریت مجلس معلوم نشود نه دولت و نه کمیسیون نمی‌توانند بودجه سال آتیه را تنظیم نمایند. البته هریک از این اقلام مالیات‌هایی که در این بودجه نوشته شده مجلس مطابق قانون نداند آن را رد می‌کند و هر کدام از آنها را مطابق قانون دانست تصویب خواهد کرد والا اگر بنا باشد این بودجه را به همین ترتیب بگذاریم نه تکلیف کمیسیون و نه تکلیف دولت برای تنظیم بودجه سال بعد معین نخواهد شد بعلاوه مطابق پیشنهادی که تهیه شده و بنده هم امضا کرده‌ام مخصوصاً قید شده است که وزارت مالیه مکلف است صورت مالیات‌هایی را می‌گیرد اعم از این که قانونی یا غیر قانونی باشد تا یک ماه دیگر به مجلس تقدیم نماید. البته از طرف مجلس مراجعه می‌شود به کمیسیون مربوطه (کمیسیون قوانین مالیه یا هر کمیسیونی که صلاح باشد) در آن کمیسیون درش دقت شده و هریک از این مالیات‌ها که باید تصویب شود تصویب می‌شود و هر کدام باید ملغی شود ملغی می‌نمایند و تکلیف مجلس و دولت معلوم می‌شود و در بودجه آتیه یک مالیات‌هایی که مراحل قانونی خودش را سیر کرده و مجلس هم تصویب کرده در جزو جمع بودجه نوشته می‌شود و عجالتاً هم کار بودجه و کار مجلس معوق نمی‌ماند. مجلس هم برای آتیه می‌تواند یک بودجه مرتبی تنظیم نماید که تکلیف سال آتیه هم معلوم شود. حالا اگر بخواهیم بودجه را معطل کنیم هم دولت و هم مجلس بی‌تکلیف می‌مانند و هم مردم حقوقشان عقب می‌افتد و دچار اشکال می‌شویم و بعلاوه یک مخارج دیگری هم هست و باید بشود آنها هم به این واسطه معوق می‌ماند.
رئیس ـ در باب اخذ رأی نسبت به این قبیل پیشنهادها ایرادی نیست؟
مخبر ـ نمی‌شود رأی گرفت. رأی بگیرید.
بعضی از نمایندگان ـ رأی بگیرید.
رئیس ـ قرائت می‌شود و رأی می‌گیریم . . .
نصرت‌الدوله ـ اجازه می‌فرمایند؟
رئیس ـ اگر بنا بشود در پیشنهاد مذاکره بشود بیست نفر اجازه خواسته‌اند آقای داور توضیح دادند و آقای سهام‌السلطان هم مخالف بودند و توضیحات خودشان را دادند اگر اجازه می‌فرمایید قرائت شود.
جمعی از نمایندگان ـ بلی قرائت می‌شود.
داور ـ به موجب قانون اساسی می‌شود اخطار کرد؟
رئیس ـ خیر چه می‌خواهید بگویید؟
داور ـ بنده می‌خواهم تذکر بدهم که در قانون اساسی یک موادی هست که اخذ مالیات‌های غیر قانونی را قدغن می‌نماید . . .
رئیس ـ موقعی که توضیح می‌دادید ممکن بود بفرمایید حالا نوبتتان نرسیده است.
داور ـ بسیار خوب در موقعش عرض می‌کنم.
رئیس ـ آقایانی که با پیشنهاد آقای داور موافقند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. پیشنهادی که از طرف آقایان عمادالسلطنه و رئیس‌التجار داده شده بود قرائت می‌شود.
نصرت‌الدوله ـ اجازه می‌فرمایید؟
رئیسـ توضیح آن را حضرت والا می‌دهند؟
نصرت‌الدوله ـ بلی.
بعضی از نمایندگان ـ قرائت بشود.
(به شرح فوق قرائت شد)
دست‌غیب ـ بنده اخطار نظامنامه دارم.
رئیس ـ بفرمایید.
دست‌غیب ـ این پیشنهاد آقایان مطلب است؟ لایحه هست؟ طرح است؟ چه چیز است؟ به واسطه این که این موضوع هیچ مربوط به بودجه فعلی نیست بعلاوه اگر مطلب است باید برود به شعب و اگر لایحه است تکلیف دیگر دارد. اصلاً این طرز پیشنهاد در اینجا به عقیده بنده خارج از موضوع است.
رئیس ـ به همین مناسبت بود که پریروز بنده عرض کردم پیشنهاد آقای مدرس هم همین حال را دارد.
مدرس ـ بنده هم قبول کردم.
رئیس ـ شاهزاده نصرت‌الدوله. (اجازه)
نصرت‌الدوله ـ اعتراض آقای دست‌غیب از یک حیث وارد است و بنده هم کاملاً تصدیق می‌کنم. ولی از یک حیث دیگر وارد نیست. در موقعی که ماده لایحه بودجه مطرح بود در تحت عنوان خارج کردن از دستور و برای این که تسهیل کند و وسیله پیدا شود برای عقب انداختن بودجه رأی داده شود چون راجع به دستور بود پیشنهاداتی کردند. اگر معنایش این طور است پس اشخاصی که با آن نظریه مخالفند و می‌خواهند عقاید خودشان را برای خارج نشدن از دستور اظهار کنند راهش چیست؟ راهش این است که یک پیشنهادهای متقابلی بکنند. در حقیقت چون پیشنهاد خروج از دستور مطرح شده است پیشنهادهای دیگری هم که در آن زمینه است باید مطرح شود و این که قبل از رأی گرفتن به پیشنهاد آقای داور اجازه می‌خواستم برای جلوگیری از این محظور و این ایرادات بود. حالا اگر آقایان اعتراضی به لایحه بودجه ندارند و ماده مطروحه تعقیب می‌شود بنده عرض نمی‌کنم به پیشنهادها نباید رأی داد و اگر چنانچه می‌خواهید لایحه بودجه عقب بیفتد البته موافقین بودجه هم باید عقاید خودشان را اظهار کنند بنده استفاده می‌کنم از این اجازه که دارم و دو مطلب را به عرض آقایان می‌رسانم. پیشنهادی هم که بنده یا بعضی در امضای آن شرکت دارم با پیشنهادی که یک عده دیگری از آقایان کرده‌اند هر دو یکی است تفاوتش این است که آقایان یک مدتی معین کرده‌اند که عبارت از یک ماه باشد. در این پیشنهاد گفته شده قبل از سنه ۱۳۰۴ باشد و علت این که این طور نوشته شده برای این است که تصور می‌کنم شاید یک ماه برای این کار کم است ولی در هر صورت اگر آقایان موافقت بکنند که بودجه تعقیب شود سایر آقایان هم حرفی ندارند آنها هم موافقت می‌کنند. دیگر این که مقصود از آن پیشنهاد چیست؟ اگر می‌گویند یک عواید غیر قانونی هست البته همه هم موافقند که اگر یک عوارض غیر قانونی هست قانونی شود باید در این قسمت دقت کرد و نمی‌شود گفت که مجلس موافق است به این که این عوارض هیچ گرفته نشود. شاید گفته شود که بعضی از مالیات‌ها لازم است از بین برود ولی تمام اعضای مجلس موافق هستند به این که اگر یک عوارض غیر قانونی هست آنها را به صورت قانونی درآوردند و ممکن است یک مالیات‌هایی باشد که سیر مراحل قانونی خود را نکرده و فقط به واسطه یک سوابق و پیش‌آمدهایی برقرار شده است. شاید یک مالیات‌های لازمی هم در ضمن باشد و همچنین یک عوارضی باشد که حقیقتاً باید آنها را لغو کرد. ولی بنده می‌بینم اینجا یک تناقضی است بین فرمایشات آقایانی که می‌خواهند بودجه را از دستور خارج کنند. زیرا اگر می‌فرمایند یک دوازدهم باید داده شود بسیار خوب این یک دوازدهم را چطور می‌شود پرداخت کرد؟ با تصدیق به این که این عوارض باید گرفته بشود تا آخر سال هم نمی‌شود چیزی پرداخت پس این عوارض را باید گرفت و یک دوازدهم را باید پرداخت والّا اگر شما می‌خواستید با فکر خودتان پیشنهاد کنید می‌بایستی پیشنهاد کنید و بگویید که باید از این دقیقه که این پیشنهاد را من می‌کنم و تقاضا می‌کنم که رأی بدهند یک دینار عوارض اخذ نشود و یک دینار هم خرج نشود تا این که تکلیف این عوارض معلوم شود. والّا البته باید این مالیات را بگیرند تا این که بتوانند یک دوازدهم را بدهند.. ما چه می‌گوییم؟ ما هم همین را می‌گوییم که این بودجه را نباید معطل کرد یک دلیل دیگر هم دارم. این جا آقای سهام‌السلطان در ضمن فرمایشاتشان اگرچه در عقیده با بنده موافق بودند ولی گفتند که در این ماده که عواید نوشته شده ممکن است در هریک از عواید که آقایان ایرادی دارند پیشنهاد کنند که آن را وصول نکنند. من تصور می‌کنم ممکن نیست برای این که این اقلام اجزایی دارد و ما باید تقاضا کنیم جزء مالیات‌ها و مأخذ قانونی که مدرک آنها است بیاید تا بشود مطالعه و دقت کرد. ما می‌گوییم شما به بودجه رأی بدهید برای این که گفته نشود که مجلس در ضمن رأیی که داده است عوارض غیر قانونی را تصدیق کرده شما یک قطعنامه صادر کنید و به موجب آن قطعنامه دولت را مکلف کنید که در عرض یک ماه دو ماه بودجه سنه ۱۳۰۴ که موعد آن را قانون هم معین کرده است تهیه کنند. فرق نمی‌کند تمام این مالیات‌ها باید بیاید در مجلس و تصویب شود به این ترتیب تصدیق عوارض غیر قانونی هم نکرده‌اید و برای سال آینده هم یک پیش‌بینی صحیحی شده است . . .
آقا شیخ محمدعلی طهرانی ـ ماده شصت و سه را بنده تذکر می‌دهم.
نصرت‌الدوله ـ به هر صورت بنده بیش از توضیح نمی‌دهم و عقیده‌ام این است که اگر آقایان بخواهند لایحه بودجه را تعقیب کنند بدون این که انحرافی حاصل شود. بنده هم در قسمت سهم خودم اصراری ندارم و نسبت به آنها پیشنهادی هم که از طرف آقای تدین و بعضی آقایان دیگر شده و مدت را یک ماه قرار داده‌اند ما همه موافقت داریم و تقاضا می‌کنیم اگر آقایان موافقت می‌فرمایند مدت را دو ماه مقرر فرمایند که فرصت داشته باشند.
رئیس ـ آقای طهرانی چه فرمودید.
طهرانی ـ توضیح خیلی مفصل شد و وقت مجلس را زیاد گرفتند.
رئیس ـ ماده ۶۳ راجع به اصلاحات است. در پیشنهاد حضرت والا شاهزاده نصرت‌الدوله و جمعی از آقایان دیگر گمان نمی‌کنم بشود رأی گرفت
جمعی از نمایندگان ـ صحیح است.
نصرت‌الدوله ـ به صورت ماده الحاقیه پیشنهاد می‌کنم.
رئیس ـ (خطاب به شاهزاده محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس) در پیشنهاد حضرت والا هم نمی‌شود رأی گرفت
شاهزاده شیخ‌الرئیس ـ بنده کی پیشنهاد کردم.
رئیس ـ الان می‌خوانند
(پیشنهاد مزبور مجدداً به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم به کمیسیون بودجه برگردد خود کمیسیون مالیات‌های قانونی را جدا نموده به مجلس بیاورد مطرح شود تا وزارت مالیه لوایح مالیات‌های لازمه را به مجلس مقدس پیشنهاد کند
رئیس ـ تقریباً همان پیشنهاد آقای مدرس است.
جمعی از نمایندگان ـ رد شده است.
رئیس ـ توضیحی دارید بفرمایید
شیخ‌الرئیس ـ پیشنهاد آقای مدرس چند فقره مالیات بخصوص را معین کرده بود و یک قاعده کلی نداشت که آیا مقصودشان مالیات‌های قانونی است یا غیر قانونی و در پیشنهاد آقای مدرس اگر رأی گرفته شود به باج راه باید گرفته شود. ولی بنده هر کدام را که از مجلس نگذشته پیشنهاد کردم. ما فراموش نکرده‌ایم مالیات‌های قانونی را و همه می‌دانیم چند فقره است و برای این که اشکال آقایان رفع شود و نفرمایند مقصود معطل کردن دولت و بودجه است عرض می‌کنم خیلی چیزها است از قبیل مالیات مستقیم و غیره که اینها همه قانونی است و باید مجلس رأی بدهد و همان‌ها عجالتاً برای مخارجشان کافی است بعد دولت باید یک مالیات‌های صحیحی نه از قبیل مالیات تصاعدی که هزار اشکال داشت. از قبیل مالیات تحدید که بعد از ده سال دوازده سال که دولت آنها را تجربه و امتحان کرده است همچنین مالیات‌های دیگری هم هست که باید در تحت چند ماده مخصوص ولو به طور کلی یک ماده هم که باشد باید از مجلس بگذرد و ما هم نظرمان این است که مطابق قانون اساسی مالیات‌ها را تصویب بکنیم. حضرت والا می‌فرمایند پیشنهاد کنید مثل این است که ما از صبح که می‌آییم یکی یکی پیشنهاد کنیم که قانون اساسی اجرا شود. اصل ۹۴ که در مجلس مؤسسان نوشته شده تکلیف را معین کرده پس این طور که حضرت والا می‌فرمایند باید برای اجزای هر ماده قانون اساسی هی پیشنهاد کنیم.
نصرت‌الدوله ـ بنده عرض نکردم.
رئیس ـ این قبیل پیشنهادها را یعنی هم پیشنهاد حضرت والا و هم پیشنهاد آقای نصرت‌الدوله را اگر به طرز اصلاح یا ماده الحاقیه نوشته شود می‌شود رأی گرفت والّا به این ترتیب اگر بخواهیم رأی بگیریم نمی‌شود و همین حال را دارد ماده واحده آقای تدین (اجازه)
تدین ـ بنده تصور می‌کنم می‌شود یک راهی پیدا کرد و در این پیشنهاد هم نمی‌خواهم زیاد توضیح بدهم. اول وظیفه مجلس این است که دقت کامل در وضع مالیات‌های مملکتی بکند و به عقیده بنده گمان می‌کنم همه آقایان تصدیق خواهند کرد که مقدم بر تمام کارهای مجلس قسمت مالیه مملکت است.
