مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ اسفند ۱۳۰۵ نشست ۶۶

مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری ششم

تصمیم‌های مجلس مجلس شورای ملی مذاکرات دوره قانونگذاری ششم

قوانین بنیان ایران نوین

نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری ششم

مذاکرات مجلس شورای ملی ۲ اسفند ۱۳۰۵ نشست ۶۶

مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره‏۶

جلسه: ۶۶

صورت مشروح مجلس مورخه سه‌شنبه ۲ اسفندماه ۱۳۰۵ مطابق ۱۸ شعبه آن ۱۳۴۵

فهرست مندرجات:

۱- تصویب اعتبارنامه آقای میرزا حسن خان ابراهیمی از بم

۲- تصویب اعتبارنامه آقای امیر اسدالله خان عامری از کاشان

۳- شور ثانی نسبت به ماده اول خبر کمیسیون قوانین عدلیه راجع به اشیاء تجملی و ارجاع مجدد آن به کمیسیون

۴- طرح لایحه راجع به احداث خط آهن مابین خورموسی- بندر محمره و بندر جز (مواد۱-۲)

(مجلس دوساعت ونیم قبل ازظهر بریاست آقای پیرنیا تشکیل گردید)

(صورت مجلس یکشنبه ۳۰ بهمن ماه را آقای آقا سید ابراهیم ضیاء قرائت نمودند)

رئیس- درصورت مجلس اعتراضی نیست (گفتندخیر)

رئیس- صورتمجلس تصویب شد

رئیس- اعتبار نامه آقای میرزا حسنخان ابراهیمی مطرح است. آقای حاج میرزا مرتضی مخالف بودند ایشان مخالفتشان راپس گرفتند. رأی گرفته می‌شود بنمایندگی آقای میرزا حسنخان ابراهیم آقایانیکه تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثربرخاستند)

رئیس- تصویب شد. اعتبار نامه آقای امیراسدالله خان ازکاشان مطرح است. آقای اعتبار مخالف بودند

یکنفر ازنمایندگان- حاضر نیستند

رئیس- آقایانیکه اعتبار نامه آقای امیراسدالله خان راازکاشان تصویب می‌کنند قیام فرمایند (عده کثیری قیام نمودند)

رئیس- تصویب شد. لایحه اشیاء تجملی ازماده اول مطرح است. پیشنهاد آقای ضیاء قرائت می‌شود (بمضمون ذیل قرائت شد)

پیشنهاد آقای ضیاء- بنده کفایت کذاکرات رادرماده اول پیشنهاد می‌کنم

ضیاء- راجع باین ماده اول درجلسه گذشته وهمچنین درجلسات سابق درضمن شور اول مذاکرات بقدرکفایت شده وبنده تصورمیکنم این موضوع هرقدر زودتر ختم بشود بیشتر بصلاح مملکت خواهد بو دازاینجهت بنده تصور می‌کنم خوبست آقایان موافقت بفرمایند که راجع باینماده اول مذاکرات کافی باشد آنوقت پیشنهادات داده شود ودر زمینه پیشنهادات مذاکرات بشود وتکلیف ماده اول واصل لایحه معلو م شود.

رئیس- پیشنهاد کفایت مذاکرات شده. رأی می‌گیریم آقایانیکه مذاکرات راکافی میدانند قیام فرمایند (اکثر قیام نمودند)

رئیس- تصویب شد. پیشنهادهائی رسیده است نسبت بماده اول قرائت می‌شود.

(بشرح ذیل قرائت شد)

ماده اول- مجلس شورای ملی بوزار تمالیه اجازه می‌دهد که باموفقیت وزارت فوائد عامه وتصویب کمیسیون قوانین مالیه درماه آخر هرسال ورود تمام یاقسمتی ازاشیاء تجملی واشیاء غیرلازم وهمچنین ورو داشیائی راکه ایجاد وتهیه آن رادرداخله مملکت باید تشویق نمود برای سال بعد منع نماید ودرعین حال بااخذ مبلغی بعنوان حق الورود که باحقوق گمرکی جمعا ازیک برابر قیمت جنس نبایدتجاوز کند ورود ازقبیل اشیاء ممنوعه راممکن است اجازه داد.

تبصره- مقصود ازمنع قسمتی ازاشیاء مذکوره این است که برای تأمین مصالح اجتماعی مملکت میزان هریک ازاجناس ورودی بخد اقلی ک هرفع احتیاج ومصرف مملکت راتأمین نماید محدود شود. شریعت زاده

رئیس- شریعت زاده

شریعت زاده – بنده درنظر داشتم راجع باین لایحه درموقع مباحثه درکلیات وهم چنین درماده اول نتیجه مطالعاتی راکه کرده‌ام بعرض مجلس شورای ملی برسانم ولی چون نوبت به بنده نرسیده بود بوسیله این پیشنهاد عقاید خودم را بعرض مجلس شورای ملی میرسانم ولازم میدانم یک قسمت ازدلائلی راکه درپیش دولت وعده زیادی از آقایان نمایندگان محترم موجب تقدیم این لایحه شده است بعرض برسانم بعقیده بنده نقطه نظر اصلی در تقدیم این لایحه تنها منع اشیا تجملی نبوده بلکه بواسطه توجهی که درآقایان وزراء وبالاخره مسئولین مملکت بخطر فعلی ک هازحیث عدم وجود توازن بین واردات وصادرات هست این لایحه تنظیم شده است زیرا اگر غیر ازاین بود درنتیجه یک حساب دقیقی می‌توان معلوم کرد که منع قطعی اشیاء تجملی هم تأثیری درتوازن صادرات وواردات نمی‌تواند داشته باشد وازاین نقطه نظر است که درای نلایحه سه فکر تولید شده یکی اشیاء تجملی ویک اشیاء غیرلازم سوم اشیائی که درداخله

مملکت باید تهیه اش تشویق شود ازطرق دیگر دلائلی هست که بنده لازم نمیدانم عرض کنم وآن دلایل مربوط است باینکه اگراین لایحه تصویب شود می‌توان امیدوار بود که دراتیه نزدیکی یکجریان‌های دیگر ی موجود می‌شود که احتیاجی باجرای این لایحه هم نباشد بنابراین نقطه نظر اساسی بای داین باشد که درمجلس شورای ملی قانونی تصویب شود که درنتیجه اجرای آن موقتا لااقل موازنه بین صادرات وواردات تأمین بشود وآن راه این است که بند ه پیشنهاد کردم. بنظر بنده درنتیجه اجرای این قانون وعملیاتی که بعدا خواهد شد ممکن است اصلا تفاوت بینی که فعلا بین صادرات وواردات هست تقلیل پیدا کند وبنابراین درآنوقت ضرورتی نخواهد داشت که یک چیزقطعی معینی که دولت رامجبورکند که همیشه آن را اعمال کند دردست باشد مثلا فرض بفرمائید اگردرنتیجه اجرای این قانون واصلاحات اقتصادی که مجلس شورای ملی ودولت درنظرداردموازنه واردات وصادرات تأمین شود هیچ احتیاج نیست که ما یک همچو قانونی وضع کنیم بنابراین بنده پیشنهاد کردم که مجلس شورای ملی اجازه دهد که وزارت مالیه باموافقت وزارت فوائد عامه وتصویب کمیسیون قوانین مالیه درماه آخر هرسالی اشیائی راکه باید محدود شود یعنی ازحیث ورود میزانش کمتر شود تعیین شود مثلا فرض بفرمائید اگرما درسال سی میلیون قند صرف می‌کنیم تصدیق خواهید فرمود که اگرقدر اقل مصرف راانتخاب کنیم که بیست وپنج میلیون باشد دنیائی خراب نیمشود وازاین محل ممکن است موازنه صادرات وواردات تأمین شود وهمچنین اشیاءدیگری وباین مناسبت بود که درپیشنهاد بنده نکته مهمی که قید شده بود این است که دولت وکمیسیون قوانین مالیه دستشان بازباشد درآخرسالی برای سالبعد برحسب مقتضیات اشیائی رامنع بکنند یامقدار اشیائی را تقلیل بدهند ازحیث ورود وآنوقت مصلحت اجتماعی مملکت که عبارت ازموازنه صادرات ووادرات باشد تأمین می‌شود وچون کسالت دارم بیش ازاین نمی‌توانم عرض کنم وخوب است آقایان باهمیت این موضوع توجه کنند واین پیشنهاد راقبول بفرمایند.

وزیرمالیه- همانطور که ناطق محترم اظهار فرمودند آقایان تصدیق می‌فرمایند که این لایحه یکی ازمهم ترین لوایحی است که مطرح است ونتیجه این مربوط می‌شود بمسائل اقتصادی که فوق العاده محل توجه عمومی است. بنده بعد از مطالعاتی که دراین لایحه کردم نظریاتی پیدا کردم که این اظهاراتی راکه کردند وپیشنهادی که دادند خیلی جالب توجه است باین ملاحظه تقاضا دارم این پیشنهاد وسایر پیشنهاد‌ها مراجعه بشود به کمیسیون قوانین مالیه که انشاءالله برای قبل از روزپنجشنبه صبح بنده درکمیسیون حاضرمیشوم که توافق نظری بین دولت وآقایان پیشنهاد کنندگان حاصل شود یعنی دولت وآقایان پیشنهاد کنندگان گرفتار گذراندن وقت ومذاکره دراینجا نشوند

رئیس- رأی گرفته می‌شود بارجاع. آقایانیکه ارجاع به کمیسیونرا تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)

رئیس- تصویب شد

وزیرفوائد عامع- لایحه مهمی است راجع بخط راه آهن که تقدیم مجلس شورای ملی می‌شود؟

رئیس- تقاضا میفرمائید حالا قرائت شود

وزیر فوائد عامه –بلی بادوفوریت هم هست

جمعی ازنمایندگان- صحیح است

بعضی ازنمایندگان- صحیح نیست

شیروانی- صحیح نیست مضراست

(لایحه مزبوربشرح آتی خوانده شد)

مقام محترم مجلس شورای ملی شید الله ارکانه

بعون الله تعالی وبتوجهات مخصوص اعلیحضرت شاهنشاهی خلد الله ملکه واشتیاق ملت ایران به تسریع احداث خط آهن که طلیعه تجدید تمدن باعظمت قدیم ایران وزندگانی نوان می‌باشد هیئت دولت تصمیم دارد که هرچه زودتر عملیات احداث خط آهن راشروع واین موضوعی که ازسالهای دراز طرف علاقه هرایرانی وطن پرست ویگانه وسیله ترقی سریع اقتاصدی مملکت ما محسوب می‌شود صورتی عمب دهد. اکنون هیئت دولت بوسیله تقدیم این لایحه بشارت شروع اینکار مهم را بنمایندگان محترم وبعموم هموطنان داده وباذکرمقدمه مختصری که موجب تشریح فکر نمایندگان محترم می‌باشد مواد ذیل راتقدیم وتقاضای دوفوریت آنرا می‌نماید

البته محتاج بتذکر نیست که مملکت ایران محتاج بخطوط متعدد راه آهن می‌باشد که خوشبختانه بوسیله مهیا بودن عادیات می‌توان بتدریج خطوط لازمه راحداث کرد ولی دردرجه اول باید ترتیب الا هم فالا هم رامنظور نظرقراردادوبهیمن جهت پس از مطالعه ومداقه کاملی که ازطرف متخصصین بعمل آمده اولین خط که باید ساخته شود ما بین بندر (محمره (خورموسی) از طریق همدان –تهران و بندر جز خواهد بود. منافع امتداد خط مزبور بادر نظرگرفتن اوضاع اقتصادی وجغرافیایی وتجارتی مملکت ایران بخوبی معلوم خواهد شد ومزایای رساندن محصول جنوب بشمال وغرب بخلیج فارس که دسترس تمام بازارهای دنیا ازطریق بحر می‌باشد محتاج بشرح وبسط نیست. آباد کردن صحرای حاصلخیز استراباد وولایت مازندران ووصل آن دونقطه ازطریق تهران بقطعات زرخیز دیگرایران که لرستان ومخصوصا خوزستان باشددارای تمام منافع اقتصادی خواهد بود. علاوه برآن عبور این خط راه ازهمدان قسمت غربی وشمال غربی ودریاچه ارومیه ونزدیک شدن بسرحد دیگری رابرای ما تأمین می‌نماید ونیزاتصال بعدی راباخطوط شرق که درآتیه باید درنظرگرفت برای دولت سهلتر خواهدساخت. مطلب دیگری که باید موردتوجه مجلس شورایمی واقع شود موضوع کارخانه آهن ذوب کنی است مطابق مطالعاتی که ازطرف متخصص آهن ذوب کنی بعمل آمده است دایر کردن یک دستگاه آهن ذوب کنی برایساختن ادوات واسباب راه آهن دوازده میلیون تومان خرج وچندین سال وقت لازم دارد ودستگاه کوچکتری که درنظر گرفته شده است بازچهار میلیون ونیم تومان خرج خواهدداشت واقلا پنجسال مدت می‌خواهد. توجه دراین ارقام کافی است که ثابت نماید انتظار تأسیس بدوی دستگاه راه آهن محروم خواهد نمود درصورتیکه دائر شدن راه آهن صرف نظر ازمحسنات آن برای رفع بحران اقتصادی وتجدیدحیات مادی مملکت ووسایل تأسیس کارخانجات مختلفه ورواج صنعت درداخله فوق العاده مفید واقع می‌شود بنابراین دولت تأخیر احداث خط اول راه آهن رامقرون بهصلاح مملکت نمیداند ومعتقد است که هرچه زودتر شروع ودرعین حال وسایل تأسیس کارخانه اهن ذوب کنی رانیز فراهم سازد نکته دیگری نیزلازم است تذکر داده شود که ازساختمان خط راه آهن ازطرفین مبدأ ومنتهای خط شروع می‌شود بادرنظرگرفتن نکات فوق الذکر مواد ذیل تهیه شده است که پس ازتصویب فورا بموقع اجرا گذارده خواهد شد

ماده اول- مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن مابین بندر محمره (خورموسی) وبندر جز رازطریق همدان –تهران درامتداد او خطی که از طرف منهدسین دقیقا معین می‌شود ازطرفین شروع به ساختن نماید

ماده دوم- بدولت اجازه داد ه می‌شود ک هساختن راه آهن مزبور راکلا یاجزئاوهمچنین خریدمصالح

راجعه بآنرا که تهیه اش درداخله مملکت ممکن نیست پس ازاعلان مناقصه بتوسط شرکتهای ساختمانی خارجه باداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه مملکت باشد بعمل آورد

ماده سوم- ساختن راه آهن مزبور موافق نقشه متخصص راه آهن که باتصویب مجلس شورایملی استخدام شده ودرتحت نظارت معزی الیه برحسب دستورالعمل دولت انجام می‌گیرد.

ماده چهارم – ازوجوه عایدات قند وشکر چهار میلیون ونیم تومان برای ساختن کارخانه آهن ذوب کنی اختصاص خواهد یافت باینطریق که درچهار سال اول سالی یک میلیون ودرسال پنجم پانصد هزارتومان پرداخت می‌شود. ومتوقف برعملیات راه آهن نخواهد بود

ماد ه پنجم – وزارتین فوائد عامه ومالیه مأمور اجرای این قانون می‌باشند رئیس الوزراء- وزیرمالیه – وزیرفوائد عامه

رئیس- فوریت قسم اول مطرح است. آقای مهدوی

مهدوی –بنده عرضی ندارم

وزیرمالیه –گویا لایحه خرج باشد ویک شور دارد

شیروانی- خیر لایحه راه آهن است

وزیر مالیه –بسیارخوب

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- بنده بافوریت مخالفم

رئیس- بفرمائید

شیروانی –این مسئله دوفوریت کم کم یک صورت مخصوصی بخودش گرفته که تصور می‌کنم اگراین رویه رامابخواهیم تعقیب کنیم موضوع مشروطیت ازبین می‌رود باید دید چه مسائلی اساسا فوریت را ایجاب می‌کنند؟ بالاخره نظامنامه ما هست قوانین ماهست ووضعیت مملکت راه مباید درنظرگرفت ودید چه نوع ازمسائل فوریت رایجاب می‌کند. چند صدقرن است مملکت ما راه آهن ندارد وبالاخره دردوره گذشته یک عده ازاشخاصی که علاقه مند بودند باین مملکت آمدند ومحلی پیدا کردندکه سالی چند میلیون پول برای اینکه راه آهن ایجاد بشود عایدات داشته باشد. تقریبا یک ساتل قبل هم یک قانونی گذراندیم (یک سال هم بیشتر) دربیستم بهمنماه ۱۳۰۴ برای انشاء راه آهن ایران وفقط درآن قانون ماقید کردیم که باید راهی راکه دولت می‌خواهد عملا شروع بکند بانظر متخصصین این فن تعیین بکند وبیاورد بتصویب مجلس برساند وبعد برود انشاء کند والا اینطور لوایح و خطوط سیاسی مبهم که آورده‌اند گذاشته‌اند جلو ما. این قبلا هم بود قبل ازمتخصصین هم بود. معلوم هم بود که درکدام مملکت انشاء شده است.

رئیس- آقای شیروانی ملاحظه بکنید

شیروانی – چشم. بالاخره این خط بود. حالا این خط بدست هیئت دولت آمده توی مجلس وبدون اینکه اجازه بدهند بماکه مطالعه بکنیم می‌خواهند یک اجازه ازما بگیرند وببرند. بما وبه مجلس شورای ملی ایران بقدر یکی ازکمیسیون‌های وزارت فوائد عامه نیمخواهند حق بدهند. کاری راکه یکسال (بقول خودشان) مطالعه کرده‌اند نمی‌خواهند بمجلس شورایملی ایران حق رابدهند که یک قدری مطالعه کند ومیخواهند ی کاجازه ازما بگیرند وبروند هرکاری دلشان می‌خواهد بکنند. بنده هم البته یکی ازموافقین این هیئت دولت هستم وبوده‌ام وبایک لوایح عادی هم که نافع بحال مملکت بوده است ودراین مجلس می امده موافق ومدافع بوده‌ام وانشاءالله درآتیه هم خواهم بود ولی خیلی متأسف هستم ودرین موضوع که یک موضوع حیاتی است برای ملکت بنده نسبت بسهم خودم ولو بهرقیمتی که باشد ودرمقابل هروضعیتی راایجاد

کند وهر چقلی هم که بکنند تا آخرین درجه امکان می‌ایستم ومقاومت می‌کنم وازمصالح این مملکت دفاع می‌کنم، بنده بادوفوریت این لایحه مخالفم زیرامضر بحال مملکت میدانم. یک فوریتش راموافقم، شما یک سال مطالعه کرده‌اید بگذرانید مجلس شورای ملی ایران هم سه روز درروی یک لایحه حیاتی مطالعه کند، چه خبر است مگر ما فرار می‌کنیم ازین جا؟ یادر این مجلس بسته می‌شود؟ بالاخره مجلس هست، دولت هست هفتاد ونه رأی اعتماد بشما داده‌ایم امروز هم باین لایحه صد رأی می‌دهیم. مخالفتی درکارنیست برای چه دوفوریت بنده می‌خواهم بفهمم مخاطرات سیاسی دربین است، قشون اجنبی پشت دروازه تهران آمده. عهد نامه هائی است اولتیماتوم بما داده‌اند چه خبر است؟ لایحه راه آهن است پولش هم دربانک گذاشته شده وبالاخره درمجلس هم مطرح است رأی هم می‌دهند راه آهن هم انشاء میکنندتا سه سال دیگر هم شروع می‌کنند ما که سالی صد هزارتومان (بنده اینجا ثابت می‌کنم) خرج متخصصین نقشه کشی می‌دهیم ازدروازه تهران بیرون نرفته است این لایحه مطابق نظرکی تنظیم شد ه است؟

واین خط بنظر کی کشیده شده است ؟بنده هیچ حاضر نیستم بدو فوریت این لایحه رأی بدهیم وازآقایان وزراء تقاضا واستدعا می‌کنم که یک فوریت راتقاضا بفرمایند ماهم موافقت می‌کنیم برود بکمیسیون فردا کمیسیون است پس فردا هم مجلس است بیاورند ودرمجلس میگذرانیم

رئیس- آقای حاج آقا رضا رفیع بافوریت موافقید؟

حاج آقا رضا رفیع – بلی، عرض کنم امروز که این نقشه آمد درمجلس وبدست آقایان نمایندگان داده شد (مخصوصا درفراکسیون ما ۹ بنده دیدم بایک وجد ومسرتی این رامطالعه می‌کنند آقا می‌فرمایند چراباید فوریت داشته باشد صد قرن راه آهن نداشتیم بنده عرض می‌کنم بهمان علت که صدقرن راه آهن نداشته‌ایم ما بفوریت این رأی می‌دهیم برای اینکه ما آرزومندیم و می‌خواهیم راه آهن داشته باشبم، مااستقلال ممکلت راباید داشته باشیم وبرای تحکیم آن راه آهن رالازم میدانیم اگردرکمیسیون‌ها رسیدگی کرده‌اند کمیسیونها مال کیست؟ ما وزرائی معین می‌کنیم وزارت خانه‌ها هم بالاخره کمیسیون دارند وآنها همه شان نوکر دولت ومجلس هستند، رسیدگی کرده‌اند وآورده‌اند داده‌اند بدست ما، چهارروزدیگرهم مابرویم مطالعه کنیم بالاخره هیچ کدام متخصص درراه آهن نیستیم اینرا دولت ومتخصصین راه آهن تهیه کرد ه‌اند وما همه حاضریم باینکه رأی بدهیم واین لایحه بگذرد. دولتی که طرف اعتماد ماا ست تقاضا می‌کند با قید دوفوریت بگذرد وبنده گمان نمی‌کنم مخالفتی داشته باشد

رئیس- آقای آقا سید یعقوب مخالفند؟

آقا سید یعقوب- بلی

رئیس- بفرمائید

آقا سید یعقوب – اولا هم به اکثریت محترم وهم بهیئت دولت عرض می‌کنم شکر آلهی را بجا می‌آورم که نه این اکثریت ونه این هیئت دولت این لایحه رابمجلس آورده این لایحه را شجاعت وبسالت نهم آبان آورده است ودر تحت توجه شخص اعلیحضرت این لایحه آمده وشخص اعلیحضرت هم کاملا عقیده مند هستند که ملاحظه آزادی کامل بشود. حالا نمی‌گذارید که ما آزادانه عقیده خودمان رادر این مسئله حیاتی اظهار کنیم تصور میفرمائید اگر امروز این خط آهن کشیده نشود همان طور که آقای امروز این خط آهن کشیده نشود همان طوری که آقای شیروانی فرمودند قشون اجنبی پشت سرداریم! سالهای دراز بود که دولتها همین طور آمدند ورفتند وهی بامروز وفردا گذراندند وکاری نکردند تا اینکه یک قوی پنجه حالا آمده ومارا تکان داده است پس حالا بگذرانید ما در این لایحه مطالعه کنیم ما در دوره پنجم یک رأیی داده‌ایم وحالا یک لایحه آورده‌اند وخطش راهم معین کرده‌اند از بندر جز بمحمره. این خط معین است مخارجش

را هم معین کرده‌اند اگر بنا بشود باین فوریت ما داخل درین مسئله شویم ورأی بدهیم دیگر لازم نبود که متخصص ومستر بلند رابیاوریم ودویست هزار تومان خرج ایم متخصص کنیم پریروز بود که ما در کمیسیون بودجه نشستیم وبدوازده نفر از این متخصصین رأی دادیم مکر عاشق این آقایان امریکائی هستیم که دویست هزارتومان بخرج آنها بکنیم برای چه ما اینها را آورده‌ایم؟ برای اینکه ما خودمان کار کن نیستیم ولازم است یک کسی بالای سرمان باشد پس باید معلوم شود که ما در چه راهیم وباید مطالعه کنیم خود اعلیحضرت هم مایل است که این مسئله بنحو آزادی بگذرد.

وزیرمالیه – آزادی دیگر چه جور است؟

آقا سید یعقوب – عجله نبایدبکشید همین است که عرض می‌کنم، کسی جرئت نمی‌کند حرفی بزند زیرا باو حمله می‌کنند بنده تقاضا می‌کنم دولت موافقت کند واکثریت مجلس هم موافقت کند این لایحه که ترتیباتش معین است نقطه ابتدا وانتهای اورا هم که معین کرده‌اند پولش راهم که معین کرده‌اند همه چیزش که معلوم است خوبست بما وقت بدهند وصبرکنند که در کمیسیون فوائد عامه و در کمیسیون بودجه ماهم یک مطالعه بکنیم میگوئید چرا تاکنون مطالعه نکرده‌اید بنده فلسفه این مطلب را عرض می‌کنم هر موضوع اصلاحی که شما ملاحظه بفرمائید هر کدام از نمایندگان بطور کلیات مسائل اصلاحی واساسی در نظرشان هست اما هریک از این کلیات که می‌خواهد وجود خارجی پیدا کند زمان خاصی دارد که در آن زمان خاص باید مورد مطالعه واقع گردد، این لایحه راه آهن تا حالا که نیامده بود که بنده بگویم از اول دوره ششم مطالعه در آن کرده‌ام، چیزیکه نیامده بود، چه ایرادی بما هست، هرروز یک مطرح جدید یک مسئله تازه بمجلس می‌آید ما مأموریم بحسب تکلیف وجدانی که داریم این مسئله جدید را تحت نظر بگیریم، اما این مسئله که دولت تحت نظر گرفته وبمجلس آورده وتقاضای فوریت کرده‌اند بنده روز نامها را جمع کردم. روزنامه شفق سرخ که روز نامه ملی است وروز نامه کوشش را بنده مطالعه ونگاه کرده‌ام، یک چیزهائی نوشته وبیان کرده‌اند وچنین مدلل کرده‌اند.

والله بنده همچو می‌فهمم نه برای شیرازی بودن ولی همچو حکایت کرده اندئ که اگر ازبندر جزباصفهان وشیراز رود ومتصل شود به بندر عباس بهتر است کلمه برای بنده معین کرده‌اند، منافع سیاسی واقتصادی ماراتشریح کرده‌اند روزنامه شفق سرخ می‌نویسد اگر بچاه بهاربرود یک منافع سیاسی واقتصادی برای ماداردتمام این مراتب درکمیسیونی ک هبنده هستم باید معین شود وقتیکه اینمسئله درکمیسیون مطرح شود بنده آنوقت می‌توانم بفهمم که اگر ازبندر جز ببوشهر باچاه بهار بنده استرحام واستدعا می‌کنم اساسا همه مان میدانیم که حالیه ماگرفتار چه خفقانی شده‌ایم ومحاصره شده‌ایم نسبت بتجارت وما درین قضیه یعنی نسبت بتجارت چطور محاصره شده‌ایم گرچه مقام ریاست تذکر می‌دهند ولی بنده ازموضوع خارج نمی‌شوم عرض می‌کنم این راهی که شما از محمره معین کرده‌اید آیا مارا ازین ترتیب نجات می‌دهد؟ درینجا این مطالب درست معلوم نمی‌شود بنده می‌خواهم درکمیسیون مدلل کنم که اگر راه آهن ازبندرعباس یاجهاربهار کشید ه شود شاید مارا از این مضیقه نجات دهد، این کار باید درکمیسیون بشود که بنده ادله خودم رابگویم ودولت هم ادله خودش را ذکرکند که مثلا خیر اینطور نیست واگرراه آهن بمحمره کشیده شود مارا ازین مضیقه تجارتی بیرون خواهد آورد وقتی که بنده مطالعه کردم وادله دولت راشنیدم آن وقت باسلام وصلوات وبانهایت شوق وشعف رأی خواهم داد ولی حالا استدعا دارم که دولت واکثریت مجلس موافقت کنند بایک فوریت این لایحه وبعد می‌رود بکمیسیون بودجه وکمیسیون فوائد عامه

عصرکمیسیون بودجه تشکیل می‌شود هیئت دولت هم تشریف می‌آوردند آنجا وکمیسیون فوائد عامه هم فردا صبح تشکیل می‌شود وهیئت محترم وزراء حاضرشوند وتوضیحات لازمه بدهند تااگر ما فی الجمله شبهه داریم آن شک وشبهه هم رفع شود وبرای روز پنجشنبه این لایحه رأی داده شود، تصور می‌کنید ماکه بیرون رفتیم مارا می‌دزدند نه هیچکس ما رانمیدزدد، بفرمائید درب مجلس راببندید مابیرون نمی‌رویم ودرینجا مطالعه می‌کنیم بنده بنام ازادی این استدعا رادارم زیرا ما درمسائل وتنقید باید آزادی داشته باشیم ودرمسائل ومطالب باید بنحو تحقیق وتدقیق وارد شویم، این استدعای بنده بود دیگر بسته بنظر اکثریت مجلس است.

