مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اردیبهشت ۱۳۰۴ نشست ۱۵۴
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری پنجم | تصمیم‌های مجلس | قوانین بنیان ایران نوین مصوب مجلس شورای ملی |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری پنجم |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۳ اردیبهشت ۱۳۰۴ نشست ۱۵۴
جلسه ۱۵۴
صورت مشروح مجلس لیله پنج شنبه سوم اردیبهشت ۱۳۰۴ مطابق بیست و نهم رمضان المبارک سنه ۱۳۴۳
مجلس ۳ ساعت از شب گذشته بریاست آقای مؤتمن الملک تشکیل گردید
صورت مجلس لیله سه شنبه اول اردی بهشت را آقای آقا میرزا شهاب الدین قرائت نمودند.
رئیس – آقای قائم مقام الملک (اجازه)
قائم مقام الملک – قبل از دستور عرض دارم.
رئیس – آقای روحی (اجازه)
روحی – بنده هم قبل از دستور عرض دارم.
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – قبل از دستور
رئیس – آقای دست غیب(اجازه)
دست غیب – همچو به نظرم رسید که بنده را جزو دیر آمدگان بی اجازه ثبت کرده‌اند در صورتی که این طور نیست و بنده سر وقت آمدم نهایت بعد بعد اجازه گرفتم و رفتم.
رئیس – دیر آمده با اجازه نوشته شده است. صورت مجلس دیگر ایرادی ندارد؟
(گفته شد خیر)
رئیس – آقای قائم مقام الملک (اجازه)
قائم مقام الملک – یک تلگرافی از طرف تجار گیلان راجع به برنج صدری که حمل به خارجه می‌شود مخابره شده است و استدعا کرده‌اند به وزارت مالیه تذکر داده شود مخالفت نکنند چون وزارت مالیه تصور کرده برنج صدری آذوقه عمومی است و باید مخالفت کرد در حالتی که آذوقه عمومی نیست و برنج رسمی در گیلان آذوقه عمومی است و برنج صدری تقریباً مال التجاره است و در آنجا خرواری ۱۰ تومان قیمت دارد و در روسیه خرواری سی تومان خرید و فروش می‌شود و ۲۰ تومان فوق معامله است استدعا کرده‌اند اجازه داده شود برنج صدری را حمل به خارجه نمایند.
رئیس – آقای روحی (اجازه)
روحی – چون انتخاب یک نفر مباشر باقی مانده است و در جلسه گذشته بنده و آقای افشار در یک موقعی رأی داشتیم می‌خواستیم از آقایان نمایندگان محترم تقاضا کنیم آراء خودشان را به آقای افشار بدهند مخصوصاً از هیئت دست چپ تقاضا می‌کنم آراء خود را ببنده ندهند.
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب – بنده خیلی مایل بودم عرایضی را که می‌خواهم به عرض برسانم آقایان وزراء و هیئت دولت تشریف داشته باشند تا یک وقایع خونین جگر خراش فارس را به عرضشان برسانم و توجه هیئت دولت را به وضعیات آنجا جلب کنم. از قرار روز نامجات و کاغذهائی که از فارس می‌رسد یک بدبختی فوق العاده متوجه فارس شده است: مدتی در اول زمستان به واسطه برف‌های زیادی که در اطراف فارس آمده به کلی راهها مسدود بوده و مدت‌ها شهر شیراز در محاصره یک برف بسیار شدیدی شده است و عبور و مرور از آنجا مقطوع بوده و از این جهت مبالغی از حاصل آنها تلف شده است. بعد از آن هم مدتی ابداً بارندگی در اطراف فارس نشده مخصوصاً شهرهای کوچک فارس از قبیل تبریز و فساو داراب و لار و تنگستان و دشتستان تمام آنها به واسطه نیامدن باران دچار خسارت شده‌اند و آقایانی که در گرمسیر و قشلاق بوده‌اند می دانند این عرایضی که می‌کنم در واقع صورت حال آن رعایای فلک زده را مجسم می‌کند که با چه زحمت و مشقتی با نبودن این آلات و ادوات زراعت جدید در آنجا زراعت کرده‌اند. حالا مدتی است باران نیامده و به کلی حاصل آنها از بین رفته. این مسئله فارس مسئله تریاکش را همه آقایان مستحضرند و در این باب دیگر صحبت نمی‌کنم.مسئله دخانیاتش هم همان بود که فوراً رأی دادیم و گذراندیم و این لوایح مالیاتی را پی در پی می‌دهیم درست مأمورین غلاظ و شداد مالیه که اجرا کنند خواستم نمایندگان مجلس را توجه بدهم که یا ایالت با عظمتی مثل فارس به یک روز خیلی سختی گرفتار است و بایستی از طرف دولت نسبت به ارزاق آنها و طرز رفتار مأمورین مالیه نسبت آنها توجهی بشود.حال رعایا را در نظر بگیرند و در سابق هم از طرف مقام ریاست به وزارت مالیه تذکر داده شد یک مفتش به طرف تبریز و داراب و همینطور به طرف گرمسیرات فارس که طرف آقای سردار عشایر است روانه کنند که از خرابی آنجا مستحضر شوند دیگر اطلاع نداریم که آن مفتش چه اطلاع داده است ولی روزنامجات و کاغذهائی که از آنجا می‌آید یک رستاخیز عظیمی حقیقتاً در فارس هست این مسئله. یک مسئله دیگر مسئله سخت گیری بانک است نسبت به پولهای آنها که پولهای شکسته را بر نمی‌دارند اگر چه در روزنامه دیدم که وزارت مالیه اطلاع داده است تا سه ماه فرجه باشد بنده خواستم عرض کنم رعیت که سکه خانه ندارد این تجدید کردن برای چیست؟ این سکه سکه دولت است سکه شیر و خورشید است. سکه پادشاه است. دلیلی ندارد تا سه ماه بیشتر سکه شکسته را برندارند این پولی که در ضراب خانه دولت تهیه می‌شود.در بلاد منتشر می‌شود اگر کسی سکه خانه داشته باشد بنده موافقم والا بنده مخالفم که تجدید بکنند و بگویند تا سه ماه باید پولهای شکسته و سوراخ را بردارند بعد از آن برندارند.پس چه کار کنند؟ آن بدبختی که راهش دور است و در اقصی بلاد خراسان یا کرمان یا فارس واقع شده این بدبخت چه کار کند؟ ما که راه آهن نداریم.وسایل نقلیه هم که نداریم یک تکلیفی آقایان نمایندگان معین کنند. ملاحظهُ طهران را نکنید. خدا برای ما در طهران ساخته است. در ناز و نعمت هستیم ملاحظه اهالی ولایات را هم بکنید که یک رعیتی پول برمی دارد وارد یک جائی می‌شود بر نمی‌دارند آن روز سیاه را در نظر بگیرید تجدید کردن تا سه ماه یعنی چه؟ بنده با این تجدید مخالفم و خواستم مجلس درین باب یک توجهی بکند. منطق من صحیح است. عرض می‌کنم رعیت و ملت که پول سکه نمی‌زند این سکه دولت است و همیشه باید معتبر باشد همین طور که احکام دولت معتبر است سکه اش هم باید معتبر باشد
جمعی از نمایندگان – وارد دستور بشویم
رئیس – وارد دستور بشویم؟
بعضی از نمایندگان – بلی
معاون وزارت عدلیه- اجازه می فرمائید قبل از ورود در دستور اصلاحاتی راجع به قانون ثبت اسناد و قانون مرور زمان شده است تقدیم مجلس کنم و ضمناً خواستم تقاضا کنم لایحه راجع به مسیوپرنی جزو دستور جلسه آتیه شود
رئیس – دستور امشب بدواً انتخاب یک نفر مباشر است (اخذ آراء به عمل آید)
رئیس – آقایان مستخرجین آراء تشریف بیاورند آقایان یاسائی – حاج میرزا علی رضا و شیخ العراقین زاده استخراج آراء نموده نتیجه به طریق ذیل حاصل گردید)
مهره‌های تفتیشیه و اوراق رأی هر یک (۱۰۶)
آقای افشار (۵۸) رأی: آقای سالار اشرف (۴۶) رأی. آقای امیر اشرف (۱) رأی ورقه سفید (علامت امتناع) (۱)
رئیس – عده حضار (۱۰۶) آقای افشار (۵۸) رأی و آقای سالار اشرف (۴۶) رأی دارند آقای افشار انتخاب شدند راپرت کمیسیون بودجه راجع به کلنل ماکرماک مطرح است (به شرح آتی قرائت شد)
کمیسیون بودجه لایحه ۱۲۵۵۹ دولت را مورد بحث قرار داده نظر به اینکه کلنل ماک کرماک در بدو امر بعنوان پیشکاری مالیه ایالتی استخدام شده ولی بعد از ورود حسب الضروره متصدی ریاست کل عایدات داخلی شده و با اینکه درین شغلی که به مشارالیه واگذار شده لازمه استعداد کاردانی و لیاقت را به خرج داده و از هر حیث خدمات قابل تمجید و تقدیر نموده و امورات آن اداره را که در حقیقت مرکز کل عایدات مملکت است به کمال انتظام رسانیده و با این رویه امید می‌رود که در آتیه کلیه نواقص امور آن اداره را یحسن لیاقت و کاردانی خود رفع نماید و نظر به اینکه سایر همکاران مشار الیه هر یک دارای ده هزار دلار حقوق می‌باشد لهذا برای قدر شناسی از خدمات گذشته کلنل ماک کرماک و رعایت عدالت و تشویق مشار الیه ماده پیشنهادی دولت را با اصلاحی که به عمل آمده و به تصویب کمیسیون رسیده تنظیم و برای تصویب تقدیم مجلس مقدس نماید.ده واحده – وزارت مالیه مجاز است از تاریخ قوس ۱۳۰۲ که مشاغل دیگری بر شغل ثابت کلنل ماک کرماک علاوه شده تا زمانی که متصدی مشاغل مزبوره است سالیانه مبلغ دو هزار و پانصد دلار اضافه بر حقوق کنتراتی مشار الیه پرداخت نماید
رئیس – آقای آقا شیخ فرج الله (اجازه)
آقا شیخ فرج الله – در دستور عرض داشتم موقع نشد
رئیس – آقا داور (اجازه) داور – موافقم
رئیس – آقای سهام السلطان (اجازه)
سهام السلطان – موافقم
رئیس – آقای عراقی
حاج آقا اسمعیل عراقی – بنده مخالفم.