(نمایندگان ـ صحیح است)
بنابراین عقیده ندارم مجلس فقط وقت خودش را و سعیش را در موقعی که لایحه بودجه مجلس می‌آید نسبت به مالیه مملکت اعمال بکند. بنده عقیده دارم حالا که بودجه آمده باید رأی داد و پشت سرش هم غیر از لوایح قانونی و اصلاح مالیه مجلس چیز دیگری را قبول نکند تا یک فکر اساسی بکنیم والّا با این ترتیب فرضاً این لایحه بودجه برگردد به کمیسیون. کمیسیون پنج ماه است کوشش کرده و پیش از این نتوانسته است کاری بکند و زاید بر این هم توضیحاتی برای او نداده‌اند هفت ماه دیگر هم که باشد همین آش است و همین کاسه بنابراین بنده پیشنهاد کردم که یک ماده نوشته شود (حالا جایش هر کجا باشد بنده حرفی ندارم) که صورت مفصلی از انواع و اقسام مالیات‌ها و عوارض که تاکنون از مردم این مملکت می‌گرفته‌اند خواه محلی خواه عمومی خواه عوارض خواه سابقه داشته باشد یا نداشته باشد هرچه هست یک صورت مفصلی وزارت مالیه بدهد تا معلوم شود که از مردم چه گرفته می‌شود والا الان بنده تصور نمی‌کنم یک نفر از نمایندگان باشد که بتواند به طور تحقیق انواع و اقسام مالیات‌هایی که در این مملکت هست و عوارضی که از این ملت می‌گیرند بداند. مالیات جاروب را بنده هنوز نشنیده بودم و پریروز شنیدم. مالیات پوستین را بنده چند روز قبل شنیدم. هرکدام از نمایندگان از محل خودشان مسبوقند و اطلاعاتی دارند بنابراین به عقیده بنده راه اساسی این است که صورت تفصیلی مالیات‌ها معلوم بشود. این که پیشنهاد کردم مجلس رأی بدهد برای این است که تأثیرش از تأثیر رأی کمیسیون بودجه نسبت به وزارت مالیه زیادتر باشد. و آن صورت وقتی که آمد اینجا درش دقت و مطالعه می‌شود هرکدام را که صلاح دانستند قبول می‌کنند و هرکدام را که صلاح ندانستند البته رد می‌کنند و یک راهی که به نظر من می‌آید این است که تقاضا کنم این ماده جزء دستور شود حالا یا قبل از دستور مذاکره شود یا بعد از دستور در هر صورت ماده الحاقیه جزو دستور شود و این ماده واحده هم ممکن است به طور ماده الحاقیه پیشنهاد شود
رئیس ـ بعد از این که ماده اول معین شد آن وقت تکلیف پیشنهاد آقای مدرس هم معلوم می‌شود و حالا موقعش نیست بعد از این که به کفایت مذاکرات رأی داده شد و خواستیم رأی بگیریم آن وقت باید قرائت شود.
پیشنهاد آقای داور قرائت می‌شود
(به شرح ذیل قرائت شد)
چون مالیات‌های پیشنهادی و رأی به آن مخالف با قانون اساسی است اینجانب پیشنهاد می‌کنم بودجه از دستور خارج شود.
رئیس ـ پیشنهاد آقای شیروانی
(به مضمون ذیل قرائت شد)
امضا کننده ذیل پیشنهاد می‌نماید که چون بودجه برخلاف اصول قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه تدوین شده است به کمیسیون بودجه عودت داده شود تا برطبق قانون تنظیم و برای تصویب به مجلس بیاورند
رئیس ـ آقای داور (اجازه)
داور ـ یک شبی بنده خاطرم می‌آید که در این مجلس در اوایل حمل در یک موضوعی که آن وقت مطرح بود یک ماده نظامنامه داخلی مطرح شد و در آن باب صحبت شد و بعد هم آن موضوع از بین رفت و حق هم با آن اشخاصی بود که
نظامنامه داخلی را می‌خواستند حفظ بکنند به جهت این که مجلس و وکیل باید از روی یک قواعدی کار کند و حدود اختیارات ما از روی آن قواعد باید معین شود قانون اساسی که به ما حق داده است از برای مملکت بودجه تهیه کنیم و عایدات پیدا کنیم و خرج کنیم یک تکلیفی معین کرده است.
اصل ۹۶ می‌گوید: میزان مالیات را همه ساله مجلس شواری ملی به اکثریت تصویب و معین خواهد نمود.
اصل ۹۴ هم می‌گوید: هیچ قسم مالیات (یعنی مالیاتی که باید هر ساله مجلس معین کند) برقرار نمی‌شود مگر به حکم قانون اصل ۲۷ قانون را معین می‌کند که چیست. قانون عبارت از تصمیمی است که مجلس شورای ملی بعد از رعایت یک مقدماتی می‌گیرد یعنی مجلس باید رأی بدهد و به صحه اعلیحضرت هم برسد والا اگر بنا باشد رعایت مقدمات قانون به طوری که قانون اساسی معین کرده است نشود آن قانون قانونیت ندارد
بعضی از نمایندگان ـ این طور نیست.
داور ـ همین طور است. قانون اگر یکی از مقدمات لازمه‌اش را طی نکند قانونیت ندارد حالا که بعضی از آقایان تردید می‌کنند بنده اصل بیست و هفت را برای استحضار خاطر آقایان می‌خوانم. اصل ۲۷ قوای مملکت به سه شعبه تجزیه می‌شود. اول قوه مقننه که مخصوص است به وضع و تهذیب قوانین و این قوه ناشی می‌شود از اعلیحضرت شاهنشاهی و مجلس شورای ملی و مجلس سنا و هریک از این سه منشأ حق انشای قانون را دارد ولی استقرار آن موقوف است به عدم مخالفت با موازین شرعیه و تصویب مجلسین و توشیح به صحه همایونی لکن وضع و تصویب قوانین راجعه به دخل و خرج مملکت از مختصات مجلس شورای ملی است. این اصل معین می‌کند که قانون چه مراحلی را باید طی کند و یکی از آن مراحلی که باید طی کند این است که موافق یک ترتیب معینی ماده‌بندی باید بشود از طرف دولت بیاید و در اینجا از طرف نمایندگان درش مذاکره بشود و رأی بدهند و اسمش را بگذارند قانون مالیاتی و تا وقتی که این کار را نکرده‌اند یعنی قانون را به آن ترتیب رأی نداده‌اند قانون نیست. و این دو جمله که در بودجه دیده می‌شود عایدات مالیات مستقیم و غیر مستقیم این قسمت را اگر رأی بدهیم باید برطبق قانون مالیاتی باشد و چون به موجب قانون اساسی نسبت به قوانین مالیاتی باید از روی یک ترتیب و قاعده ما رأی بدهیم بنابراین تصور می‌کنیم به این موادی که به طور اجمال اینجا آمده است اگر بنا شود ما رأی بدهیم برخلاف قانون اساسی است