وزیرمعارف- آقایان رفته رفته موضوع رامیخواهند منتهی کنند بسلب آزادی درصورتیکه اینطور نیست تقاضای فوریت شده است این حق رانظامنامه داخلی مجلس بدولت داده ومیدهد نهایت درصورتیکه مجلس موافق باشد رأی می‌دهد بقبول این تقاضا واگرموافق نباشد رأی می‌دهد بقبول این تقاضا واگرموافق نباشد رأی نمی‌دهد ولیاصل تقاضا رایک دولتی حق نداشته باشد بکند این دیگر یک چیز تازه ایست، نظامنامه می‌گوید درموقعیکه یک لایحه تقدیم مجلس می‌شود حقدارند تقاضای فوریتش رابکنند اما یک چیز تازه نیاورده‌ایم وآزادی مجلس راسلب نکرده‌ایم آزادی مجلس موقعی سلب می‌شود که بگویند هیچ حرف نزنید موافق ومخالف هیچ صحبت نکنند ورأی بدهند وبلند بشوند بروند. اینطور نیست چراموضوع رامعکوس می‌کنید پس تقاضای فوریت که ازطرف دولت شده است یک حق مشروعی است که نظامنامه بدولت داده است تصویبش بامجلس است. فعلا فوریت این لایحه مطرح است. فوریت لایحه یک چیزاست بحث درمواد چیز دیگر است این تازگی ندارد. در مورد بحث درمواد هر قدر می‌خواهید صحبت کنید البته هرچه بیشتر تدقیق بشود درمسائل البته انفع خواه دبود. اینکه میفرمائید می‌خواهیم مطالعه کنیم چه مطالعه خواهید فرمود ...

آقا سید یعقوب- همان مطالعه که شما کردید.

وزیرمعارف- خواهش می‌کنم ازنزاکتهای ادبی خارج نشوید بنده هم عصبانی نمی‌شوم. تصدیق بفرمائید که خیلی چیزها است متأسفانه ما نمیدانیم ..

شیروانی – همه

وزیرمعارف – اینکه گفتم ما یعنی همه. اگر می‌دانستیم ومعلومات لازمه رامیداشتیم محتاج بجلب متخصص نبودیم. متخصص آمده است مطالعات خودش راکی کرده است

شیروانی- کی

رئیس- آقا بگذارید صحبتشانرا بکنند بعد اگر حرفی داری دبگوئید

وزیرمعارف- مطالعات چند درجه دارد. یک مطالعات اولیه است ازحیث تشخیص خط که مبدأ این خط کجا خواهد بود ومنتهای آن کجا است یک مطالعات ثانویه است برای ساختمان ونقشه برداری برا خراب کردن کوههائی که درمقابل واقع می‌شود برای ساختن پل هائی که لازم است درمطالعات

اولیه مقشه ایران راجلو می‌گذارند وبالاخره مبدأ ومنتهای خطوط راملاحظه می‌کنند بادرنظرگرفتن مصالح مملکت واینکه کدام خط امروز دردرجه اول ازاهمیت است. این مطالعات شده حالا برود به کمیسیون کمیسیون چه خواهد گفت؟ خواهد گفت که این مبدأومنتهی ما بینی که شما معین کرده‌اند بنظر ما صحیح نیست ؟پس چه صحیح است؟ عوض اینکه از محمره یاخورموس شروع شده است ازبوشهر شرو ع بشود یاعوض اینکه ازبوشهر شرو ع شود از چاه بهار شروع بشود ؟یابقول بعضی‌ها بنده که خراسانی هستم

بگویم ازسیستان شود؟ آن یکی دیگربگوید ازقسمتهای دیگرازنقاط مملکت شروع شود؟ خوب باید فکر کرد واقعا این مطالعات یک نتیجه عملی برای امروز دارد یانه؟ بنده حق رابهمه آقایان می‌دهم انشاءالله درتمام قسمتهای مملکت امیدوارم درآتیه خطوط اصلیه وفرعیه آهن دارا شویم ولی امروزمایک مبلغ معینی پول داریم. پول زیاد که نداریم. یکی می‌گوید ازفارس شروع شود. یکی می‌گوید ازخراسان بایدشروع کرد دیگری میگویدازکرمانشاه عبورکند یکی دیگر می‌گوید ازکرمانشاه عبورکند یکی دیگر می‌گوید ازآذربایجان شروع شود همه هم حق دارند اما آیا درآن واحد بااین سرمایه کمی که داریم تمام این خط رامقدم بداریم ویک خط راکه مقدم داشتیم آقایانی که موافق نظرشان نیست ناراضی خواهند بود. پس چه طور این قضیه راباید حل کرد؟ آیا باید ان راتحت رأی گذاشت که رأی گرفته شود وکدام خط مقدم باشد؟ اینکه عملی نیست ملاحظاتی که دراین بین‌ها بایدبشود شده است ویک نکته راکه آقای شیروانی ذکرکردند بند ه لازم میدانم که باصراحت لهجه وقول ازطرف دولت عرض کنم که نسبت باین خطی که معین شده است (نقشه خدمت همه آقایان است) بهیچوجه من الوجوه سیاست خارجی در آن رعایت نشده است واینرا بامسئولیتی که ماداریم عملا اعلان می‌کنیم وهروقت دیدید یک سیاست خارجی درآن پیدا شد حاضریم درمقابل هرمحکمه محاکمه بشویم. فقط سیاست داخلی است لاغیر. واین البته شایسته نیست ومن خیال نیمکردم. ایشان یکقدری عصبانی شدند وقدری دراینموضوع صحبت کردند. اما موجب فوریت اولا میدانند تمام این مملکت بصدا درآمده‌اند بیک صدای واحد که این عواید قند وچای وشکر که راکد شده است دریک نقطه حقیقتا تولی دزحمت زیادی برایاقتصاد این مملکت کرد ه است ویک ازدلائلی که باید بفوریت اقدام شود این است که ازاین حالت رکود ووقفه که عوائد قند وشکر پید اکرد ه است خارج شود وبجریان بیفتد که مردم بتوانند استفاده کنند. قسمت دیگر این است که ما متخصص آورده‌ایم مهندس هم کنترات شد ه است ازامروز که شما رأی بدهید ازفردا باید شروع کنیم بمقدمات این عمل والبته لوازم واسباب می‌خواهد درلایحه هم پیش بینی شده است که یک قسمت زیادی ازاسباب‌های این کار که درمملکت ساخته نمی‌شود باید ازطرف دولت اعلان مناقصه داده شود تا ازجاهای دیگرتهیه شود والبته ازفردا که شروع می‌کنیم بکارباید این وسائل موجود شود وهرقدر تأخیر کنیم دراینکار درتأسیس خط آهن تأخیر شده است وهیچ تصور نفرمایند که یک علاقه مخصوصی نسبت بآن خط بوده است وبخطوط دیگرنبوده است. این را اصلح دانسته‌اند وانشاءالله این خط که تمام شد ودرضمن این ممکن است قبل ازتمام شدن یک عوائد دیگری پیدا شود آن وقت نسبت بخراسان هم که وطن بند ه است خطوط اصلی وفرعی کشیده شود وهیچ مقصود دیگری دربین نبوده است

بعضی ازنمایندگان- مذاکرات کافی است

رئیس- پیشنهاد شده است باورقه رأی بگیریم قرائت می‌شود (بشرح ذیل خوانده شد)

امضاء کنندگان ذیل پیشنهاد می‌کنیم راجع بدو فوریت واصل لایحه باورقه اخذ رأی شود. اعتبار –یاسائی- سید حسین آقایان – یدالله نظامی – حیدری مکری

رئیس- رأی گرفته می‌شود بفوریت قسم اول باورقه آقایانی که تصویب می‌کنند ورقه سفید خواهند داد

(اخذ واستخراج آراء بعمل آمده نتیجه بقرار ذیل حاصل شد)

ورقه سفید علامت قبول ۹۰ ورقه کبود علامت رد ۲

رئیس- عده حضار صدو دو بانود رأی تصویب شد. فوریت قسم دوم مطرح است. آقای مدرس

مدرس- عرض می‌شود که این لایحه مشتمل برپنج ماده است فوریت ثانی معینش این است که مذاکرات درمجلس بشود وخاتمه بیاید. آنچهارماده رابند ه هم موافقم که الان درمجلس ماده ماد ه هم نباشد هرچهار تارا یک دفعه رأی بدهیم واهمیت هم دارد هرچه زودتر باید تصویب شود.

حرف درماده اول است که آیا این فوریتش خوب است؟ صلاح است؟ بایک قدری باید تأمل بشود؟ ازاینکه من وهریک ازآقایان وکلا که مثلمن هستند هیچ اطلاع ازحسن وقبح وخوبی وبدی آن نداریم هیچ جای شک نیست واینکه بگویند ازاین خط بآن خط یاازخط دیگر بخطدیگر من درمرحله خودم نمی‌توانم بگویم این بهتراست یا آن زیرا سررشته ندارم. گمان می‌کنم آقایان وزراء هم دراین مسئله ازما اعلم نباشند چون یک جهات عدیده دار ویک خبرویت کاملی می‌خواهد. جهات اقتصادی. سیاسی، اقرب، ابعد وآنچه که مصالح یک مملکت ومصالح اجتماعی است. اینها رایک کسی که تجربیاتی کرده باشد والبته متخصصین ک هخیلی دراین کارها عمر صرف کرده باشند آنها می‌فهمند. ماها نمی‌فهمیم. پس ما بیائیم ویک خطی رابگویئم این خوب است بابد است هردو قسمتش بیفلسفه است. پس چه بایدبکینم. دراینکه خط آهن برای ماازالزام امور است وهرساعتی زودتربهتر است وچیز مرغوبی است که تمام ملت ایران طالب انند حرفینیست. الان آنکه دراصفهان است می‌خواهد خط آهن ازدرب خانه اش برود. آنهم که دربندرعباس است همین میل رادارد. همه مایلند وانشاءالله الرحمن امیدوارم روزی بیاید که همه دارای خط آهن بشویم ولی اینجا حرف درخط اولی است که آیا آن خط اولی کدام است وکدام اصرف واصلح است اینرا باید تأمل کنیم آقایان هم تصدیق می‌فرمایند که ما که وکلای ملت هستیم. ملت نشسته که ببیند ما صرفه آنهاراچطور منظور می‌کنیم. ما اگر تصدیق کنیم ازروی جهل است. تکذیب هم بکنیم ازروی جهل است. بااتکال واعتمادی هم که آقایان وزراء داریم اگربخواهیم بحرف آنها گوش بدهیم این فرع براین است که آنجهاتی که آقایان وزراء ازمتخصصین فهمیده اندلااقل برای ما مذاکره کنند این هم در اینمجلس نمی‌شود وبعقیده بنده خوب است قبول بفرمایند که اینماده اول بکمیسیون فوائد عامه برود اگر خودشان ازمتخصصین چیزی فراگرفته‌اند بما حالی کنند که جهات حسن اینراه این است وجهات مضره آن راه آنست. مثلا خرجش کمتراست وجهاتسیاستش بهتراست جهات اقتصادیش بهتراست که دراین رأی دادن یک مرجحی داشته باشیم الان بنقد ما هیچ مرجحی نداریم. ازوری تقلید حرف باید رأی داد. اگر خود آقایان ازمتخصصین معلوماتی اقتباس کرد ه‌اند درکمیسیون ماراقانع کنند اگر نه اجازه بدهند که متخصصین نظریات خودشان رابکمیسیون بفرستند که مابتوانیم بگوئیم جهت حسنش غلبه دارد والا ما کورکورانه اینجا یک خطی رارأی بدهیم دوست دارم آقایان وزراء باینمسئله راضی نشوندوشرطش هم این است که یک هفته بیشترطول نکشد. اگرصلاح میدانند قبولبفرمایند. ماده اول برو دبکمیسیون وفردا را به پس فردا نیندازند. همه روزه جلسه کنند. اگرتوانستند یک جهاتی رابما نشان دادند ومارا قانع کنند که این خط جهات حسنش بیش از خط دیگراست ما هم رأی می‌دهیم والا فردا ازاصفهان ازشیراز. از بندرعباس. هی تلگراف می‌آید وخط راه آهن می‌خواهند البته خط اولی ازشهر خودش برود لذا بنده با فوریت ثانی مخالفم

وزیرفوائد عامه – بند ه اولا عذر می‌خواهم که

حضرت آقای مدرس مختار بودند که ازخودشان سلب علم کنند درموضوع راه آهن وبگویند وکلا ازاین موضوع چیزی ملتفت نیستند ولی از وزراء مختار نبودند بجهت اینکه وزراءم دعیند که دراینموضوع یک چیزهائی هم می‌فهمند. اما مسئله متخصص اینجا اشتباه نشود که کار متخصص یک کار دیگری است وکار زمام داران مصالح مملکت یک کاردیگر. اینها باهم فرق دارد. ما متخصص آورده‌ایم که برآورد کندوببیند ازراههائی که هست کدام یکی نزدیکتراست. خرجش کمتراست، یک اندازه هم منافع اقتصادیش بیشتراست. ایندو مسئله رامتخصص تشخیص داده وگفته است راهی که خطش کوتاه تر است همین راه است. خرجش کمتر است همین راه است. حالا تونلش راکجا باید ساخت وجزئیاتش راکجا باید معین کرد اینها یکی چیزهائی است که بعد معین می‌شود ومربوط باصل خط نیست این متخصص ما می‌گوید شما هرچه زودتر تکلیف مارامعین کنید زیرا ماباید مصالح واسباب کاربخواهیم این مهندسین که الان ببغداد رسیده‌اند یافردا می‌رسند اینها باید بروند سرکاروباید بدانند که ازکجا شروع بکنند واین خطی هم که حالا یک کارهای خیلی دشوارمهندسی هست که باید بروند ویک اقدامات وعملیات عمیقی بکنند خیراین دوسر خط هیچ اشکالی ندار د. چه ازخلیج فارس شروع کنیم که بندر خورموسی منظور است که ازتمام بنادر کنارخلیج بهتر است. عمق دارد پنا گاه دارد. کشتی‌های زیادی می‌توانند آنج ابایستند ومحفوظ باشند

یکنفر از نمایندگان – بندربوشهر بهتر است

وزیرفوائد عامه – بندر بوشهر ازتمام بنادر بدتر است این دونقطه را که یکی خورموسی یکی هم بندر جز است ما معین کرده‌ایم متخصصین هم تشخیص داده‌اند که ارزان تر ومناسب تر است ومنافع دیگر هم زیاد دارد حالا من نمی‌خواهم معطلتان بکنم اگربخواهند منافع دیگرش راهم بگویم ممکن است ولی دخلی بما نحن فیه ندارد. ما مقصودمان این است که مجلسشورای ملی زودتر رأی بدهد برای اینکه اگر دوهفته پنج روز ده روز معطل کنیم دراصل قضیه نه چیزی ازعقیده ما کم می‌شود ون هچیزی برمعلومات شما اضافه می‌شود. مطلب همین است که عرض شده حالا اگر بدون جهت وعلت می‌خواهند چند روز دیگر هم طول بکشد بنده مخالفم ولی خوب اگر مجلس رأی نداد بفوریت دومش من چه کارمی‌توانم بکنم ؟هیچ کارنمی‌توانم بکنم ولی خواهش می‌کنم بگذارید اینکار زودتر وبهتر وبی گفتگو بگذرد چون هرچه هم گفتگو بکنید مطلبی که بکارتان بخورد یعنی بکارمعلوماتتان بخورد ومعلوم نخواهد شد. همین است که مطالعه شد ه است وبنده یک کلمه دیگر هم می‌گویم وآن این است ک هاین راهی است که مرحوم صنیع الدوله جان خودش را روی اینراه گذاشت.

بعضی ازنمایندگان- مذاکرات کافی است (بعضی گفتند: کافی نیست)

آقا سید یعقوب- بند هباکفایت مذاکرات مخالفم

رئیس- بفرمائید

آقا سیدیعقوب- آقای وزیر فوائد عامه شیخ الوزرائی هستند ودراینجا نسبت بولا خیلی بی مرحمتی کردند ولی بنده دراقلیت خودم دفاع می‌کنم برعلم شما افزوده نشود ولی برعلم ماافزوده می‌شود. حالا شما میفرمائید درکمیسیون چیزی برعلم ما افزوده نمی‌شود میشود ...

وزیرفوائد عامه – ایشان خودشان فرمودند. بنده عرض نکردم

آقا سیدیعقوب- حالا شما بیک مقامی رسیده‌اید

که غیر ازبنده هستید ولی بنده بشرم وروزبروز درمقام ترقی هستم اما راجع باینمسائل که آقای مدرس دراینجا اظهارکردند خو دروح اکثریت تصدیق کند که جوابهای آقای وزیر فوائد عامه کافی نبود. آقایمدرس اظهارکردند این لایحه دارای پنج ماده است چهارماده اش رامطرح کنید ویک ماده اش که خیلی قابل اهمیت است آن ماده اش رابیاورید بکمیسیون ودر آنجا همان دلائلی که برعلم شما نخواهد افزود درکمیسیون بودجه وفوائد عامه برای م ابیان کنید وبنده ازآقایان وزراء واکثریت مجلس تقاضا می‌کنم که موافقت کنند برود بکمیسیون ودرانجا یک نظریاتی درآن بشود بعد بیاید بمجلس وبگذرد

رئیس- رأی گرفته می‌شود بکفایت مذاکرات آقایانی که مذاکرات راکافی میدانند قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)

رئیس- اکثریت است. رأی گرفته می‌شود بفوریت قسم دوم بااوراق آقایانی که فوریت قسم دوم راتصویب می‌کنند ورقه سفید والا ورقه کبود خواهد داد.

(اخذ واستخراج آراء بعمل آمده نتیجه بقرار ذیل حاصل شد)

ورقه سفید علامت قبول ۶۹ ورقه کبود علامت رد ۴

رئیس- عده حضار صدو پنج با شصت ونه رأی تصویبشد آقایان موافقند چند دقیقه تنفس شود.

بعضی ازنمایندگان – صحیح است

(دراین موقع جلسه برای تنفس تعطیل وبفاصله نیمساعت مجددا تشکیل گردید)

رئیس- کلیات لایحه راه آهن مطرح است. آقای شریعت زاده

شریعت زاده – بنده موافقم

رئیس- آقای دکترمصدق

دکترمحمد خان مصدق- بنده افتخار راه آهن ایران راباین دولت مربوط میدانم نه بدولتهایی که بعد می‌آیند. افتخار راه آهن را مربوط بآن مقام عالی میدانم که روز اول لایحه راه اهن رابمجلس شورای ملی آورد (بعضی ازنمایندگان صحیح است) وازخداوند متعال بند ه درخواست می‌کنم که انشاء الله باآن نیا ت مقدسه که دران مقام عالی هست ما موفق بشویم که درتمام نقاط ایران راه آهن تأسیس وایجاد شود. البته دربادی امر هیچکس نمی‌تواند بگوید که راه آهن بداست یااینکه درفوریت آن یک حرف هائی زده شود بجهت اینکه راه آهن یک چیز خیلی مفیدی است برای مملکت که هرقدر درفوریتش تسریع شود برای مملکت بیشتر منفعت دارد و این مسئله محل تردید نیست وحتی بنده خودم از اینکه یک عایداتی برای تاسیس راه آهن

اخذ می‌شد ودر این مدت بقول یکی از نمایندگان محترم محجر شده و هیچ فایده از آن بما نمی‌رسد یعنی یک فایده قلیلی از آن بما می‌رسد خیلی متاسفم وخیلی هم میل دارم که این عایداتی که در حقیقت مایه دست ملت ایران است ودر حقیقت راه معاش این مردم بی بضاعت است زودتر صرف یک کاری بشود که این ملت بدبخت از آن استفاده کنند بدیهی است ملت ایران یک پولی در جریان دارد که مایه دست اوست و اگر بخواهیم فرض کنیم پولی که ملت ایران در دست دارد چه قدر است هیچکس نمی‌تواند بگوید چقدر است حالا فرض کنیم که ملت ایران بیست وپنج میلیون در جریان داشته باشد. اگر ما این بیست وپنج میلیون تومان را هر سالی پنج میلیون ازش بگیریم آن وقت این اخذ وجه مدت پنج سال طول می‌کشد که هیچ چیز در دست ملت ایران نیست ودر حقیقت یک ملتی را ما باید بامید خدا واگذار کنیم

که برود زندگی کند. پولی که در دست ملت ایران است نامحدود نیست ما نمی‌توانیم بگوییم که پول این ملت نامحدود است واز او هر چه بگیریم باز یک پولی جای آن می‌گذارد البته هر قدراز این پولی که در جریان است ما از او بگیریم البته قدرت تجارت او وراه معاش او کم می‌شود اگر کم گرفتیم راه معاشش کمتر می‌شود واگر همه اش راگرفتیم بکلی مسدود می‌شود بنابر این یکی از چبزهایی که بنده خیلی خوب میدانم که راه آهن زودتر ایجاد می‌شود این است که پولی که از ملت گرفته می‌شود از طریق دیگری بکار بیفتد وراه معاش او مسدود نشود یعنی این پول در داخلهٔ مملکت بجریان بیفتد که اقلااگر از این راه نمی‌تواند استفاده کند واین پول از جریان نیفتد ومحجر نشود ایجاد راه آهن خیلی خیلی خوبست ولی دو راه دارد اگر ما از راه صحیح برویم به بهشت وارد می‌شویم واگر از راه غلط برویم داخل جهنم می‌شویم مقصودم از راه نقشه راه نیست همانطور که آقای وزیر فواید عامه فرمودند بنده هیچ تخصصی در این کار ندارم که تعیین کنم راه آهن از کجا شوع شود ممکن است همانطور هم که آقای وزیرفواید عامه فرمودند اگر ده روز هم در کمیسیون فواید عامه بنشینیم نه چیزی از عقاید ایشان کم می‌شود ونه چیزی بر معلومات ما اضافه می‌شود زیرا در ده روز نمی‌شود آنچیزهای که را باید بفهمیم بفهمیم اگر ما بخواهیم تشخیص خط آهن را بدهیم باید نگاه کنیم باحصاییه‌های گمرکی که واردات وصادرات ما از چه محلی بیشتر است و وسایط نقلیه در چه مناطقی بیشتر انتفاع می‌برد خرج راه را هم بسنجیم به تناسب خرج وبه تناسب مال التجاره که حمل می‌شود منافع راه آهن را درک کنیم ولی چون این مستله در ده روز ویکماه وچهل روز هم شاید برای ما ممکن نباشد این است که من نظری در خط راه آهن ندارم و البته منکر این هم نیستم که اگر ما یک مطالعاتی بکنیم و تحقیقاتی بنماییم واز متخصص یک چیزهایی بفهمیم بهتراست واین امر محل تردید نیست زیر اکسی که خودش چسزس نمیداند وقتی که متخصص دلیلی اقامه کرد پس از استماع دلیل می‌تواند قضاوت کند که صحیح است یانیست، خیلی هم نمی‌توانیم بگوئیم عاری هستبم که اگر یک متخصصی آمد وباادله وبرهان ثابت کرد که کدام خط بهتراست ما متقاعد نشویم واگریک دلائلی هم داشته باشیم اظهارنکنیم بنده معتقدم که ماباید کای بکنیم که بتوانیم راه آهن بسازیم، بازهم عرض می‌کنم ایجاد راه آهن درنظر بنده خیلی اهمیت دارد ودرهرنقطه مملکت راه آهن ایجاد واحداث شود خیلی مفید است وآقای رئیس الوزراء درموقعیکه کابینه چهارم رامیخواستند تشکیلبدهند یک روز مخصوصا بابنده همین مذاکره رامیفرمودند واقعا یکی ازچیزهائی که لازم است برای این مملکت راه آهن است وفایده خیلی مهمی دارد ولی البته طرز پیداکردن سرمایه برای ساختن راه آهن بیشتر ازخود راه آهن اهمیت دارد برای اینکه اگر ما سرمایه برای راه آهن نداشته باشیم مسلما نمی‌توانیم راه آهن بسازیم. خذ الغایات ئاترک المبادی ما باید نتیجه راببینیم حالا ما ازاین راه می‌خواهیم بسازیم یاازآن راه می‌خواهیم بسازیم واینها یک چیزهائی است که پیشنهاد می‌شود ونسبت ببعضیازآنها ایراد گرفته می‌شود وبعضی‌ها راتصویب می‌کنیم ولی حالا باید دیدکه ما بچه وسیله راه آهن می‌توانیم بسازیم، البته این پولیکه برای مخارج راه آهن گرفته می‌شود وقتیکه خرج بشود یک قسمتی ازآن فقط درخود مملکت خرج می‌شود فرض بفرمائید راه آهن صدو پنجاه میلیون که خرج داشت هباشد (من باب مثل عرض می‌کنم درعدد اشکالی نیست) پنجاه میلیون درداخله مملکت وبیشتر این پول راباید بدهیم مصالح راه آهن رابخریم

بعضی ازنمایندگان- برعکس است

دکترمصدق- برعکس باشد فرق نمی‌کند نصفش داداخله نصفش درخارجه حالا این موضوع چیزی نیست البته اگر یک صورتی تهیه می‌شد قطعا ما بهتر می‌توانستیم قضاوت بکنیم ولی چون صورت تهیه نشده ما هرچه بگوئیم نظریست، یک کسی می‌گوید نصف درداخل خرج می‌شود یک کسی می‌گوید کمتردرداخل خرج می‌کنیم علی ای حال بطور تقریب یک مبلغ مهمی ازعایدات مملکت ما بخارج می‌رود ومدت ده سال (این هم بنظر بنده شاید بنده در مدتش هم اشتباه بکنم) یاهشت سال یاده سال این پول برای ما یعنی ملت ایران بدون نتیجه می‌ماند یعنی تا راه آهن ما افتتاج شود لااقل ده سال هشت سال طول می‌کشد ودرظرف این هشت سال وده سال این پولی که این ملت می‌دهد بکلی بلا نتیجه می‌ماند وحالا اگر بعد ازد هسال هم که راه آهن افتتاح شد ودائر شد باز محل تردید است که چند سال بعد تا نیم قرن بعد تا چهل سال سی سال بعد ملت بتواند ازاین پولی که خرج شده است استفاده بکند یعنی ضررنداشته باشد ومطابق پولی که خرج شده است استفاده داشته باشد واگرما می‌خواهیم حقیقتا این مسئله را بفهمیم درایران یک قسمت راه آهن ایجاد شده که راه آهن جلفا وتبریز است اگردولت یک نظریاتی داشت ومراجعه می‌کرد براه آهن جلفا وتبریز بمخارجی که درآنجا شده وبعایداتی که راه آهن جلفا وتبریز بدولت می‌دهد ونسبت بمرمت وتعمیراتی که امروزه راه اهن جلفا وتبریز دارد آنوقت حقیقت معلوم می‌شد که اگر ما درایران راه آهن بکشیم ازروز افتتاح تا چه مدت راه آهن ما می‌تواند مور دنتیجه واقه شود زیرا آن اوقات که خود بنده درآذربایجان بودم همی نراه آهن جلفا وتبریز محتاج بیک مخارجی خیلی زیادی بود که ترسنسکی متخصص آنجا می‌گفت که پانصد هزارتومان برای تعمیر این راه آهن لازم است چون آن چوبهائیکه زیر راه آهن می‌گذارند وتراور می‌گوید اینها دراینمدت زیاد خراب وفاسد شده وقتی که راه آهن حرکت می‌کند حرکتش طبیعینیست باید پانصد هزار تومان پول بدهند تراور بخرند برای اینکه درست بشود وهرتراوری رامذاکره کرده بودند که یکی پانزد ه قران بدولت بدهند وتقریبا ابن راه آهن جلفا رااگر عایداتش رادرنظر بگیرید ومخارجی راکه باید بشود برای مرمت آنکه اگرتا دوسال دیگر نشود ت اسه سال دیگرنشود بکلی ازبین می‌رود اینها راجساب بکنیم آنوقت معلوم می‌شود که راه آهن درایران اگرافتتاح هم بشود ازسال افتتاح تا چه مدت می‌تواند استفاد ه بدهد بند ه عرض کردم با راه آهن کاملا موافقم ونیت راه آهن راهن خیلی مقدس میدانم ولی قبلا لازم میدانم که ما برای مردم یک استعدادی درست کینم که بتوانند اگرما این راه آهن راخواستیم بسازیم هرسال این کمک رابکنند ملاحظه بفرمائید همین گرفتن عایدات انحصار قند اگرتا بحال مؤثر نشده تا یکسال دیگر یک اثر غریبی بری اعایدات دولت خواهد داشت زیرا درهرجامعه افراد جامعه یکمیزان معین می‌توانند مالیات بدهند که اگر ازآن میزان گذشت دیگر ممکن نیست بتوانند مالیات بدهند. بنده مثال می‌زنم فرض می‌کنیم یک وسیله نقلیه داریم که می‌تواند یک خروار بارببرد اگر ما تمام این یکخروار راآهن ریختیم چیز دیگر نمی‌تواند ببرد اگرپنجاه من ریختیم پنجاه من دیگر مأکولات می‌ریزیم ولی اگر تمام را آهن ریختیم دیگر چیزی نمی‌توانیم بریزیم بنابراین وضع مالیات درمملکت باید طوری باشد که متناسب استعداد ووضعیت افراد باشد یقین دارم عنقریب خواهم دید این عایدات که جمع می‌شود مسائل تجار رابکلی معوق می‌گذارد وقتیکه مسائل تجاری معوق شد ومردم بی استعداد شدند مالیات دولت درنقاط دیگر بلامحل می‌ماند وما نیمتوانیم بگوئیم هم ازاین راه یکمالیاتی می‌گیریم وهم ازراههای دیگرچون گرفتن مالیاتهای دیگرفرع براستطاعت مردم است اگر مردم استعدادشان کم بشود بالنتیجه عایدات