رئیس – بفرمائید
حاج آقا اسمعیل عراقی – با اینکه از فرمایشات آقایان این طور دستم آمد که غالباً موافقند ولی بنده تصور می‌کنم این عطیه عطیه بی موردیست زیرا در موقعی که کنل ماکرماک را کنترات یا استخدام کرده‌اند یا برای شغل معینی او را کنترات کرده‌اند یا به عنوان استخدام وزارت مالیه او را کنترات کرده‌اند. اگر برای استخدام وزارت مالیه باشد آن وقت این خدمتی که به او ارجاع کرده‌اند زحمتش از خدمت سابقش به قدری زیاد نیست که استحقاق دو هزار و پانصد دلار که تقریباً ۳ هزار تومان می‌شود داشته باشد.
رئیس التجار – دو هزار و پانصد تومان حاج آقا اسمعیل – یا ۳ هزار تومان. چون قیمت دلار از تومان بیشتر است و با ترتیب استحقاق این قدر عطیه را ندارد و اگر برای خدمت معین او را کنترات کرده‌اند و آن خدمتی بوده که سابقاً به او رجوع شده است در این صورت باید معین کرد آن خدمت سابقی که به او رجوع شده چه بوده و خدمت حالا چیست که حالا باید زیادتر به او بدهیم و در هر صورت بنده تصور می‌کنم این یک عطیه زیادی است که بی ربط از جیب دولت داده می‌شود و به این جهت بنده مخالفم.
عماد السلطنه (مخبر کمیسیون) بنده خیال می‌کنم اگر خود آقای عراقی هم بعد از آن توضیحاتی که بنده عرض کرده‌ام و تحقیقاتی که بفرمایند موافق خواهند شد. اینکه می‌فرمایند کلنل ماکرماک را که اول استخدام کرده‌اند برای شغل معینی بوده است یا نبوده است. چنانچه در راپرت کمیسیون هم ملاحظه می فرمائید در آنجا نوشته شده است کلنل ماکرماک را به سمت پیشکاری مالیه استخدام کرده‌اند در موقعی که ایشان وارد شده‌اند پیشکاری مالیه طهران را به ایشان واگذار کرده‌اند بعد از چندی اداره کل خالصجات مملکتی و ریاست ارزاق را هم ضمیمه کار سابقشان کرده‌اند چندی طول نکشیده که پارهُ مؤسساتی هم که در اداره۳ جزو وزارت مالیه شد ضمیمه سایر مشاغل کلنل ماکرماک شد و بالاخره ریاست کل عایدات مملکتی در نتیجه بروز لیاقت و کفایتی که از کلنل ماکرماک دیدند به او واگذار کردند در صورتی که قبل از تصدی ایشان ۳ نفر دیگر از همین آقایان امریکائی متصدی همان کارها بودند که سالیانه بیست و پنج هزار تومان حقوق به آنها می‌دادند و تمام کارها را به شخصه واگذار کردند به کلنل ماکرماک اینکه فرمودید چه خدمتی کرده که باعث این عطیه شده خدمات او مفصل است و حالا شاید مقتضی نباشد بنده جزئیاتش را عرض کنم و اگر لازم شد و باز مخالفی بود ممکن است عرض کنم. ولی همینقدر برای استحضار خاطر عالی عرض می‌کنم: از موقعی که عایدات غیر مستقیم به کلنل ماکرماک واگذار شد در سنه ۱۳۰۲ صد و شصت هزار تومان و در سنه ۱۳۰۲ متجاوز از پانصد هزار تومان اضافه عایدات داشت و به علاوه از نقطه نظر صرفه جوئی هم که ملاحظه بفرمائید در صورتی که این کارها به سه نفر راجع بود و حقوق سالیانه شان بیست و پنج هزار تومان شخصاً کلنل ماکرماک آن را با همان حقوق سالیانه اش که معادل هفت هزار و پانصد دلار بود اداره می‌کرد تا سال گذشته اوایل سال همین خدماتی را که بنده عرض کردم و خیلی بیش از اینها است و جزئیاتش را نمی‌خواهم عرض کنم دولت احساس کرد که بایستی نسبت به او یک قدردانی یا به فرمایش حضرت عالی یک عطیه به او داده شود این بود که پیشنهاد کردند از موقعی که متصدی این خدمات شده و این مشاغل بر شغل سابق او که برای آن کنترات شده اضافه شده تا موقعی که هست دو هزار و پانصد دلار به ایشان اضافه بدهند و نظر به این ملاحظات و همان خدمات ذی قیمتی که ایشان به مالیه کرده‌اند این را کمیسیون تصویب کرد و به مجلس شورای ملی تقدیم نمود و تصور می‌کنم برای تشویق سایر خدمتگذاران به این مملکت مقتضی باشد این لایحه به نحو خوبی از طرف مجلس تصویب شود.
(جمعی گفتند مذاکرات کافیست)
رئیس – آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند.
(اغلب قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. رأی گرفته می‌شود به ماده واحده. آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید والا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ آراء به عمل آمده و پس از تعداد اوراق رأی نتیجه به طریق حاصل گردید)
ورقه سفید علامت قبول ۷۰ ورقه کبود علامت رد ۲
رئیس – عده حضار صد با اکثریت هفتاد رأی تصویب شد.
اسامی موافقین – آقایان: افشار یمین الملک. آقا میرزا شهاب الدین. امیر اشرف. نظام التولیه. صدر الاسلام. سر کشیک زاده. عدل الملک. آقا سید کاظم. مساوات مقوم الملک. معاضد السلطنه. سلیمان میرزا. آقای مستوفی الممالک. سردار فاخر. قوام الدوله. اعتیار الدوله. آقای تقی زاده. سردار عشایر. امیر حشمت. آقای مشیر الدوله. حاج میرزا یحیی دولت آبادی. علائی. صدر العلماء‌مفتی. دکتر آقایان حاج سید المحققین. سهراب خان ارباب کیخسرو. فتح الله میرزا. سردار مختصر. حاج میرزا اسدالله خان. مشیر معظم. دیوان بیگی. نصرت الدوله. رئیس التجار. وحید الدوله. محمد ولی میرزا. رهنما. یاسائی. معتمد السلطنه. آقا میرزا آقا خان. عصر انقلاب. مصدق الملک. آقا میرزا. یدالله خان. سهراب زاده. مدبر الدوله. وکیل الملک. شیخ العراقین زاده. تدین. احیاء السلطنه. شریعت زاده. صدرائی. سهام السلطان. قائم مقام الملک. حاج میرزا علی رضا. دست غیب. قائم مقام. امیر اعلم. اقبال الممالک. سردار معتمد. ضیاء الواعظین. ملک التجار. نجات. ضیاء الملک. امین الشریعه. سالار لشگر مدرس. کاشانی. عظیمی. داور. هایم.
اسامی مخالفین: آقایان ملک الشعراء حاج آقا اسمعیل.