رئیس ـ آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه ـ بنده کاملاً با پیشنهاد آقای داور که حاکی از خروج لایحه بودجه از دستور است مخالفم و این که داد و فریاد می‌شود که این مالیات‌ها غیر قانونی است. بنده عرض می‌کنم این طور نیست. اگر مذاکرات در ماده اول کافی می‌شد و اقلام مالیات قرائت می‌شد آن وقت ملاحظه می‌فرمودید که همین مالیات‌های مستقیم و غیر مستقیم تا به حال در این چهار دوره همه ساله تصویب شده و مجلس تصدیق ضمنی کرده است از آن گذشته باید یک قدری عملی‌تر بود. امروز هشت نه ماه از سال گذشته است و آنچه باید بگیرند تاکنون گرفته‌اند و مخارج را هم تا به حال پرداخته‌اند (همهمه نمایندگان) بنده هو نمی‌شوم اگر این عنوانات و اظهارات برای این است که لایحه بودجه از دستور خارج و عراده مملکت لنگ سود یا حقوق ارباب حقوق و مردم بدبخت که به نان شب محتاج و همه روزه جلوی آقایان نمایندگان را می‌گیرد و دو قران و پنج قران و یک تومان و دو تومان می‌خواهند داده نشود؟ اگر برای این است که با یک وزارتخانه دون وزارتخانه دیگری مخالفت ابراز شود؟ اگر برای این است که در نتیجه خروج لایحه بودجه از دستور حقوق قشون که حقاً باید داده شود متزلزل شود؟ این یک امر علیحده‌ای است والا این بودجه‌ای است که همه ساله تصویب شده است. مگر عایدات گمرکات شما لایحه قانونی دارد؟ امروز که آقایان پیشنهاد می‌کنند صورت جزو عایدات را بیاورند چه طور وزارت مالیه می‌تواند صورت جزو گمرکات را بدهد؟ غیر از این است که می‌نویسد مثلاً در سنه ۱۳۰۱ یا ۱۳۰۲ عایدات گمرکات فلان قدر بوده است غیر از این دو صورت دیگری ندارد. مگر عایدات گمرکات یک جزو جمعی دارد که از آن رو بتوان پیش‌بینی کرد که در هذه السنه یا فلان سنه چه قدر عایدی خواهد داشت. چرا باید یک حرف‌های غیر عملی بزنیم؟! خالصه‌جات که یکی از اقلام این عایدات است چه صورت قانونی دارد؟ مسئله خانواری و بنیچه سرباز هم از سابق معمول بوده و حالا هم در این لایحه هفتاد هزار تومان برایش منظور کرده‌اند. ضرابخانه که یک قلم عایدات است چه غیر قانونی دارد دولت یک مخارجی می‌کند و یک عوایدی هم برمی‌دارد و همچنین سایر اقلام. اگر مقصود اشکالاتی در وضعیات مملکت است که صورت‌های خیلی بدی پیش بیاید ممکن است اخطار یا استیضاح بکنیم و اگر هم موضوع لایحه بودجه است که این ترتیب به هیچ وجه مربوط به لایحه بودجه نیست.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای داور. آقایان موافقین قیام فرمایند
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. آقای شیروانی (اجازه)
شیروانی ـ آقای معتمدالسلطنه خیلی جوش زدند. جوششان هم برای این بود که هفت هشت ماه از سال گذشته حقوق ادارات عقب می‌ماند حقوق شهریه‌بگیرها داده نمی‌شود در صورتی که حقوق همه ادارات و شهریه‌بگیرها از مجلس تصویب شده است و پنج ماه است حقوق شهریه‌بگیرها را وزارت نداده است. این مربوط به مجلس نیست. سایر وزارتخانه‌ها چهار ماه و سه ماه و دو ماه هر کدام حقوق نگرفته‌اند. در ولایات هیچ یک از ادارات حقوق نگرفته‌اند مجلس را مسخره می‌کنید این بودجه است که آورده‌اند؟
رئیس ـ آقا مطلب خودتان را توضیح بدهید.
شیروانی ـ بنده عرض می‌کنم این بودجه خلاف قانون اساسی تنظیم شده و باید برگردد به کمیسیون. وقتی که یک بودجه غیر قانونی را به مجلس می‌آورند مجلس نباید تصویب کند. به عقیده بنده مجلس دو وظیفه اساسی دارد و باقی وظایفش فرعی است. و حالا موقع اجرای آن دو وظیفه است یکی تدوین بودجه مملکتی است و نظارت در دخل و خرج مملکت است. و یکی هم نظارت در تشکیلات مملکتی. تشکیلات مملکتی ما غلط است و حالا باید درست کنیم. بودجه مملکتی هم غلط است و حالا باید درست کرد. حالا باید جلوی مخارج خلاف قانون را بگیریم. یک وقت برای اجرای یک ماده قانون اساسی هی متصل می‌گوییم و داد و فریاد می‌زنیم که قسم خورده‌ایم و باید فلان ماده قانون اساسی را به موجب قسمی که خورده‌ایم حفظ کنیم. امروزه اگر این بودجه تصویب شود برخلاف قانون اساسی تصویب شده و در صورتی که آقایان به این بودجه رأی بدهند برخلاف قسمی است که خورده‌اند. هی گفته می‌شود ادارات فقیرند حقوق نگرفته‌اند مردم به مراتب از ادارات فقیرترند. چرا می‌گویید رعیت و مردم فقیرند. آقایان که طرفداری ادارات را می‌کنند در واقع طرفداری خودشان را می‌کنند ولی بنده طرفدار آن کسی هستم که من را وکیل کرده است (خنده نمایندگان) بنده عقیده‌ام این است که این بودجه باید برگردد به کمیسیون و در آنجا مطابق قانون اساسی تدوین شده و آن وقت بیاید به مجلس رأی داده شود
رئیس ـ آقای تدین (اجازه)
تدین ـ آقایان اعتراض می‌کنند این لایحه که تقدیم مجلس شده است بودجه نیست برخلاف قانون است. زمین خراب شده. آسمان به زمین دوخته شده است. ای داد ای امان. ای فریاد. بنده عرض می‌کنم این لایحه برخلاف قانون نیست. مجلس چهارم اول مجلس از مجالس ایران نیست که در سال اول تشکیلش به تدوین یک بودجه کاملی برای تمام مملکت موفق شد.
دست‌غیب ـ صحیح است بودجه کامل.
تدین ـ این را باید عرض کنم که تا من گریز نزده‌ام شروع به گریه بکنید صورت بودجه‌های تفصیلی را که در دوره چهارم مجلس تصویب کرده و طبع و توزیع هم شده است الان نسخ آنها در اداره مباشرت و اداره تقنینیه مجلس موجود است تصور می‌کنم آقایان می‌توانند به آن بودجه‌های تفصیلی مراجعه کنند مخصوصاً بودجه وزارت‌ها به جز از اداره و رئیس اداره و دایره و منشی و ثبات و ضباط تمام به تفصیل صورت جزئش موجود است و در قسمت مخارج تمام صورت‌های جز در آن قید و مطرح است ولی در قسمت عایدات عین این عایداتی است که در بودجه فعلی تقدیم مجلس شده است. شاید اینها یک چیزهایی است که بنده تازه یا فهمیده‌ام یا شنیده‌ام. بلی تازه فهمیده‌ام زیرا انسان هر روز در دوره زندگانی خود یک چیز تازه می‌فهمد. در آن تاریخ هم آن بودجه تفصیلی قانونی بود نص نداشت. ستون عایدات را که ملاحظه می‌فرمایید تقریباً عین همان عایدات سال تنگوزئیل است که سابقاً تصویب شده و به قول آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی آن صورت کبیر عظیم‌الجثه که به دیوار اطاق کمیسیون بودجه نصب کردند قسمت عایداتش همین است که در این بودجه منظور شده و یک چیز تازه نیست. بنده مقصودم این است این که آقایان می‌فرمایند این بودجه برخلاف قانون است این طور نیست زیرا کمیسیون بودجه هم این قدرها از قوانین موضوعه اطلاع دارد خود آقایان هم که اطلاع دارند پس عرض می‌کنم برخلاف قانون نیست حالا شاید تصور کنید که در میان این عایدات یک مالیات‌های جدیدی به اسامی مختلف باشد شما اگر از آن اطلاع دارید اظهار کنید ولی این که گفته می‌شود به طور مطلق من این عایدات را قبول ندارم این نمی‌شود یک مجلس و ملتی که معتقد است باید دولت و حکومت داشته باشد و آن دولت باید امور معاش او را اداره و مرتب کند آن مجلس فوراً نمی‌تواند بگوید من این عایدات را قبول ندارم لازمه این حرف این است که تمام مؤسسات مملکتی بخوابد. شما اگر می‌خواهید بگویید این مالیات‌ها برخلاف قانون است خوب است تصریح کنید بعد هم یک قطعنامه پیشنهاد کنید که احدی حق ندارد مالیات بگیرد و احدی هم حق ندارد به هیچ اسم و رسم مالیات بدهد. کار را باید از راهش وارد شد والّا اگر بنا شود به همین حال مخالفت شود نتیجه این می‌شود که پنج شش ماه بحث بشود که فلان قلم مالیات صحیح است یا صحیح نیست خوب آن وقت در این پنج شش ماه وضعیت مملکت چه می‌شود؟ بنده تصدیق می‌کنم که مالیه باید اصلاح شود و موافق هم هستم که باید اصلاح شود ولی باید ببینیم که راه اصلاح چیست؟ الان موقع این کار نیست. باید صورت تمام مالیات‌ها و عوارض و باج راه به هر اسم و رسم که از مردم می‌گیرند خواه شخصی خواه عمومی همه را به مجلس بیاورند و در اینجا دقت نظر و اصلاح و تصویب شود. بنده موافقم که پس از گذشتن این لایحه مجلس باید غیر از لوایح بودجه هیچ کاری را قبول نکند و تمام وقت خودش را باید مصروف به این امر نماید و اگر ما واقعاً علاقه‌مند به اصلاح امر بودجه هستیم باید شش ماه هشت ماه وقت خودمان را صرف کنیم تا مالیه را اصلاح کنیم نه این که منتظر بشویم که کمیسیون بودجه زحمت بکشد. صرف وقت بکند و توضیحات لازمه بخواهد. آن وقت هم نیش‌های سنجاقی به او بزنیم تصور می‌کنید اگر ما این راپرت را به کمیسیون ببریم و دوباره به مجلس بیاوریم مالیه اصلاح خواهد شد؟ خیر مالیه به این ترتیب اصلاح نخواهد شد. زیرا دو ماه دیگر هم به همین نحو بگذرد و فرضاً بودجه به کمیسیون هم برود همین است و غیر از این نخواهد بود پس خوب است آقایان موافقت کنند که این لایحه بگذرد آن وقت مجلس تمام وقت خودش را صرف لوایح مالیاتی کند و دولت هم قانون ممیزی و تمام لوایح مالیاتی را به مجلس می‌آورد و مجلس هم تا پنج شش ماه وقت خودش را صرف این کار کند تا همه را مرتب و اصلاح نماید قانون اصلاح مالیاتی به چه کار ما می‌خورد ما باید لوایح مالیاتی را اصلاح کنیم شاید به این وسیله مالیه مملکت اصلاح شود.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای شیروانی آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد. آقای مدرس پیشنهاد کرده‌اند که از دستور امروز خارج شود قرائت می‌شود.
(پیشنهاد آقای مدرس به مضمون ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنم که ماده اول برگردد به کمیسیون بودجه مدرس
رئیس ـ آقای مدرس بفرمایید
مدرس ـ بنده از باب اتفاق با همه آقایان موافقم و عقیده‌ام این است که باید امروزه به این بودجه رأی داده شود یعنی از دستور خارج شود ولی عقیده‌ام این است که آن ماده برگردد به کمیسیون و نسبت به سایر موادش رأی بدهیم اما ماده اول برگردد چرا به کمیسیون برای آن فرمایش است که آقایان می‌فرمایند که پارسال آمدند و به یک عایدات اجمالی چهار دیواری از ما رأی گرفتند همان ما را تنبیه کرد که امسال دیگر رأی ندهیم پارسال در واقع ما را اغفال کردند یک ستونی از عایدات نوشتند و به مجلس آوردند رأی گرفتند و بعد رفتند هر کاری خواستند کردند بعد هم به آن ترتیب اثر مالیات قانونی دادند این عایدات تقریباً سی فقره است. هفده فقره‌اش کسب است و هیچ اشکالی ندارد دو فقره‌اش مالیات بر خرج است آن را هم مجلس تصویب کرده است چهار فقره دیگر مالیات بر عایدات است آن هم از تصویب مجلس گذشته و بی‌اشکال است هفت فقره از مالیات غیر قانونی است که چون سیر قانونی خود را نکرده به این لحاظ عرض می‌کنم خوب نیست مجلس رأی بدهد ولو این که دولت بگیرد دولت حالا هم می‌گیرد ما چرا تصدیق کنیم مگر تا حالا نگرفته‌اند؟ چرا می‌خواهند تصدیق ما را رویش بگذارند؟ تصویب و تصدیق ما صلاح نیست به این جهت پیشنهاد کردم که ماده اول برگردد به کمیسیون و در آنجا یک چاره برایش پیدا کنند ولو این که چاره‌اش این باشد که برود به کمیسیون قوانین مالیه و این مسئله هم مانع از عملیات دولت نیست زیرا هشت نه ماه است که دولت هر کاری می‌خواهد می‌کند. اگر فرضاً مانع بود باز فرمایش آقای تدین صحیح بود ولی چون از عملیات دولت جلوگیری نمی‌کند مانعی ندارد که ماده اول برگردد به کمیسیون و در کمیسیون قوانین مالیه اصلاح شود
رئیس ـ آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه ـ بنده با این که نمی‌خواستم در مقابل پیشنهاد حضرت آقای مدرس اظهار مخالفت کنم و حالا هم مخالفت نمی‌کنم
یک نفر از نمایندگان ـ پس حق نطق ندارند
معتمدالسلطنه ـ تأدباً عرض کردم مخالف نیستم مطابق این صورت عایداتی که اینجا می‌نویسند سی قلم است و اما می‌فرمایند هفت قلم آن غیر قانونی است و مدارک قانونی ندارد به این جهت برگردد به کمیسیون ولی به عقیده من همان طور که آقای سهام‌السلطان توضیح دادند خوب است این ماده مطرح شده و قلم به قلم رأی بگیرند آن وقت نسبت به اقلامی که ایشان و اکثریت مجلس مخالفند و عقیده ندارند ارجاع شود به کمیسیون بودجه. کمیسیون بودجه هم که نظریات مجلس را به دست آورده می‌تواند تحقیقات دقیقی نموده اگر حقیقتاً غیر قانونی بود که راپرت غیر قانونی بودن آن را به مجلس می‌دهد و اگر قانونی بود که دوباره می‌آورد به مجلس و مجلس را قانع می‌کند پس مانعی ندارد که این ماده حالا مطرح شود
رئیس ـ رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای مدرس. آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(چند نفر برخاستند)
رئیس ـ تصویب نشد. اگر اجازه می‌فرمایید چند دقیقه تنفس داده شود
بعضی از نمایندگان ـ صحیح است.
(در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس ـ پیشنهاد آقای معتمدالسلطنه راجع به کفایت مذاکرات مطرح است. آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه ـ بنده پریروز این پیشنهاد را دادم و توضیحات لازمه را هم عرض کردم و گمان می‌کنم با توضیحاتی هم که امروز در مورد پیشنهاد آقای مدرس عرض کردم امروز به کفایت مذاکرات رأی بگیریم و داخل در قسمت عایدات بشویم مقصود آقایان مخالفین هم حاصل می‌شود این است که بنده عقیده دارم مذاکرات را کافی دانسته و داخل در اصل اقلام عایدات شویم تا نسبت به هریک از عایدات که نظریه مخالفتی در مجلس هست درست معلوم بشود و در نتیجه کمیسیون بودجه بهتر می‌تواند داخل در مذاکره و حل آن بشود.