دولت هم کم می‌شود بنده تصور می‌کنم که اگر ما این عایداتی راکه الان داریم خرج یک کارهای دیگری بکنیم که مردم یک استعدادی پیدا بکنند برای تأمین مخارج همین راه آهن هم بهتر باشد بنده آنچه که اطلاع دارم وتحقیقات کردم اگر ماده میلیون خرج قند سازی بکنیم درظرف دوالی سه سال ازاین ده میلیون فوق العاده استفاد همیکنیم واگر ما بتوانیم ده تا کارخانه قند سازی درایران تهیه بکنیم درظرف دوسه سال می‌توانیم احتیاجات خودمانرا ازممالک خارج رفع کنیم وسالی بیست ودو میلیون که چهل وچهار کرور باشد قند بخریم واگرما درمملکت چهل وچهار کرور قند داشته باشبم قهرا چون چهل وچهار کرور بخارج نیمرود ملت یک استعدادی پیدا می‌کند که می‌تواند هرسال یک پولی بدهد برای راه اهن تا اینکه این پولی که الان گرفته می‌شود تا ده سال خرج راه آهن بکنیم وهیچ بملت نرسد وبالاخره این پولی که مایه دست مردم است وباید کاسبی بکنند از دستشان بگیریم واگراین پول رازدستشان گرفتیم بنده واقعا می‌خواهم ببینم که این ملت بعد چطور می‌تواند زندگی بکند؟ ساختن راه آهن ما درابتدا مثل یک کسی است که بخواهد یکخانه بسازد البته هیچکس دربادی امر نمی‌گوید که ساختن خانه بد است هرکس خانه ساخت البته ازکرایه خانه راحت می‌شود ازاسباب کشی راحت می‌شود واگردرخانه خوش بنشیند البته بهتر است ازاینکه اجاره دارباشد اما وقتی علم اقتصاد رادرنظر نگرفت وشروع بساختن خانه کرد بعد دید که عایداتی ندارد وبانبودن عایدات نیمتواند یکخانه بسازد ناچار است که نیمه کاره واگذاربکند بیک کسی که بتواند آنخانه راتمام کند پس راه آهن هم همینطور است اگر ما یک ملتی داشته باشیم که استعداد این راداشته باشد که هرسال ده میلیون بدهد مسلما بآخر خواهد رسید واین افتخار بزرگ برای آن شخص بزرگی که این لایحه راآورده است بمجلس حاصل خواهد شد ولی اگر ما نتوانیم چنانچه می‌بینیم روزبروز واردات ما زیادتر وصادرات ما کمتر می‌شود، امروز ملاحظه بفرمائید که ازبنزین واتومبیل چقدر متضرر می‌شویم بجهت اینکه روزبروز احتیاجات ما زیادتر می‌شود ومخارج ما زیادترمیشود وما نمی‌توانیم بااصول وترتیب گذشت هزندگانی کنیم وباید درتحت اصول وترتیبات امروزه زندگی بکنیم، اگرسالی هشت میلیون هم برای اتومبیل وبنزین پول بخارج بدهیم یایک چیزهای دیگری که می‌دهیم بالاخره مایه دست ملت راهم که ازآن می‌تواند یک استفاده هائی بکند ازش بگیریم فلان بقال پنجاه تومان مایه اش است بااین پنجاه تومان باید برنج وروغن وماش ونخود ولوبیا ولپه بخرد وبفروشد وقتی ما بیائیم این پنجاه تومان رابگیریم ثروت پیدا نخواهد کرد ثروت هرملتی بسته بخرید وفروش است که می‌کند اگرفروشش بیشتر باشد ثروتش بیشتر است واگر خریدش بیشتر باشد ثروتش کمتراست، ما یک پولی درجریان داریم که امروز دردست ملت ایران هست اگرما آمدیم گفتیم این رابعنوان عایدات قند وچای ازتو می‌گیریم برای اینکه راه آ هن بسازیم وتا ده سال دیگر که راه آهن ساخته شد تجارت وزراعت وفلاحت ترقی می‌کند ورفت وآمد پیدا مسود تو فائده خواهی برد آنوقت جوا ب خواهد داد که درست است فائده می‌بریم ولی من تا آنوقت زنده نیستم که ازاین راه آهن استفاده کنم واین فایده راببرم شما اصول زندگی وحیات من را تأمین کنید بعد راه آهن برای من بسازید شما اگر راه آهن ساختید ولی تا آنوقت کسی دراین مملکت زنده نبود این راه آهن حامل اموات می‌شود بنابراین بنده عقیده‌ام این است که بایداول مایه دست ملت رازیاد کرد، استعداد مالیاتی مردم را ریاد کرد بنده خیلی تعجب می‌کنم ازبعضی آقایان محترم یابعضی ازجرائد که مینوسند: ئ. ولت چهارده میلیون پول دربانک دارد، همچو چیزی نیست فرقی بین دولت وملت

نیست پول دولت مال ملت است پول ملت مال دولت اگرملت استعدادوقدرت پیداکردبیشترمالیات میدهدولی اگراستعدادنداشت ازده ویران که ستاند خراج بنده تصور می‌کنم قبلا باید کاری کرد که ملت استعدادپیدا کند باوضعیات امروزی مااگر شما بتعرفه گمرکی ملاحظه بفرمائید می‌بینید که خرید ما بیشتر از فروش مااست البته نمی‌خواهم روی اصل اینکه (موازنه تجارتی یک اصل مسلمی است) چیزی عرض کنم ولی بنده می‌بینیم که آن دولتی که موازنه تجارتی دارد با وارداتش کمتر از صادراتش است است مثل امریکا ازهردولتی متمول تر است هردولتی که موازنه تجارتی ندارد یاصادراتش کمتر ازوارداتش است بهما ن اندازه فقیرتر است. بنده نگاه می‌کنم میبینم ملت ایران هیچ متاعی که بتوانیم معین کنیم که بخارج می‌رود ندارد فقط یک تریاکی دراین مملکت است که انهم درتحت یک اصولی دارد محدود می‌شود صادرات مملکت ما تریاک وازقبیل تریاک واین چیزها است ولی ماباید یکی چیزهای دیگر ازقبیل نفت وقند وبمملکت وارد کنیم پس بنابراین اگرما آمدیم آنسرمایه ملی وآن مایه دست ملت را بیک خیالی که چهل سا ل دیگر استفاده می‌کنیم ازش گرفتیم وبیک راهی انداختیم ودربیایان زنگ زد وخراب شد بالاخره این فایده ندارد پس بنده عقیده‌ام این است وهمانطور که عرض کردم باراه آهن کاملا موافقم بااین خط هم بهیچوجه مخالفتی ندارم ونظر دولت راخیلی خوب میدانم صلاح مملکت راهم دولت هیچوقت ازدست نمی‌دهد ولیفقط بنده نظرم این است که اگر ما یک پولی فرضا پنجهزار تومان امروز خرج کنیم سه سال دیگرفائده ببریم این بهتر است تااینکه امروزیک پولی خرج کنیم وپنجاه سال دیگر فایده اش احتمالی باشد بنده چون تصورمیکنم هرکس بخواهد وظیفه نمایندگی خودش را انجام بدهد اگردرخیر جامعه وخیر دولت چیزی نداند باید عرض کندو بنده یقین داشتم که این عرایض بنده بهیچوجه مفید ومؤثر واقع نخواهد شد ووقتی که درفوریت اول ودوم این لایحه رأی داده شد لازم است اگرکسی عقید ه هم دارد باید اظهارنکند ولی چون بنده می‌خواهم واقعا اگر یک عقیده دارم که خیر شخص اول مملکت میدانم وخیرشما که نماینده حقیقی ملت هستید میدانم. مطالبم راعرض کنم بعد قضاوت کنید بجهت اینکه شماها بعضی آقایان اگر علم اقتصاد نخوانده‌اید (البته بعضی خوانده‌اند) ولی علم اقتصاد شخصی راخیلی خوب میدانید که اگرپولی درجیبتان نباشد البته میدانید که اگر یک چیزی بخرید برایتان مضراست کسی که می‌خواهد معامله بکند اول باید پولی را درنظرداشته باشد آنوقت یک معاوله بکند که زیان آور نباشد اینرا ازنقطه نظر تاریخ وقضاوت آتیه خواستم عرض کنم والا البته شما اکثریت دارید ورأی هم خواهید داد وبنده واقعا بایک لایحه که راه آهن در اینمملکت ایجاد کند کاملا موافقم وآنرامقدس میدانم ولی یک لایحه که اساسا مقدمه وخرجش معلو م نیست ازکجا است وسرمایه ملی را درنظر نیاورده باشد واستعداد مردم را برای دادن مالیات درنظرنگرفته باشد وبالاخره دروسط راه بماند وما مجبور بشویم که یابکلی ازراه آهن صرف نظر بکنیم (چون استعداد نداریم که انجام بدهیم) یاامتیاز آنقسمتی راکه خرج کرده‌ایم بکسی دیگر واگذار بکنیم که او تمام کند بنده این لایحه رااساسا جرأت نیمکنم بگویم مخالف هستم ولی بسته است بنظر آقایان که هرطوری می‌خواهند قضاوت بکنند.

وزیرمالیه – اولا آقای مصدق السلطنه ویکی دونفر ازآقایان نمایندگان دیگر هم درضمن فرمایشاتشان اظهار فرمودند که افتخار این لایه مربوط بشخص اول مملکت یعنی اعلیحضرت شاهنشاه ما است ومربوط یهیئت دولت نیست باقسمت اولش بنده کاملا موافقم وهمینطور هم هست ولی بقسمت دومش درست بر نمی‌خورم برای

اینکه اگر هیئت دولت هم افتخاری دارد هیئت دولت برگزیده همان پادشاه وهمان مملکت است درضمن فرمایشات آقای مصدق السلطنه بنده خیلی سعی کردم که درست باصل موضوع ایراد ایشان برنخورم ولی باید اقراربکنم که خیلی برایم مشکل بود وچون جواب داده بیک چیزی که انسان آنراکاملا نتوانسته است درک بکند خیلی مشکل خواهد بودوباین ملاحظه آقایان رامتوجه میکن مباینکه سعی می‌کنم همینقدر قسمتی راکه توانستم یادداشت بکنم ملتفت شوم جواب آنها راعرض می‌کنم اولا ایشان می‌فرمایند باراه آهن مخالف نیستند خوب میدانند، مفید میدانند وحتی همی نخطی هم که تشخیص شده یعقیده ایشان خط بدی نیست وخوبست، پس دراین قسمت که البته بانظریه دولتی که این لایحه راپیشنهاد کرده است هیچ نوع مغایرتی نیست می‌فرمایند که باید دید ملت استعدادا ینکه خرج انرا بدهد دارد یانه، این یک قسمت ازفرمایشاتشان بود وبعقیده خودشان (ان اندازه که بنده توانستم استنباط کنم) جواب این سؤال مقدر منفی است ومعتقدند که این استعداد را ملت ندارد، بعد درضمن اشاره فرمودند باین که اگرما یک کارهای دیگری غیر ازراه آهن بکنیم مثلا اگر با این وجوه موجوده کارخانه قند سازی بساریم ازنقطه نظر اقتصاد بیشتر صرفه دارد برای اینکه یک قندی درداخله مملکت خودمان تولید می‌کنیم که ان قند مارامستغنی می‌کند ازاینکه مبلغ زیادی درسال قند ازخارج بخواهیم باید اینطور استنتاج کنیم ازاین فرمایشات که درنظر ایشان ساختن کارخانه قند سازی مقدم برساختن راه آهن است این مطلب خودش تا اندازه بنظربنده باقسمت اول فرمایشاتی که فرمودند متناقض است برای اینکه اول تصدیق کردند لزوم ووجوب راه آهن رادرمملکت ...

دکترمصدق – بشرطی که بتوانیم

وزیرمالیه- درقسمت ثانی اساسا بنده بدلائلی که بعد عرض می‌کنم معتقد هستم اینطوریکه می‌فرمایند که ما یک صرفه حقیقی از نقطه نظرعمل وواقعیات (نه اعداد) می‌بریم اینطورنیست یعنی امروز اگرنگاه کنیم بعدد واردات مملکت خودمان ازحیث قند وفرض کنیم که اگر کار خانجات داشته باشیم واین قند راتهیه کنیم آن عدد ازواردات ما خارج می‌شود؟ این یک عددی است واین درموقع عمل ازواردات ما کسر نمی‌شود. چرا نمی‌شود؟ بهمان دلائلی که خود بنده وحضرتعالی وهمه آقایان وقاطبه اهالی مملکت معتقدند که راه آهن لازم است بجهت اینکه هر چیزی لازم وملزومش داشتن وسایل حمل ونقل است امروز درمملکت ما نه این است ک هثروت نیست اگرما فقیریم اگرماا مروز یک مملکتی هستیم که آن توانائی راازنقطه نظر اقتصاد نداریم برای چیست؟ برای این است که ما ثروتهای طبیعی درمملکت نداریم؟ اینطورنیست ثروتهای طبیعی درمملکت ما زیاد است. برای این است که وسائل وبلدیت تولید یک ثروتهای مصنوعی رانداریم؟ خیر. برا ی اینکه ممکن است خودمان بلدیت داشته باشیم. اگر هم نداشته باشیم معلم می‌آوریم یاد می‌گیریم. تمام اینها برای این است که وسائل حمل ونقل نداریم آن استعدادی که میفرمائید اول بایددر ملت

تولید کرد راهش چیست؟ یک موضوع کلی راکه فقط نبایدگفت ورویش ماند !سالهای سال است. نمی‌خواهم بگویم قرنها است سالها است که ما می‌شنویم که باید استعداد وثروت مملکت رازیاد کر دراهش چیست ؟چه جورباید زیاد کنیم؟ امروز زمین حاصلخیز نداریم؟ داریم توی مملکت خودمان درداخله مملکت خودمان. بزرگترین معادا نفت رانداریم؟ داریم وآنوقت درتهران یادرعراق یادرقزوین قیمت بنزین راملاحظه بفرمائید ببینید چه قیمتی دارد! شما برای اینکه بتوانید کارخانه تهیه کنید وبتوانید رویه اندوتری Induatrie

وروبه صنعت بروید دراین مملکت آیا راهش غیر ازین است که ماشین آلات باید داشته باشید! غیر ازاین است که باید سوخت داشته باشید! خوب این سوخت راخودتان درمملکت دارید ولی صرفه برایتان نمی‌کند ماشین الات نمی‌توانید بیاورید. کارخانه نمی‌توانید بیاورید برای چه وسائل نقلیه ندارید پس این استعداد راازچه راه باید درست کرد به گفتن ونیت وبه آرزو بالاخره درست نمی‌شود! قندسازی مگرسابقا یک کارخانه دراین مملکت دایرنشد؟ درصورتیکه یک کارخانه بود که نظرش هم این بود که قند سازی اگرمیکند بقدر احتیاجات یک ایالتی بایک شهری بسازد تابعد ببیند توسعه می‌تواند پیدا کند یانه. چرا خوابید؟ بواسطه نبودن وسایل حمل ونقل. برای اینکه تمام چغندری که باید بکارخانه برود دریک حدود دو فرسخی وسه فرسخی وچهارفرسخی که نمی‌شود درست کرد وبالاخره باید توانست ازاقصی بلاد ونقاط یک مملکتی وسائل ولوازم یک کاری رابسهولت وترتیب ارزاق ونرخ ارزان که فایده بکند وضرر نکند حمل ونقل بکنند. این بچه وسیله می‌شود؟ دیدیم باشترنشد. باقاطرنشد. باالاغ نشد. اگر بااینها شدنی بود ما حالا باین روز نبودیم. اما اتوبوس وراه شوسه می‌بینیم آنهم نمی‌شود زیرا گران است – پس فقط وسیله اینکه ما بتوانیم ازروی منطق وتجربه وبامقایسه باوضاع واحوال نقاط دیگر دنیا که بهمین روزهای ما مبتلا بودند وتاریخ بما نشان می‌دهد ویک وسایلی اتخاذ کردند که بموجب آن وسایل ازگرفتاریها خلاص شدند میگوئیم ما هم راه می‌خواهیم. آنهم راه آهن می‌خواهیم نه را ه دیگر که ارزان وسریع بتوانیم ازتمام نقاط مملکت حمل ونقل کنیم ودرضمن هم وسائل حمل و نقل برای ثروتهای زیرزمینی خودمان هم بتوانیم ازروی حساب (نه آرزو) استفاده کنیم راه آهن رااگر ازنقطه نظر مؤسسه تجارتی بخواهید نگاه کنید. یعنی نگاه کنید ببینید این راه آهنی راکه امروز می‌سازیم وچند هزار تومانی که ما خرج می‌کنیم از روی حساب تجارتی برای ما صد چند فایده می‌کند – یا خیر فایده نمی‌کند وضرر می‌کند – البته بنده کاملا تصدیق دارم که راه آهن یک مؤسسه تجارتی که آدم پولش را رویش بگذارد وازآن یک فایده فعلی بگیرد نیست جا بوده که اینجا باشد؟ بفرمایند ببینم – مراجعه کنید به تمام ممالک دنیا – الان هنوز درفرانسه یک خطوط را ه آهنی هست که هرسال دولت ضررش رامیدهد وخرج ودخل نمی‌کند ودرهیچ جا ی تاریخ ودرهیچ جای دنیا شما نمی‌توانید نشان بدهید که یک راه آهنی یعنی درممالکی که ازابتداء خط آهن کشیده‌اند ازهمان روز اولامروز راعرض نمی‌کنم امروزشاید درفرانسه یک خط آهن جدیدی کشیده شود که بعد ازپنج سال ده سال خرج ودخل بکند ولی آن ممالکی که روز اول مثل مابودند ووضعیت ماراداشتند راه آهنشان دخل وخرج نمیکرده راه آهن البته خرج ودخل نمی‌کند ونبایستی هم این انتظار را داشت. یعنی نمی‌تواند بکند. این یکی ازمواردی است که باید دولت وجامعه بفکر آتیه وبرای اینکه وسیله تولید ثروت واستعداد ایجاد بکند یک فداکاریهائی بکند ویک مخارجی راتحمل کند تابه نتیجه برسد ونباید نزدیک بین بود نباید همیشه انتظار این راداشت که هرقدمی که برداشته می‌شود آن قدم بفوریت نتیجه بدهد. درصورتیکه راه آهن ایران از نقطه نظر مملکت ما نتایجش فوری خواهد بود اما نه مثلمؤسسه تجارتی. آنرا بگذارید کنار- بنده آنرا بکلی می‌گذارم کنار. راه اهن اساسا تولید آبادی می‌کند این زمین‌های بائری که دراین مملکت افتاده بااین استعداد‌های زیاد. اینها خودبخود اگرممکن بود زراعت وحاصل خیز بشود والله تاکنون شد ه بود چرا نشده است؟ راه آهن وقتی که بنا شد ازجلگه خوزستان عبورکند – ازجلگه خرم آباد لرستان عبور کند. وقتیکه بنا شد ازکنار رود خانه‌های

مهم این مملکت وهمین طور در ایالات مرکزی وشمالی وبعد هم انشاءالله در تمام نقاط مملکت عبور کند در آنجاها تولید آبادی می‌کند – این آبادی واین ثروت غیر مستقیم که بواسطه وجود راه آهن تولید می‌شود این همان استعدادی است که شما می‌خواهید. شما میفرمائید ما چکار کنیم؟ میفرمائید راه آهنی که خودتان تصدیق دارید منتهی تویش یک (اما) می‌گذارید این راه آهن را بگذاریم کنار بیائیم پولهائی که داریم خرج کنیم وکارخانه قند سازی درست کنیم؟ فردا که قند درست کردیم این قند را چه جور ببریم به مشهد که رقابت بکند با قند روس یا جای دیگر که درآنجا وارد می‌شود؟ یا چه جور این قندراببریم بخوزستان؟ میفرمائید در نقاط مختلفه بسازیم؟ هر قدر ما بخواهیم درنقاط مختلفه بسازیم؟ هر قدر ما بخواهیم در نقاط مختلفه بسازیم باز این نتیجه حاصل نخواهد شد بعلاوه آنوقت فقط ما می‌توانیم یک کار خانه بسازیم که قند درست کند. ازقند درست کردن که مملکت درست نمی‌شود. بنده کاملا موافقم که اهالی این مملکت قند نخورند. این راشما بگوئید. برای چه ما بااین فلاکت باید سالی بیست میلیون قند بخوریم؟ قند نخوریم. ملاحظه بفرمائید همین مالیات انحصار درموقعیکه مذاکره شد درمجلس گفته می‌شد که ممکن است این حق الورود مصرف قند اینجا را کم کند. مراجعه کنید باحصائیه گمرک ببینید هیچ کم کرده، کم نکرده واین دلیل براین است که بنده می‌خواهم عرض کنم راه کاررا ازجای دیگر باید پیدا کرد. باید فکرکرد وآن چیزیکه بنظر شما زائد است راهش راپیدا کرد وجلوگیری کرد. اینهارا که عرض می‌کنم نباید تصور بفرمائید که من مخالف کارخان هقند سازی هستم. خیر ازجمله واجبات است هروقت توانستیم بکنیم ولی می‌خواهم عرض کنم که حقا ومنطقا نمی‌شود گفت راه آهن راباید گذاشت زمین وکارخانه قند سازی ساخت. این رانمیشود گفت. این را نباید گفت ملاحظه بفرمائید. این مالیات انحصار که هست (راجع بیک قسمت ازفرمایشات آقا است) حالا چند سال است درجریان است؟ ملاحظه بفرمائید احصائیه راهیچ وقت کسر نکرده آقا می‌فرمایند این ممکن است درآتیه کسربکند وضرر بعادیات دیگزبزند. خودتان باید تصدیق کنید درسیاست اداره یک مملکت خواه این اداره از نظرسیاسی واداری ملکت باشد خواه از نقطه نظر اقتصادی باشد هیچ وقت با هیچ دوای مؤثری اگر شما یک دو ارا درنظربگیرید امید شفای عاجل نمی‌توان داشت. همیشه بایدطرق رامختلف گرفت.. باید افکار متعدد ومختلف راباهم تطبیق کرد برای گرفتن نتیجه. درعین اینکه آقا موافقت بفرمایند لایحه راه آهن بگذرد وازدو طرف شروع کنند بعمل بای دموافقت بفرمایند که فلان لایحه دیگری که مطرح است ازقبیل لایحه تجملی که ممکن است آنهم یک قسمت ازاین دردها رادوا کند آنرا هم بگذرانند. باید موافقت بفرمایند. کمک بکنند راه پیدا کنند- تشریک مساعی کنند بادولت برای اینکه اگریک مالیاتهای موجوده هست که این مالیاتها زحمت دارد وبرای مردم سنگین است وآنهارا دچار دردسر می‌کند وفقیر می‌کند این مالیاتها اصلاح شود ومبدل شود بمالیاتهای دیگری که این زحمات ودردسرها را نداشته باشد – وقتی این چند مسئله مختلف راباهم تطبیق فرمودند آنوقت ملاحظه خواهند فرمود که رکن اصلی تولید استعداد درمملکت راه آهن باید باشد وراه آهن خواهد بود. این مسائل هم دراطراف کمک می‌کند وامیدوارم که انشاءالله همانطور که تا حالا دیدیم محل عوائد دیگری هم پیدا شود وراه آهن مانرا به منزل برسانیم. انشاءالله خواهیم رساند وازآن طریقی هم خواهیم رساند که به بهشت برویم.

رئیس- آقای ارباب مخالفید؟

ارباب کیخسرو- بلی، بنده برای هردوفوریتش رأی دادم وتبریک هم می‌گویم باین دولت که این پیشنهاد راکرده است البته یک مقام محترمی مقدم بوده‌اند ولی دولتی هم که تعقیب می‌کند آن نظر راقابل تشکر وتبریک است مخالفت بنده از نقطه نظر چیزهائی که گفته شد نیست برای اینکه معتقدم همانطوریکه آقای وزیرمالیه فرمودند بالاخره بی راه کسی بمنزل نمی‌رسد وباید راه آهن یکی ازوسائل حمل ونقل باشد تامردم بتوانند برای خودشان تولید ثروت کنند. مخالفت بنده درواقع بعنوان یک توضیحاتی است که می‌خواهم فکر مجلس بازترشود برایقسمتهائی که پیش می‌آید اینجا درنقشه که دولت داده است که یک خط مشخص معینی راگرفته است که فقط آن یک نقشه ایست ولی درپیشنهاد دولت هیچ معین نیست که چند فرسخ است؟ خرجش چه می‌شود ؟پولش راازکجا می‌آورند؟ بنده دراین قسمت هاتوضیح می‌خواهم. دراین کتابچه که درخود وزارت فوائد عامه تدوین شده حداقل خرج رافرسخی سیصد هزارتومان برآورد کرده است وبااین برآورد کرده است وبایان برآوردیکه دراین مملکت شده است ما باید بدانیم این چند فرسخ راه است؟ اگر دراینجا اشتباه کرده‌اند درتوضیح رفع اشتباه می‌شود واگر صحیحا نوشته‌اند معین بفرمایند این نقشه که کشیده‌اند چند فرسخ است ومعین کنند مبلغ آن چیست واین پول را ازکجا خواهند داد؟ دراینجا درنقشه معین کرده ان دازبندر جز به استراباد وشاهرود وسمنان ودامغان وتهران وانوقت ازتهران دو خط بهمدان برده‌اند یکی ازراه قزوین ویکی مستقیما وازهمدان آورده‌اند به بروجرد وبحرین ودزفول وشوشتر واهواز ومحمره بند ه متأسفانه نمیدانم این چند فرسخ است ولی البته وقتیکه رأی می‌دهم باید بدانم که دولت پول آن وبرای خرج آن چه درنظر گرفت هاست. اینجا درماده دوم این لایحه که دولت پیشنهاد کرد ه است قدری پیچیدگی بنظر بنده می‌آید بنظر بنده اینطور می‌آید که سیاستی بکاررفته است این راالبته وقتی توضیح بفرمایند بنده اشکالی ندارم. اینجا می‌گوید بدولت اختیار داده می‌شود که وسائلی که دراین مملکت نیست ازخارجه تهیه بکند. بنده می‌خواهم بدانم ان تهیه چیست ؟درواقع تهیه قسمت پولش است تهیه اسبابش است؟ آن اسبابی که درنظرگرفته‌اند چه قدرش را ازخارجه درنظر گرفته‌اند وچقدرش را ازداخله؟ قضیه این است که شاید اشکالاتی یکقسمت ازآقایان داشته باشند ومنتظر باشند که ازطرف دولت توضیح داده شود تا کسانی که موافقت دارند درواقع آنقدر هم در بی اطلاعی نمایند وعلی العمیاء رأی نداده باشند. بنده اینجا وقتی که مطالعه می‌کنم نظر باطلاعی که دارم که چقدر پول ازمالیات قند وچائی که مجلس تصویب کرده است دربانک هست ودراین لایحه اشاره می‌شود که چهارمیلیون ونیم اختصاص پیدا می‌کند برای کارخانه ذوب آهن ذوب کنی اگرچه مدت قرارداده‌اند که سالی چقدر مصرف شود ولی بالاخره این مصرف هم ازعوائد خارج می‌شود ولی باید رویهمرفته درنظربگیریم که دولت این خرج رابرای چند سال درنظرگرفته است؟ ودر این چند سال عوائد گذشته وآینده ما چه مبلغ خواهد شد برای این کارخانه که چهارمیلیون ونیم درنظر گرفته‌اند وقتی این مبلغ چهارمیلیون ونیم موضوع کنند ببینیم واقعا موفق می‌شوند بانجام این نقشه یانه؟ این بود توضیحی که بنده دراین قسمت لازم می‌دانستم حالا اگر آقایان دیگر هم محتاج بتوضیح باشند مستحضر می‌شوند والا خود بنده مستحضر باشم که جای شبهه وتردیدی برای ماباقی نباشد.

وزیرفوائد عامه – این سؤالاتی که آقای ارباب جمشید فرمودند...