رئیس – راپورت کمیسیون بودجه راجع به اصلاح کنترات مستخدمین بلژیکی مطرح است. سابقاً این لایحه مطرح شده و در کلیات آن رأی داده شده و در ماده اول هم مذاکراتی به عمل آمده است بعد به موجب تقاضای یکی از آقایان از دستور خارج شده است بالفعل مذاکرات راجع به ماده اول است آقای آقا سید یعقوب.(اجازه)
آقا سید یعقوب – آن موضوع سابق گذشت و بنده هم عرضی ندارم ولی بنده مخالفت کرده بودم شنیدم آنجا اسم بنده را قلم کشیده‌اند این است که بنده عرض می‌کنم حقیقتاً کلنل ماکرماک خدمت کرده است. بنده این را می دانم و تصدیق هم دارم لکن می‌خواستم به مخبر کمیسیون بگویم که باید در راپرت بنویسد که چون برای این شغل کنترات شده بود ولی دولت یک خدمت زائدی به او رجوع کرد و ما در مقابل جدین مبلغ را به او می‌دهیم نه اینکه یک کنتراتی که می‌شود قانون دانهائی که آورده‌اند انگشت کنند در کنترات به او ایراد کنند. بنده نظرم این بود که آقای مخبر بگویند رارای این شرایط بود و بعد هم دولت خدمت جدیدی دارد و در مقابل خدمت جدید نعمت جدید است بنده ایراد به راپرت کمیسیون داشتم نه ایراد به اضافه حقوق چون می دانم که ماکرماک یکی از اعضاء خیلی عاقل فعال است این راجع به این موضوع.اما راجع به این مسئله بنده خیلی تشکر دارم که آقای وزیر مالیه در موقعی که یک لایحه مطرح می‌شود تشریف می‌آورد اما برای سئوالات ابداً. بیست و پنج سئوال بنده کرده‌ام حالا که تشریف آورده‌اند امیدوارم بتوانم در مقابل این سؤلات یک عرایضی بکنم و آقای وزیر مالیه مطابق آن منطق و برهان و دلیل و قانون دانی که می دانند جواب بدهند. کنترات (به عقیده متجددین) و اجاره (به اصطلاح بنده که آخوندم) در کتاب ما نوشته شده است: یک عقد لازمی است که مدت دارد. حق دارد. اول دارد و آخر دارد چهار رکن دارد. موجر. مستأجر. مدت و اجرت. این یک چیزیست که تمام ما می دانیم حالا تعبیر به کنترات می‌کنیم کنترات هم همین طور است مدت دارد و شخص و حقوق بنده عرض می‌کنم این بلژیک‌ها مردمان خوبی هستند و خدمت هم می‌کنند و به فرمایش آقای مدرس خوب مستخدمینی بوده‌اند و هیچ وقت مشغله سیاسی هم برای ما تهیه نکرده‌اند.ولی در دورهُ چهارم که اغلب آقایان هم در مجلس بودند کنترات یا اجاره نامه آنها را دولت و وزیر مسئول به مجلس آورد بعد رفت در کمیسیون بودجه و هیجده نفر هم در کمیسیون بودجه بودند در آنجا نوشتند و سال به سال حقوقشان را معین کردند.سال اول فلان قدر سال دوم زیادتر سال سوم زیادتر. این قانون است آقایان بردارند مطالعه کنند بنده از روی منطق و دلیل عرض می‌کنم.این اجاره که معین شده مدتش معین حقوقشان هم معین سال به سال هم اضافه بر ایشان معین شد.حالا اگر دولت در واقع نظرش این است که به قول آقا یک عطیه بکند بگذارد مدت اجاره که تمام شد بعد از تمام شدن مدت بگوید در مقابل این خدمات جدید و این خدمات صادقانه که واقع شده است و دولت ایران از آنها ممنون است باید به آنها اضافه داد. بنده مخالفتم از این جهت است که می‌خواهم ایرادی به این اجاره وارد نیاید فردا صد نفر مستخدم اروپائی ما داریم تمامشان هم فرانسه دان هستند. اجاره نامه‌های آنها را می‌آورند اینجا و گرفتار تمام آنها هستیم.بنده عرض می‌کنم اینکه اجاره اش معین است مدتش معین است علتش چیست که تفاوت کرده است. یکی از اینها را نگاه کنید ببینید که آیا اختیار فسخ برای طرف بوده است یا برای ما بوده است؟ اگر بوده است بنده تصدیق می‌کنم. مثلاً امروز در سرسرا به بنده می‌گویند اجاره دو طرف قرار دارد و آن طرف قبول نکرده است.چیز غریبی است!! مدت کنترات و اجاره نزدیک است تمام شود الان سه سال گذشته تازه می‌گویند این مدت قبول نکرده پس چه طور کار می‌کرد. این قانون چاپ شده است و به اطلاع همه وزارتخانه‌ها رسیده است و برای همه جا فرستاده شده است.مجلس شورای ملی ما یک رسمی دارد که اول هر لوایحی که جزء دستور می‌شود به تمام وزارخانهات اطلاع می‌دهند و وزراء را مستحضر می کنن که امروز این لایحه جزء دستور است. حالا می‌گویند طرف قبول نکرده است! پس این مدت چه می کرده‌اند؟ این مدت بدون قبول کردن اجاره در کارهای ما مداخله می کرده‌اند؟ این یک کار بدتر! خارجی بدون اجازهُ ما مداخله در کار ما کرده باشد! هر کدامش را بفرمایئد محل ایراد است با اینکه من تقدیر و تقدیس می‌کنم مستخدمین بلژیکی را که خدمت کرده‌اند و می‌کنند و یک مستخدمینی هستند که مداخله در سیاست ما نکرده‌اند لکن می‌خواهیم اصول محفوظ باشد.یک قانونی که از مجلس گذشت بعد از این مجبوریم به مهر ثبت اسناد برسانیم که آخر دیه مدت آن آخر سنبله نزدیک است برسد.تفاوتی هم اگر بخواهند بعد از آن بیاورند شاید ما هم قبول کنیم والا با این موادی که هست بنده مخالفم.