رئیس ـ آقای دست‌غیب (اجازه)
دست‌غیب ـ در هر قضیه با این که فوری گفته شود مذاکرات کافی است بنده مخالفم خاصه در قضیه بودجه که برحسب فرموده یکی از آقایان اساس مجلس شورای ملی روی بودجه مملکتی است. علاوه بر این برای این که بعضی از آقایان بعضی نظریاتی دارند که باید در بودجه بفرمایند مخصوصاً وکلای ولایات راجع به بودجه بعضی فرمایشات دارند نظریات مجلس هم اگر مذاکرات کافی نشود معلوم می‌شود و همین طور نظریات دولت هم معلوم می‌شود که بعد وقتی که خواستند در بودجه تفصیلی که اسمش بودجه است و همان طوری که یکی از آقایان (که گمان می‌کنم آقای داور بودند) فرمودند این بودجه نیست و بنده هم عقیده‌ام این است که این بودجه نیست و یک چیزی است که اصلاً در تفسیر نمی‌شود روی آن اسم بودجه گذاشت
رئیس ـ آقا داخل اصل مطلب نشوید.
دست‌غیب ـ چشم. پس به عقیده بنده بایستی نظریات آقایان را جلب کرد تا دولت بتواند یک بودجه تفصیلی مرتب کند. عقیده بنده این است که اگر مذاکرات کافی باشد و آقایان فرمایش و نظریات خودشان را نگویند همان کمیسیون بودجه کفایت می‌کرد. سه چهار نفر از مخالفین هم بیشتر صحبت نکرده‌اند و دو سه نفر هم از موافقین بیشتر حرف نزده‌اند. اگر این طور بود لازم نبود بودجه به مجلس بیاید همان کمیسیون تصویب می‌کرد و می‌رفت به وزارت مالیه. پس حالا که در مجلس آمده باید در آن مذاکره شود و بالاخره در کفایت مذاکرات بنده مخالفم و عقیده‌ام این است که خارج از انصاف است که به این زودی مذاکرات کافی باشد.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به کفایت مذاکرات دوباره اول آقایانی که تصویب می‌کنند قیام نمایند.
(اغلب نمایندگان قیام نمودند)
رئیس ـ اکثریت است.
پیشنهاد دیگری است قرائت می‌شود:
(به شرح ذیل قرائت شد)
چون گرفتن مالیات از ملت برای مخارج لازمه است اول باید میزان مخارج معین شود تا مطابق آن رأی به گرفتن عواید داده شود. پیشنهاد می‌کنم مخارج مقدم بر عواید رأی گرفته شود. محمدهاشم میرزا شیخ‌العراقین‌زاده
رئیس ـ آقای شیخ‌العراقین‌زاده (اجازه)
شیخ‌العراقین‌زاده ـ نظر به این که ماده واحده که قبلاً تقدیم شده بود و بعد آن ماده واحده به صورت تبصره ماده اول درآمد و تقدیم ریاست شد بنده پیشنهاد خود را پس می‌گیرم.
رئیس ـ شاهزاده شیخ‌الرئیس (اجازه)
محمدهاشم میرزا شیخ‌الرئیس ـ بنده گمان می‌کردم در مقدمه این پیشنهاد خیلی مذاکره لازم است.
چون اصلاً فلسفه مالیات گرفتن و مالیات‌گذاری به غیر از این که مردم باید کمک کنند. نسبت به مخارج لازمه مملکت چیز دیگری نیست نه وقف مؤسسات نه مردم نذر کرده‌اند. کسانی که مالیات می‌دهند اصلاً مالیات برای اداره کردن مملکت می‌دهند ما اصلاً باید ببینیم چقدر مالیات لازم است که همان میزان وضع کنیم. نه این که تصور کنید که بنده بگویم هیچ مالیات لازم نداریم. خیر به عقیده بنده بیشتر از این چیزهایی که آقایان می‌فرمایند لازم داریم مثلاً عدلیه به عقیده بنده باید مجانی باشد. همه می‌خواهند مالیات وضع شود ولی فقط چیزی که هست این است مالیات‌هایی که گرفته می‌شود مطابق قانون باید باشد و مطابق قانون اساسی باید مالیات وضع شود اشکال من این است که ما که وکیلیم مطابق قانون اساسی باید مالیات وضع کنیم. لذا برای نظریات و اجرای عقیده و نیت خودم عرض می‌کنم که باید اول مخارج را رأی بگیرند بعد هرچه معلوم شد به عواید رأی بدهیم به این جهت این پیشنهاد را کردم. مخبر بنده این فلسفه را که حضرت والا فرمودند تا حالا نشنیده بودم برای این که هرکس مجبور است اول بفهمد چقدر عایدات دارد بعد از روی عایدات خرج برای خود تهیه کند. در مملکت هم همین طور است و در غیر مملکت هم این طور است. حضرت والا می‌فرمایند وارد شویم در اقلام مخارج و مخارج که معین شد از روی آن عایدات وضع کنیم. باز اگر این را برای سال آینده می‌فرمودند یک موضوعی بود ولی در بودجه هذه‌السنه که هشت ماه از سال گذشته و یک عایداتی وصول شده و یک مخارجی هم پرداخته شده این فرمایش حضرت والا ابداً منطق ندارد.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد شاهزاده شیخ‌الرئیس. آقایان موافقین قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس ـ تصویب نشد.
آقای مدرس آن پیشنهاد اولی را مسترد می‌فرمایید؟
مدرس ـ آن که فرمودید متعلق یا صلاح است؟
رئیس ـ بلی.
مدرس ـ هیچ منافاتی با این پیشنهاد ندارد.
رئیس ـ تقاضای تجزیه فرموده‌اید؟
مدرس ـ بلی تجزیه خواسته‌ام.
رئیس ـ پس پیشنهاد اولیه را پس می‌گیرید؟
مدرس ـ چه عیب دارد.
رئیس ـ تبصره ماده اول پیشنهادی جمعی از آقایان قرائت می‌شود.
(به این ترتیب قرائت شد)
نظر به این که به اسامی مختلفه مالیات و عوارض از مردم گرفته می‌شود که ممکن است بعضی از آنها مدرک و مأخذ قانونی نداشته باشد. نظر به این که بدون تصویب مجلس شورای ملی به هیچ وجه و به هیچ عنوانی نمی‌شود از مردم مالیات گرفت. لهذا پیشنهاد می‌کنم که ماده واحده ذیل به فوریت تصویب و به موقع اجرا گذاشته شود:
ماده واحده ـ وزارت مالیه مکلف است که در ظرف یک ماه از تاریخ تصویب این ماده صورت انواع و اقسام مالیات‌ها و عوارض مملکتی که تاکنون معلوم شده به هر اسم و رسم اعم از این که عمومی باشد یا محلی تقدیم مجلس شورای ملی نموده تا تکلیف قطعی آنها معلوم شود.
شیخ‌العراقین ـ نظم‌الملک عظیمی ـ محمدولی ـ داور ـ دکتر احیاءالسلطنه ـ‌هایم سلیم ایزدی ـ حسین صدرایی ـ وحیدالدوله امیر اشرف ـ سهام‌السلطان ـ سردار مفخم ـ سردار مفخم ـ شیروانی ـ یدالله نظامی ـ مدبرالملک ـ سرکشیک‌زاده مدبرالملک ـ حسن الحسینی کاشانی
رئیس ـ آقای زعیم: بعد از این که به کفایت مذاکرات رأی داده شد و پیشنهادهای شیخ‌الرئیس رد شد دیگر پیشنهاد جنابعالی مورد ندارد.
این تبصره را بنده دادم قرائت کنند برای این که خاطر آقایان مطلع شود بعد از این که به اقلام رأی دادیم آن وقت ماده اول را با این تبصره باید رأی بگیریم. پیشنهادهای متعددی راجع به تجزیه رسیده است قرائت می‌شود.