(خنده نمایندگان)

وزیرفوائد عامه- به بخشید ارباب کیخسرو برای این سؤالات جواب تحقیقی خیلی مشکل است. جواب تحقیقی وقتی می‌شود داد که راه را ساخته باشند وصورت حسابش راهم بگذارند پهلوی شما تا معلوم شود ولی اجمالا عرض می‌کنم البته وقتیکه یک همچو کاری انسان می‌کند باید پیش بینی کرده باشد اطرافش راهم دیده باشد. این راهی که مامیخواهیم بسازیم یعنی دولت ایران می‌خواهد بسازد باختلاف خطوط فرعیه یکقدری فرقی می‌کند ولی این چیزیکه بنده اینجا میگیوم ازهمه بیشترش است که اگرمجبور شدیم آن طریق رابگیریم ازدزفول عبور می‌کند به طرف خرم آباد. دوراه یک راهش ازخرم آباد می اید ویک راه دیگرش راهم درنظر گرفته‌ایم وبرآورد شده که ازکنار رو خانه آب دز می‌آید. اگر راه خرم آباد رااختیار کردیم یک قدری گران تر تمام می‌شود ولی اگر راه آبدز را اختیار کردیم یک قدری ارزانتر می‌شود وحالا کدام یکی رااختیار کنیم بنده عقیده‌ام اینست که آبدز رااختیار کنیم بهتر است. بعد هم بین همدان وتهران یک نظری هست وآ ن نظر درکوه آوه است همچو درنظر گرفته شد ه است که ازهمدان ما بیائیم بقزوین ولی این کوه آوه یک باری شده است بردل ما که یحتمل سعی کنیم که دوره کوه آوه بگردیم. این قسمتها البته یک تفاوتی درکار میاورد لیکن آنچه مسلم گرفته‌ایم آنهم نه بطوریکه دست پائین راگرفته باشیم خیر دست بالا راگرفته‌ایم هزار وششصد وهفتاد کیلومتر می‌شود که تقریبا صدو شصت فرسخ است وهفتا د ودو میلیون هم خرج خواهد داشت حالا این هفتاد ودو میلیون را خواهند فرمود ازکجا می‌آوریم. راست است ازکجا می‌آوریم ما سالی شش میلیون تخمین می‌کنیم که عایدات قند وشکر باشد. تقریبا ده میلیون هم امروز موجود داریم درست بنده نمیدانم شاید هم نه میلیون

بعضی ازنمایندگان- چهارده میلیون

وزیرفوائد عامه- تقریبا ده میلیون ما موجودداریم چهارتا ونصفش رادرعرض چهارسال پنجسال می‌گذاریم برای آهن آب کنی پس عجالتا یکساله حساب می‌کنیم حالا همه اش راپای این ده میلیون حساب نمی‌کنیم. اینجا ما شش میلیون پنج میلیون ونیم پول داریم در ده سال که ما این راه آهن رابسازیم ده تا شش مسلیون می‌شود ماد اشتیم آنجا هفتاد ودو میلیون. اولا این هفتاد ودو میلیون برحسب تخمین یکقدری زیاد حساب شد ه زیاد هم حساب نشد ه باشد یحتمل بعضی صرفه جوئیهای دیگر ممکن است داشته باشیم وبالاخره ممکن هم هست درظرف یازده سال بسازیم آیه نازل نشده است درده سال بسازیم – اما این وسائلی که فرمودند ازخارج وداخل چه میاوریم. این کوره آهنی که ما می‌سازیم بعد ازسال سوم وچهارمش تاسا ل پنجم یک مصالحی بما خواهد داد که بکارراه آهن بخورد ویکمقدرای هم مصالح دیگر ازچوب وگچ ومصالح پل سازی وچیزهای دیگر هم هست که درداخله ما پیدا نمی‌شود وباید ازخارج آورد. واینکه نوشته شده است که بعضی چیزها راازخارج می‌آورند وبعضی چیزها رادرداخله تهیه می‌نماید فقط راجع بمصالح کاراست واین مصالح راهم امروز نمی‌شود تخمین کرد که واقعا چه چیزهایش راازخارح می‌آوریم مثلا کارخانه سیمن سازی هم ما خیال داریم بسازیم. حالا این سیمن به اول کارراه آهن م ابرسد یانرسد اینها چیزهائی است که امروز نمی‌شود تخمین کرد واما آمدیم دراینکه حالا آقایان خواهند گفت چرادرده سال؟ چرا، این راما طول می‌دهیم؟ البته ما می‌توانیم این راه آهن رادرظرف پنج شش سال بسازیم وهرقدر ما این رازودتر بسازیم منافع غیرمستقیمش برای ما بیشتر است خیلی هم بیشتر است واین منافع عیرمستقیم رابعد ما می‌سنجیم اگر صلاح شد ممکن است ما باکارخانه هائی ک هبما مصالخی که درمملکت خودمان نیست بسازیم بدهند مثل

ریل وچیزهای دیگر یک قراری بگذاریم که آنها پول خودرا نقد ونسیه بگیرند دراینصورت بعد ما می‌توانیم تسریع کنیم وعوض ده سال درپنجسال بسازیم واینکه می‌گویم می‌توانیم شبهه ندارد همه کارخانه‌ها تشنه‌اند برای اینکه معاملاتی بکنند بطورنقد ونسیه بلکه زودتر خودشان راخلاص بکنند چیزیکه هم وعده داده‌اند بما بدهند سخن دراین است ک هما بخواهیم بکنیم یا بتوانیم وامیدواریم که ما هم خواهیم خواست. حالا من نمیدانم درسؤالات جنابعالی چیزی بدون جواب مانده است یاخیر؟

بعضی ازنمایندگان- مذاکرات کافی است

شیروانی- کافی نیست. بنده مخالفم

رئیس- باکفایت مذاکرات مخالفید؟ بفرمائید

شیروانی- بله عرض کنم باظهاراتیکه که وزیر محترم فرمودند ردواقع یک رأی ده ساله می‌خواهند ازما بگیرند دراین رأی ده ساله بعد ازاینکه آقایان رأی بفوریت دادند خوبست اجازه بدهند بقدرکفایت مذاکرات بشود وشاید یک توضیحات دیگری را که آقای ارباب نپرسیدند بنده بخواهم بپرسم وبالاخره باین عجله من نمیدانم مقصود چیست یک قانون راه آهن رانباید بفاصله یکساعت اینجا آورد وکسی هم حق نداشته باشد حرف بزند ورأی بدهند وبروند

رئیس-رأی می‌گیریم. آقایانیکه مذاکرات راکافی میدانند قیام فرمایند (اغلب قیام نمودند)

رئیس- اکثریت است، رأی گرفته می‌شود برای شور درمواد

آقایانی که تصویب می‌کنند قیام فرمایند (اکثربرخاستند)

رئیس- تصویب شد. ماده اول (بشرح سابق خوانده شد)

رئیس- آقای مهدوی

آقا رضا مهدوی- موافقم

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- مخالفم: چون مطابق سابقه یک قسمتی ممکن است درماده اول درکلیات حرف زد مخصوصا با آن جمله که آقای وزیرمحترم فوائد عامه

فرمودند تغییری دروضعیت پیدا نمی‌کند ولی بنده برای درج دراین اوراق (اشاره بطرف تند نویسان) تاریخ باید عرایض خودم راعرض کنم وبوظیفه نمایندگی خودم هم عمل کنم والبته رأی اکثریت مجلس هم مقدس است وکیگذرد. یک تمجید هائی درخوبی راه آهن ودولت وتصدیق عملیاتی که شده است فرمودند (بنده هم با دولت فعلی موافقم) والبته همینطور که قبلا عرض کردم موافقم یک لایحه خوب حیاتی راآورده‌اند بگذرانند فقط یک مسائل نظری است که اشخاص حق دارند (و فلسفه حکومت شوروی هم همین است) که درمسائل نظری عقاید خودشان رابگویند – اگر چه در یکی از جراید بقلم یکی ازرؤسای وزار ت فوائد عامه یکقدری خواسته بودند این حق راازوکلا سلب کنندویک قدری هم مارامسخره کرده بود معهذا مانعی نخواهدبود که ما عرایض خودمان راعرض کنیم زیرا سانسور هم اجازه نیمدهد که ما عقاید خودمان رادرجرائد بنویسیم.

آقا سیدیعقوب- چون موافق دولت هستی عیب ندارد

شیروانی- اولا همه آقایان درنظردارند که ما یکنفر متخصص (بیشتر هم ازنقاط نظر سیاسی) امریکائی انتخاب کردیم وبموجب یکماده قانون همانطور که عرض کردم یک سال پیش مجلس شورای ملی رأی داده است که این متخصص بیاید نقشه راترسیم بکند وبعد از ذوی عقیده آن متخصص ما‌ها رأی بدهیم. وقتیکه نظر

متخصص دخیل می‌شود ولواینکه آقای وزیرفوائد عامه شخصا مدعی باشند که متخصصند ولی بنده اینطورتصورمیکنم که هیچکدام ازماهامتخصص نیستیم پس عقاید ونظریاتی راکه اظهار می‌کنیم مساوی خواهد بود یعنی نه آقایوزیرعامه ورفقایشان درفن راه آهن تخصص دارند ونه ما والبته حرفهائی هم که دراینجا زده می‌شود ازروی اطلاعات وازروی چیزهائی است که درکتابها نوشته شده وبالاخره ازروی یک مطالعاتی است ازروی فن نیست ولایحه هم ازروی فن تهیه نشده. بجهت اینکه امضای متخصص که بموجب اینماده قانونی که بنده الان می‌خوانم وباید پای اینورقه باشد امضایاو راپای این لایحه نمی‌بینم. درماده اول لایحه‌ای که دربیستم بهمن ماه گذراندیم اینطور تصریح دارد. مجلس شورای ملی ساختن خطوط آهن اصلی ومهمه مملکت رابدولت اجازه می‌دهد. اینجا اجازه را گرفته‌اند (اجازه اینکه برویم کدام راه بهتر است) این اجازه رادارند ومحتاج باینکه یک لایحه جدیدی بیاورند بمجلس ویک اجازه جدیدی بگیرند نیست. بروند به ببینند اگرحقیقتا راه محمره انسب است آنراانتخاب کنند بیاورند وما رأی بدهیم وبعد هم برای اینکه ماراه انسب راازروی تخصص بفهمیم کدام است مجلس شورایملی یکجمله دیگریرا هم رأی داد که اضافه شود وآن این است (دولت مکلف است پس از جلب متخصصین لازم ومطالعات کافی درفوائد اقتصادی وسیاسی و نظامی یک یاچند خط عمده که ساختن آنها رامقدم برخطوط دیگرمیداند نتیجه را بمجلس شورای ملی عرضه وتصویب مجلس را درانتخاب آنخط تحصیل می‌نماید دراینجا مخصوصا تصریح شده که مطالعات اقتصادی وسیاسی ونظامی درآن خطی که می‌خواهند بکشند بشود بعد بیایند وازمجلس اجازه امتداد آنخط رابگیرند. اگر چه اساسا نظر باهمیت موضوع راه آهن آقایان نمایندگان میداند که قانونی اساسی هم مخصوصا این حق را به مجلس شورای ملی داده است وما حق داریم که اگر یک نقشه راهم دولت وقت باهر دولتی تشخیص بدهد که باید بفلان نقطه برود ما ازنقطه نظر مصالح وسیاست مملکت حق داریم اجازه ندهیم معهذا لااقل ازاصول قانون اساسی تنزل می‌کنیم ومی آئیم بآن ماده فنی ولااقل خوب بود وزراء عظام این ماده فنی رادرنظر می‌گرفتند وبرطبق آن لایحه بمجلس می‌آوردند. همانطورکه عرض کردم وقتیکه نظر متخصص فنی راکا کنار گذاشتیم ونظریات وتجربه خودمان رامورد مذاکره قراردادیم آنوقت درنظریات فنی که بنده حالا عرض می‌کنم اگر بین آقایان موافقین ووزراءوجدانا وانصافا کسی پیدا شد که این عرایض بنده راتکذیب یایکی ازآنها رارد کند بنده ازعرایض خودم عدول می‌کنم. این راهم قبلا خدمت آقایان عرض کنم که ما باید درانشاء خط آهن چند نکته اصلی رادقت کنیم که اینها ربطی بمسائل فنی ومهندسی ندارد یکی کم خرجی راه آهن یعنی برای اینکه راه آهن ما خرجش کم بشود باید وضعیت جغرافیائی وموقع طبیعی هرنقطه رادرنظر بگیریم ورأی بدهیم، یکی موقعیت سیاسی مخصوصا سیاست خارجی آن نقطه راکه خط آهن امتداد پیدا می‌کند وهمینطور موقعیت نظامی ویکی کثرت وقلت جمعیت. زیرا بالاخره راه آهن برای افراد بشرکشیده می‌شود، مردم یک مملکتی وحتی مردم خارج یک ملکتی بایدازراه آهن استفاده کنند یک استعداد اراضی، یکی اوضاع اقتصادی وهرمحلی یکی وضعیت تجارتی هرمحلی یکی طبیعت واستعداد اخلاقی واجتماعی هردسته وطایفه که درکنار راه آهن سکنی می‌گیرند. یکی عوامل مولد ثروت یعنی ببینیم درچه نقطه ازممکلت ودرچه قسمتهائی عوامل مولده ثروت زیادتر است یکی کیفیت ووضعیت بلاد وقصبات ودهاتی که ممکن است درکنار خط آهن واقع شوند یکی هم اتصال دودریای آزاد مخصوصا برای مملکت ماودرآخر

ملاحظه اقصر طرق بنده برای اینکه اختلاف نظرمان خیلی وسیع نشود ومباحثات طولانی نگرددعرض می‌کنم در راهی که ازبندر جز شروع می‌شود فقط جزئی اختلافی دارم چرا ماباید از مازندران بزنیم وبااینکه مازندران یک خطه زرخیزی است برویم از آن طرف شروع کنیم بااینکه مخارجش هم چندان تفاوت نداردمعذالک دور برویم در صورتیکه مابااشخاصی که مذاکره کردیم عقیده شان این بود که فقط یک میلیون مخارجش زیادتر می‌شود ومتخصص خودمان هم همینطور تصدیق می‌کند. این یک قسمت نظر بنده بود ولی چون این مسئله اینقدرها اهمیت ندارد وچون از آن حدود که راه آهن شروع شود تقریبا می‌توان گفت که یک قسمت از مازندران هم قهرا استفاده خواهد کرد استراباد هم همینطور بنده عرض نمی‌کنم ولی ازبندر جز که می‌آید بتهران ومیرود بقزوین وازقزوین بهمدان یاازتهران بهمدان (البته باید دید کدام یک از ایندو خط نزدیکتر وخرجش کمتر است) تا اینجا رابنده کاملا موافقم وقبل ازاینکه این لایحه رابیاورند به بروجرد ولرستان. اگرتا خمین هم ببرند بازبنده موافقم اختلاف نظر ما ازاینجا شروع می‌شود وباید دانست که کدام یک از ایندو خطاصلح وانسب است. بنظربنده اصلح آن است که خطوط جنوب را مادرنظر بیاوریم یک وضعیت جغرافیائی آنجا است ما می‌توانیم مشاهدات خودمان واشخاصی که درانحدود رفته‌اند واطلاع دارند که یکی هم خود بنده هستم مدرک قراردهیم وهمانطوری ک هعرض کردم وضعیت طبیعی یکجائی را متخصص باید برود وتشخیص بدهد که مثلا تونل ذرعی چقدر برای ما تمام می‌شود. همه ماها مشاهده کرده‌ایم ازخمین تا همدان وضعیت همینطور است وبطوریکه درروی این نقشه ملا حظه میفرمائید تا نزدیک دزفول همه جا راه اهن باکوهها وجبال شامخه مصادف می‌شود وباید جنگ کند وبرود جلو درهرحال یکی از دوطریق رابیشتر نمی‌توانند اتخاذ کنند یااینکه مجبورند راه آهن را اینقدر پیچ وخم بدهند تا از ته دره‌های عمیق بتوانند راه آهن راعبور دهند وبدزفول برسانند یکی ازایندو طریق رامجبورند اختیارکنند. اگر قسمت اولی را اتخاذ کنند تقریبا بقدر نصف تفاوت راه خیمن تایکی ازبنادر جنوب راهمان پیچ وخمها مخارج خواهد داشت واگربخواهیم تونل بزنیم دراینصورت گمان می‌کنم خود آقایان تصدیق خواهند فرمود که مخارجش خیلی زیادتر خواهد بود ازآن چهل فرسخی که می‌گویند بین خط جنوب واین خط محمره تفاوت هست. اگر اقای وزیرفوائد عامه این عرایض بند ه راتکذیب بفرمایند بنده بایشان حق نمی‌دهم ولی اگر همانطوریکه عرض کردم اگر این مسئله درکمیسیون مطرح شود ومتخصص فنی درآنجا بیاید واین عرض بنده را تکذیب کند بنده سمعا وطاعتا گوش می‌دهم وقبول می‌کنم زیرا آن کتخصص رفته وازلحاظ تخصصی که دارد مسائل راتحت دقت ومطالعه گرفته است. یکی هم ازنظر سیاسی است البته آقایان ازیک حیثیت یکطرف قضیه رانگاه می‌کند ومی گویند این خط خوزستان ولرستان چون اینها قطعاتی است که ماتازه درآنجا‌ها یک تصرفاتی کرده‌ایم مقتضی است که خط آهن راازاین نقاط عبور دهیم واین نقاط رابمرکز اتصال بدهیم. این نظر تنها فلسفه ایست که آقایان درنظر می‌گیرند درصورتیکه وقتی به نقشه ملاحظه کنیم می‌بینیم بااین ترتیب نه عشر مملکت راازراه آهن محروم کرده‌اند یعنی درظرف این ده سال که پیش بینی شده ما خیلی ک مبتدی باشیم تازه این خطوط رامی‌توانیم راه آهن بکشیم وآن قسمتهای دیگر مال بعد است وبنده تصور می‌کنم بعد ازچند سال آن قطعات مملکت حالت این قطعات مملکت راپیدا خواهد رکد یعنی کرمان ویزد واصفهان واین حدود

وضعیت بلوچستان راپیدا خواهد کردبرای اینکه درهرکجا که راه آهن ایجاد می‌شود آنجا آباد خواهد شد کار وعمل وکارخانه آبادی وهمه چیز آنجا خواهد رفت. بنده برای اینکه حضرتوالا را (اشراه بآقای وزیرمالیه) برای جواب دادن زحمت ندهم عرض می‌کنم آقایان مستحضرند این نقشه که جلوی ما گذارده‌اند خطی که از خمین عبور می‌کند تا بقصبه خرم آباد می‌رسد که بنده نمیدانم چقدرجمعیت دارد ولی درهرحال تصدیق خواهند کرد که بیش ازقم یاکاشان جمعیت ندارد این خطوطیکه درسر راه آهن واقع می‌شوند تا برسد بدزفول دیگریک قطعه که ده تا خانه ازآن ساخته باشند وجود ندارد ودرتمام این قسمت یک مشت ایلات طاغی بودند که درنتیجه قشون آنها هم مضمحل وپراکنده شده‌اند که بالاخره یک قسمت ازآنها درداخله مملکت ودهات خوزستان یاجاهایدیگر سکنی گرفته‌اند ویک قسمت دیگرشان هم به بین النهرین یاجاهای دیگر رفته‌اند بطوریکه ازخمین ت اذزفول ما اگر درموقع ایجاد راه آهن احتیاج بعمله پیدا کنیم شاید بقدر کفایت ما کارگر وعمله وجمعیت درآنجاها نتوانیم پیدا کنیم ومجبوریم ازجاهای دیگرعمله ببریم ت ابتوانیم راه آهن راایجاد کنیم – وقتیکه این راه آهن راتوی کوه‌ها پیج بدهند وازآنراه عبور بدهند بالاخره چه نتیجه خواهیم گرفت درصورتیکه ازخمین تا بوشهر بطوریکه بنده واکثر ازآقایان نمایندگان محترم اطلاع دارند تمام راه باستثناء ازایزد خواست تا آباده که یک جلگه کم جمعیتی است درصورتیکه طرفینش هم بوانات که جزو فارس است واقع است باقی راه تماما بغیر ازاین قسمت راه آهن تمامش درآغوش جلگه‌های حاصلخیز وازوسط باغ وخانه وشهر عبور خواهد کردتا برسد به بندربوشهر وهیچ موانع طبیعی درمقابلش نیست فقط بین اصفهان وخمین شاید یک تونل چند ذرعی لازم داشته باشد (اگر ازراه فیروزاباد برود بشیراز) وچهارپنج فرسخ بیشتردور نخواهد شد اما استعداد اراضی. استعداد اراضی هرمحلی رامی‌توان ازمولدات آنمحل تشخیص داد. وهمچنین ازتجارت آن نقطه می‌توان فهیمد وازکسب وتعداد جمعیت که اطراف آن اراضی جمع شده‌اند می‌توان تشخیص داد – درشهراصفهان بلوکی وجوددارد که صد وپنجاه هزار جمعیت داردبلی لنجان بلوکی است دراصفهان که صد وپنجاه هزار جمعیت دارد چهارمحال وفریدن که ازتوابع اصفهان اسن بلوکی است که صد هزار جمعیت دارد. اینها برای چه در این حدود جمع شده‌اند ؟برای استعداد اراضی وثروتیکه این خاک تولید می‌کند برای این جمع شده‌اند. تریاک که بهترین صادرات ما است (وامروزه می‌خواهند بایک وسائلی آنر اهم ازدست ما بگیرند) درکجا تهیه می‌شود پنبه وکتیرا ومغز بادام وخشکه باروتمام مال التجاره هائیکه ازشما بجنوب می‌رود درکجا بیشتر تولید می‌شود تمام اینها درفارس واصفهان واطراف ایندو سه نقطه مهم کرمان ویزد تهیه می‌شود. ما می‌خواهیم یک همچو قطعه زرخیز مملکت رابرای اینکه آقای وزیرفوائد عامه شنیده‌اند اراضی بین همدان ودزفول استعداد داردوبعد که مردم می‌آیند درآنجا وده بسازند وانجاها راآباد کنند وممکن است ازیک جائی قنواتی بیرون بیاورند آنوقت تازه بااستعداد طبیعی اینحدود مساوی خواهد بود بااستعداد طبیعی آن نقاطی که بند ه عرض کردم (یعنی ازخمین تابوشهر) ازاصفهان واطراف آنجا محلات کاشان ونطنز وبالاخره اباده چهارمحال فریدن تایزد وسمیرم علیا وشیراز وفیروزآباد – اگربنا شود راه آهن رادراین خطوط بسازند اقلا سه میلیون جمعیت دراطراف این راه آهن زندگانی خواهند کرد – تما م اینها راآقایان می‌گذارند ومیروند سریک قسمتی ومی گویند ازاشخاص غیرمتخصص شنیده‌ایم که این راه چهل فرسخ دورتر می‌شود درصورتیکه هنوز متخصص نرفته است تشخیص بدهد فرضا هم این

راه چهل فرسخ دورتر باشد تازه چهل فرسخ دوری بهتراست یاتونل شش هزارذرعی بودن؟ - واینها هیچکدام معلوم نشده ولی یک چیزهائی است که ما باچشم خودمان می‌بینیم وصرفنظر می‌کنیم – آقایان همه میدانند که الان یکی ازکارخانجاتی که شاید ربع یک مملکتی رادرآتیه نزدیک بتواند پارچه بدهد دراصفهان دائرشده ویکی دیگر ازتجارمتمول وسرمایه داراصفهان مشغول آوردن کارخانجات دیگرهستند وتاریخ زندگانی افراد این مملکت برآقایان ثابت ومدلل می‌کند که اهالی جنوب مخصوصا اهالی یزد وفارس واصفهان یک مردمان زرنگ وکارکنی هستند واگروسایل برایشان فراهم شود خیلی بیشترازافرادیکه درپشت کوههای بین دزفول وهمدان زندگانی می‌کنند می‌توانند کارکنند وحال آنکهدراین پشت کوهها مردمی وجود ندارد غرض این است مردم جنوب خلقتشان برای کار آفریده شده چنانچه الان بافقدان وسائل پیش ازهمه کار می‌کنند تمام اینها مسائلی است که بایددرنظرگرفت. الان که می‌خواهید راه آهن بکشید باید فکر اینرا بکنید که روزی چقدر عمله باید کار کند واین عمله‌ها راازکجا باید بیاورید وبعد ازاحداث راه آهن افرادیکه بایدآذوقه ابنراه آهن رابرسانند درکجا خواهند بود؟ - تما م اینها مراتبی است که بایددرنظر گرفت اینمسائل مسئله مهندسی نیست اینها یک چیز واضحی است مثل اینکه دودوتا چهارتا می‌شود اینکه شیراز واصفهان بیشتر ازپشت کوه جمعیت دارد یک حقیقت مسلمی است وبنده نمیدانم دیگر آقایان چه چیز رایادداشت می‌فرمایند که جواب بنده را بدهند (خنده نمایندگان) اینجا گفته می‌شود اتصال دو دریا البته این یک موضوعی است که متفق علیه است واصلا بحث ندارد ولی دردرجه اول ماباید درنظر بگیریم که واقعا بیک دریای آزاد ما راه پیدا کنیم ودریا آزاد بعقید ه بنده بریا راه آهن ما دریای سیاه است به بحر عمان وقتی شما راه اهن را از (طرابوزان) شروع گردید و (بگواتر) اتصال دادید آنوقت شما دو دریای آزاد رابهم اتصال داده‌اید یعنی اروپا رابشرق اتصال می‌دهید والا باکشیدن این خط آهن یعنی ازبندرجز به محمره مخصوصا توی آن بغداز که شما می‌خواهید ببرید بعقیده بنده بهیچوجه بدریای آزاد دست نخواهید داشت اتصال دودریای آزاد همان راهی بود که بنده عرض کردم والا ا ین راهی که شما درنظر دارید انهم بااین خطی که بنده نمیدانم ازکدام نقاط خواهم رفت بمحمره. مابدریای آزاد نخواهیم رفت. از طرابوزان تا تهران تا گواتر دیگر واقع طبیعی برنمی خورد وتمام جلگه صاف است وبنده نمیدانم تفاوت دوری اینرا وقتی مقایسه کنیم باآن تونلهای عظیمی که درراه محمره بایدبکار بریم آنوقت چقدرتفاوت خرج خواهد داشت ما اگر اینراه طرابوزان رابجای راه محمره خط آهن بکشیم وفرضا یک چهارم بیشتز ازاین خط خرج کنیم وبجای هفتادو دو میلیون که آقای وزیرفوائد عامه فرمودند مثلا صدو دومیلیون خرج کنیم آیا بادرنظر گرفتن جهات سیاسی واقتصادی وتجارتی وآبادی مملکت کدام یک ترجیح دارد؟ ما تمام مصالح مملکت رامیخواهیم فدای این یک ثلث مخارج بکنیم واین اشتباه است واگرخود آقایان بروند وتحقیق کنند وازاشخاصیکه اطلاعشان بیش ازبنده است بپرسند. تصدیق خواهند فرمود که اگر یک ثلث خرج راه آهن زیاد تربشود ودرنتیجه دریا سیاه به خلیج فارس وبحرعمان وصل شود بهترا ست تا اینکه دراین خط ما راه آهن بکشیم وبنده تصورمیکنم آنوقت ما خواهیم توانست بهمان ترتیبی که خود حضرت والا فرمودند این کسر خرج راجبران کنیم برای اینکه راه آهن ما مرکز ترانزیت دنیا خواهد بود آقای وزیر فوائد عامه الان فرمودند که ما اقصر راه

رانمیدانیم کدام است ونمیدانیم چند فرسخ است وفرمودند خرجش راهم بطور حتم نمیدانم چقدر است.