مخبر- اولاً اعتراض اولی که فرمودند به من وارد نبود برای اینکه همه آقایان شاید هستند که بنده در اینجا توضیح دادم و عرض کردم نظر به اینکه فلان خدمت از فلان تاریخ به کلنل ما کرماک تفویض شده است. و در عوضش هم چه اشخاصی بودند و حقوقشان را هم عرض کردم که در سال چقدر می‌شد و تفاوتش را هم که برای دولت چقدر می‌شد.بنده تمام اینها را عرض کردم معلوم است حضرتعالی یا تشریف نداشتید یا گوش ندادید مخصوصاً در راپرت‌ها بنده زیاد توضیح می‌دهم.اما راجع به همین موضوع اگر چه بنده خیال نمی‌کردم آقای آقا سید یعقوب با آن مذاکرات جلسه آن روز که بنده دو سه نوبت توضیحات مفصل خدمت آقایان عرض کردم باز تجدید مذاکره بفرمایند و این فرمایشات را هم که فرمودند هیچکدام مربوط بماده اول نبود.و بنده خیال می‌کنم چون مدتی است گذشته راپرت خدمتشان نبود والا ماده اول راجع به اجاره خانه‌ها بود و هیچ مربوط به این مذاکراتی که فرمودند نبود ولی برای اینکه شاید باز هم دو سه نفر از آقایان در این قضیه مخالف باشند بنده این قسمت اول راپرت را یکدفعه می‌خوانم تا باز اگر اعتراضی می‌فرمایند خاطر آقایان از راپرت مسبوق باشد. تصمیمی که مجلس شورای ملی در تاریخ ۳۱ جوزای ۱۳۰۲ در موضوع پیشنهاد نمره ۳۸۶۱۸ مورخ دوم حوت ۱۳۰۱ راجع به تجدید کنترات دوازده نفر مستخدمین بلژیکی اتخاذ فرموده‌اند محتاج به تبدیل و اصلاح است.چه بر طبق قاعده جاریه که اساس صحت و عدالت آن قابل بحث نیست حقوق مستخدمین بلژیکی در موقع ورود به ایران و پس از آن در طی خدمتگزاری آنها به دولت علیه بنحوی ترتیب داده شده بود که همواره تعادل صحیحی در وضعیات افراد آنها مبنی بر قدمت خدمت در ادارات بلژیک و خدمت در ایران منظور و مراعات گردد.نظر به اختلاف تواریخ ورود مستخدمین مزبور به ایران اجرای تصمیم سابق الذکر مجلس که مبدأ تجدید کنترات آنها را از تاریخ انقضای کنترات قرار نداده) اینجا در ضمن لازم است عرض کنم در ۳۱ جوزا در موقعی که کنترات مستخدمین بلژیکی در مجلس مطرح بوده است.آقای ارباب سؤالی می‌کنند از وزیر مسئول که تاریخ این کنترات‌ها از کی است.آقای فهیم الملک وزیر مالیه وقت سهو می‌کنند در عوض اینکه اظهار کنند از تاریخ انقضای کنترات‌ها می‌گویند از تاریخ ۴ سنبله و این اشکال و اشتباهی که رخ داده در نتیجه توضیحی است که آقای ارباب برای اطلاع خودشان خواسته‌اند و آقای وزیر مالیه سهو کرده بودند این مسئله باعث اشتباه می‌شود.(سابق الذکر مجلس که مبدء تجدید کنترات آنها از تاریخ انقضای کنترات قرار نداده بلکه از چهارم سنبله ۱۳۰۱ تاریخ ثابتی برای آن منظور داشته است کیفیت پرسنلی آن مستخدمین را که کاملاً بر اصول منطق و عدالت برقرار بوده دچار اختلال نموده‌اند.به این معنی که بدون جهت و دلیل بعضی از آنها حقوقشان کسرو برخی اضافه شده و این نکته منظور نگردید. که چون مبدء تجدید کنترات بدون هیچ تفاوتی بین مستخدمین در چهارم سنبله ۱۳۰۱ مقرر شد می‌بایست میزان حقوق آنها را اصلاح نمود بطوری که حقوق سال اول هر یک با رعایت احوال و حقوق آنها در تاریخ مزبور متناسب گردد. تفاوتی که از این تعدیل در بودجه حاصل می‌شود خالی از اهمیت است و پس از تدفین کامل در این موضوع که دوسیهُ آن برای ملاحظه نمایندگان محترم حاضر است مقتضی و لازم دانسته شد که از مجلس شورای ملی تقاضا شود به ملاحظه عدالت تصمیمی در اصلاح رأی مجلس بفرمایند.بعلاوه بطوری که در خاطر آقایان نمایندگان محترم مکشوف است قبل از اجرای قانون استخدام کشوری در تاریخ اول حمل ۱۳۰۲ که در ماده۱۱- آن تصریح شده است حقوق مستخدمین خارجه بموجب کنترات معین می‌گردد مأمورین بلژیکی از پاره مزایای خارج از کنترات استفاده می‌کردند که چند فقره احکام وزارتی و تصمیم نامه ۲۳ حمل توشقان ئیل ۳۳۳ صحبت آن را تائید می‌نمایند از جمله مزایای فوق یکی منزل است با مختصر اثاثیه و معتقدیم این مزیت باید کماکان ابقاء شود.زیرا دولت برای یک قسمت از مأمورین از قبیل انزلی و آستارا و مشهد سر و بندر جزو سیستان و بندر عباس و محمره و جلفا و تبریز دستور ساختمان بنا داده بعلاوه برای تعیین اجرای ماده ۱۱ قانون استخدام عقیده دارد که باید اندامینته مناسبی بمأمورین بلژیکی اعطاء کرد و این به جبران مزایائی خواهد بود که از آنها گرفته شده و در سابق حقاً از آن استفاده می‌نمودند بنابر مراتب فوق اصلاح احوال ۱۲ نفر مستخدمین بلژیکی که از چندین سال قبل تاکنون خدمت دولت علیه بوده و جلب رضایت کامل دولت را نموده‌اند کاملاً منطقی و اساسی است علی الخصوص که مستلزم هیچگونه افزایش خرج نبوده و فقط مقرری هائی که همیشه پرداخت آن واقع شده تصویب می‌شود.لهذا تقاضای تصویب مواد ذیل می‌شود حالا باز برای اطلاع خاطر آقایان عرض می‌کنم اساساً در این لایحه دو چیز منظور است یکی همین بیست هزار تومان و کسری است که راجع به اندامینته سه ساله پیش از تاریخ ۳۱ سنبله (۱۳۰۱) الی ۳۱ سنبله ۱۳۰۴ است که همین امسال باشد که موعد کنترات‌ها منقضی می‌شود اینهم همانطوری که در این لایحه نوشته شده و قرائت کردم یک چیزی نیست که بر بودجه اضافه شود یعنی از فردا که این تصویب شد یک قلم بر مخارج ما اضافه شود. این در جزء بودجه ۱۳۰۱ و ۱۳۰۲ بوده و از تصویب مجلس شورای ملی هم گذشته.منتهی برای اینکه در آن موقع آن سهوی که اتفاق افتاد بعد مجلس شورای ملی تعطیل بود.دولت هم نمی‌توانست بدون اجازه مجلس یک همچو پرداختی را بکنند گذاشتند تا مجلس پنجم مفتوح شود و با اجازه مجلس شورای ملی این مبلغ پرداخت شود و این مبلغ هم در صندوق مخصوصی ضبط است که وقتی که این راپرت را تصویب فرمودید بهمان ترتیبی که عرض شد با رعایت قدمت خدمتشان در ادارات بلژیک و ادارات ایران به آنها پرداخت می‌شود یکی هم مربوط به منزل است همانطور که در راپرت عرض شده یک قسمت هائی و جاهائی که اینها هستند یا ساختمان داشته است یا دستور ساختمان داده شده است. یک قسمت ساختمان ندارد البته آنها منزل می‌خواهند آنهم نوشته شده است که از حداقل ۲۵ تومان الی پنجاه تومان در ماه برای اجاره خانه آنها منظور شود
وزیر مالیه – یک کلمه مختصری هم بنده باید عرض کنم که مطالب تکمیل شود و آقای آقا سید یعقوب اطلاعاتشان کامل شود…
آقا سید یعقوب – اطلاع من کامل است.
وزیر مالیه – خوب حضرتعالی اطلاعاتتان کامل است ولی شاید آقایان دیگر کامل نباشد.
آقا سید یعقوب – خوب پس برای بنده نفرمائید.
وزیر مالیه – همانطوری که فرمودند یک اشتباهی در اینجا شده است و قضیه باین کیفیتی نیست که می‌فرمایند اجاره است و عقد لازم است و طرفین قبول کرده‌اند و ملزم هستند و تغییر نباید بکند. اینطور نیست بنده شهادت می‌دهم باینکه آن وقتی که در دو سال گذشته در مجلس چهارم در جزو کابینهُ آقای مشیرالدوله بسمت وزارت مالیه آمدم همان روز رئیس کمیسیون بلژیکی یعنی مسیو مولیتر این مطلب را به بنده اظهار کرد.که چندی قبل در کنترات بلژیکی‌ها این اشتباه شده و این بی اعتدالی در حق آنها شده بعضی بی استحقاق زیادی گرفته‌اند و بعضی بدون اینکه تقصیری کرده باشند حقوقشان کمترشده.بنده باین قضیه مراجعه کردم والان در کیفیت بنده هست اگر آقایان می‌خواهند ممکن است مراجعه بفرمایند. در همان کابینه آقای مستوفی الممالک هم که قبل از کابینه آقای مشیرالدوله تشکیل شده بود.همین مطلب مذاکره شده بود و در آن کابینه هم این مطلب معلوم شده بود و متوجه آن اشتباه هم شده بودند و در صدد اصلاح هم برآمده بودند و تهیه لایحه هم شده بود. که به عرض مجلس شورای ملی برسد که این اشتباه را اصلاح کند نمی دانم چه کابینهُ آقای مستوفی الممالک دوام زیاد نکرد و گرفتاری زیاد بود و آن لایحه بمجلس نیامد ولی تهیه شده اش الان حاضر است.خاطر آقایان مسبوق است کابینه آقای مشیرالدوله هم وقتی تشکیل شد که چهار پنج روز بیشتر از عمر مجلس باقی نمانده بود و یک کارهای خیلی زیاد فوری داشتیم و آقایان که آن دفعه تشریف داشتید میدانند که در آن چند روز از صبح تا شام کار می‌کردند و دیگر فرصت نشد.این مطلب اصلاح بود و دولت به مستخدمین بلژیکی و عده داد که در مجلس پنجم این اشتباه اصلاح می‌شود.مجلس پنجم افتتاح شد و بر حسب همان وعده که به آقایان داده‌ایم حالا آمده‌ایم و از مجلس تقاضا می‌کنیم این اشتباهی که شده است رفع بفرمایند.بعلاوه ما صدنفر مستخدمین خارجی نداریم و خیلی کمتر است و این لایحه را هم بنده نیاورده‌ام و مطلب هم اشکالی ندارد.