(به مضمون ذیل قرائت شد)
این بنده پیشنهاد می‌کنم در هریک از فقرات ماده اول رأی علیحده گرفته شود. محمدعلی طهرانی
بسم الله الرحمن الرحیم
در فقرات ماده اول تقاضای تجزیه می‌نمایم مدرس
مقام محترم ریاست مجلس شورای ملی
نظر به این که قسمت جمع مشتمل بر اقلام متعددی است که قابل نظریات مختلف است و هریک از آن جزء قسمت مزبور محسوب می‌شود تقاضا می‌نماییم که در هریک از اقلام جداگانه رأی با ورقه گرفته شود.
جلال‌الدین ـ سید حسن اجاق ـ محمدهاشم میرزا ـ یدالله نظامی ـ عبدالوهاب رضوی ـ عبدالله یاسائی ـ کازرونی ـ اخگر امیر حشمت.
رئیس ـ در این سی فقراتی که اینجا هست در هر کدام رأی با ورقه گرفته شود؟
شیخ‌الرئیس ـ بلی مطابق نظامنامه است.
رئیس ـ پیشنهاد آقای کازرونی قرائت می‌شود.
(به شرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده اول (عایدات) برای هریک قلم جداگانه رأی گرفته شود
رئیس ـ پیشنهاد شده است که در هریک از فقرات با ورقه رأی گرفته شود. آقای معتمدالسلطنه.(اجازه)
معتمدالسلطنه ـ چون مطابق نظامنامه است اگر راه حلی مقام ریاست پیدا کند که به این ترتیب رأی گرفته نشود خیلی خوب است زیرا بنده ملاحظه می‌کنم سی و دو قلم ارقام عایدات می‌شود و در هریک از این ارقام نیم ساعت لااقل وقت لازم دارد که ما رأی به ارقام بدهیم چه مانعی دارد رأی به قیام و قعود در اقلام گرفته شود و به کل ماده واحده یا ورقه اخذ رأی شود.
رئیس ـ چون مطابق نظامنامه است باید رأی گرفت. رأی گرفته می‌شود به قلم اول مالیات مستقیم سه میلیون و هفتصد و بیست و پنج هزار تومان. آقایان موافقین ورقه سفید و آقایان مخالفین ورقه کبود می‌دهند.
آقای ضیاءالواعظین (اجازه)
ضیاءالواعظین ـ بنده استفسار می‌کنم از مقام محترم ریاست این که نوشته شده مالیات مستقیم یک ارقامی در صورت تفصیلی بودجه هست و آن راجع به مالیات اصناف است که در آن قسمت در چندی قبل از طرف بعضی از آقایان مخالفت‌هایی شد.
رئیس ـ آقا راجع به رأی می‌توانید صحبت کنید
ضیاءالواعظین ـ چون راجع به اصناف مخالفت‌هایی هست و ممکن است بعضی از آقایان نخواهند در آن قسمت رأی بدهند و در قسمت دیگرش بخواهند رأی بدهند. با ورقه حتی بخواهند رأی بدهند. اگر ورقه سفید بدهند به آن قسمتی هم که نمی‌خواسته‌اند رأی بدهند رأی داده‌اند و اگر ورقه سیاه بدهند آن قسمتی را هم که می‌خواسته‌اند رأی بدهند رد کرده‌اند این است که بنده نمی‌دانم چه باید کرد
رئیس ـ چنانچه در سابق تذکر داده شد همان اوراقی که اداره مباشرت حاضر کرده و داده است همان‌ها را باید داد
(در این موقع اخذ رأی و استخراج آرا به عمل آمده نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۷۸
ورقه کبود علامت رد ۶
رئیس ـ عده حضار نود و هشت، به اکثریت ۷۸ رأی تصویب شد.
اسامی موافقین ـ آقایان: عظیمی ـ شیخ‌العراقین‌زاده ـ آقای میرزا سید حسن کاشانی ـ داور-هایم ـ نجات ـ ضیاءالملک ـ امین‌الشریعه- سالار لشگر ـ آقا سید یعقوب ـ آشتیانی- امیر احتشام ـ ملک‌التجار ـ صولت‌السلطنه سردار معتمد ـ سپهدار اعظم ـ ضیاءالاطباء شیخ‌الاسلام ـ حاج سید المحققین ـ امیر اعلم- قائم مقام ـ مصدق‌السلطنه ـ غلامحسین میرزا دست‌غیب ـ حاج میرزا علیرضا ـ آقا میرزا سلیم خان ایزدی ـ آقا شیخ عبدالرحمن ـ سهام‌السلطان. صدرایی ـ شریعت‌زاده ـ وحیدالدوله- احیاءالسلطنه ـ تدین ـ صدرالعلماء مفتی- مدبرالملک ـ دیوان بیگی ـ رئیس‌التجار امیر اشرف ـ احتشام‌الحکماء ـ مصدق‌الملک- نصرت‌الدوله ـ معتمدالسلطنه ـ مشیر معظم ـ سردار منتصر ـ یاسایی ـ ارباب کیخسرو ـ سهراب خان ـ مشار اعظم ـ سرکشیک‌زاده ـ صدق‌السلطنه ـ رهنما ـ مقوم‌الملک ـ یمن‌الملک ـ سیف‌الله خان اسکندری.اعتبارالدوله ـ مشیرالدوله ـ عدل‌الملک ـ وکیل‌الملک ـ تقی‌زاده ـ قوام‌الدوله ـ سردار عشایر ـ سردار فاخر ـ دولت‌آبادی ـ علائی ـ حاج مشیر اعظم ـ محمدهاشم میرزا ـ آقا سید حسن اجاق ـ آقا شیخ جلال‌الدین ـ آقا سید کاظم یزدی ـ آقا میرزا یدالله خان ـ آقا میرزا رضا خان افشار- سردار نصرت ـ عمادالسلطنه ـ اقبال‌الملک- آقا میرزا جواد خان ـ حاج میرزا اسدالله خان معظم‌السلطان
اسامی مخالفین: آقایان شیروانی آقا شیخ هادی شیخ‌الرئیس ـ کازرونی زعیم ـ حائری‌زاده ـ آقا میرزا سید مصطفی بهبهانی.
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به خالصه‌جات
مدرس ـ خالصه‌جات رأی ندارد مال دولت است
وزیر مالیه ـ خاطر آقایان محترم مسبوق است که دولت یک پیشنهادی اخیراً تقدیم مجلس شورای ملی کرده است که در آن پیشنهاد بعضی از این اقلام اضافاتی پیدا می‌کند من‌جمله خالصه‌جات است که پنجاه هزار تومان بر عایداتش افزوده می‌شود اگر خاطر آقایان مسبوق باشد در آن لایحه که پیشنهاد شده است تقاضا شده که دویست هزار تومان بر مخارج انتفاعی افزوده شود و چهارصد هزار تومان هم بر عایدات اضافه شود که پنجاه هزار تومان آن بر عایدات خالصه‌جات افزوده می‌شود. کمیسیون بودجه هم قبول کرده است و اگر مجلس شورای ملی هم قبول کند آن وقت پنجاه هزار تومان بر خالصه‌جات باید اضافه کرد و بنده تقاضا می‌کنم در موقع رأی به این طریق رأی گرفته شود
رئیس ـ رأی گرفته می‌شود به خانواری تا راپورت کمیسیون حاضر شوید
مدرس ـ بنده پیشنهاد دارم
رئیس ـ آقای مدرس پیشنهاد کرده‌اند که خانواری برگردد به کمیسیون و گمان می‌کنم موردی ندارد.