وزیرفوائد عامه- من همچو چیزی نگفتم من گفتم هزار وششصد وهفتاد کیلومتر فرسخش که هیچ خرجش راهم هفتاد ودومیلیون است

شیروانی- بسیار خوب آقای وزیردعوا می‌کنند که مسافت آن راه هزار وششصد وشصت وچند کیلومتر است ولی بند ه این را نمی‌توانم تصدیق کنم برای اینکه هنوز یک نفر متخصص نقشه کشی نرفته که مهندسی کند وتشخیص بدهد – کدام مهدس رفته وراه را مقایسه کرده ودیده وتشخیص مسئله راداده تابنده بتوانم قبول کنم که هزارو ششصد وشصت کیلومتراست کی رفته وراه را ذرع کرده؟ چه روزی رفته؟ راه آهن غیر ازاین نقشه ایست که اینجا کشیده‌اند – این عرایض خود بنده بود. اما فرمایشات آقای وزیر که بنده یادداشت کرده بودم – آقای وزیرمعارف فرمودند مقصودمان ازاین نقشه تعیین محلی است که راه آهن رااز آنجا شروع می‌کنیم وجائی است که راه آهن رابآنجا ختم می‌کنیم – فعلا مادرسایر مسائلش واردنمیشویم بعد فرمودند اول باید محل شروع وختم را تعیین کرد وبعد سایر مسائلش رادرنظر گرفت – فرمودند ازبندر جز شروع می‌شود ومیرود. بمحمره واینمسئله اختلاف نظر ندارد – بند ه عرض می‌کنم اختلاف نظر درهمین جا است قبلا بایددید تمام این نکاتی راکه بنده اینجا عرض کردم دراین لایحه منظورشده است یا نه؟ آنوقت شروع ومختم راه آهن رادرنظر گرفت اگربفرمایش آقای مدرس بیائیم ومنافعش رایک طرف بگذاریم ومضارش راه میک طرف بگذاریم اگرمضارش ومنافعش چربید آنوقت باید هم محل شروعش راتغییر بدهیم وهم مختمش رادنیا که بهم نمی‌خورد ما باید بفهمیم که دراین وسط بکجا برمیخوریم وبعد محل شروع ومختمش رامعین کنیم فرمودند ما می‌خواهیم امروز این لایحه راا زتصوبب مجلس بگذرانیم وبعد مهندس برود ملاحظات خودش را درکیفیت این راه بکند – بنده عرض می‌کنم اختلاف نظرما اساسا درهمین مسئله است ماکه نمیگوئیم راه آهن کشیده نشود یاشمال بجنوب وصل نشود ما که نمی گوئیم مهندس نرود وعقیده خودش رااظهار نکند یاحتما بمحمره نبرند. ما میگوئیم خوب است اجازه بدهید که اول مهندس برود ببینید وبعدبیاید نظر یات خودش را بگوید تا ما رأی بدهیم برای اینکه بالاخره ما باید یکمسئله اساسی رادرنظر بگیریم که بنده نمیدانم دراین لایحه آنمسائل درنظر گرفته شده یانه؟ می‌فرمایند مطالعه کرده‌اند بنده که اطلاع ندارم ونمیدانم چه مطالعاتی کرده‌اند؟ ما مخصوصا متخصص آمریکائی برای اینکار معین واستخدام کرده‌ایم برای اینکه نظریات ترسنسکی که من نمیدانم تابع چه دولتی است اینقدرها درکارراه آهن نباید مداخله داشته باشدوبنده نمیدانم ازچه نقطه نظراست که نظریه متخصص امریکائی راجلب نکرده‌اند ما مخصوصا مهندس آمریکائی رااز نقطه نظر سیاست دعوت کردیم والا درتمام نقاط دنیا متخصصین راه آهن بود. ما نیمخواستیم نظر ونقشه ترسنسکی مأخذ مذاکرات ما درراه اهن باشد – آقای وزیر فوائد عامه فرمودند که این راه محمره به بندر جز هفتاد ودومیلیون تقریبا خرج دارد ولی نفرمودند که این خرج راکی تعیین کرده بااین باید یک متخصص نباید که او تعیین خرج کند اگرواقعا ایشان اطمینان کامل دارند که ما احتیاج به متخصص نداریم ونباید گوش بحرف متخصص بدهیم. پس برای چه اینهمه پول ماباید برای متخصص تصویب کنیم وهر روز اینجا یک رأی بدهیم برای جلب متخصص بنده حاضرم قلم دست بگیرم وثابت کنم که این متخصص امریکائی بادوازده نفررفقایش سالی صد هزار تومان برای ما تمام خواهد شد- معذالک دو ماه است که این متخصص امریکائی آمده واین مدت رادرخانه اش نشسته واز دروازه تهران هم بیرون نرفته که نقشه خط راه آهن رابرای مابکشد. پس ما متخصص برای چه می‌خواهیم یک راهی

که خرجش معین شده که تقریبا هفتاد ودومیلیون تومان است ونقشه هم معین شد ه دیگرچه احتیاج بآوردن متخصص است؟ پس ما اینها رابرای چه می‌خواهیم؟ تمام مملکت ما الحمد الله پراست ازمتخصص! نقشه که معین شده مخارجش هم معین شده مخارجش هم معین شده است فقط ریل می‌خواهد وعمله دیگرمعطلی ندارد آقای وزیر اینقدر بنقشه شان اطمینان دارند که خرجش راهم قبلا معین کرده‌اند درصورتیکه آن کوههای عظیم را ندیده‌اند ولی بنده دید ه‌ام ونمی‌توانم فرمایشات ایشان راقبول کنم – باید اول معلو مشود که تونل چند مطری می‌خواهد وخرجش چقدراست آیامطری صد تومان پنجا ه تومان چقدرخرج دارد؟ - وبالاخره ما چقدر باید دراینراه تونل بزنیم پس ازاینکه یک متخص رفت وبادقت این راه را مطالعه وملاحظه کرد البته هرچه او گفت آنوقت بند ه قبول دارم ومتقاعد می‌شوم

عمادی- مطالعه شد ه است

شیروانی – لازم است عرض کنم که غالبا تجربه شده است درعمل که این قبیل لجاجت‌ها وعجله‌ها درگذشتن امر واین قبیل فرمایشات ازطرف رقیق رادیکال خود بنده بیشتر اسباب تأخیر کارمیشود بند ه بیرون خدمت حضرت اشرف آقای رئیس الوزراء عرض کردم که خوبست یک فوریت تقاضا شود تابتوانیم دراین لایحه حرفهایمان رابزنیم واین اظهاراتی که دراینجا می‌خواهیم عرض کنیم درکمیسیون اظهار کنیم ونظریات دولت رابفهمیم ودرنتیجه یک لایحه خوبی بمجلس بیاوریم تا دراینجا محتاج نباشد که صحبت زیاد بکنیم ولی بعد که این عرض ما قبول نشد که صحبت زیاد بکنیم ولی بعد که این عرض ماقبول نشد بنده ناچارم ازاظهار عقیده خودم دراینجا خودداری نکنم – بنده برای خوش آمد حضرتعالی بارأی دادن وندادن حضرتاعلی نمی‌توانم ازاظهار عقاید خودم صرفنظر کنم زیرا بند ه یک وظایفی دارم که بایدانجام بدهم و آقا هم یک وظایفی دارند که بیایند اینجا وجواب بنده رابدهند پس هرچه دراین باب باین ترتیب فرمایشات بفرمائید بیشتربرطول قضیه می‌افزاید عرض می‌کنم آقای وزیرفوائد عامه فرمودنداین نقشه نقشه تازه نیست وازقدیم الایام مرحوم صنیع الدوله درنظر داشتند بنده تصدیق می‌کنم درآن موقع وروزگاری که مرحوم صنیع الدوله این نقشه رادرنظر داشت این نقشه حیاتی برای مملکت ما بود ودرآن وقت بزرگترین خدمات بود واین نقشه ازبزرگترین افکاران اوقات بود واگر دران روز یک پارلمانی بود وبنده هم وکیل بودم درآن اوقات یعنی قبل ازجنک بی الملبی وآن دوره که بین النهرین مال یک دولت دیگری بود

ودرآن وقت که وضعیت روسیه آنطوری بود که میدانید وتزار باآن ترتیب آنجا نشسته بود ودرآنروزگار بنده کاملا بامرحوم صنیع الدوله موافق بودم واین نقشه رایکی ازخدمکات بزرگی می‌دانستم که آن مرحوم می‌خواستند باین مملکت بکنندولی امروز آقای وزید فوائد عامه قدری بی لطفی فرمودند که همان وضعیت آن روز را در نظر گرفته و نگاه می‌کنند بهمان ترتیب سابق و تمام اصول را روی همان ترتیب آن دوره قضاوت می‌کنند در صورتکه مرحوم صنیع الدوله مرد آنروز بود و بدرد آن روز می‌خورد و مرد امروز باید بدرامروز بخورد وفکرهای امروزه باافکار آنروزتغییر پبدا کرده هما نطوریکه دنیا درآنروز ت ابحال تغییرات کلی کرده

وزیرفوائد عامه – اگرآن روز این راه آهن کشیده شده بود چه می‌کردید

شیروانی- خوب اگر کشیده شده بود حالا ماراحت بودیم دیگر گیر این سیاست‌های پرپیچ وواپیچ نمی‌افتادیم شاید امثال مرحوم صنیع الدوله هم باز درآتیه خیلی پیدا شوند وجانشا نرا فدا کنند ولی

درهرصورت سیاستها همیشه فرق می‌کند وبمقتضای آن سیاستها فدیه‌ها هم فرق می‌کند عقای دوافکاراشخاص هم فرق می‌کند وبالاخره همه چیزفرق می‌کند اما درعین حال قولی که آقای وزیر معارف ببنده وهمه آقایان دادند چون جزو دولتی هستند که طرف اعتماد بند ه است بنده قبول می‌کنم وبقول ایشان اهمیت می‌دهم که می‌فرمایند این نقشه بهیچ وجه جنبه سیاسی مخصوصا جنبه سیاست خارجی ندار د بند ه قول ایشان را قبول می‌کنم واین عرایض خودم را عرض کردم وامیدوارم تاریخ قضاوت کند.

رئیس- آقای عمادی پیشنهاد ختم جلسه راکرده‌اند

حاج آقا رضا رفیع – بند ه مخالفم

رئیس – بفرمائید

حاج آقا رضا رفیع – عرض کنم چون این یک مسئله ایست که شروع شده و تمام آقایان هم باین مسئله اهمیت می‌دهند بنده استدعا دارم اگر چنانچه مقصود خوردن نهار است حالا جلسه را بطور تنفس ختم کنیم ولی برای چهار ساعت بعد از ظهر دوباره جلسه تشکیل شود که این مسئله مهم بلکه امروز تمام شود وبگذرد. چون این امر سابقه هم دارد که درمسائل مهم که یک اختلافات واوضاعی پیش می‌آید جلسه را تنفس می‌دادند وعصر تشکیل می‌شد. چون بنده بسهم خودم می‌خواهم اینکار هرچه زودتر بگذرد واین لایحه تصویب شود این است که این استدعا رادارم تا بلکه انشاءالله موفق شویم همین امروز این لایحه تصویب شود.

رئیس- آقای فیروزآبادی هم همینطور پیشنهاد کرده‌اند

(دراینموقع جمعی ازنمایندگان ازمجلس خارج می‌شدند)

رئیس- آقایان تشریف نبرید می‌خواهیم رأی بگیربم

وزیرجنگ- اجازه میفرمائید قبل ازاینکه جلسه تعطیل شودبنده یکعرض مختصری دارم وبطوراختصار یک مسئله رامیخواهم عرض کنم. بنده داخل مسائل دیگر نمی‌شوم برای اینکه آن مطالب بعد ازظهر بایدمذاکره شود ولی آقای شیروانی درضمن بیاناتشان یک تعریضی نسبت بقشون کردند. بنده همینقدر عرض می‌کنم نمیدانم عملیات قشون درنظرایشان چطوربوده است ولیکن درنظربنده بواسطه عملیات قشون است که امروزه این لایحه بمجلس آمده وعملیات قشون است که سبب امدن است این لایحه بمجلس شده

شیروانی- بند ه اینطور نگفتم توضیح دارم

رئیس- بفرمائید

شیروانی – بااینکه آقای وزیرجنگ محترم ازاخلاق بند ه مسبوق هستند که هیچوقت اخلاق چاپلوسی ندارم ولی مخصوصا وصراحتا بند هعرض کردم ودرنتیجه وجود قشون ایلات آنجا تمام مطیع شد ه وقسمت زیادی ازآنها خان هنشین شده وتخت قاپو شده‌اند ومقصود بنده هم ازاین عبارت تعریف بود نه تکذیب

بعضی ازنمایندگان – تنفس

رئیس – بایدرأی گرفته شود

یاسائی- والله من نهار نمی‌خورم تاشب اینجا هستم که اینکاربگذرد

رئیس- چو ن عد ه برای مذاکرات کافی نیست تنفس داد ه می‌شود

(دراین موقع یکساعت وسه ربع بعد ازظهر جلسه برای تنفس تعطیل وبفاصله سه ساعت مجددا تشکیل گردید)

رئیس- آقای مهدوی موافقید؟

مهدوی- بلی بلی

رئیس- بفرمائید

آقا رضا مهدوی- نماینده محترم آقای شیروانی فرمودند که این مسئله دو فوریت هم یک عنوان جدیدی درمجلس شده است که بمشروطیت صدمه می‌زند نمیدانم چرا این

عقیده رادرچیزهای قبل نداشتند. درمورد لایحه عدلیه که خود بند ه هم طرفدار آن بودم. مهم می‌دانستم راجع بفوریت یک دلائلی آقای وزیرعدلیه آوردند که خودآقای شیرو. انی بیشترتصدیق می‌کردند ومیگفتند صحیح است اگر برود درکمیسیون می‌رود درچاه ویل وامروز فردا می‌شود درصورتیکه تصدیق میفرمائید که مسئله راه آهن بموقع خودش مهمتر ازآن قسمت است زیرا که اگرآن لایحه رادرش دقت می‌فرمودند چندان مهمتر ازاین قسمت نبود واگر ان لایحه راچند روزتعطیل می‌کردند میفرمودند موجب تأخیر کارمیشود ومسلما این لایحه اهمیتش ازآن بیشتر است (اگر چه آنهم بنوبه خودش اهمیت داشت وفوریت آنهم لازم بود) امااینکه فرمودند (برا ی قضاوت تاریخ) می‌خواستم عرض کنم ازروزی که مقرر شده است روزنامه رسمی چاپ شود مطالب ومذاکرات کاملا درآنجا ثبت می‌شود وهرچه هم موافقین می‌گویند فقط نمی‌توانند ازروی خیال بگویند ویک مسئولیتی راقبول می‌کنند ومی گویند ...

شیروانی- صحیح است

مهدوی- حالا هم حا ل بنده وبرادر محترم آقای شیروانی حکایت آن دو نفرمنجم است یکی می‌گفت می‌بارد دیگری می‌گفت نمی‌بارد وخود آقای شیروانی هم تصدیق بفرمایند وقبول داشته باشند که برخلاف عقیده ایشان این کار خوب باشد وایشان هم راضی باشند که نظریات ایشان رادرآتیه تاریخ برخلاف قضاوت نماید زیرا برصلاح مملکت است نه اینکه حتما هرچه راکه می‌گویند همان بشود که ایشان می‌گویند.

اما مسئله راه آهن: راه آهن سابقه اش درایران خیلیزیاد است، ازخیلی پیش از اوایل سلطنت ناصرالدین شاه که شاید خود بنده که الان پنجاه وسه سال دارم چهل سال آنرا خوب یاددارم که همیشه گفتگوی راه آهن دربین بوده است. اززمان مرحوم سپهسالار. ولی بواسطه قضایای سیاسی واتفاقاتیکه بوسیله موانع جنوب وشمال برای ماپیدا می‌شد این قضیه همینطور ماند. یک قسمت آ ندرمجلس اول بود که حقیقتا مرحوم صنیع الدوله شهید برای لایحه راه آهن که گویا اسمش نجات ملت یانجات مملکت بود یانجات ایران بود (ودرست نظرم نیست) ودرسر آن لایحه کشت هشد (بعضی ازنمایندگان – صحیح است) وحالابنده تصور می‌کنم که اقدامات این پنجساله اخیر در ایجاد وحفظ انتظامات مملکت اسباب این شده است که ما یک وقتی برای اینکار پیدا کرد ه‌ایم وتصورمیکنم که فعلا نظر هم هماها درعجله این کاراست (بعضی از نمایندگان – صحیح است) که این وقت ما ازدست نرود بند هالبته آرزو مندم که درتمام مملکت ایران راه آهن کشیده شود وهمانطوریکه دراین نقشه نشان داده‌اند انشاأالله (همه مان آرزو داریم) درتمام مملکت راه اهن ایجاد شو دولی تصدیق بفرمائید که لفظ میلیون برای ماها درگفتنش آسان می‌آید وحقیقتا امروزوقتیکه آقای وزیرفوائد عامه فرمودند این خط فقط هفتاد ودومیلیون خرج دارد بنده درحقیقتا وقتی حسابش راکردم وحشتم گرفت زیرا اول خیال می‌کردم باسی چهل میلیون می‌شود این راه راساخت. راه آهنی که ما درایران لازم داریم ولااقل باید درقسمت‌های مهم مملکت کشید ه شود اگرامروز پول می‌داشتیم دست کم سیصد میلیون خرج دارد ولی متأسفانه چون فعلا نداریم نمی‌توانیم خرج کنیم. تمام دلائلی راکه آقای شیروانی فرمودند که ازکجا بکجا کشیده شود خیلی خیلی خوب بود ولی یک نقطه نظری که مخصوصا دراین راه آهن پیش بینی شد ه وبعقیده بنده بسیار فکرصحیحی بود ه است مسئله لرستان است، مسئله خوزستان است، مسئله ترکمن است، متأسفانه دراین چهل سالی که بنده درعمرم بنظرم می‌آید این سه جاراباینطور ندید ه‌ام وپیشتر رابحالت این دوسه ساله نگیرید فقط

دوسه سال است که مامیبینیم ومیشنویم که بااتومبیل می‌شود بخرم آباد رفت، بخوزستان رفت باترکمن چه شد وچه کردیم وبقدری گفتن این حرفها زیاد شده است که هی درخارج میخندند وحقیقت گوئی هم تملق نیست، ما باید اقرار کنیم که پنجسال پیشتر نه تنها خوزستان ولرستان وترکمن رانداشتیم بلکه یکقدری هم وضعیات مان طوردیگر بود مثلا من نظرم میاید درخراسان شهد الله طوری بود که ما تاچهار فرسخ راطمینان نداشتیم برویم ولی حالا دیرگبحمد الله اینطور نیست ومادراینجا ازنقطه نظر نظامی یاازنقطه نظر تصرف ونگاهداری آنچه را که دراین چهار پنج ساله تحصیل کرده‌ایم این راه را لازم است اختیار کنیم وبعقیده بنده اگر ماهمین منفعت راهم از راه آهن ببریم کافی است (نمایندگان – صحیح است) در مسئله تجارتی واقتصادی هم منافع این خط کمتر ازآن راهی که آقای شیروانی فرمودند نخواهد بو دزیرا مقصود ازدریای آزاد ازاین خط هم تأمین می‌شود ولی آن دریای آزاد ازاین خط هم تأمین می‌شود ولی آن دریای آزادی که ایشان فرمودند خیلی دور ودراز می‌شود وبرای ما دامروزایران بانداشتن پول خیلی گران تمام می‌شود (صحیح است) امیدوارم درسایه امنیت واقتصادیات مملکت عما قریب آن خط راهم داشته باشیم. ما دودریا دراین مملکت داریم وبین این دودریا خیلی جاها رامیبینیم واگراین دودریا رابوسیله خط آهن بهم وصل کنیم مطابق این نقشه ازمرکز می‌گذرد ازهمدان می‌گذرد ازبروجرد وخرم آباد لرستان می‌گذرد ومیرسد بمحمره، حالا حتما ازاین جاها نگذردازاین طرف وانطرفش می‌گذرد وبنده تصور نمی‌کنم که هیچ جای دنیا ملزم باشند راه آهن را اازهر شهر ودهی عبور دهند ده فرسخ پانزده فرسخ نزدیک آنجاها هم برود ورد بشود همان حکم رادارد. مثلا مشهد بعد ازکشیدن راه آهن دریک قسمت روسیه که نزدیک آنجا بود خیلی تجارتش باسابق فرق کرد درصورتیکه سی فرسخ هم فاصله داردتا مشهد بیشتر باید بیایند به بندر جز وازطریق دریا تجارت نمایند ولی همینکه راه آهن تا سی فرسخی مشهد آمد خیلی وسائل گذشتن این خط بشاهرود ونزدیک شدن این خط شاهرود مثل این است که این خط ازمشهد گذشته باشد (صحیح است) بلی البته درآتیه ممکن است یک خط آهن فرعی هم درش کشید. ازنقطه نظر حفظ وکالت محلی هم آقای شیروانی حقیقتا داد بیان را داده‌اند وبنده هم که همشهری ایشان هستم وپدرم اصفهانی بوده است ازطرف اصفهانیها تشکر می‌کنم. درعین حال البته اگربجزئیات این راه هم ازنقطه نظر دامغان یاشاهرود یاخورموسی ومحمره یک نظریاتی آقایان داشته باشند ممکن است درضمن پیشنهاد بفرمایند که اصلاح شوددرخارج هم که ما باوزراء حرف نزدیم معلوم شد که اینجاها بطوراصول نوشته شده است البته دراتیه یعنی وقتی که بخواهند عمل بکنند اگردو فرسخ اینطرف تر یاآنطرفتر باشد که بدانند بمصالح ممکلت نزدیکتر است آنرا رفتار خواهند کرد

راه طرابوزان راکه فرمودید ا لبته کاملا صحیح است که ما یک خط آهنی هم داشته باشیم که براه طرابوزان وصل شود. مخصوصا درسلام پیش ازاین سلام که جمعی ازآقایان نمایندگان ود وسه نفر ازوزراء هم درحضور اعلیحضرت شرفیاب بودند ایشان شرحی فرمودند راجع باینکه باید بلافاصله بعد از این خط ازهمدان شروع بشود ازطرف گروس (چنین چیزی گویا فرمودند) برود بدریاچه ارومیه ورواند دور وبموصل یابطرابوزان وصل شود. گویا آقای وزیر مالیه هم درآن روز شرفیاب بودند. همان روز هم بنده اظهار تشکرکردم که این راه را خیال دارند تکمیل کنند.

حالا صرف نظر ازهمه چیز بای دانصاف داد آقای شیروانی وخودتان هم البته تصدیق می‌کنید. یک هیئت دولتی ویک وزرائی که شاید اعتماد کامل بآنها داشته باشیم ویک پادشاهی راکه یقینا بنده خودم اقرارمیکنم علاقه ایشان باستقلال مملکت اگر

بیشتر ازعلاقه ما‌ها نباشد کمترنیست (نمایندگان صحیح است) ودرظرف پنجسال اخیر ودردوره ریاست وزرائی شان دردوره پنجم اغلب آقایان اینجا بودند خودشان هم غالبا تشریف می آوردندوهمیشه هم ما وقتیکه بمنزلشان شرفیاب می‌شدیم میفرمودند که چه روزی می‌شود که بزودی من گارراه آهن ایران راافتتاح کنم. خودشان هم دیده شده که یک پادشاه ویک رئیس الوزرائی که سوار نشوند ونروند ونه ببینند نبوده‌اند (نمایندگان صحیح است) خوزستان رفته‌اند برستان رفته‌اند صحرای تر کمن رفته‌اند. اغلب خاک ایران را کشته‌اند ومیفرمودند وجب موجب اینجا‌ها را درست بدقت دیده‌ام ومیفرمودند که هر وقت اتفاقا (چه رئیس الوزرا بوده‌اند وچه نبوده‌اند) اینجاها را که میدید پیش خودم برآورد می‌کردم که راه آهن از کدام راه برود بهتر است وچه وقت می‌شود که اینجا‌ها راه آهن داشته باشد. بنده هم اطمینان دارم وتصور می‌کنم که وسایل کار ودقت نظر چه از نقطه نظر سیاسی و اقتصادی ونظامی برای ایشان وبرای وزراء ایشان بیشتر آماده بوده است وهیچ باور نمی‌کنم که هیئت دولت بی جهت وفکر نکرده وبی خود یک لایحه باین مهمی رامواجب یاشهریه خیال کرده باشند وبدون مطالعه بیاورند بمجلس وبرای خودشان یک خبط سیاسی واقتصادی رامرتکب شوند وابدالاباد برایشان بماند ومن حقیقتا تصورمیکنم آنچه را که برای من فکرش هم مقدورنباشد آقایانیکه مسئول مملکت ومجلس ووجدان وهمه چیز هستند بانهایت دقت وتوجه فکرش راکرده‌اند باین جهت هیچ هم نباید دغدغه خاطری برای جنابعالی باشد

بعضی ازنمایندگان- مذاکرات کافی است

(بعضی گفتند کافی نیست)

آقا سید یعقوب- خبر کافی نیست. بنده باکفایت مذاکرات مخالفم

رئیس- (خطاب بآقای سید یعقوب) باکفایت مذاکرات مخالفید؟

آقا سید یعقوب – بلی

رئیس- بفرمائید

آقا سید یعقوب- - خود مجلس مقدس وهیئت دولت وآقای وزیرمالیه تمام میدانند صحبتهائی که آقای رئیس التجارمهدوی فرمودند گمان می‌کنم هیچ منسبت بآن عقایدی که آقای شیروانی فرمودند نداشت. یک مسائل ویک رفع توهماتی بود که غیر ازاصل مدعا است اصل مدعا این بود که بنده می‌خواستم یکی ازآقایان وزراء بایکی از موافقین این لایحه بیان بفرمایند که خور موسی آیا توی دریا ی آزاد است؟ توی خلیج است یانه؟

امیرحسینخان – بلی توی خلیج است (همهمه نمایندگان)

آقا سیدیعقوب- آخرکجا است؟ شمارا بخدا صبرکنید – بتمام انبیاء ومرسلین من می‌خواهم بفهمم تمام شما‌ها فهمیدید ولی بنده نفهمیدم. من می‌خواهم بفهمم بنده عقیده‌ام این بود که این مسائل واضح بشود ولی بنده که نفهمیده‌ام. تمام صحبت دراین بود که این بندرجز که درکناردریا است وراه آهن باید ازآنجا شروع شود آیا بدریای دیگر هم متصل می‌شود یا می‌افتد دریک مضیقه دیگر؟ هنوز یکی این رابیان نکرده است این خط که ازاین دریا شروع شد باز بدریا وصل می‌شود یانه؟ گاهی می‌گویند بندر محمره بعد می‌گویند بندرمحمره دریک مضیقه ایست بخورموسی باید وصل شود گاهی می‌گویند خورموسی دریک مضیقه ایست. گاهی می‌گویند یک بندر دیگری باید درآنجا درست شود بنده چون نفهمیده‌ام عرض می‌کنم که مذاکرات کافی نیست یکنفرتوضیح بدهد که این خورموسی توی خلیح است یا آنطرف خلیج، آخر این رابیان نمائید

که بنده بدانم تجارت ما بعد ازاین آزاد است وازمضیقه

بیرون می‌آید یاخیر وآیا می‌توانیم ازشمال بجنوب وازجنوب بشمال آزادانه بتمام بازارهای دنیا مال التجاره مان راببریم یانه؟ بازازاین سوراخ نیاندازد توی آن سوراخ ؟آنوقت می گو یند بس است؟ بندر ازاین جهت ازمقام ریاست استدعا می‌کنم که اجازه بدهند یکنفر اززرواءؤ شرح وتوضیح بدهند که ما از این مضیقه بیرون میآئیم یانه؟ والا بنده حرف دیگری ندارم.

رئیس- رأی گرفته می‌شود بکفایت مذاکرات آقایان موافقین قیام فرمایند (اغلب برخاستند)

رئیس- اکثریت است پیشنهاد‌ها قرائت می‌شود.

(پیشنهاد آقای نوبخت بشرح ذیل قرائت گردید)

بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده اول اینطوراصلاح شود.

ماده اول- مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن مابین خورموسی (محمره) وبندر جز را ازطریق همدان الی آخر ماده ..

نوبخت – بنده از نقطه نظر اینکه خورموسی درکنار خلیج واقع شده است وکناررود است وازنقطه نظر اینکه خطی که ازبندر جزامتداد پیدا می‌کند تا خورموسی ک هدرکنار دریا واقع است امتداد پیدا کیند این پیشنهاد راکردم ومقتضی میدانم که خط آهن باید ازنقطه نظر سیاسی یخلیج وخورموسی که درکنار خلیج است منتهی بشود وبرسد.

اگرچه اول معتقدبودم که ازراه اصفهان به بوشهر برود ولی چون این نظریه می‌بینم مخالف دارد لهذا بنده این پیشنهاد راکردم که بخورموسی که درکنار خلیج واقع شده (وراه آهن هم باید بخلیج برسد منتهی شود

وزیرمالیه- یکمرتبه دیگر این پیشنهاد قرائت شود (بشرح سابق خوانده شد)

وزیرمعارف- اجازه میفرمائید

رئیس- بفرمائید

وزیرمعارف – این پیشنهاد ایشان اگرچنانچه اصلاح بشود تصور می‌کنم برای قبولش مانعینباشد نقطه خورموسی راکه تشخیص کرده‌اند صحیح است ولی محمره رادربین الهلالین گذاشتن صحیح نیست چون محمره غیر از خورموسی است. باید گفت که ازخورموسی ومحمره وبندر جز الی آخر این اصلاح رااگربکنند مانعی ندارد.

نوبخت – نظربنده هم همین بود که آقای معارف فرمودند

مهدوی – بنده هم همینطور پیشنهاد کردم

وزیرمعارف- پس این قسم می‌شود: مابین خورموسی ومحمره وبندرجز

رئیس- پیشنهاد دیگر (این قسم خواند ه شد)

درماده اول پیشنهاد می‌داریم پس ازکلمه شهرهمدان قزوین –تهران علاوه شود

میرممتاز- دکتررفیع –محمد ولی میرزا – ثابت –فرشی – ملک آرائی

وزیرمالیه – تهران رادارد

رئیس- آقای میرممتاز

محمد ولی میرزا- ماده اول که بنظر آقایان می‌رسد نوشته است ازتهران همدان وذکری ازقزوین نشده است وازهمان جهاتی که یکی ازآقایان نمایندگان بادلایلی خیلی زیادی توضیح دادند وعلاقه مند بودند که ازولایت خودشان این راه عبور کند واین راه یک راه اصولی واساسی برای مملکت بشود ما این تقاضا رامیکنیم وازنقطه نظر نمایندگان شمال مخصوصا قسمت آذربایجان خیلی خورسند می‌شویم که لفظ قزوین ذکر بشود برای اینکه خیلی مارا امیدوار میکنداز خط زنجان وقزوین بطوریکه درنظر هست وبعضی ازوزراء هم توضیح دادند درآتیه نزدیکی انشاءالله یک خطی ازاین طریق بدریاچه ارومیه وازآنجا به رواندوز وصل شود باین نظر عجالتا ما

تمنا کردیم که اسم قزوین ذکر شود تا یک قدری ماراامیدوار کند.

وزیر فوائد عامه – این خطی که دراین لایحه نوشته شد ه است البته یک خطی است که دوسمت راه آهن را تعیین می‌کند. حالا خورموسی انکاری ندارد چون ازاول توی نقشه بوده است منتهی این است ک هما خورموسی رااگر دربین الهلالین نوشتیم برای این بود که دراول امرچون راه کشتی ر وازمحمره وبندر ناصری داریم شاید ازمحمره بخورموسی رادرآخر بسازیم والا بندر همان خورموسی است

اما آمدیم برسر قزوین. قزوین هم درنقشه ما هست لکن این متخصص م ایک وحشت فوق العاده ازگردنه آوه دارد ومی گوید حالا شما قزوین راننویسید تا ما اول یکراهی پیدا می‌کنیم که شاید بتوانیم ازکردنه آوه صرف نظر کنیم وازراه دیگری که شاید مناسبتر باشد بقزوین وازآنجا بهمدان برویم ولی عجا لتا او هنوز در مسئله ازهمدان بقزوین که آیا ازاینراه یاازراه دیگر بای درفت تصمیمی نگرفته است ازاینجهت ما توی لایحه ننوشتیم والا قزوین جزو نقشه ما هست

رئیس- آقای بیات

مرتضی قلیخان بیات – بنده هم مخالف بودم که آقای وزیرفوائد عامه جواب دادند.