بعضی از نمایندگان – مذاکرات کافی است. (بعضی گفتند کافی نیست)
رئیس – رأی می‌گیریم به کفایت مذاکرات آقایانی که مذاکرات را کافی میدانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس – معلوم می‌شود کافی نیست. آقای عدل الملک.(اجازه)
عدل الملک- بنده موافقم.
رئیس – آقای عراقی.(اجازه)
حاج آقا اسمعیل عراقی – عرضی ندارم.
رئیس – آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب – بنده از آقای وزیر مالیه و مخبر یک سؤالی دارم که اگر جواب بفرمایند رفع این کارها را می‌کند و آن این است که اگر مملکت ما پول دارد بس این لوایح وضع مالیات که هر روز می‌آورند برای چیست. اگر پول نداریم این بذل و بخشش‌ها را از کجا می‌کنیم؟ این یک سؤال من است. دیگر این که اگر بنا باشد ما به این رویه پیش برویم آن وقت ما هر چه داریم باید به خارجی‌ها بدهیم.آخر این که زندگی نمی‌شود!! الان متجاوز از صد نفر مستخدمین خارجی هستند فردا هم یک لایحه برای دکتر میلسپو می‌آورند. ده هزار تومان و برای آقایان دیگر هم بیاورند آخر این پولها از کجا باید داده بشود؟ این مردم بدبختی که ما را انتخاب کرده‌اند و فرستاده‌اند اینجا برای این نیست که هی متصل برای آنها خرج تراشی کنیم بنابراین بنده با این پیشنهاد مخالفم.
وزیر مالیه – بنده هیچ ندانستم که آقای نماینده محترم چرا این فرمایشات را می‌فرمایند.الحمدالله پول هم داریم و البته بیش از این هم لازم داریم و مخارج لازمه هم داریم و باید عایدات هم برای آن مخارج لازم پیدا کنیم و این هیچ مربوط نیست به اینکه یک کسی که خوب خدمت می‌کند نباید نعمت داد وزارت مالیه و همه وزارت خانهای دیگر برای این مملکت کار می‌کنند و خدمت می‌کنند مخصوصاً وزارت مالیه بالاخص اداره گمرک که خدمتش برای مملکت تولید ثروت می‌کند اداره گمرک یک اداره ایست که امسال هیجده کرور عایدی به این مملکت داده است و دوازده نفر بلژیکی در آن استخدام هستند که این کارها را می‌کنند و این هیجده کرور به شما می‌دهند و در مقابل این هیجده کرور این مبلغ را باید داد و اگر این خرج را نکنی این عایدات حاصل نمی‌شود و بذل و بخشش که نمی‌کنید!! این دولت حاضر چه بذل و بخشش کرده؟ آیا این مخارجی که اینجا آورده می‌شود یک مخارجی است که تفننی یا تجمیلی باشد؟ خیر یک مخارجی است که در ازاء آن ما می‌خواهیم یا عایدات دولت را زیاد کنیم و یا امور اقتصادی مملکت را بهبودی بدهیم دیگر کجا بذل و بخشش کرده‌ایم؟ چرا این فرمایش را می‌فرمایند. به علاوه مستخدمین بلژیکی به این مملکت خدمت کرده‌اند و بیست و پنج سال است که این اداره را تشکیل داده‌اند و امروز یک چنین عایدات مهمی که قسمت اعظم عایدات ممالک ماست از آنجا است پس نباید از این جزئی مساعدت مضایقه کرد
رئیس – آقای عدل الملک(اجازه)
عدل الملک – بنده موافقم.
رئیس – آقای حائری زاده(اجازه)
حائری زاده – این راپرت یک دفعه دیگر هم به مجلس آمده و گرفتار داد و فریاد شد و بالاخره از دستور خارج شد و اگر در لایحه دولت ما کاملاً مطالعه کنیم معلوم می‌شود که این لایحه در اواخر مجلس چهارم یعنی همان هفته آخر به مجلس آمد و آقایانی که در آن دوره تشریف داشتند ملاحظه فرمودند که مجلس در آن هفته آخر عمرش چه طور کار کرد می‌کرد و دولت هم هر کاری که ناقص و بلاتکلیف مانده بود و در اوقات دیگر اگر به مجلس می‌آمد مجلس به آنها رأی نمی‌داد.در آخر مجلس آنها را می‌آوردند به مجلس بدون اینکه آن لایحه طبع و توزیع شود و بدون اینکه به کمیسیون مراجعه شودو بدون آنکه دو شور رد اطراف آن بشود تقاضای فوریت فی المجلس می‌نمودند و از نقطه نظر اعتمادی که مجلس به دولت داشت بدون مطالعه و فکر رأی می‌داد که بنده دیدم یک روز راجع به لوایح مختلفه ۷۸ رأی داده شد که هیچکس از آنها طبع و توزیع نشده بود و بنده از مقام ریاست سؤال کردم که این لوایح بر حسب نظام نامه داخلی باید طبع و توزیع شود ولی موقعی که سؤال کردم که ایشان جوابی که مرا قانع کند مرحمت نکردند و لایحه استخدام بلژیکی در همان روزها آمد از مجلس گذشت.چون دولت به عجله می‌خواست آن لوایح را از مجلس بگذراند در این صورت یک چیزهائی که می‌خواست آنها را پیش بینی کند پیش بینی نکرد و این لایحه هم اگر از تصویب مجلس بگذرد بنده تصور می‌کنم که در تعقیبش دیگران هم برای اینکه زحمتشان زیاد می‌شود یک تقاضای اضافه حقوقی می‌کنند و اگر دولت یک دولتی بود که مثلاً یک مستخدمی که برای بانک آوردند و یک مبلغی به او پول دادند و رفت در صورتی که یک شاهی فایده نداشت و بالاخره اعلان کردند که بانک منحل شد بعد رسیدگی می‌کرد و آن پول را از آن مستخدم استرداد می‌کرد و در مقابل به یک مستخدمی که به تکلیف خود عمل می‌کرد انعام می‌داد کار خیلی خوبی بود.بنابراین بنده معتقدم که اگر مجلس بخواهد باز به این لایحه رأی بدهد اگر به همان لایحه دولت رأی بدهد بهتر از این است که به این راپرت کمیسیون رأی بدهد. در لایحه دولت اسامی اشخاصی که اضافه حقوق خواسته بودند نوشته شده بود و برای هر کدام یک مبلغی در مقابل اسمشان نوشته شده بود.ولی راپرتی که از کمیسیون بیرون آمده راجع به مأمورین بلژیکی می‌نویسد که مخارج منزلشان از فلان مبلغ تا فلان مبلغ باشد و ممکن است فردا یک عده بیست سی نفری بلژیکی دیگری استخدام شود و آنها هم از این سمت استفاده کنند حالا بنده این را می‌خوانم: وزارت مالیه مجاز است رای مأمورین بلژیکی گمرکات که در اماکن دولتی سکنی ندارند منزلی متناسب با اهمیت مشاغل آنها در حدود ماهی فلان تهیه نماید.در لایحه دولت اسامی اشخاصی نوشته شده و ما می‌توانیم مطمئن باشیم که از این عده خارج نمی‌شود و یک عده دیگر فردا تقاضای خرج منزل نمی‌کنند و این استدلالاتی که می‌شود که آقایان خوب کار کرده‌اند بلی بنده هم تصدیق دارم که اداره گمرکات چون یکی از قدیمی ترین اداراتی است که به دست مستخدمین خارجی اداره شده است نسبتاً بهتر از سایر دوایر مالیه است ولی در این مدت این مستخدمین اشخاصی را زیر دست خودشان تربیت نکرده‌اند که جای آنها را بگیرد و رفع حاجت ما را بکنند و ما باید دائماً به آنها مراجعه بکنیم و این قبیل اشخاصی که بخل می‌کنند از این که کار را به زیر دست خودشان بیاموزند به این جهت بنده به این قبیل حقوق‌ها چندان معتقدم نیستم.