مدرس ـ پس آن پیشنهادی که برای اصلاح کرده بودم و فرمودید می‌ماند برای آخر، آن مبنی بر همین است
رئیس ـ مقصودتان این پیشنهاد است:
(به شرح ذیل خوانده شد)
پیشنهاد می‌کنم از ماده عایدات فقرات ذیل استثنا شود و به باقی رأی گرفته شود مالیات اصناف، خانواری، عایدات متفرقه، نیم عشر، عواید نظمیه، صد یک، عواید عتیقه‌جات، مؤسسات رهنی، و این فقرات به کمیسیون مالیه رجوع شود
رئیس ـ این مطلب را پیش از این که رجوع به رأی کنیم باید اظهار کنید. تقاضای تجزیه کردید بنده خیال کردم این پیشنهاد را پس گرفتید پس از آن عرض کردم به اقلام یک‌یک رأی می‌گیریم
مدرس ـ اجازه می‌فرمایید عرض کنم.
رئیس ـ بفرمایید
مدرس ـ بنده بدواً پیشنهاد کرده بودم که هفت فقره برگردد و به کمیسیون و در باقی رأی گرفته شود بعد تقاضای تجزیه کردم آقای رئیس فرمودند آن پیشنهاد برمی‌گردد بناء علی ذلک بنده ساکت شدم و اگر حالا بنا شود که به آن هفت فقره برسیم و بنده آن پیشنهاد را نکنم گمان می‌کنم در آخر ماده موردی نماند برای آن پیشنهاد پس یک علاجی برای آن بفرمایید عقیده‌ام این است به این هفت فقره که می‌رسیم در کل واحدش می‌شود تقاضا کرد که برگردد به کمیسیون. حالا اگر می‌فرمایید قانوناً اشکال دارد در آن هم حرفی ندارم لیکن یا باید به آن پیشنهاد من که در هفت فقره است. رأی گرفته شود و یا هفت فقره پیشنهاد مستقل کنم حالا هر طور می‌فرمایید عمل کنم
رئیس ـ اینجا پیشنهاد شده که ماده برگردد به کمیسیون و رد شد حالا اگر می‌فرمایید این اقلام برگردد در این صورت گمان می‌کنم مخالف با رأیی است که مجلس دارد
بعضی از نمایندگان ـ صحیح است
حائری‌زاده ـ اجازه می‌فرمایید
رئیس ـ بفرمایید
حائری‌زاده ـ چون دولت یک فقره را تقاضا کرده که باید اصلاح شود و حضرتعالی فرمودید راپرتش نیامده بالطبیعه برمی‌گردد به کمیسیون و وقتی که رفت به کمیسیون این ماده معطل می‌ماند و حالا که بنا است کمیسیون معطل باشد چه ضرر دارد که این هفت فقره هم برگردد به کمیسیون
رئیس ـ این طور نیست. الان آن راپرت حاضر است خوانده می‌شود. رأی گرفته می‌شود به خانواری به مبلغ هفتاد هزار تومان. آقایان موافقین ورقه سفید و آقایان مخالفین ورقه کبود خواهند داد
(اخذ و استخراج آرا به عمل آمده نتیجه به قرار ذیل حاصل شد)
ورقه سفید علامت قبول ۲۹ ورقه کبود علامت رد ۴۵
اسامی موافقین: آقایان امیر احتشام، سالار لشگر، آقا سید یعقوب، عظیمی، شیخ‌العراقین‌زاده، غلامحسین میرزا، امیر اعلم، آقا میرزا سید حسن کاشانی، حاج سیدالمحققین، تدین، مدبرالملک. احیاءالسلطنه، آقا میرزا سلیم خان ایزدی، مشیر معظم، معتمدالسلطنه، وحیدالدوله، ارباب کیخسرو، سرکشیک‌زاده، یمن‌الملک، سهراب خان، عدل‌الملک، رهنما، مشیرالدوله، تقی‌زاده، علایی، مقوم‌الملک، آقا شیخ هادی شیخ‌الرئیس، آقا سید کاظم اعتبارالدوله
اسامی مخالفین: آقایان سهام‌السلطان، آشتیانی، صدرالعلماء مفتی، مصدق‌الملک، سردار نصرت، ضیاءالواعظین، آقا میرزا یدالله خان، داور، آقا شیخ عبدالرحمن، امیر اشرف، آقا سید حسن اجاق، شریعت‌زاده، وکیل‌الملک، حاج میرزا عبدالوهاب، صدق‌السلطنه، یاسایی، احتشام‌الحکماء، سردار منتصر، حاج میرزا علیرضا، آقا شیخ محمدعلی طهرانی، سردار معتمد، سپهدار اعظم. شیخ‌الاسلام، حائری‌زاده، آقا میرزا سید حسن خان زعیم، صولت‌السلطنه، ملک‌التجار، سردار مفخم، شیروانی، دست‌غیب، مصدق‌السلطنه، حاج آقا اسمعیل قوام‌الدوله، الموتی، آقا میرزا جواد خان، آقا میرزا رضا خان افشار، عمادالسلطنه، دیوان بیگی، حاج مشیر اعظم، هایم، کازرونی، آقا شیخ جلال‌الدین، معظم‌السلطان، اقبال‌الممالک
رئیس ـ بلاتکلیف ماند. راپرت کمیسیون بودجه هم حاضر است اگر می‌فرمایید قرائت شود والا بدهم به طبع که بماند برای روز یکشنبه
بعضی از نمایندگان ـ طبع و توزیع شود.
رئیس ـ در این صورت باید جلسه را ختم کنیم. جلسه آتیه روز یکشنبه. دستور هم خبر کمیسیون بودجه. مخالفی ندارد؟
گفتند: خیر
رئیس ـ آقای عدل‌الملک (اجازه)
عدل‌الملک ـ بنده دو سه فقره عرض دارم و عرض اخیر را مقدم می‌دارم و آن این است که چون ورقه‌ها را به سرعت بردند و فوراً برگرداندند و توزیع کردند این کاشف از این است که اسامی مخالفین و موافقین نوشته شده بنده تقاضا می‌کنم اگر چنانچه نوشته شود تا معلوم باشد در موقع قرائت شود.
رئیس ـ نوشته می‌شود در جلسه بعد قرائت می‌شود آقای ارباب کیخسرو (اجازه)
ارباب کیخسرو ـ اینجا به واسطه این که اوراق کم بود تندنویس در خارج هست و از طرف رئیس تندنویس‌ها دستور داده شد که در خارج مشغول نوشتن باشند دسته دسته می‌شود بعد توزیع می‌کنند
رئیس ـ آقای عظیمی (اجازه)
نظم‌الملک عظیمی ـ آقای وزیر مالیه اینجا تشریف دارند استدعا می‌کنم جواب سؤال بنده را بدهند
یک نفر از نمایندگان ـ کجا هستند.
عظیمی ـ در خارج هستند
رئیس ـ آقای دست‌غیب (اجازه)
دست‌غیب ـ بنده یک کلمه می‌خواستم توضیحی عرض کنم که در جلسه سابق یا اسبق از عبارات بنده یک سوء تفاهمی شده بود و عرایض بنده را سوء تعبیر نموده‌اند و آن فرمایش آقای عمادالسلطنه بود که فرمودند دست‌غیب می‌خواهد حاکمی از اینجا با خرج گزاف برود در بعضی از ولایات فارس از قبیل فسا و ادارات و غیره. بنده عرض می‌کنم مقصود بنده این بوده که بایستی ارقام را معین کنند.
(مجلس قریب به ظهر ختم شد)
رئیس مجلس شورای ملی ـ مؤتمن‌الملک
منشی ـ علی اقبال‌الممالک
منشی ـ معظم‌السلطان