رئیس- رأی گرفته می‌شود. باین پیشنهاد آقایانیکه تصویب می‌کنند قیام فرمایند (عده کمی قیا م نمودند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای ملک مدنی (اینقسم قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌نمایم بطوریکه درنقشه تعیین شده است درماده اول افزوده شود: ازطریق بروجرد ملایر وهمدان

هاشم آقا (ملک مدنی) – درنقشه ک هصبح مابین آقایان نمایندگان تقسیم کردندقسمت بروجرد هست وتصورمیکنم اینجا مانعی نداشته باشد که این جمله هم افزوده شود (بروجرد – ملایر- همدان) واگر هیئت دولت موافقت نمایند که قسمت بروجرد وملایر شود ودرجزء این لایحه باشد بهتر است

وزیرفوائد عامه – قسمت بروجرد هم توی نقشه ماهست وبرای اینکه ازدزفول یاخرم آباد بیایند بهمدان گویا غیر ازبروجرد راه دیگری نباشد ولی ملایر رابنده نمی‌توانم قبول کنم

رئیس- رأی می‌گیریم باین پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای مهدوی (بترتیب ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم ماده اول باین ترتیب تنظیم شود

مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن ازبندر خورموسی ازطریق محمره – برزوجرد – همدان – تهران – دامغان – شاهرود – بندر جز – در امتدادخطیکه از ظرف مهندسین دقیقا معین می‌شود از طرفین شروع بساختن نمایند

مهدوی- توضیحاتی که آقای وزیر فوائد عامه راجع به بروجرد وقزوین دادند بنده راقانع کرد ولی مقصودم از تقدیم این پیشنهاد این است که ازخورموسی ومحمره مقصودم این است که از دامغان برود بشاهرود وبندر جزمقصودم این است که ازدامغان برود بشاهرود واز آنجا به بندر جز منتهی شود واگر آقای وزیرفوائدعامه موافقت کنند خیلی متشکر می‌شوم

وزیرفوائد عامه – بنده گمان می‌کنم که شاهرود وبندر جز ونقشه هست منتها از دامغان به بندر جز یک معبریست. ازشاهرود به یندرجز یک معبریست. ازشاهرود به بندر جز هم یک معبری است در

خصوص ایندو معبر ما هنوز تردید داریم که کدام یک ترجیح دارد ولی گمان می‌کنم که ترجیح باشاهرود باشد

رئیس- رأی می‌گیریم

مهدوی- بنده قانع شدم

رئیس- پیشنهاد دیگر (باین مضمون قرائت شد)

درماده اول پیشنهاد می‌شود بجای عبارت (ازطرف مهندسین) نوشته شود ازطرف مستشاران فنی – محمد ولیمیرزا

رئیس- آقای محمد ولی میرزا

محمد ولی میرزا – لازم بتوضیح نیست چون نوشته است که مهندسین واین مهندسین کلمه اعمی است ازاین نقطه نظر چون ما برای اینکار مهندسین ومتخصصین فنی استخدام کرده‌ایم بنده پیشنهاد کردم همان مستشاران فنی که داریم نوشته شود

عمادی- متخصص است نه مستشار

محمدو لی میرزا- بلی متخصص فنی

رئیس- آقای وزیر چه میفرمائید

وزیرمعارف- بنده تصور می‌کنم دگر کلمه مستشار دراینجا بکلی بیمورد است

(بعضی ازنمایندگان – صحیح است) درچندی قبل همین مجلس مقدس رأی داد باینکه یک عده مهندسین بعنوان معاونت ازبرای متخصص فنی بیایند وهمان مهندسین بایدتشخیص بدهند آنوقت برطبق رذیمجلس شورای ملی ونظارت دولت بموقع اجرا گذاشته می‌شود وعمل می‌شود

آقا سید یعقوب- بنده باکلمه مستشار مخالفم. خود آقا هم گویا اشتباه کرد ه‌اند

محمد ولی میرزا- اجازه میفرمائید؟

رئیس- بفرمائید

محمد ولی میرزا- مقصود بنده متخص بوده است نه مستشار. سهو شده است

رئیس- اصلاح میفرمائید

محمد ولی میرزا –بلی

رئیس- آقای حاج آقا رضا رفیع

حاج آقا رضا رفیع – همان مهندسین که نوشته شده است بهتر است باسابقه مجلس شورای ملی ولوایحی که درمجلس شورای ملی بود ه است البته با راه مهندس مناسبت دارد، نه متخصص می‌خواهد نه مستشار وهمان کلمه مهندسین کافی است خوبست آقایان هم موافقت بفرمایند

محمد ولیمیرزا – مستردمیکنم

رئیس- پیشنهادی آقای احتشام زاده (این قسم قرائت شد)

بند ه پیشنهاد می‌کنم ماده اول اینطور اصلاح شود. مجلس شورای ملی بدولت اجازه یمدهد که خط راه آهن مابین بوشهر وبندر جز ازطریق اصفهان وتهران درامتداد خطی که ازطرف مهندسین دقیقا معین میشودازطرفین شروع بساختمان نمایند.

احتشام زاده – بنده خیلی متأسفم که آقایان نمایندگان محترم اجازه ندادند دریک مسئله باین مهمی بیش از یک نفر مخالف صحبت بکند درصورتیکه قضیه خیلی اهمیت دارد وجا دارد درش زیاد صحبت بشود واینطورهم که بعضی ازآقایان تصورمیفرمایند قضیه راه آهن ازفردا شروع بکارمیشود نخواهد بود واین عجله راهم که آقایان ابراز می‌فرمایند نتیجه ندارد جزاینکه کمتر مطالعه می‌شود درآتیه شاید بیک مشکلاتی تصادف کند چیز دیگری نیست اما توضیح پیشنهاد بنده خیال می‌کنم یک راه آهنی راکه برای دفعه اول وباسرمایه که باعزاران خون جگر تهیه شده است می‌خواهیم درایران بکشیم صلاح دراین است که آن راه انفع واسهل

طرق باشد وراهی باشد که ازنقاط مهمه مملکت زیادتر باشد بند ه خوشبختانه وکیل نقاط جنوبی نیستم که ازنقطه نظر نمایندگی محل بخواهم یک تعصبی بخرج بدهم بنده ازنقطه نظر نمایندگی همه افراد ملت وبادرنظر گرفتن مصالح همه مملکت این پیشنهاد راکردم ومقصودم ازاین عرض این بود که علاقه خاصی که بعضی ازآقایان تصور می‌فرمایند ندارم.

زوار- توهین نکنید آقا ..

احتشام زاده – خیلی معذرت می‌خواهم ببخشید. اگرتوهین بود ه است معذرت می‌خواهم. بنده ازنقطه نظر نظرمصالح ومنافع ملکت تصور می‌کنم باید این راه آهن ازبندر جز شروع بشود بیاید بتهران وبجای اینکه از تهران برود بهمدان وبروجرد وشوشتر وخورموسی ازتهران برود بساوه وعراق وکمره باصفهان وازآنجا بشیراز وبوشهر البته جزدیات آنرا مناسب نیست که تما ما دراینجا ذکر کنم زیرا مهندس ممکن است درموقعی که معاینه می‌کند برنخورد بیک محظوراتی که اگر بخواهیم همه نقاط مملکت راکه درمعرض خط واقع می‌شود ذکرکنیم شاید درعمل تولید اشکال بکند وبند هخیال می‌کنم مصلحت مملکت ومنفعت مملکت مقتضی است این راه از بندرجز شروع وببوشهر ختم شود. این عقیده بند ه است

وزیر فوائد عامه – عرض کنم که چون بنده نمی‌خواهم ازترتیبات مجلس شورای ملی استفاده کنم ومطالبی راکه بعضی ازآقایان می‌گویند بی جواب بگذارم ومیل دارم توضیحات بقدرکفایت داد ه شود ازاین جهت یکقدری مزاحم می‌شوم اینجا قانون مجلس شورای ملی این است که ما یک راهی رابسازیم ازنظر اقتصادی وسیاسی ونظامی بنظر من اینطور می‌آید. حالا این راهی راکه ما اینجا اختیارکردیم یعنی دولت ومتخصصین ومهندسین اختیار کرده‌اند این سه نکته کاملا درش ملحوظ شده است وهر راه دیگری راکه ما اختیار بکنیم ازبرای مرحله اول راه سازی این سه نکته بطورکامل وجامع درش ملحوظ نیست حالا این مطلب رابیش از این بنده اینجا نمی‌گویم. حالا می‌آیم سرمطلب جنابعالی که میفرمائید برود بکمره واصفهان وشیراز وبوشهر راه اقتصادی درمملکت انهم راه اول باید کوتاه ترین خطوط باشد یک فرسخ درازی خط درعرض سال مبالغ زیادی تفاوت خرج دارد حالا ازچزهای دیگرش بنده می‌گذرم این راهی که شما میفرمائید نه این است که درش مطالعه نشده خیر مطالعه شده حالا من نشانیهایش رامیدهم که آقایان بدانند مطالعه شده مااین راه را اگربخواهیم ازکازرون شروع کنیم بیائیم بدالکی غیرممکن است بعد ازشیراز اگربخواهیم از راه ده بید وخا نخوره برویم باز هم خیلی است ونمیشود. مافکرهای دیگر هم کردیم راه دیگر راهم فکر کردیم (که یک قسمتش رایکی از آقایان گفت یعنی ازبوشهر تا شیرازش راگفت وازشیراز تا اصفهانش رانگفت)۹ ازبوشهرمی آید ازراه اهرم، فراش بند وفیروزآباد بشیراز که کوه کمتر دارد یعنی کوه دارد نه مثل راه دالکی وکازرون وده بید ازآنطرف هم از شیراز اگر بخواهیم بیائیم طرف اصفهان از راه متعارف که غیرممکن است نه اینکه غیر ممکن است البته بایک خرج زیاد می‌شود آمد به بیضا وکام فیروز وخسرو شیرین وازآنجا سردر آورد به امن آباد این راه کوهش کمتر است ولی این راه قریب چهل فرسخ یا بیشتر دراز تر ازاین راه می‌شود واین چهل فرسخ درامد وشد وتردد اقتصادی راه آهن فوق العاده مؤثر است وهرروز خرج باید کرد از تونل راست است درراه خرم آباد ممکن است یک تونل بلندی احداث بشود ولی هرقدرتونل بلند وپرخرج باشد باز خرجش یکدفعه است فرض کیند یک کرور خرج یک تونل بشود ولی نیم فرسخ یکفرسخ دوفرسخ درازی راه بشود (نمی‌گویم چهل فرسخ) این

هرروزه یک اضافه خرجی تولید می‌کند ووقتی شما در اول بآخر یسال تفاوت خرج این تفاوت طول راه را حساب کنید البته خرج تونل کمتر می‌شود. تمام اینها را ملاحظه وحساب کرده‌اند دقت کرده‌اند والا ما هیچ دشمنی باراه فراش بند وشیراز واصفهان نداریم ویک خواهر خواندگی هم باراه خرم آباد نداریم.

شیروانی- شما ندارید کس دیگر دارد.

وزیرفوائد عامه –فقط مصالح ممکلت رادرنظر داریم چون امروز یک راه بیشترنمی‌توانیم بسازیم واستطاعتش رانداریم البته اگر استطاعت می‌داشتیم شش تا راه می‌ساختیم یکی از اینطرف یکی ازآنطرف یکی ازشمال یکی ازجنوب خیلی خوب بود ولی آقاجان اینها پول لازم دارد که حالا ما اینقدرها نداریم وبنده امیدوارم ک هزنده باشم وببینم آن راههای دیگر هم درایران ساخته شود (نمایندگان – انشاءالله) ولی حالا چون یکراه بیشتر نمی‌توانیم بسازیم واین یک راه هم باید یکقران یکقران جمع شود (بلی ازیک قران کمتر که نداریم وباید ملاحظه یکقران راه مبکنیم) وباحفظ مصالح اقتصادی وسیاسی ونظامی ساخته شود ووازاین راه هم که پیش بینی شده وخیلی درش دقت شده وحرف زده شده وحساب هم شده است راه بهتری نیست که شما پیشنهاد میفرمائید بااینحال هرطوری که صلاح میدانید مطلب رابفرمائید

رئیس- آقای فرمند باپیشنهاد مخالفند؟

فرمند – بنده بااصل ماده موافقم

رئیس- آقای شریعت زاده

شریعت زاده – مخالفم

رئیس- رأی گرفته می‌شود آقایانیکه پیشنهاد آقای احتشام زاده راتصویب می‌کنند قیام فرمایند (فقط دوسه نفر قیام کردند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای نگهبان (بمضمون ذیل قرائت شد)

بند ه پیشنهاد می‌کنم که بهتر این است که ازمحمره شروع شود چون ازخورموسی ناگزیر است که ازرودخانه کارون عبور کند ومخارج کلی برای جسر لازم است.

عبدالامیر خان نگهبان – چون اگر ازخورموسی کشید ه شود نا گزیر ازرود کارون بایدعبور کند ولی اگر ازمحمره شروع شود بکشیدن خط آهن ابدابرود کارون کارندارد و وجسرهم نباید کشید ه شود که مخارج زیادی داشته باشد

رئیس- آقای افسر فرمایشی داشتید؟

افسر- بنده یااین پیشنهاد مخالفم

رئیس- بفرمائید

افسر- عقیده بنده این است ک هباید ازهمان خورموسی شرو ع بشود ونظریه هم که درمجلس اتخاذ شد این بود که ازخورموسی شروع شود وهمینطور هم باشد البت هبهتر است وساختن جسر نسبت بهفتاد وپنج میلیون مخارج اهمیتی ندارد

بعضی ازنمایندگان- صحیح است

نگهبان- مقصود بنده تذکر بود مستردکردم

رئیس- مستردکردند. پیشنهاد آقای فیروزابادی (بترتیب ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم که ماده اول اینطور نوشته شود. مجلس شورا یملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن ما بین بندرانزلی وتهران وهمدان واصفهان وشیراز وبوشهر درامتداد خطی ک هازطرف مهندسین دقیقا معین می‌شود ازبندر انزلی شرو ع بساختن نمایند

فیروز آبادی- بنده دراین پیشنهاد چند نظر دارم هرچند احتمال بامظنه یاقطع دارم که قبول نمی‌شود (خنده نمایندگان) ولی اولا درانزلی یک بندری ساخته شده است که تقریبا پنج شش کرور یابیشتر خرجش

شده است واگر ازجای دیگری بخواهند شروع نمایند لابد یک بندر دیگری باید بسازند ومبالغ زیادی هم خرج آن بشود ثانیا اینکه ازبندرانزلی تا تهران نو فرسخ است این هم ضرر می‌شود اگرهم می‌فرمایند خط خراسان منظور نظر است که از طرف بندرجز نزدیکتر می‌شود ازاینطرف هم اتزراه قزوین راه آذربایجان نزدیک می‌شود (صحیح است) که ازآنجا ه مباید یک خطی بکشیم

ثالثا هر خط آهنی که کشیده شودچند نظر باید دراوباشد یکی بار است که بار درآنجا بایدباشدواز این خط فرسخ فرسخ هم که کشیده شود بارموجود است ولی از نقاط دیگرمعلوم نیست که اینطورباشد

رابعا اینکه در اینماده نوشته شده است از دوطرف شروع می‌شود واگر اینطورباشد هم این خط ناقص می‌ماند هم آنخط یعنی ازهردو طرف ناقص میماندولی اگر از یک طرف شروع بشود بیک جائی منتهی میشو دومیشود ازش استفاده کرد ولی اگر ازدو جا کشیده شود هم آن ناقص می‌ماند هم این. بای ننظرها بود که بنده این پیشنهاد راکردم.

رئیس- آقای شریعت زاده

شریعت زاده – بند ه راجع بموافقت بااین لایحه ولزوم آن دلائل قابل توجهی داشتم ولی متأسفانه نوبت به بنده نرسید ومیبینم آقایان بجای آنکه آنقسم دلایل راتأیید کنند بدون یک مطالعه که مقتضی موافقت مجلس باشد یک پیشنهاداتی می‌شود که هیچ مناسبت ندارد مثلا درپیشنهاد آقا اگر مطالعه بشود بین این پیشنهاد ولایحه که مورد مباحثه است نواقص آن دربادی نظرمعلوم است چونکه نقطه نظری که رعایت شده است ایجاد وارتباط بین ولایات مهمی ازایرانست مثلا اگراز بندرجز کشیده شود مسلما یک قسمت مهمی ازخراسان سمنان دامغان ومازندران بهم متصل می‌شود وبنده از همان نقطه نظری که اینجا خیلی مذاکره می‌شود که نقطه نظر سیاسی ونظامی است عرض می‌کنم این پیشنهاد دولت عمیق ترین پیشنهادی است که مصالح ملکت راتأمین می‌کند بنابراین بند ه تصور می‌کنم این قبیل پیشنهادات موقعیت نداشته باشد

رئیس- آقای وزیر چه میفرمائید؟

وزیرفوائدعامه – رأی بگیرید

رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای فیروزابادی آقایانی که موافقت می‌کنند قیام فرمایند (معدودی برخاستند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقایا یاسائی (بشرح ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم (ازطرفین) درماده اول حذف شود

رئیس- آقای یاسائی

یاسائی- نظر این الزامی که باید دولت از طرفین شروع نماید باحداث خط آهن هم ازخورموسی وهم ازبندر جز علت آنرا نفهمیدم ممکن است ما رایل را از بغدادوارددکنیم واز همدان شروع کنیم که از وسط هم شروع شود ولی اینکه باید از دوطرف شروع شود ومفید باشد دولت باین ترتیب علتش را بنده ملتفت نشدم ممکن است یکی از آقایان وزراء توضیح دهند که این التزام لازمست که ازدوطرف بشود وازوسط نمی‌شود آنوقت بنده متقاعد می‌شوم وقبول می‌کنم

رئیس- آقای وزیر فوائد عامه

وزیرفوائد عامه – پیشنهاد آقا یک قسمتهائی دارد که غیر ممکن است ویک قسمت هائی دارد که مخالف است. اما آن قسمت که غیرممکن است این است که وسائل راه آهن رااز راه بغداد وارد کنند و

ازهمدان بسازند یااینکه بشاهرود بیاورند وازشاهرود بسازند این نمی‌شود زیرا اینرا باید قهرا ازکنار دریا با یک آبی بایک رودخانه که کشتی رو باشد شروع کرد وازآنجا کشید بجهت اینکه چیزهای خیلی سنگین بار دارد وممکن نیست آنها را ازخشکی بیا ورند وازخشکی شروع کرد واینکه ما اینجا نوشته‌ایم ازدوطرف شروع کنند این امر قهری است چون اگر ما بخواهیم مصالح راازجنوب تمامش رابرای شمال بیاوریم خیلی گران تمام می‌شود اگر ازشمال بیاوریم خیلی گران تمام می‌شود اگرازشمال بیاوریم برای جنوب بازهم نمی‌شود پس دست خودرا دولت بازگذاشته است که بتواند ازدوطرف شروع کند حالا اگرمواتعی پیدا کرد از یک طرف شروع می‌کند والا ازدوطرف کار حودش رامیکند وتمام می‌شود

یاسائی- پیشنهاد خودرا مسترد می‌کنم

رئیس- پیشنهاد آقای بامداد قرائت می‌شود (بشرح ذیل خوانده شد)

پیشنهاد می‌کنم بجای (محمره وخورموسی) (اهواز) نوشته شود

رئیس- آقای بامداد

میرزا محمد علیخان (بامداد) – عرض کنم که اهواز و ناصری یک بندر بسیارمهمی شده است درکنار رود کارون، بنده که هنوز ملتفت نشده‌ام که این ماده به چه نظر اینطور نوشته شده است وتوضیحاتی هم که داد ه شده است نظریه مرا تأمین نکرده است اگر از نقطه نظر صرفه جوئی هم باشد این پیشنهاد بنده که منتهی شود به ناصری واهواز تا خورموسی ومحمره ۲۰ ،۲۵ فرسخ تفاوتش است تقریبا دو میلیون ونیم صرفه اقتصادی داریم وازآنطرف هم رود کارون یک رودی است که به تفاوت ۱۸۰ تا ۱۲۰ متر به تفاوت عرض دارد که ازبندر ناصری واهواز می‌آیند منتهی یک تسریعی تفاوت آن است آنقدر هم ما احتیاج بسرعت نداریم ما لالتجاره ومحصول باهواز وارد می‌شود وازانجا هم باکشتیهای شطی ه ممیرود بشط العرب وهم بخلیج فارس

وزیر فوائد عامه – عرض کنم که البته درلایحه ملاحظه فر موده‌اید که ما محمره نوشته‌ایم وخورموسی رادربین الهلالین نوشتیم حالا برعکس شد ه است ...

عمادی- حالا هم اینطور نیست

وزیرفوائدعامه – بلی اول اینطور بو داین جهتش این است که بهمین دلایلی که آقا فرمودند که شاید امروز محتاج نباشیم ازخورموسی شروع کنیم ولی مقصود اینکه ازخورموسی شروع کنیم این است که خورموسی یک بندر خوبی است وبندرمهمی است ودرآتیه چنانچه توانستیم آن تیکه رامیسازیم می‌رویم پائین. باینجهت بود که درمحمره وخورموسی ما دست خودمان رابازگذاشتیم اما یک نکته دیگری هم هست که کشتیهای بزرگ که بمحمره می‌آید اینهاروی رود کارون حرکت نمی‌کنند مجبور می‌شود که یک دفعه ما ل التجاره یا باررا خالی کنند توی کشتی‌های کوچکتر بعد به راه آهن که رسیدند ببرند نقل کنند براه آهن. این دودفعه بار کردن وخالی کردن درامورتجارتی واقتصادی واقتصادی یک زحمت وضرر فوق العاده دارد والا اگر ما میدیدیم آنقدر ضرر ندارد صرفه خودمان بود که ازاهواز شروع کنیم ولی خیر از محمره شروع می‌کنیم ملاحظه اینکه دوبارگیری نشود ولی مبدأ ومقصود همان خودموسی است

بعضی از نمایندگان – صحیح است

رئیس – رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای بامدادآقایان موافقین قیام فرمایند (چند نفر برخاستند)

رئیس – تصویب نشد. پیشنهاد آقای دشتی قرائت می‌شود (بمضمون ذیل قرائت شد)

پیشنهاد می‌کنم بجای خور موسی نوشته شود (محمره باخورموسی)

رئیس – آقای دشتی

دشتی – بعقیده بنده هیئت دولت نظریه خیلی خوبی داشته‌اند در اینکه قضیه را مبهم گذارده‌اند ومحمره نوشته‌اند وخورموسی را آنتر پرانتز نوشته‌اند برای این بوده است که دست دولت باز باشد که از محمره قبلا شروع کنند یا ازخورموسی چون عجالتا خورموسی که آبادی ندارد وبندرهم نیست وحالا باید یک مخارجی بکنند که بندر بسازند ویک عملجات وکارگری بیاورند وبکار بیندازند برعکس اگرازمحمره باشد بیشتر لوازمش فراهم است،

غرض آقایانی هم که پیشنهاد کردند خورموسی نوشته شود این است که خط آهن بدریا متصل شود محمره هم تقریبا بدریا متصل است کشتی هائی که بمحمره وارد می‌شود به خورموسی هم وارد می‌شود ولی کشتی هائی که بخورموسی وارد می‌شود نمی‌تواند بمحمره واردشود وباید درکشتی‌های کوچک بارگیری کنند وواردبندر محمره شود لذا دراینجا اختیار دولت زیاد می‌شود ودست دولت باز می‌شود که بتواند ازمحمره شروع کند که اگر هم خواست ومحتاج شد ازخورموسی شروع کند گرچه بعقیده بنده بهتر این است که ازخورموسی شروع شود.

رئیس – آقای وزیرعامه چه میفرمائید؟

وزیرفوائد عامه – دولت بدش نمی‌آید که دستش باز باشد ولی محول می‌کند برای مجلس هرطور صلاح بداند

رئیس- آقای شریعت زاده

شریعت زاده – بنده منتظر بودم که دراین باب آقای وزیرفوائد عامه یک اطلاعی بمجلس بدهند که مطلب معین باشد که کدام یک از این دو محل مرجح است آن انتخاب شود، اطلاعات خود بنده این است که خورموسی یک محلی است که استعداد این رادارد که کشتی‌های اقیانوس هم آنجا واردشود ولی محمره این استعداد را ندارد وتصورمیکنم همان خورموسی بهتر باشد یعنی همانطور که نوشته شده است بهتراست

وزیرمالیه- اجازه میفرمائید؟

رئیس- بفرمائید

وزیرمالیه- اینکه آقای شریعت زاده خواستند آقای وزیر فوائد عامه یک توضیحی داد ه باشند بند ه تصور می‌کنم که این توضیحات قبلا داد ه شده باشد خورموسی تردید ندارد. ازنقطه نظر دریا خورموسی بندراصلی است. اگردرلایحه دولت همانطور که آقای دشتی اشاره فرمودند محمره ودر الهلالین (خور موسی) نوشته شده بود بهمان دلیلی بود که تذکر دادند چون آنموقعیکه شروع بکار می‌شود احتمال می‌رود که ازخورموسی نشود شروع کرد درصورتیکه ازمحمره قطعا شروع می‌شود ومقدماتی درش تهیه می‌شود چنانچه نظر مجلس همین است نظردولت هم این بود ومسلما منتهای خط خورموسی است معهذا هیچ تباینی در این دونظر نیست برای اینکه اگر دراول امر از محمره شروع کنیم بعد ه مبخورموسی وصل می‌شود واینطور باتصویب مجلس هم موافقت می‌کند وبین هردو نظر توافق حاصل می‌شود.

رئیس- رأی میگیریک به پیشنهاد آقای دشتی آقایانیکه موافقت می‌کنند قیام فرمایند (معدودی برخاستند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای شیروانی قرائت می‌شود (بمضمون ذیل قرائت شد)

ماده اول رابطریق ذیل پیشنهاد می‌کنم

ماده ۱- مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن مابین خلیج فارس وبحر خزر را دامتداد خطی که ازطرف مهندسی که بموجب قانون مصوبه ۲۰

بهمن ۱۳۰۴ دقیقا معین می‌شود ازطرفین شروع بساختن نماید.