مخبر – بنده خیلی مسرور شدم که این اعتراض آخری را آقای حائری زاده فرمودند که بنده برای استحضار آقایان جوابش را عرض می‌کنم بعد اگر محتاج شدند ممکن است در خارج هم تحقیق کنند. اینکه فرمودند مستخدمین بلژیکی بخل کردند و اشخاصی را زیر دست خودشان تربیت نکردند که در آتیه قایم مقام آنها شوند این طور نیست بلکه کاملاً بعکس است بلژیکی‌ها در این مدت عده زیادی از مستخدمین ایرانی را تربیت کرده‌اند و هیچ شاهد و دلیلی بالاتر از این نیست که الان به جای یک عده مستخدمین بلژیکی که در نقاط مختلف بوده مستخدمین ایرانی گذارده‌اند صورتش را هم اگر خواسته باشید ممکن است حضرتعالی فردا از اداره گمرک بخواهید که امروز چند نفر ایرانی به جای مستخدمین بلژیکی کار می‌کنند و همچنین در اداره مرکزی طهران امروز یک عده هستند که هر یک از آنها می‌توانند به جای مستخدمین بلژیکی خدمت کنند و شاید در آتیه نزدیکی از آنها برای یک کارهای مهمی معین شوند و باز هم باید عرض کنم که سابق بر این عده مستخدمین بلژیکی بیش از اینها بوده و بعد به مرور ایرانی هائی که تربیت شدند جای آنها گذاشتند و از عده آنها کسر کردند. اما آن دلایلی که اول اعتراضشان آوردند تماماً دلایل بنده بود بنده هم چیز دیگر عرض نکردم همین را عرض کردم که در اواخر مجلش چهارم نظر به اینکه وقت کم بود اگر به آن کتاب قانون که پهلویتان هست ملاحظه بفرمائید می‌بینید که در سه چهار جلسه چندین قانون از مجلس گذشته است و در آن موقع همین قانون هم گذشته است دوچار یک همچو اشتباهی شده و دیگر وقت باقی نبود که دولت بتواند این سهو خودش را رفع کند.به علاوه مکرر بنده این مسئله را عرض کردم حالا آقای مدرس می‌فرمودند چرا این مسئله را نگفتی و حال آنکه بنده هم در این جلسه و هم در جلسات سابق این مسئله را عرض کردم که این یک چیز تازه نیست این یک چیزی است که سابقاً در حق آنها منظور بوده است و حالا هم باید باشد و اما اینکه فرمودند ممکن است یک عده دیگر مستخدمین بلژیکی بیست سی نفر بیایند ما نمی‌توانیم اطمینان پیدا کنیم که از این عده تجاوز نکنند مگر قانون اساسی را فراموش فرموده‌اید و گر نه ممکن است سی نفر مستخدمین بلژیکی را کنترات کنند بیاورند و مجلس ملتفت نشود؟! هر وقت مستخدمی کنترات کردند و لایحه اش آمد به مجلس آن وقت اگر اعتراضی در اطراف آن دارید ممکن است بفرمائید و بنده اطمینان می‌دهم که این چیز تازه نیست و همان است که همیشه استفاده می کرده‌اند و در نتیجه یک سهو و نسیانی که اتفاق افتاده است این مسئله پیش آمده است حالا باید مطابق لایحه که به مجلس آمده است رفع این اشتباه بشود که وضعیت آنها هم دچار یک اختلالی نشود.
جمعی از نمایندگان – مذاکرات کافی است. (بعضی گفتند: کافی نیست)
رئیس – موافقین کفایت مذاکرات قیام فرمایند.
(اکثر برخاستند)
رئیس – اکثریت است – رأی گرفته می‌شود به ماده اول آقایان موافقین مادهُ اول قیام فرمایند
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد.
نسبت به ماده دوم مخالفی هست؟ آقای طهرانی.(اجازه)
آقا شیخ محمد علی تهرانی – فلسفه ماده اول و دوم هردو یکی است بنده در جلسه سابق مخالفت با ماده اول بودم درین جلسه هم با ماده اول و هم با ماده دوم مخالف هستم چون در ماده دوم مذاکره می‌شود بنده مجبورم بیاناتی که آقای وزیر مالیه فرمودند بطریق اجمال رد کنم یعنی بیان کنم که حلا و نقضاً بیانات ایشان بنده را اقناع نمی‌کند اما نقضاً برای اینکه ما مستخدمین صحیح العمل ایرانی هم داریم که سالها درین مملکت خدمت کرده‌اند و حقوق مسلمه خودشان را به آنها نمی‌دهند آنوقت از برای مستخدمین خارجی که ما انتخاب می‌کنیم باید خانه تهیه کنیم اثاثیه تهیه کنیم همه چیز هم به آنها بدهیم، یک دوازدهم حالا آمده است که مجلس تصویب کند….
شیروانی – نمی‌کند.
طهرانی – پس فردا آخر سال که می‌شود یک مالیات فوق العاده تحمیل بر مردم می‌شود بواسطه اینکه ادارات حقوقشان را نگرفته‌اند اما حلا البته ما مستخدمینی که از خارجه میاوریم برای خدمت است باید در ازاء خدمت نعمت داده شود ولی نمی‌شود ما همهُ عایدات مملکتمان را به آنها بدهیم برای این که خدمت کرده‌اند باید میزان خدمت اینها را در مملکت بلژیک بسنجیم در صورتی که در مملکت بلژیک کار بکنند در سال چند هزار فرانک می‌گیرند پنج هزار شش هزار فرانک- خوبست آن مقداری که در مملکت خودشان می‌گیرند ما در مقابل به آنها بدهیم. آنها آمده‌اند یک قراردادی کرده‌اند خدمت هم کرده‌اند در مقابل آن قرارداد – یک ملت بی پول و دولت بی پول در مقابل خدمتشان به آنها پول می‌دهد من حاتم بخشی را منکر نیستم که در مملکت باشد لیکن بقدری که مملکت پول دارد. وقتی که من پنج تومان دارم در مقام اعطاء یا استخدام باید ملاحظه جیبم را بکنم و حاتم بخشی بکنم. حالا پس فردا آخر سال می‌شود بنده می‌بینم لوایح مالیاتی را بمجلس می‌آورند و ما باید بفوریت رأی بدهیم مالیاتی بر فقرای مملکت تحمیل شود. برای چه؟ برای این که بیک عده از مستخدمین چون خدمت کرده‌اند فوق العاده بشان بدهیم. کرایه خانه بشان بدهیم چون خدمت کرده‌اند. مستخدمین ایرانی مگر نمی‌کنند؟ پس چرا آن بیچاره‌ها حقوق بشان نمی‌رسد؟ معاون وزارت مالیه – بنده نسبت باین لایحه همچو تصور می‌کردم که ذکر دلیلی محل احتیاج نباشد و فقط یک توضیحی برای لازم باشد برای اینکه یک چیزی نیست که تازه به مجلس آمده باشد بلکه یک موضوعی است که سابقه داشته است و از طرف آقای مخبر محترم و وزیر مالیه هم توضیحات کافیه داده شد که یک اشتباهی شده است معهذا چون مذاکراتی در این مسئله می‌شود مذاکراتی در این مسئله می‌شود شاید محتاج این باشد که بعضی از آنها بلاجواب نماند. آقای تهرانی می‌فرمایند مملکت بی پول است. ممالک دیگر پول دارند و این قبیل چیزها. خوب اگر یک مملکتی پول بخواهد یک ماشینی یا کارخانه‌ای بیاورد که بوسیله آن یک محصولی بدست بیاورد و از آن محصول یک مبلغ هنگفتی برای رفع احتیاجات مملکت بر ثروت مملکت خودش علاوه کند. آیا ایرادی بر آن مملکتی که ماشین را آنجا وارد می‌کنند وارد است؟ آیا ایرادی بر ابزار و اسباب آن ماشین وارد است؟ بنده محتاج به توضیح نمیدانم مأمورین بلژیکی ملاحظه بفرمائید از بیست و پنج سال قبل الی حال در ایران هستند احصائیه عایدات گمرک را اگر ملاحظه بفرمائید حق و عدالت اقتصادی این را می‌کند که ما آنها را مستحق اجر و حق شناسی بدانیم. زیرا مملکتی که عایداتش از بابت گمرک یک کرور تومان بوده است امروز به پانزده کرور تومان رسیده است و بنده به صراحت باید خدمت آقایان عرض کنم که ادارهُ گمرکات در ایران امروز نمونه یک اداره اروپائی است. (اداره اروپائی را به معنای این که ما همه چیز اروپائی را بخواهیم خوب بدانیم عرض نمی‌کنم) یعنی اداره گمرکات ما مثل یک اداره اروپائی که در اروپای منظم است که آورده‌اند به ایران و مشغول کار است اداره گمرکات از صدی بیست و هیجده مخارج شروع کرده است و امروز بصدی ده رسانده است. اداره گمرکات بر عایدات علاوه کرده و از مخارج کاسته است اداره گمرکات یک وقتی مأمورین خارجی اش بین سی و پنج تا چهل و پنج نفر بودند. بنده خودم عضو اداره گمرکات بوده‌ام و خدمتم از آنجا شروع شده است تمام آنها را هم می‌شناسم و جزء بجزء این قضایا درجائی است از تاریخچه زندگانی خود بنده. چنانکه در ادارات مرکزی و ولایات گاهی تا درجهُ سوم هم لازم دانسته بودند مأمورین بلژیکی بگذرانند. ولی انصاف خودشان و رعایت نظم و ترتیب اداری اقتضای این را کرده است که تصدیق کرده‌اند بهر اندازه انتظام اداری پیش رفته و اطمینان پیدا کرده‌اند از گردش چرخهای اداری از عده مأمورین بلژیکی کمتر کرده‌اند تا امروز که رسیده است به دوازده نفر و اگر ما بخواهیم ما فرض کنیم که دوارده نفر مأمور بلژیکی برای گمرکات ایران زیاد است گمان نمی‌کنم صحیح باشد. زیرا اداره‌ای است که عایداتش بیش از هر چشمهُ از عایدات مملکت است مأمورین ایرانی هم بموقع تربیت کرده‌اند و به جای مأمورین بلژیکی گذارده‌اند که مشغول کار هستند بنده همچو خیال می‌کنم که اگر چندی بگذرد و اداره آن اساس کامل خودش را از دست ندهد همین بلژیکی‌ها حاضر خواهند بود که از عدد خودشان کم بکنند چنانچه شاید در سالهای بعد هم همین کار را بکنند و البته باید هم بکنند و بنده در این موضوع صرفنظر از اینکه از خصایص معروفه اهالی ایران است (ولو اینکه در قضایا نسبت به اصلاحات جدید عقب مانده باشیم) همان کسانیکه دارای تربیت جدید هستند درباره ما معتقدند که ایرانیها حق عدالت را هیچوقت زیر پا نمی‌گذارند و این مسئله هم مستلزم این است که از طرف یک مجلس شورای ملی که مرکزحق و عدالت است رعایت شود. بنابراین بنده تصور می‌کنم که اگر رفع این شائبه از خاطر آقایان بشود که این مبلغی که در لایحه گذاشته شده است یک خرج تازه‌ای نیست و یک تحمیلی بر دولت نیست و یک چیزی اضافه بر بودجهُ هذه السنه یا سنوات آتیه نخواهد بود و یک مبلغی است که برای اصطلاحات یک بودجه یا یک کنترات و ترتیباتی است که راجع بستخدمین باید بعمل بیاید هیچ اشکالی برایمان باقی نمی‌ماند. مخصوصاً استدعا می‌کنم از حضور آقایان که دقت و توجه در این قسمتی که عرض می‌کنم بفرمایند که این مطلب هیچ امر تازه‌ای نیست و هیچ تحمیلی هم بر بودجه نیست و عده اعضاء بلژیکی هم که در این راپرت ذکر شده است عیناً همان عده اعضائی است که در لایحه دولت است. البته اگر خدای نخواسته یک روزی مجلس بخواهد فرض کند که در یکی از دوائر دولتی اشتباهی شده است فرض این را نخواهد کرد که در کمیسیون بودجه اشتباهی رخ داده باشد در آنجا البته دقت کرده‌اند تطبیق کرده‌اند، اسامی همان است. مبلغ هم همین است. اشخاص هم همانست و اگر این مسئله انجام نشود البته تربیت خدمت و اوضاع اداری مستخدمین بلژیکی در خود بلژیک برای آنها اسباب زحمت خواهد بود و اگر موافق حق و عدالت بخواهیم رفتار کنیم مفتضی این است که در این باب زیاد برین اشکالی نباشد.
جمعی از نمایندگان – مذاکرات کافی است.
رئیس – مذاکرات را آقایان کافی می دانند.
بعضی از نمایندگان – بلی کافیست
رئیس – یک فقره پیشنهاد رسیده است قرائت و رأی گرفته می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)
بنده پیشنهاد می‌کنم که در ماده دوم کمک خرج پیشنهادی ۱۲ هزار تومان باشد سید یعقوب
رئیس – بفرمائید.
آقا سید یعقوب – بنده این عرایضی را که عرض می‌کنم بمحضر محاکمه و قضاوتی که غالب آقایان قضاوت دارند قضاوت بفرمایند صورت مجلس هم نوشته می‌شود و در این جا گذاشته می‌شود حالا بهو و جنجال بنده را از میدان بردید لیکن جواب منطقی بنده را به یک نفر نه وزیر مالیه با قانون دانی اش نه آقای مخبر کمیسیون و نه آقای معاون مالیه جواب قانونی بمن ندادند عرض کردم آیا این قانون در دوره چهارم نداشته است یا نه؟ بعد از این که این قانون گذشته است بنده محکوم هستم بحکم قانون
رئیس – این خارج از موضوع است.
آقا سید یعقوب – الان خارج از موضوع می‌شوم.
(خنده نمایندگان)
نظر به اینکه بنده نظرم ببقاء این کنترات است و این قانون را بقوه و قدرت خود باقی می دانم ابداً باین پیشنهاد دولت عقیده ندارم و محض خاطر طرفداران این لایحه بنده پیشنهاد کردم دوازده ۱۲ هزار تومان باشد ۱۲ نفر هستند یکی هزار تومان به آنها بدهند.
وزیر مالیه – جواب‌های شافی و کافی به آقای آقا سید یعقوب داده شد اگر ایشان عقیده شان این است که جواب کافی نیست البته عقیده شان را نمی‌شود تغییر داد در خصوص این مسئله بخصوص ایشان توجه نمی‌کنند و عرایضی که گفته می‌شود گوش نمی‌دهند و دولت اینجا یک الغامی برای بلژیکی‌ها تقاضا نموده است ما حساب کرده‌ایم ترتیب دارد این جا یک اشتباهی شده بود که حقوق بعضی از آنها کم شده بود و این مسئله مستلزم شد که این مبلغ پیشنهاد شود. انعام نمی‌دهیم پول مفت هم بکسی نمی‌دهیم قبلا هم دولت پیشنهاد کرده بود کمیسیون بودجه هم رسیدگی کرده و مصلحت دانسته که این موضوع را به یک ترتیب ساده در بیاورد و یک مبلغ معینی پیشنهاد کند که به اختیار رئیس گمرک این مبلغ بین اعضای گمرکات تقسیم شود بطریقی که اعتدال ما بین آنها حاصل شود و اینکه کمش کنند یا زیادش کنند این هیچ معنی ندارد.
رئیس – عقیده کمیسیون چیست؟
مخبر- عقیده کمیسیونست که پیشنهاد کرده است و باز هم برای اطلاع آقای آقا سید یعقوب همانطور که وزیر مالیه فرمودند عرض می‌کنم این یک چیزی نیست که بطور متساوی بهر نفری بدهند ممکن است ازین مبلغ به یک نفر هفتصد تومان و بکسی دیگر هزار و هفتصد تومان برسد بنابراین بنده نمی‌توانم قبول کنم.
رئیس – آقایانی که این پیشنهاد را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیل قیام نمودند)
رئیس – تصویب نشد. آقای حاج میرزا عبدالوهاب هم چهارده هزار تومان پیشنهاد کرده‌اند.
جمعی از نمایندگان – رأی بگیرید.
رئیس – آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب – بنده مقصودم از دادن این پیشنهاد این است، (می دانم رد می‌شود) زیرا در این جا می‌فرمایند بلژیکی‌ها خدمت کرده‌اند و البته پول در مقابل خدمت داده می‌شود و اینها هم آمده‌اند خدمت کنند حالا آقایان می‌فرمایند خوب کار کرده‌اند البته اینها روز اولی که می‌آیند و کنترات می‌شوند برای خوب کار کردن است و یکی دیگر این که چند نفر… (همهمه بین نمایندگان) آقا نمی گذاردند حرفم را بزنم
رئیس – ۱۲ نفر حاج میرزا عبدالوهاب – غرض بنده این پول در مقابل خدمت به آنها داده می‌شود حالا اگر می‌خواهند علاوه بدهند این مبلغ کافی است.
رئیس – کمیسیون قبول می‌کند؟
مخبر – خیر
رئیس – رأی می‌گیریم پیشنهاد آقای حاج میرزا عبدالوهاب – آقایان موافقین قیام فرمایند.
(تنها آقای آقا سید یعقوب قیام نمودند)
رئیس – قابل توجه نشد. رأی می‌گیریم به ماده دوم آقایانی که موافقند قیام فرمایند.