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- همانطور که صبح هم خدمت آقایان عرض کردم البته ما مکلفیم عقاید خودمان را بهرترتیبی که هست عرض کنیم البته بسته بنظر نمایندگان محترم است بنده تصور می‌کنم که پیشنهاد بنده ازیکطرف دیت دولت رابیشتر باز می‌گذارد برای اینکه انسب طرق راانتخاب کند وازطرف دیگر این عجله وشتابی که هست که امروز رأی بدهیم بفرمایش یکی از نمایندگان محترم که می‌فرمودند ما می‌خواهیم ازپشت تریبون برویم توی راه آهن بنشینیم آن هم البته همین طور بعمل می‌آید وامروز رذی داده می‌شود. ازیک طرف هم آنهائیکه می‌خواهند بهترین راه‌ها درنظر گرفته شود بانظر متخصص نظرآنها هم بعمل خواهد آمد. مهندس ومتخصص نظرآنها هم بعمل خواهد آمد. مهندس ومتخصص اینجا هست مقصود دولت این است که ازیکی ازبنادر بحرخزر برود به یکی ازبنادر خلیج فارس بهترین راه را هم می‌خواهند انتخاب کنند – بعقیده خودشان می‌گویند این بهترین راه است اما چون نظر یک متخصص هنوز اظهار نشده تردید داریم. بند ه البته آن نظر محلی خودم راآنطوریکه گفته شد ندارم برای اینکه نظر محلی خودم راآنطوریکه گفته شد ندارم برای اینکه نظرمحلی من نظر صلاح مملکت است. حقیقتا شاید انسب طرق هم همین است که دولت درنظر گرفته وفعلا آورده است به مجلس پیشنهاد بنده انرا تأمین می‌کند برای اینکه بعد ازرفتن مهندس ودیدن ویقین کردن باینکه همین راه راباید شروع کنند شروع می‌نمایند اگراتفاقا مهندس گفت بیکی ازبنادر جنوب باید این راه برود بازهم دست دولت بازاست. مهندس می‌رود بنادر رامیبیند وموانع طبیعی رامیبیند. واگر مهندس بعد ازچند ماه دیگر که می‌رود آنجا را می‌بیند موانع طبیعی پیش آمد وآنجا رارأی نداد دیگر این نقشه عملی نیست وبعد مجبور نمی‌شوند بیایند این قانون رااصلاح کنند. دیگر بسته ینظر مجلس است

وزیرفوائد عامه - من اظهار رنجش می‌کنم

رئیس- آقای وزیر معارف

وزیرمعارف- پیشنهاد آقای شیروانی ازحیث اینکه دست دولت را باز می‌گذارد کاملا بنفع دولت است ولی درعین حال این دست بازبودن بعقیده ما بنفع مملکت نیست. متخصص چند ماه است آمده است مطالعات لازمه رااصولا کرد ه است آن اطلاعاتی که دراینجا بوده است تطبیق کرده است بااطلاعات خارجی خودش ویک نفر متخصص خط آهن نا چار است اطلاع داشته باشد ازوضعیات ساختمان خطوط آهن جاهای دیگر وعلی الاصول تشخیص کرده است ودرنتیجه مطالعات دردرجه اول همین نقشه ایست که به مجلس شورای ملی تقدیم شده است دولت هم جنبه‌های سیاسی واقتصادی ونظامیش رادرنظر گرفته است. ومخصوصا این نکته راعرض می‌کنم که بعضی ازاسامی اینجا ذکرشده است دولت مقید است باینکه درقانون قید بشود والبته بطور مطلق برای دولت خیلی بهتر بود ولی فرضا هم که بطور مطلق مجلس رأی بدهد وبعد ازمطالعاتی که دیگر محتاج بخواهد بود خطی تعیین خواهد شد باز همین است. اینجا دو نقطه مبدأ ومنتهی بادرنظر گرفتن منافع ومصالح مملکت معین شده است مخصوصا قسمت شهرهائی که دراینجا تصریح شده است همه نوع ملاحظه منافع سیاسی واقتصادی ونظامی هرسه شده است وبنابراین تصور می‌کنم که دیگر این دست بازبودن برای دولت مقتضی نباشد

شیروانی- دومرتبه پیشنهاد راقرائت کنید

رئیس- مجددا قرائت می‌شود (بشرح فوق خوانده شد)

رئیس- رأی گرفته می‌شود باین پیشنهاد آقایان

موافقین قیام فرمایند (چند نفری برخاستند)

رئیس- تصویب نشد، پیشنهاد دیگر آقای شیروانی (بشرح ذیل خوانده شد)

پیشنهاد می‌شود ماده اول بطریق ذیل اصلاح شود

ماده۱- مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که راه آهن ایران راازبندر شروع وبتهران امتداد دهد

تبصره- دولت مکلف است درظرف چهارماه انسب خطوط بین تهران ویکی ازبنادر جنوب را بانظرمتخصصین تعیین وبرای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی نماید

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- البته باعرایضی که سابق شده است توضیح مفصلی بنده ندارم برای اینکه امروز رأی داد ه شود وبتوانند شروع بکارنمایند خطی محل که اتفاق نظرتمام نمایندگان ودولت ومتخصصین است ازبندر جز بتهران می‌باشد. ازتهران بجنوب محل اختلاف است یک عده معتقدند ازطرف غرب برود بهمدان وازهمان طرف برود به بحمره واگربرود به بوشهر بفرمایش آقای وزیر چهل فرسخ تفاوت پیدا می‌کند درصورتیکه اگر به نقشه هم بطور ظاهر نگاه کنیم می‌بینیم شاید اینطور هم نباشد درهرصورت بایدمطالعه شود شاید که همین خطی را که فعلا درنظر گرفته‌اند ازهمین خط عبور بدهند ویاازخطوط دیگر. لکن آن خطی که محل اختلاف نیست واتفاق نظر همه است ازبندرجز است بتهران. آنرا امروز ما رأی می‌دهیم ودرقسمت بعد دولت رامکلف می‌کنیم که درظرف چهارماه متخصصی راکه دوماه است درتهران خوابیده اورا بفرستند بیرون ووضعیت خطوط جنوبی راببیند هرکدام آن راهها که بنفع مملکت بود آنراتنتخاب کنند وبیاورند بمجلس دومرتبه رأی داده شود ولی امروز باین قسمت رأی می‌دهیم

رئیس- آقای وزیر مالیه

وزیرمالیه – اینکه آقای وزیرفوائد عامه فرمودند که ما حق داریم اظهار رنجش کنیم بنده این لغت را استعمال نمی‌کنم ولی عرض می‌کنم که توقع البته هست که یک دولتی که یک لایحه رابنظر آقایان میرساند ومیگوید باتوافق نظر متخصصی که مجلس شورای ملی باستخدام اورأی داده است این خط ر اخط انسب تشخیص داده این اندازه نبایدتردید کرد. مکرردرمکرر می‌گویند نظر متخصص جلب نشده. خیر آقا. نظر متخصص جلب شده. بعلاوه یک نکته راآقایان باید متوجه باشند که متخصص برای یک کارمعینی است که آن کارمعین قسمت اقتصادی وقسمت خرج راه آهن وقسمت فنی است شما خودتان این مسئله راتصدیق دارید که دولت شما هسچوقت تصدیق نخواهد کرد که ازنقطه نظر نظامی باسیاست مملکتی تشخیص نظر هیچ کسی غیرازدولتی که مسئول مجلس است دریک امری دخالت کند این عرض اول من. اما نسبت بقسمت ثانی که فرمودند امروز رأی داده می‌شود ازبندرجزتاتهران وقسمت دیگر آن بماند برای چهارماه دیگر بنده باکمال جرئت عرض می‌کنم که اینطور رذ’ دادن هیچ صلاح نیست وآن دقیقه که یخواهید رأی بدهید بایدمبدأ ومنتهی وشروع بعمل رااز دوطرف رأی بدهید والا بهزارمحظور برمیخوریم

رئیس- رأی می‌گیریم به پیشنهاد آقای شیروانی آقایانیکه موافقت می‌کنند قیام فرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای آقا سیدیعقوب قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)

تبصره ذیل را پیشنهادمیکنم

تبصره- شروع بساختن راه درظرف شش ماه بعد ازتصویب این قانون بعمل خواهد آمد

رئیس- آقای آقا سیدیعقوب

آقا سیدیعقوب- بنده یک کلمه را درمد

نظردارم که موقعیکه درس می‌خواندیم اگر یک روز دیر می‌آمدم میگفتند آقا یک روز ازاجتهادت عقب افتادی. آقای شریعت زاده: امروزبه مجرداینکه این لایحه گذشت فردا راه آهن درست نمی‌شود پنجاه سا لاست که این صحبت بوده است اگرچهار روزعقب بیفتد چهارروز استقلال ما عقب افتاد ه است؟ خیر ..

همینطور که بوده است خواهد بود. پس اینقدر جمله نکنید بکسانیکه بایک نظرخیلی صادق گمان می‌کنم سؤال می‌کنند. می‌خواهم عرض کنم این مواد هیچ ظرف مدت وظرف عمل رامعین نکرده است نه درماده ۲ ونه درماده ۴ ونه درماده ۳ فعلا ما رأی دادیم وقانون هم تصویب می‌شود اماظرف اجرا

وظرف شروع بعمل معین نشده است. برای خاطر اینکه بنده چون دید ه‌ام یک امتیازاتی گرفته میشددرکیف‌ها می‌ماند. بنده ازاین ملاحظه گفت مشاید امروز این راتصویب کنیم بازبا این بیاناتی که آقایان وزراء کردند واین بیاناتی که آقایان موافقین کردند درکیف وزراء بماند – این است که ظرف عمل راپیشنهاد کردم که در ظرف شش ماه بعد ازتصویب این قانون بموقع اجرا وعمل بیاید. حالا اگر آقایان وزراء می‌فرمایند ک هزودتر ازاین شروع بعمل می‌شود بنده تبصره پیشنهادیم رامسترد می‌کنم

رئیس- آقای وزیرجنگ

وزیرجنگ- اینکه آقای آقا سید یعقوب پیشنهاد فرمودند مقصودشان از شروع بعمل چیست ؟اگرمقصود ازشروع بعمل این است که رایل روی زمین گذاشته شود شش ماه دیگر هم گذاشته نمی‌شود ولی یک مقدماتی است از قبیل نقشه برداری وسفارش دادن وغیره ویک کارهائی است که بعضی ازآن کارها راامشب وفردا هم می‌شود شروع کرد. این شروع بعمل بعقیده بنده هیچ موردندارد بعضی ازین کارها ازفردا بعضی رادیرتر شروع می‌کنند وبعضی را بعد ازششماه

بعضی ازنمایندگان –صحیح است

رئیس- پی ازاینکه تکلیف این ماده معلوم شد آنوقت باین تبصره رأی می‌گیریم چون بانضمام یک فرعی است براصل پیشنهاد آقای فرهمند قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم باصل ماده اول رأی گرفته شود

رئیس- رأی گرفته می‌شود ...

شیروانی- بنده یک پیشنهادی دارم

آقا سید یعقوب- بنده اخطار نظامنامه دارم اجازه میفرمائید؟

رئیس – بفرمائید

آقا سید یعقوب- این پیشنهادی که شده استکه پیشنهاد می‌کنم باصل ماده رأی گرفته شود. این سلب پیشنهاد کردن از نمایندگان می‌کند

رئیس- مقصود ایشان از این پیشنهاد این است که باصل ماده پیشنهادی دولت رأی گرفته شود. چون اینجا آقای نوبخت یک پیشنهادی کردند که موردقبول واقع شد ودراصل ماده تغییری داد ومقصود ایشان اینست که باصل ماده رأی گرفته شود

آقا سید یعقوب- بسیارخوب اگراینطور است که بنده عرضی ندارم

رئیس- پیشنهاد آقایشیروانی (بشرح آتی خواند ه شد)

پیشنهاد می‌شود بعد ازکلمه مهندسین نوشته شود.

بلافاصله بعد ازتصویب این قانون شروع باجرای مقدمات امرشود.

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- عرض کنم که همانطور ک هیک قسمت عرایض بنده را آقای آقا سید یعقوب فرمودند. ازیک طرف عجله داریم یک طرف هم موضوعی را می‌نویسیم: بدولت اجازه داده می‌شود خط آهن ازبندر جز ومحمره راشروع بساختن نماید. کی شروع کند. کی بسازد این برای قیامت

است وبالاخره تصورمیکنم که منظور این است که این قانون بگذرد ومهندسین شروع بعمل نماید ونقشه برداری شود ولی بایکی ازآقایان وزراء اینطور توافق نظر حاصل شد که بلافاصله بعد از این قانون شرع به تهیه مقدمات این امر شده ودقیقا شروع بعمل شود. آن (شود) را (شده) باید کرد.

رئیس- آقای وزیر معارف

وزیرمعارف- بنده تصور می‌کنم که اصولا موافقت خاصلباشد باپیشنهاد ایشان ولی جایش نیست. بعقیده بنده باید درآخر ماده گذاشته شود باین ترتیب: وباید بلافاصله بعد از تصویب این قانون شروع باجراء مقدمات امرشود

شیروانی- بسیارخوب

رئیس- آقای فرهمند توضیحی نسبت به پبشنهادتان اگردارید بفرمائید

فرهمند –عرض کنم پیشنهادی که بنده کردم باآن اصلاحی است که آقایان قبول فرمودند وبنده تصور می‌کنم بامطالعات عمیقی که البته دریک همچو قضیه مهمی شده است وتقریبا ازصبح تا حال هم دراین قضیه مذاکرات زیاد شده است تصور می‌کنم باصل این ماده رأی گرفته شود باهمان اصلاحی که آقایان قبول کردند بهتراست

رئیس- اینکه میفرمائید برعکس آن چیزی است که پیشنهادکرده‌اید. ماده بدوی دولت از محمره بود بعد خورموسی راآقای نوبخت پیشنهاد کردند که مقدم برمحمره باشد جنابعالی میفرمائید ک هبه پیشنهاد اولیه دولت رأی بگیریم؟

فرهمند – باهمان اصلاح

آقا سید یعقوب- دیدید مقصودشان همان بود بنده عرض کردم. آقا می‌خواهند حق پیشنهاد را ازوکلاءبگیرند

فرهمند – بنده پیشنهاد خودم را مستردمیدارم

رئیس- ماده اول قرائت می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)

ماده اول- مجلس شورای ملی بدولت اجازه می‌دهد که خط راه آهن بین خورموسی وبندرمحمره وبندرجزرا از طریق همدان – تهران در امتداد خطی که از طرف مهندسین دقیقا معین می‌شود ازطرفین شر وع بساختن نماید وباید بلافاصله پس ازتصویب این قانون شروع بمقدمات امر شود

وزیرمعارف – شروع باجرا مقدمات امرشود (مجددا آقای ضیاء بقیه ماد ه را یشرح ذیل قرائت نمودند)

وباید بلافاصله بعد ازتصویب این قانون شرع باجرای مقدمات امرشود

رئیس- رأ’ گرفته می‌شود باین ماده آقایانیکه موافقند قیام فرمایند (اغلب برخاستند)

رئیس- تصویب شد. تبصره پیشنهادی آقای آقا سیدیعقوب

آقا سیدیعقوب- بعد از آن چیزیکه آقایان وزراء قبول کردندبنده مستردمیدارم – چون طرفش معلوم نیست

رئیس- تبصره پیشنهادی آقای بامداد قرائت می‌شود (بشرح ذیل خوانده شد)

پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل بماده اول الحاق شود

تبصره – درصورتیکه مهندس ومتخصص بعد از مطالعه دقیق تصدیق کند که عبور خط ازطریق اصفهان وفارس به خلیج خالی ازمحظور است دولت مکلف بموافقت خواهد بود

رئیس- آقای بامداد

بامداد (میرزا محمد علی خان ۹ –قصد بنده دراین تبصره این است که یک قسمت مهم مملکت محروم ازفوائد راه آهن نماند. ما درتلگرافخانه ازطرف تجاراصفهان احضارشدیم وانها جدی داشتند که بهترین شهر

صنعتی ایران مثل اصفهان نباید ازاین حق محروم باشد بعد چند نفر آقایان رافرستادیم که بروند بامتخصص دراین باب مذاکره کنند که یک همچو نقشه شنیده‌ایم شما دراین باب چه نظر دارید (اگر چه آقایان وزرا تکذیب می‌کنند) که مستر پلند گفته است که من اطلاعی ندارم من عقیده‌ام این است که باید مثل اصفهان شهری محروم نماند. دوخط است. یک خط همین است که آقایان می‌گویند یک خط هم همین است که باصفهان برود یابه بندرعلویه یابندر دیگر که زیاد هم التقاء باتونل وموانع طبیعی نداشته باشد. تونلی که ازراه خرم اباد باو برمیخورند خود آقای وزیرفوائد عامه هم گفتند وبنده هم بقراریکه ازمطلعین شنیده‌ام تونل باتمام محظوراتی که دارد ممکن است یک دفعه هم بیک چشمه بزرگ بربخورد وتونل پر ازآب بشود وباید آنرا خالی کنند وبعد از آن باید برای واریز‌های زمستان واحتیاطهای قبلی با سیمن ویک وسائل محکمی سد بندی کنند ازواریزها که اسباب زحمت عابرین نشود. این است که حتی الامکان درتمام دنیا ازتونل دوری می‌کنند مطابق تصدیق آقای وزیرفوائد عامه تونل هم فرسخی متجاوز از یک میلیون خرج دارد وچهل فرسخ تونل است اگرازاین راه ببرید خود آقای وزیرفوائد عامه اظهارکردند. بنابراین اگرامر دائر شود که ما ازتونل احتراز کنیم آنوقت مخارج چهل فرسخ تونل راصرف آبادی یک مملکت بلکه دومملکت مهم مثلاصفهان وفارس کرده‌ایم این البته یک تفاوتی است که خوب می‌شود تحمل کرد واین بهترین طرق است والا مقصود اگرنزدیکی راه باشد از روی نقشه ممکن است سطر آراء راگذاشت ازتوی کویر اگربرود نود فرسخ یا صد فرسخ بیشترنخواهد شد از بحرخزر بخلیج فارس. بنابراین بنده اصرارنمیکنم باینکه ماده حتما اینطور نوشته شود ودولت مکلف باشد که خطش راتغییربدهد عرض می‌کنم اگرشما مهندس را که می‌فرستید برای نقشه برداری ودفت واین خطوط رادید وتصدیق کرد که آنقدرها کمر شکن نیست اگرراه راتغییر بدهیم ودرازاء آن دومملکت راآباد کنیم دولت قبول کند

رئیس- آقای معاون وزارت فوائد عامه

رهنما (معاون وزارت فوائدعامه) – عرض می‌کنم یک موضوعی ذهن بعضی ازنمیاندگان محترم رامشوش کرده است که بند ه لازم میدانم رفع این سوءتفاهم رابکنم ویک توضیحاتی می‌دهم باین قسمتی که می‌گویند: خط بایدازاصفهان وشیرازبرود مذاکراتی که باپلند شده است دراین بین هم یک مذاکراتی ازطرف بعضی ازآقایان شده است که راستی اسباب توهم شده است باین جهت خود پلند که بابنده ملاقات کرد ازمن خواهش کرد که این مسئله راتوضیح بدهم وتکذیب کنم والان بنده هم درنتیجه همان مذاکره این مطالب رامی گویم وتکذیب می‌کنم گفته شده است که من موافقت نداشته‌ام اولا این پیشنهادی راکه آقایبامداد کردند طرزپیشنهادش خوب نیست که دولت مکلف است موافقت کند از نظر متخصص والبته شایسته نیست یک همچو پیشنهادی درمجلس شورای ملی بشود گذشته ازاین که مستر پلند (چون خودمن باو گفتم که بعضی ازآقایان اصراردارند وعلاقمندند که حساب این راه را تهیه نمائید) گفت من معتقد نیستم که این راه را تهیه نمائید) گفت من معتقد نیستم که این راه ازاصفهان وشیرازبرود من باو گفتم یک حساب مجملی دراین قسمت بکند. گفت یک راهی است بین دمشق وبیروت درآنجا برای اینکه خواسته‌اند بتونل نخورند مجبور شده‌اند یک راه دوری رابگیرند واین مسئله باعث شده است که اتومبیل دوساعته می‌رود وراه آهن یک روزه وسبب شده است که آنراه آهن رادارد ورشکست می‌کند بنده نیمدانم که علت چیست که آقایان آنقدر اصرارمیکنند ؟!

ازشیراز به بوشهر اگربخواهیم برویم همانقدر تونل دارد واگر ازراه فیروز آباد بخواهند بر وند بیک خطوط زیک زاکی برمیخورند که چهارده پانزده میلیون تفاوت خرج داردعلاوه برزیادی خرج سبب دوری مسافرت ودیر

رسیدن مال التجاره است که ازاینها اجتناب می‌شود وبالاخره این مسئله اینطور نیست که آقایان نمایندگان احساس کرده‌اند او هم موافقت نظر داشته است این نقشه راهم اوکشیده است به هفتاد و پنج میلیون واعداد ریزش راهم که نزد بنده است او تخمین زده است الان مهندسین این متخصص آمده‌اند به بغداد ومیخواهند هرچه زودتر بروند ومشغول کارخود شوند بنابراین بنده استدعا می‌کنم که این موضوع دوباره تکرار نشود که دراین مسئله باین شخص مذاکره شده واو اظهاراتی بی اطلاعی کرده است اینطور نیست بنده از طرف ایشان اینمسئله رارسما تکذیب می‌نمایم

رئیس- رأی گرفته می‌شود به تبصره پیشنهادی آقای بامداد آقایانی که موافقند قیام فرمایند (چند نفری برخاستند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای ضیاء‌قرائت می‌شود (بمضمون ذیل قرائت شد)

تبصره ذیل را پیشنهاد می‌نمایم که بماده اول علاوه شود

تبصره- دولت مکلف است در ظرف یکسال ازتاریخ تصویب اینقانون مطالعات ونقشه امتداد خط راه آهن راازتهران تایکی ازبنادر خلیج فارس تمام نموده ولایحه آنرابرای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی نماید

رئیس- آقای ضیاء

ضیاء- بنده راجع باین پیشنهاد وتبصره توضیح زیادی ندارم تمام آقایان مخصوصا هیئت محرتم دولت متوجه هستند که راجع باین موضوع چه وحشتی درسرتاسر ایران ایجاد شده وجنوب ایران برای اینکه ازمرکز دور بوده وراه هم بدنیا نداشته نسبتا بائر شده است وبهمین مناسبت خط راه آهن هم ازتهران به محمره امتداد می‌یابد یک قسمت مهم مملکت رابائر می‌گذارد. جنوب که عبارتست از شیراز- کرمان – یزد اصفهان باآن استعدادی که درخاک وآب وهوای این نواحی هست همه رو به تحلیل خواهند رفت. تصویب این لایحه یک وحشت بزرگی دربین اهالی جنوب ایجاد میکندحالا که هیئت دولت مطالعه کرده‌اند وموافقت حاصل شده است که خط اصلی ازتهران به بندر جزواز تهران تا محمره امتداد پیدا کند این هیچ مانع نداردک هیک تبصره بماده اول علاوه شود که: هیئت دولت مکلف است درظرف سال اول بعد ازتصویب این قانون راجع براه آهن از تهران تایکی ازبنادر خلیج فارس (حالا بنظر هیئت دولت بوشهر برسد بندرلنگه بنظر برسد. بندرعباس بنظر برسد بندرچاه بهار بندرگواتر هریک ازبنادر که رویهمرفته تهران وشهرهای جنوبی ایرانرا بدریای آزاد متصل کند) درظرف مدت یکسال مطالعه کنند ونتیجه مطالعه رادرضمن یک لایحه بمجلس تقدیم کنند تاپس ازتصویب مجلس برای شعبه فرعی وقسمت فرعی بموقع اجرا گذارده شود وفقط پیشنهاد بنده تبصره ایست برای ماده اول

رئیس- آقای شریعت زاده

شریعت زاده – جمله راکه می‌خواستم خدمت نمایندگان محترم عرض کنم این است که بالاخره هرفرد ایرانی باید معتقد باشد که اگر درنتیجه شروع بیک اصلاح عملی هریک ازقطعات ایران منتفع شود نظر باینکه ولایات ایران جزءلایتجزای یکدیگر هستند مثل این است که همه منتفع شده‌اند وازاین نقطه نظر بند ه خیلی متأسفم که یک مذاکراتی می‌شود که در وضع این قانون وتقدیم این لایحه رعایت قسمت مهمی از مملکت نشده است درصورتیکه باید سعی کرد که موجبات رعایت تمام قسمتهای مملکت ازاین جهات فراهم بشود ولی وقتیکه تمام وسائل موجود نیست باید دقت نظر کرد وتصمیمی اتخاذ نمود که آن تصمیم من حیث المجموع مصالح اجتماعی مملکت راتأمین کند. دولت

درنتیجه مطالعاتی یک خط سیری برای راه آهن تعیین کرده است که ازنقطه نظرسیاسی، نظامی، اقتصادی بمصلحت مملکت وماده آنهم تصویب شد تصور می‌کنم دیگر این قسمت ازپیشنهادات موردی نداشته باشد وآقای نماینده محترم هم موافقت بفرمایند

رئیس- رأیگرفته می‌شود باین تبصره آقایانی که تصویب می‌کنند قیام بفرمایند (عده قلیلی قیام نمودند)

رئیس- تصویب شد. ماده دوم (بشرح آتی قرائت شد)

ماده دوم – بدولت اجازه داد ه می‌شود که ساختن راه آهن مزبور راکلا یا جزا وهمچنین خرید مصالح راجعه آنرا که تهیه اش درداخله مملکت ممکن نیست پس از اعلان مناقصه بتوسط شرکتهای خارجه یاد اخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه مملکت باشد بعمل آورد.

رئیس – آقای فهیمی

فهیمی – ماده دوم این لایحه بیشتر ازاولی تصویب مجلس لازم دارد. چون ماده اول تعیین خط بود و البته در آن قسمت دولت بیشتر صلاحیت دارد لیکن ماده دوم راجع است بمخارج وطرز خرج کردن بخصوص اعتباری که اساسا برای راه آهن تصویب شده وایجاد شده است واین ماده بنظر بنده خیلی مبهم می‌آید ومعلوم نیست که تصویب مجلس در اعتباری که باید بمصرف برسد بچه وسیله خواهد بود در دوره گذشته یک متخصص تصویب شد از برای ذوب آهن ودر جلسات قبل راجع بهمین متخصص مذاکراتی در بین بود که از جمله بنده عرض کردم شاید آنروز که یک نفر متخصص برای ذوب آهن تصویب می‌شد تصور می‌رفت که آمدن یک متخصص ذوب آهن کافی است که ماریل حاضر کنیم درصورتیکه این عمل فرع پنج اقدام دیگراست. اول ساختن بندر دوم استخراج آهن سوم ذوب آهن چهارم ساختن فولاد پنجم تهیه کردن ریل، حالا ساختن راه آهن هم همینطور مستلزم چند اقدام وچند کار مهمی است که همه از یکدیگر مجزا ومنفک است قسمت اول ساختن اراضی اینکار است واقسام تحتانی (انفراستروکتور) واستاسینها وبناها وگذاشتن ریل یعنی قسمت غیر منقول بطورکلی –قسمت دوم وسائط نقلیه. لکوموتیوهاواگنها وسایر اثاثیه دیگری که برای اینکار لازم است قسمت سوم بعدازاینکه همه اینها تهیه شدراه انداختن این اساس است البته آقایان مستحضرند که درجاهائی که راه آهن دارند هریک قسمت رایک شرکت علیحده بعهده می‌گیرد یاامتیاز می‌گیرند یادولت بآنها واگذار می‌کند حتی ممکن است بعضی قسمتها راشرکتهای مختلفه اداره کنند دراینجا که نوشته شده است (ساختن راه آهن) بند ه ملتفت نمی‌شوم که مقصود فقط ساختن راه است باتمام کارها تا وقتی که راه آهن بکاربیفتد البته کمپانیهای خارج که اینجور اقدامات راقبول می‌کنند همانطور که عرض شد هرکدام برای یک رشته ازاین عملیات هستند یک کمپانی مخصوصی نمی‌آید که هم راه بسازد وهم واگن بسازد وهم جریان آنرا باصطلاح هرسک ازاینها یک جریان علیحده داردراه آهن ما مطابق قانون دولتی است یعنی شرکت افراد نیست دولت باید اقدام کند برای تسهیل امردولت بایک شرکتهایی داخل مذاکره می‌شود وبطورمناقصه چنانکه درماده ذکر شد ه است هرکدام بصرفه نزدیکتر شد بااو مذاکره می‌نماید قسمت اولی مخصوصا محتاج خواهد بود بقوانینی که ازمجلس بگذرد زیرا تصادف خواهد کرد باتصرف اراضی واملاک که باید ازطرف مجلس بموجب قانون معلوم شود که تکلیف دولت نسبت باملاک واراضی که تصرف می‌کند برای راه آهن چه خواهد بود

واگر مشاجرات یامنارعاتی بین افراد مالکین باکمپانی ساختمان که بنمایندگی دولت اقدام می‌کند پیش بیاید بکجا رجوه خواهد شد وچه مرجعی برای کار مردم خواهد بود؟ اساسا اینطور هست وما هم عملا دیده‌ایم که اگرمسائلی را مبهم ولاینحل بگذاریم درموقع افراد دچارزحمات زیاد خواهند شد دولت قبل ازاینکه باکمپانیها مسائل راقطع کند البته می‌بایستی اعلان مناقصه بکند وآن راهی که صرفه دارتر است مذاکره نمایند ولی بالاخره لایحه اینکاربایدمجددا بتصویب مجلس برسد راه آهن‌های همه جای عالم اعم ازآنکه دولتی باشد یاشر کتیطرز جریان آن مطابق قوانینی است که ازتصویب مجلس می‌گذرد برای اینکه تکلیف مابین دولت ومردم ازهرحیث معلو مباشد که بعداز آنکه دولت عمل خودرا تمام کرد چه اعتباری ازاین وجوه تخصیص شده ازمجلس خواهد خواست بطورمطلق نمی‌شود گفت که برود وشروع بعمل نماید معنی این کار این است که وقتی مذاکره دولت تمام شد ازوجوه انحصاری بمصرف برسانند بنده گمان نمی‌کنم این اجازه رادولت داشته باشد زیرا بموجب آن قانونیکه اصل وجه انحصار راتصویب کرده است دولت بدون اجازه مخصوصی مجلس نمی‌تواند ازاین وجوه بمصرف برساند. بااینکه قید شده است که آن وجوه برای ساختن راه آهن تخصیص شده است مع هذا هر موقعیکه که می‌خواهند خرج کنند بایدمعلوم شود برای چه مصرف چه مبلغ می‌خواهند دریافت نمایند. این است ک هبنده استدعا می‌کنم اولا آقای وزیر فوائد عامه این قسمت راتوضیح بدهند که کمپانی‌های ساختمان که داخل مذاکره می‌شوند مقصود کدام قسمت ازعمل است ازساختن راه تا راه انداختن واگون تمام خواهد بود یاقسمتهای معین؟ اگرچه این بدیهی است راه که ساخته شد نا چارند واگن ولکوموتیو وسایر لوازم راداشته باشند ک هبتوانند وسایل را براه‌های دورتری هم بودند پس باید تمام این قسمتهاباشد اینها رابایک کمپانی قرارداد می‌کنند یاباکمپانی‌های مختلفه؟ وبرای اینکه اجازه اعتبار معینی راازمجلس بگیرند ووجوه انحصار رابمصرف برسانند چه چیز رادرنظر گرفته‌اند ؟دراین لایحه چنانکه ملاحظه میفرمائید غیراز چهارمیلیون ونیم که ازبرای کارخانه آهن ذوب کنی خواسته‌اند اعتبار دیگری تقاضا نشده است آیا این لوایحی که راجع خواهد بو دبکمپانی‌های ساختمان درثانی بمجلس خواهد آمدیااینکه بموجب همین ماده اجازه ضمنی ازمجلس می‌خواهند ؟بنده استدعا می‌کنم توضیح بدهند. وبعلاوه چه راهی برایتقاضای اعتباردرنظر گرفته‌اند اینرا هم بفرمایند.