(اکثر نمایندگان قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد مذاکره راجع به کلیاتست. کلیات مخالف دارد؟ آقا سید یعقوب – بنده مخالفم رئیس – بفرمائید. آقا سید یعقوب بنده در جواب آقای وزیر مالیه که تصدیق می‌فرمایند یک اشتباهی شده است عرض می‌کنم: مجلس که اشتباه نکرده است این را وزراء اشتباه کرده‌اند و باید از جیب مبارک شان بدهند کمیسیون که اشتباه نکرده مجلس هم اشتباه نکرده ما نماینده ملت هستیم به چه مناسبت پول ملت را بگیریم بکسی بدهیم؟ آقای وزیر می‌گویند اشتباه شده است همان وزیری که اشتباه می‌کند و لایحه اشتباهی را می‌آورد در مجلس و طرفدار هم دارد و می‌گذارند محاکمه اش کنند و این پول را از او بگیرند. قانون بقدرت خودش باقی است، آن وزرائی که اشتباه کرده‌اند مسئول هستند، نباید چیزی را که وزیر اشتباه کرده است بدهیم. معاون وزارت مالیه – فلسفه یک مجلس شورای ملی در مملکت رفع معایب و اصلاح اشتباهات است رئیس – رأی گرفته می‌شود بخبر کمیسیون بودجه که مشتمل بر دو ماده است آقایانی که موافقند ورقه سفید والا ورقه کبود خواهند داد.
(اخذ و استخراج آراء بعمل آمده و نتیجه بطریق ذیل حاصل شد) ورقه سفید ۶۰، کبود۱۰
اسامی موافقین – آقایان مشیرالدوله، افشار، سردارمنتصر، مستوفی الممالک، سردارفاخر، وکیل الممالک، امین الشریعه، ضیاء الملک، یاسائی، کازرونی، نظام التولیه، مشیرمعظم، حاج مشیراعظم علائی، دکتر آقایان، سرکشیک زاده، صدرالاسلام، شریعتمداردامغانی، سهراب خان، ارباب کیخسرو، احتشام الحکماء، محمدولی میرزا، آقاسیدکاظم یزدی، دیوان بیگی، دکتراحیاء السلطنه، صدرائی، مصدق الملک، سالار لشکر، مدرس، نجات، هایم، شیروانی، امیر اشرف، عظیمی، ملک الشعراء، وحیدالدوله، قوام الدوله، معتمدالسلطنه، شیخ العراقین زاده، رئیس التجار، داور، آقای سید حسن کاشانی، حاج میرزا علیرضا، سردارمعتمد، غلامحسین میرزا قائم مقام، امیر اعلم، شیخ الاسلام ملایری، شریعت زاده، دست غیب زاده، نصرت الدوله، قائم مقام الملک، سهام السلطان، میرزا یدالله خان، مدبرالملک، فتح الله میرزا هرمزی، حاج سید المحققین، عمادالسلطنه، تدین، تقی زاده،
اسامی مخالفین – آقایان آقا سید یعقوب آقا شیخ فرج الله، آقا سید مصطفی بهبهانی، اقبال الممالک، مساوات، حاج آقا اسمعیل، حاج میرزا عبدالوهاب، آقا شیخ محمد علی الموتی، آقا سید محیی الدین، آقا شیخ محمد علی تهرانی،
رئیس – عده حضار صد و دو با شصت رأی قبول شد. چند دقیقه تنفس داده می‌شود.
بعضی از نمایندگان – نصف شب است جلسه را ختم کنید.
رئیس – ختم شود؟
بعضی از نمایندگان – بلی ختم شود
رئیس – پیشنهاد جمعی از آقایان قرائت می‌شود. (بشرح ذیل قرائت شد)
پیشنهاد می‌کنیم که جلسات مجلس هفتهُ ۴ روز کما فی السابق و از چهار بظهر تشکیل شود.
رئیس – مخالفی ندارد؟
بعضی از نمایندگان – خیر
مدرس – ۳ روز باشد از ۴ بظهر
رئیس – جلسه روز یک شنبه دوم شوال مطابق ششم اردیبهشت دستور. اولا خبر کمیسیون بودجه راجع بمیسو پرنی. بعد پیشنهاد شده است راپرت کمیسیون تجدید نظر در قانون استخدام مطرح شود مخالفی دارد؟
(گفته شد – خیر)
رئیس – در ضمن مذاکرات هم کمیسیون‌ها انتخاب خواهد شد مدرس – تکلیف روزها معین نشد ۳ روز قرار بدهید
رئیس – اولا کمیسیون مالیه ۱۲ نفر بعد کمیسیون عدلیه ۱۲ نفر کمیسیون خارجه ۶ نفر
(بعضی از نمایندگان گفتند ۸ نفر بعضی می‌گفتند ۶ نفر کافی است)
رئیس – آقایانی که تصویب می‌کنند عده اعضاء کمیسیون خارجه ۷ نفر باشد قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد – همان ۶ نفر باشد
بعضی از نمایندگان – بلی
رئیس – کمیسیون نظام ۶ نفر مخالفی دارد؟
حائری زاده – بنده مخالفم با ۶ نفر و ۸ نفر عقیده دارم چون مهم است و برای قانون سربازگیری ۸ نفر بهتر است رئیس – آقایانی که موافقند ۸ نفر باشد قیام فرمایند (عده کثیری قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. کمیسیون پست و تلگراف و فواید عامه و تجارت و صنایع مستظرفه ۱۲ نفر.
کمیسیون معارف و اوقاف پیشنهاد می‌شود ۸ نفر آقایانی که موافقند با ۸ عضو قیام فرمایند.
(اکثر قیام نمودند)
رئیس – تصویب شد. مقدم بر همه کمیسیون مالیه خواهد بود.
آقا سید یعقوب – کمیسیون داخله را نفرمودید
رئیس – بلی کمیسیون داخله هم باید معین شود چند نفر می فرمائید
بعضی از نمایندگان – ۱۲ نفر
رئیس - مخالفی ندارد؟
(گفته شد – خیر)
شیروانی – کمیسیون بودجه را نفرمودید
رئیس – کمیسیون بودجه از شعب تشکیل می‌شود. چند فقره راپورت از کمیسیون عرایض و مرخصی رسیده است قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)
آقای آشتیانی نماینده محترم از نجف اشرف در ضمن مشروحه تقاضا کرده‌اند که چون یکی از فرزندانش مریض و بستری بوده و مجبورند بجهت استعلاج او توقف نمایند پنجاه روز دیگر اجازه غیبت از ابتدای اولین روز پس از آخرین روز اجازه سابق داده شود کمیسیون عذر ایشان را موجه دانسته تصویب می‌نماید.
رئیس – آقای دست غیب (اجازه)
دست غیب – بنده موافقم
رئیس – رأی گرفته می‌شود. آقایانی که مرخصی پنجاه روزه آقای آشتیانی را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده کثیری برخاستند)
رئیس - تصویب شد (راپورت دیگر به مضمون ذیل خوانده شد) آقای ناصرالاسلام نماینده محترم از رشت تقاضای یک ماه دیگر اجازه مرخصی از اول ۱۳۰۴ کرده‌اند کمیسیون تصویب می‌نماید.
آقا سید یعقوب – بنده یک اصلاح عبارتی می‌خواهم عرض کنم ما خودمان از مجلس قانون گذراندیم فروردین را باز حمل نوشته‌اند
کازرونی – عرض می‌کنم قانونی که ما گذراندیم راجع به ادارات دولتی بود و مربوط به مجلس نبود.
(همهمه نمایندگان)
رئیس – رأی گرفته می‌شود به مرخصی یک ماهه آقای ناصرالاسلام از اول فروردین آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند
(اغلب قیام نمودند)
ئیس – تصویب شد (راپورت سوم بشرح ذیل قرائت شد) آقای معتمدالسلطنه نماینده محترم به جهت معالجه مرض دولاب (دیابت) ناگزیر به مسافرت به اروپا بوده چهار ماه اجازه مرخصی خواسته‌اند کمیسیون تصویب می‌نماید که از تاریخ اول ثور ۳ ماه غائب با اجازه باشد
رئیس – آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقای سید یعقوب – بنده باز عرض سابق خود را تکرار می‌کنم که کمسیون باز در این جا هم ملاحظه قانونی که گذرانده‌ایم نکرده است.
رئیس – آقای معتمد السلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه – بنده تقاضا می‌کنم از اول خرداد مرقوم فرمایند
رئیس – مراجعه می‌شود به کمیسیون.
برای شرفیابی حضور والا حضرت اقدس اجازه می فرمائید اسامی ۶ نفر از آقایان به قرعه کشیده شود که برای عرض تبریک شرفیاب شوند.
جمعی از نمایندگان – صحیح است استقراع بعمل آمده آقایان ذیل معین شدند
آقای حاج آقا اسمعیل – آقای آقا سید کاظم یزدی. آقای سردار مفخم.آقای محمد هاشم میرزا شیخ الرئیس. آقای یاسائی. دیوان بیگی.
رئیس جلسه ختم می‌شود مجلس پنج ساعت و ربع از شب گذشته ختم شد
رئیس مجلس شورای ملی – موتمن الملک
منشی – م شهاب. منشی احمدالطباطبائی