وزیرمالیه – قسمت اول فرمایش رفیق محترم من مربوط بود باینکه این مخارج بچه وسیله خواهد شد اجازه میفرمائید عرض کنم که وسائل غیرقانونی که درپیش نیست. وسائل اداره شدن این مملکت را یک قوانینی معین می‌کند وهمان وسائلی که قوانین معین کرده است ازبرای اجرای امورچون این هم یکی از امورمملکتی است بهمان ترتیب اجرا می‌شود. این بعقید ه بنده هیچ توضیح خواستن نداشت. واما اینکه فرمودند درماده نوشته شده است ساختن راه آهن مقصود چه چیز است البته ساختن راه آهن معینش این است که راه آهن آماده ومهیای کارکردن بشود تما م مراحلی که برای اینکار باید طی کرد ودرضمن عبارت ساختن راه آهن هست قسمت را ه سازیش می‌خواهد باشد قسمت ریلش می‌خواهد باشد قسمت ریل کشی می‌خواهد باشد. قسمت لکوموتیو وواگن وغیر آن می‌خواهد باشد ساختن استاسیون می‌خواهد باشد تمام این قسمت‌ها درذیل عبارت (ساختن راه آهن) هست والبته این ماده که دولت اجازه خواسته است ومی گوید (راجع بساختن راه آهن مزبور کلا یاجرئا وهم چنین خرید مصالح راجع براه رابترتیب مناقصه توسط کمپانی‌های داخله یاخارجه بموردعمل بگذارد) شامل تما م این قسمتها می‌شود مخصوصا آن عبارت کلا یاجرئا خیلی

مطلب راروشن کرد ه است، اما اینکه می‌فرمودند که باکمپانیها چه جور داخل مذاکره می‌شوند؟ کارچه جورداخل عملی می‌شوند ؟ایا یک کمپانی این عمل راخواهد کرد ویاکمپانی‌های مختلفه اینرا خودشان یکی جوابی بسؤال خودشان دادند که فرمودند گمان نمی‌کنم یک کمپانی پید اشود که همه اینکارها رابکند. ولی بنده یک جواب دیگری عرض می‌کنم که اصلا مقصود دولت ومجلس چه بوده؟ این بوده است که راه آهن ایران دولتی باشد دولت خودش ازپول خودش ودرتحت نظارت خودش رامقید کند بیک کمپانی یابیک کمپانیهایی که اختیارات راازخودش سلب کند وانتقال بدهد بکمپانیها. بهمین جهت است که طرف دولت است؟ دولت خرید وفروش می‌کند. دولت قرارداد کارمیکند، باهرکسی که اصلح ومناسب تر است برای هرقسمتی هرکس بهتریود بااو مذاکره واگرشما می‌خواهید امروز آقای وزیرفوائد عامه یابنده یایکی از اعضاء هیئت دولت یامتخصص راه بیاید اینجا بسرکار جواب بدهد که جزئیات این کارچیست، البته خود شما قبول نخواهید کرد ازبرای اینکه حالا هیچ چیز اینها معلوم نیست، حالا باید مطالعه کرد، حالا باید حساب کرد، حالا باید تحقیق کرد، باید اعلان مناقصه کرد. بایداطلاعات خیلی دقیقی تحصیل کرد، درقسمت مناقصه‌ها خصوصا بعد ازاینکه درقسمتهای خارجه اطلاعات بدست آمد ودرضمن مطالعات نقشه برداریهم نسبت باحتیاجات خود راه وخط روشن شد آنوقت دولت خواهد توانست یک تصمیمی بگیرد وبعد جواب حضرت عالی رابدهد واما اینکه فرمودید این خط راه آهن مصادف خواهد بود بایک مواردی یایک قضایائی که محتاج بقانون مجلس است آیا تصور میفرمائید که کسی این ادعا را کرده بود که بعد از گذشتن این چند ماده دیگرهیئت دولت هیچ مراجعه واحتیاجی برای قانون گذاری به مجلس شورای ملی نخواهد داشت؟ اگرما همچو عرض کردیم مأخوذ ومأخوذمان کنید. بعد ازاین ای بسا مواقع پیش خواهد آمد ما محتاج خواهیم بود مراجعه کنیم به مجلس ولوایح قانون بیاوریم واجازه هائی برای تکمیل این عمل لازم است ازمجلس استدعا کنیم. میفرمائید اینجا تکلیف افراد باید معلوم باشد تکلیف افراد از نقطه نظر قوانین اساسی وقوانین عمومی وقوانین موضوعه جاریه بطورکلی معلو م است واگردریک مورد باخصوص یک جائی ما ببینیم درحدود قوانین موضوعه وموجوده نمی‌توانیم رفع احتیاج ورفع ابتلاء خودمان رابکنیم ا لبته می آئیم اینجا نظر خودمان رابعرض مجلس میرسانیم وازمجلس تقاضا می‌کنیم مواد وقوانینی برای ما وضع کنند اینهم بعقدیه بنده زیاد احتیاج بتوضیح دادن نداشت. یک نکته دیگری هم درضمن فرمایشاتشان بود راجع باینکه آیا درهر قسمتی ازاین کارها که پیش می‌آید نسبت بخرج یک لوایح مخصوصی ما خواهیم آورد یانه؟ مسلم است که خیر چرا؟ برای اینکه یک مبلغی یک اعتباری تخصیص شده است برای مخارج راه آهن بموجب یک قانونی شما اجازه می‌دهید بدولت که داخل عمل شود ازبرای کشیدن خطوط آهن ویک تبصره بایک اضاقه هم نماینده محترم آقای شیروانی اینجا اظهارکردند ودولت قبول کرد بلافاصله بعد از تصویب این قانون هم اجرای مقدمات این امر شروع شود. اینهمه طول وتفصیل نمی‌خواست اگربنا بود درهرموقعیکه برای مقدمات امرکه بلافاصله می‌خواهید شروع بشود یک لایحه مخصوصی بیاروند که پانزده تومان یا صد تومان ما برای فلان کارمیخواهیم بیایید تصویب کنید خیر این نظر نیست. اگرماده چهارم بنظر رفیق محترم من اینقدر کافی نیست که این مطلب راخوب برساند درموقع خودش ماده چهارم رااصلاح می‌کنیم که خوب مطلب روشن شود. شما یک احساس کاری تهیه کردید متخصص دارید درمالیه برای خرج. برای مخارج قوانینی

دارید مخصوص وعمومی، ازبرای کنترل مخارج وترتیب خرج متخصص دارید. برای راه آهن همینطور آمده‌اند برای اینکه این حسابها رابکنند. یک وزرائی مسئول دارید طرف مذاکره ومؤاخذه شما وزرای مسئول شما هستند که هرتوضیح وهراطلاعی بخواهید خواهند داد. این مسلم است که بعد از این لایحه درهرقدم یک لایحه مخصوص نسبت باجازه خرج لازم نیست دیگر بیاید ...

بعضی ازنمایندگان چرا لازم نیست؟

وزیرمالیه – چنانچه عرض کردم چیزیکه لازم خواهد بود واحتیاج قانونی خواهد داشت درموقع ومورد خودش بعرض مجلس خواهد رسید. ولی فردا متخصص آهن باتوافق نظر متخصصین مالیه وزیرمالیه می‌خواهد شروع کند باینکه تهیه چوب کند تهیه آهن کند، تهیه رایل کند، مذاکره کرده تحقیق کرده اینها را مجددا میفرمائید درهرکدام ازاینها یک لایحه مخصوصی باید آورد.

بعضی ازنمایندگان چرالازم نیست؟

وزیرمالیه – چنانچه عرض کردم چیزیکه لازم خواهد بود واحتیاج قانونی خواهد داشت درموقع ومورد خودش بعرض مجلس خواهد رسید. ولیفردا متخصص آهن باتوافق نظرمتخصصین مالیه وزیر مالیه خواهد. تهیه رایل کند، مذاکره کرده تحقیق کرده اینها را مجددا میفرمائید در هرکدام ازاینها یک لایحه مخصوصی باید آورد ...

بعضی ازنمایندگان- بلی

وزیرمالیه- این بنظر بنده یکقدری مخالف منظورخودتان است. منظورخودتان تسریع کاراست. منظور خودتان این است که بلافاصله شروع باجرای مقدمات امربشود. این مطلب خوب است ولی برای این نظر که بخواهید این کاربفوریت نشود. البته ازنقطه نظر دولت یا ازنقطه نظرمتخصصین مالی چه تفاوتی می‌کند که درهرمورد بخصوص بیایند اجازه بگیرند. برا ی فلان کارصد هزار تومان اجازه بگیرند. این فقط تولید یک اشکالاتی ویک درهم پیچیدگی هائی خواهد کرد که موجبتأخیر کاراست این نظر رادولت نداشته است ودراین لایحه هم که پیشنهاد شده است این نظر رادولت ندارد. حالا اگرآقایان حقیقتا یک دلائلی دارند که اثبات نماید آن عیب راندارد ویک محاسنی راهم که ما تصور نمی‌کنیم بنظر شما داردالبته هیچ فرقی برای ماینمیکند. ما نظر خاصی نداریم. ما چیزی راکه می‌خواهیم این است که هرچه زودتر شروع بمقدمات راه آه نبشود وبنظردولت این رسیده بود که بعرض مجلاس برسد حالا درضمن مذاکرات ومباحثات می‌بینیم دلائل آقایان چه چیزاست؟ اگرتصور میفرمائید که باین ترتیب کاررا تسهیل می‌کنید نظرخودتان رابفرمائید.

رئیس- چند دقیقه تنفس داده می‌شود

(دراین موقع جلس هبرای تنفس تعطیل وپس از نیمساعت مجددا تشکیل گردید)

رئیس- آقای آقا سیدیعقوب

آقا سید یعقوب- بنده خیلی میل داشتم که هیئت محترم دولت دراینجا تشریف می‌داشتند وباین دواصل مسلم قانون اساسی که حافظ تمام حقوق ملت است توجه می‌کردند که آن وقت آقای وزیر مالیه آن جواب رابآقای فهیمی اظهار نمی‌کردند اصل بیست وچهارم می‌گوید بستن عهدنامه‌ها ومقاوله نامه‌ها اعطای امتیازات (انحصار) تجارتی وصنعتی وفلاتحتی وغیره اعم ازاینکه طرف داخله باشد یاخارجه باید بتصویب مجلس شورای ملی برسد دراین ماده دوم نوشته است (اعلان مناقصه بتوسط شرکتهای خارجه یاداخله) دولت اعلان مناقصه داد ویک شرکت امریکائی یابلژیکی یاجای دیگری آمد و حاضر شد وگفت من این را قبول می‌کنم این باید بتصویب مجلس باشد دیگربعد ازاینکه دولت اعلان مناقصه کرد وشرکت حاضر شد برای او این درواقع عقد قرارداد ی می‌شود وباید بتصویب مجلس باشد چطور می‌شود بدون تصویب مجلس شورای ملی باشد آقایان می‌گویند م ادراین ماده می آئیم بطوراجمال وابهام ازمجلس شورای ملی هفتاد ودو میلیون برای ده سال اجازه می‌خواهیم خدا حافظ شما. دیگرکار ی بشما نداریم مطابق این ماده ۷۲ میلیون ده ساله اجازه میخواهندوآقای شریعت زاده هم اصراردارند ک هفردا ریل براه بیفتد وما هم بیائیم فورا اجازه بدهیم. دراین بین هم این اصل آقایشریعت زاده ازبین خواهد رفت باید بعد

اعلان مناقصه باز بمجلس شورای ملی بیاید. آقا جان اصل ۲۶ هم می‌گوید ساختن راهها ی آهن باشوسه خواه بخرج دولت خواه بخرج شرکت وکمپانی اعم ازداخله وخارجه منوط بتصویب مجلسشورای ملی است اصلا دراینجا آنچه که بنده استنباط می‌کنم دومطلب رامیرساند گرچه مساق عبارت واصل بیست وششم برای ساختن راه آه ناست وراه آهن تصویب مجلس شورای ملی باید باشد لکن ازعبارت بعد آن فهیمده می‌شود ک هپس ازآنکه ساختن راه اهن رامجلس شورای ملی اجازه داد بشرکت خارجه یاداخله بازباید بتصویبمجلس باشد هم بهرشرکتی که داده می‌شود باید بتصویبمجلسباشد. پس ناچاریم ما دراین ماده دوم این مسائل راکاملا ملاحظه کنیم که هرخرجی که می‌خواهند بکنند (اینجا برسبیل مطلق است ما نمی‌توانیم هفتادو دومیلیون رأی بدهیم) باید لایحه اش رابیاورند بهمین ترتیب جریان قوانین موجوده مملکتی برئیس داده شود بعد برود بکمیسیون بودجه بعد بیاید درمجلس شورای ملی وتصویب شود. این بک موضوع. یک موضوع دیگر این بود که آقای فهیمی اظهارکردند وآقای وزیرمالیه بکلیه ازآن موضوع طفره رفتند وآن مسئله این بود که فرمودند این راه که ساخته می‌شود ازبندرجز به خورموسی این راه مسلما تصادف می‌کند قهرا بااملاک مردم همه اش ازاراضی خالصه که رد نمی‌شود دراراضی مردم هم هست واین راه آهن هم راه آهن دولتی است ما که معتقد به سلب مالکیت خصوصی هستیم. ما مالکیت خصوصی راقائل هستیم هرکس که مالک دارد مال خودش است صاحب ملک مسلط برمال خودش است اینجا هیچ معین نکرده است که این راه آهن که اجازه داد ه شد ازبندر جز بخورموسی برود اگر مصادف شد بااملاک مردم ودراملاک خصوصیاتش واقع شد باصاحب آن ملک چه ترتیب باید بکنند. آن وقت می‌گوید که من تصویب مجلس شورای ملی اجازه دارم که راه آهن را اازاینجا امتداد دهم ملک هرکسی می‌خواهد باشد. مجلس هم چنین رأئی نیمدهد. مجلس ابدا حا ضرنیست که بیاید سلب مالکیت خصوصی کند وبدولت اجازه بدهد که کیف ما یشائی مداخله دراملاک مردم بکند. دوموضوع اساسی دراین ماده دوم هست که دولت ابدا توجه نکرده وبهمان قید دوفوریتی که ما با هود جنجال گذراندیم که‌ای مخالف راه آهن وسعادت مملکت هستید: اقای الماس وبرلیان درممکلت ریخته می‌شود: بهمین هو وجنجال این موضوع را می‌خواهیم بگذرانیم. نه اینطورها نیست. گمان نمی‌کنم بااین مسائلی که بنده عرض کردم یکنفر (ازنمایندگان) مخالف باشد که بگوید دولت مجازاست دراملاک مردم هم راه آهن راامتداد دهد ول واینکه رضایت صاحب ملک را تحصیل نکرد ه باشد. یقینا نیمتوانیم رأی بدهیم یااینکه اختیار مطلق بدهیم که هفتادو دو میلیون رادرعرض ده سال دولت مجازباشد بدون مراجعه بمجلس شورای ملی خرج کند. این است که یقینا این ماده را مطلق نمی‌توانیم رأی بدهیم بنده در این ماده بنظر خود م برای اصلاحش یک پیشنهادی کردم که تقدیم مقام ریاست می‌کنم وازقراریکه درتنفس شنیده‌ام بعضی ازوزرائیکه علاقه خاصی بمجلس شورای ملی دارند ملتفت این نکته بودند ومیفهمند که نمی‌توانیم این ماده رااباین ترتیب تصویب کنیم این است که شاید مشغول باصلاحش باشند باین ترتیب که نمی‌شود رأی داد

رئیس- آقای زوارموافقید؟

زوار- باماده موافقم

رئیس- بفرمائید

زوار- عرضی ندارم. آقای عمادی می‌خواهند صحبت کنند.

رئیس- آقای اعتبار

اعتبار- قسمت هائی راکه آقای آقا سید یعقوب اینجا فرمودند. بنده تصور می‌کنم این رعایت را مطابق قانون محاسبات عمومی دولت مخصوصا درقسمت اعلان مناقصه کرده وبایستی هم بکند. فرمودند وقتیکه اعلان مناقصه می‌شود ومیبایستی هرکدام که مقرون بصرفه شد همان رااختیار کنند. البته این یک اصلی است که همانطور بوده وخواهد بود ام ااینکه میفرمائید نتیجه مذاکرات رابمجلس شورای ملی بیاوریند بنده تصورمیکنم این جز معطلی کارمصرف دیگری نخواهد داشت (همهمه نمایندگان) وقتی مجلس شورایملی اختیار می‌دهد بدولت که یک شیئی رابمناقصه یامزایده بخرد وقتیکه نتیجه مناقصه یامزایده معین شد این خودرا اجازه است که دولت بتواند این معامله رابکند. این عمل جاری است وهمیشه معمول بوده است و. خواهد بود درقسمت اصل بیست وششم که آقای آقا سید یعقوب متذکر شدند تصورمیکنم مقصود همین لایحه بوده است ودولت هم همین کار راکرد ه است. اصل بیست وششم می‌گوید انشاءالله راه آهن را دولت باید باتصویب مجلسشورایملی شروع کند وآن همین لایحه است که تهیه کرده وازآن اصل هم منصرف نشده. وردقسمت اراضی واملاک هم که فرمودند بنده این راموافقم وتصورمیکنم این راپیشنهاد بفرمایند وآقایان هم رأی خواهند داد که بایستی اراضی واملاکی راکه راه آهن ازآنجا می‌گذرد دولت بقید عادله بخرد که ضرری بمردم واردنشود.

وزیرمالیه – همانطوریکه قبلا عرض کردم درمواد اگریک ابهامی هست نظر اصلی دولت ومجلس شورای ملی نتاقض باهم ندارد وبهمین جهت هم سعی کردیم که ابهام درمواد رفع شود که جمع بین نظرها شده باشد. اولا درماده دوم یک اصلاحاتی شده است که حالا عرض می‌کنم خاطر آقایان مستحضر بشود بعلاوه یک تبصره آقای مدرس تهیه کرده بودند باشرکت فکری یکعده ازآقایان که انجا اظهارفرمودند درآن تبصره هم ما موافقت کردیم بعد از ماده پیشنهاد می‌فرمایند وما قبول می‌کنیم. تبصره راجع بتقاضای اعتبار ازمجلس است برای خرج. ماده بااصلاحاتی که شده است باین ترتیب است که عرض می‌کنم. ماده دوزا بااصلاحاتش می‌خوانم که آقایان اصلاح فرمایند

ماده دوم – بدولت اجازه داد ه می‌شود که ساختن راه آهن مزبور راکلا یاجزئا وهمچنین خرید مصالح راجعه بآن رااعم از آنچه تهیه اش درداخله یاخارجه باید باشد پس ازاعلان مطابق قانون محاسبات عمومی بتوسط شرکتهای ساختمانی خارجه یاداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه مملکت باشد بعمل آورد. این اصلاحی است که درماده شد هتبصره راهم که خود آقا پیشنهاد خواهند کرد قرائت می‌شود وآقایان مستحضر می‌شوند. قبلا عرض کردم تبصره راجع بتقاضای اعتباراست برای مخارج وازطرف دولت هم پذیرفته خواهد شد

جمعی ازنمایندگان مذاکرات کافی است

رئیس- تبصره پیشنهادی آقای مدرس قرائت می‌شود بعد تکلیف این ماده معین می‌شود (بشرح ذیل قرائت شد)

پیشنهاد می‌کنم بعنوان تبصره برماده دوم علاو ه شود.

تبصره- کلیه وجوهی که بمقتضای این لایحه صرف می‌شود همه ساله دولت مبلغ آن را پیش بینی نموده لایحه آنرا برای تصویب بمجلس تقدیم می‌نماید وبع داز تصویب مثل سایر مخارج مملکتی درتحت تفتیش مالیه بمصرف خواهد رسید.

وزیرمالیه – یک چیزی درضمن اصلاحی که بنده عرض کردم فراموش شده است حالا آقای وزیرجنگ تذکردادند وآن این است که (بدولت اجازه داده می‌شود

که لوازم ساختن راه آهن مزبور راکلا وجزئا) حالا هم ماده رااصلاح شده می‌نویسم وتقدیم می‌دارم وبه ضمیمه تبصره پیشنهادی آقای مدرس بمضمون ذیل قرائت شد)

ماده دوم- بدولت اجازه داده می‌شود که لوازم ساختن راه آهن مزبور راکلاوجزئا وهمچنین خرید مصالح راجعه بآن اعم ازآنچه درداخله یاخارجه باید تهیه شود پس ازاعلان مناقصه مطابق قانون محاسبات عمومی بتوسط شرکتهای ساختمانی خارجه یاداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه وصلاح مملکت باشد بعمل اورد.

تبصره- کلیه وجوهی که بمقتضای این لایحه صرف می‌شود همه ساله دولت مبلغ آنرا پیش بینی نموده لایحه آنرا برای تصویب بمجلس تقدیم می‌نماید وپس از تصویب مثل سایرمخارج مملکتی درتحت تفتیش مالیه بمصرف خواهد رسید.

رئیس- ماده دوم مسترد شدباین ترتیب پیشنهاد شد مخالفی ندارد؟ (گفتند: خیر)

رئیس- پیشنهادها قرائت می‌شود. پیشنهاد آقای فهیمی

(بشرح ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم جمله ذیل بآخر ماد ه۲ اضافه شود

ودرهرصورت دول تمکلف است شرایط مذکور رابتصویب مجلس رسانیده وتقاضای اعتبارنماید.

رئیس- مقصودتان تأمین نشده است؟

فهیمی – اجازه میفرمائید؟ یک جمله اش نشده

رئیس- بفرمائید

فهیمی- آنقسمتیکه راجع بتقاضای اعتباراست تأمین شد ه لکن آنشرایط راکه عرض کردم می‌بایست بتصویب مجلس یرسد چون شرایطی ک هبا یک کمپانی قطع شد است تصادف پیدا میکندباکارهای عمومی ومردم ممکن است دچار محظورات واشکالا ت شوند وتکلیف آن باید درمجلس معلوم شود. یک قسمت راآقای اعتبار فرمودند که ممکن است قید کرد املاک مردم راچه قسم خریداری کنند ولی غیر ازاین موانع دیگری هم ممکن است پیش بیاید که اسباب زحمت شود.

این قسمت رامجلس باید حل کند اختلافی که مابین کمپانی ساختمان باد ولت پیش می‌آید باید ازطرف مجلس معلو مشود پیش ازوقت. این است که این قسمت را بنده پیشنهاد کردم ضمنا اصلاحی هم که آقای وزیرمالیه فرمودند درقسمت ثانی (مصالح) قید شده وتکرار است وتطور می‌کنم ساختن تنها بهتر بود.

وزیرمالیه – اضافه (لوازم) ازحیث تأکید است اگرهم جای دیگر ذکرشده تکرارمکرر است ولی نظربعضی ازآقایان بود که عیبی ندارد. آن قسمتی راکه فرمودید راجع باملاک اینها البته بایدپیش بینی شود ولی تمام قضایا دریک ماده که نباید پیش بینی شود اگرلازم میدانید درهمین قانون یک ماده برایش بگذارید واگرلازم نمیدانید چون هنوز معلوم نشده چه چیزها لازم می‌شود هروقت لازم شد برای اینکار اگررضایت طرفین بعمل نیاید چون مطابق قانو عمومی رضایت طرفین قاطع است واگررضایت طرفین بعمل نیامد ودولت محتاج شدیک قانونی بگذراند مجددا می‌آید بمجلس عرض می‌کند ودرقسمت مزایده ومناقصه هم هیچ منظوری جزارزانی وخوبی موجود نیست این هم لازمه مناقصه ومزایده است

رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای فهیمی

فهیمی – توضیح دادند پس می‌گیرم (پیشنهاد آقای ضیاء بشرح آتی قرائت شد)

پیشنهاد می‌شود که درآخر ماده دوم لایحه راه آهن جمله ذیل علاوه شود ولوایح انرا برای تصویب تقدیم مجلس شورای ملی نماید.

ضیاء- همینطور که آقایان ملاحظه می‌فرمایند وماده قرائت شد. ماده دوم اجازه می‌دهد بدولت که دولت برای ساختن راه آهن درخطوطیکه درماده اول ذکرشد وارد مذاکره بشود وبطورکلی مناقصه بایکی ازشرکتهای خارجی ترتیبش راتمام کند. درهرصورت بنظربنده مقتضی نیست که دولت آزاد ومجاز باشد که باهر شرکتی که تمام کرد وبهرطوری که تمام شد بدون تصویب مجلس شورای ملی عمل کند زیرا اولا برای مملکت صلاح نیست واساسا مخالف بابعضی ازمواد قانون اساسی است اینماده بدولت اجازه می‌دهد که دولت انطرز ازعملی راکه درلایحه قبل تصویب کرده بود تغییر بدهد مجلس درلایحه قبل تصویب کرد ه بود تغییربدهد مجلس درلایحه قبل تصویب کرد ه بود که دولت ایران ازهمین کارخانه آهن ذوب کنی اسباب راه آهن راتهیه کند وراه آهن رابسازد این ماده تغییر اجازه می‌دهد میگوید دولت مجاز است با شرکتهای داخله یاخارجه وارد مذاکره ومناقصه شو دبهر ترتیبی که صلاح وصرفه مملکت است عمل کند. یعنی انعقاد منترات کند درصورتیکه کنترات، انحصار امتیاز مطابق قانون اساسی بامجلس شورای ملی است ممکن است موافقت نظرحاصل شود بین دولت ویک کمپانی اما مجلس صلاح نداند این است که بند ه پیشنهاد کردم دراخر ماده علاوه شود مقدمات کاررا دولت فراهم میاورد واعلان مناقصه درتمام دنیا منتشر می‌کند هریک ازکمپانیها یاشرکتها که شرایط سهل تری داشته باشد تقدیم می‌نماید وبادولت داخل مذاکره می‌شود ودول توقتیکه بایکی از شرکتها مذاکراتش راتمام کرد لایحه تنظیم می‌کند وبمجلس تقدیم می‌نماید وبعدازتصویب مجلس عمل خواهد کرد والا بموجب اینماده دولت نمی‌تواند وارد درعقد کنترات شود ویک امتیاز وانحصاری بدو ن تصویب مجلس شورای ملی بدهد

رئیس- آقای وزیر داخله

وزر داخله – اینجا آقای ضیاء یک فرمایشاتی فرمودند که گمان می‌کنم در این ماده بهیچ وجه مورد نداشته باشد فرمودند که به موجب قانون اسلامی دولت حق ندارد کنتراتی به بندد اولا این اجازه دولت از مجلس می‌خواهد اگر دولت خودش را ذیحق می‌دانست اجازه ازمجلس نمی‌خواست پسخود این اجازه خواستن دلیل براین است که دولت بایستس اجازه ازمجلس شواری ملی بگیرد اما اینکه فرمودند دولت نمی‌تواند یک امتیاز وانحصار واین قبیل چیزها راواگذار کند بنده دراین اجازه نه امتیاز ونه انحصار می‌بینم فقط چیزیرا که اینجا دولت اجازه ازمجلسشورای ملی می‌گیرد (مناقصه گذاردن) مثلا خرید رایل خواهد بود یاخرید سایرلوازم خط آهن بعد از آنکه دولت اعلان منتشرکرد ویک کمپانی امد وارزانتر ومناسبتر بود ودولت تشخیص داد که اوبهتر است آنوقت بازدولت بیاورد به مجلس؟ اگر یک همچو قیدی دراینماده بشود دولت موفق نخواهد شدباینکه ان لایحه رابطوریکه منظور آقا است بمجلس شورای ملی بیاورد چون هیچ کمپانی حاضرنمیشود وقتیکه منوط باین باشد که یک مرتبه دیگر بمجلس شورا ی ملی بیاید معامله کند وآنطرف این اندازه سوءظن نسبت بیک دولتی که طرف اعتماد مجلس است نباید داشت.

(جمعی ازنمایندگان – صحیح است) دراینجا فقط اجازه که میدهیداینست که دولت مجازاست این اسبابی راکه برای خط آهن لازم دارد بمناقصه بگذارد دولت هم البته با این شرایط وترتیباتی که دراین ماده قید شده رعایت هم هاینها راخواهد کرد وانکه ارزانتر ومناسبتر باشد عملش راتمام می‌کند وبرای اعتبارش هم باآن قسمتی که اقای مدرس پیشنهاد فرمودند تصورنمیکنم جای هیچ نگرانی باشد درهرسالی دولت پیش بینی می‌کند که

درسال آتیه چقدر می‌تواند خرج کند هما ناندازه لایحه اش رامی اورد بمجلس وانهم بازیک اعتباری خواهدبود که ممکن است یکمقدارش خرج بشود وممکن است کسر بیاید ومجددا اعتبار بخواهد وتصورمیکنم این پیشنهاد هیچ مورد نداشته باشد

رئیس- آقای ضیاء برطبق ماده صدو نه می‌خواهند توضیحی بدهند

ضیاء- اینکه آقای وزیرداخله فرمودند سوءظن نباید داشت عرایض بنده مبتنی بریک سوء ظنی نسبت بدول تنبوده معلو م است که دولت بایکی ازشرکتها یاکمپانیها وارد مذاکره می‌شود وکاررا تمام می‌کند ولی ازنقطه نظر ملیت بایدنظر مجلس معلوم شود. وبا نظر دولت وتصویب مجلس شوار ی ملی کار تمام شود واین توضیح ونظرآقای وزیرداخله بیشترکار رابنظر بنده مشکل کرد زیرا اجازه خرید تا مذاکره کردن باشرکتها وکمپانی‌ها ی دیگرفرق می‌کند مذاکره باشرکت‌ها از نقطه نظر ملیت هم که باشد تصویب مجلس رالازم دارد

وزیرمعارف – آقا اصولا یک اشتباهی کردند وفرقی بین مناقصه وامتیاز نگذاشتند درمسائل خرید فروش ملیت شرط نیست اگرملیت شرط باشد پس باید مجلس شورای ملی یادولت یک لایحه بیاورد ک هاجازه می‌دهید باکدام ملت تجارت کنیم وباکدام ملت تجارت نکنیم مناقصه غیراز امتیاز است. مناقصه معنایش این است که هرکس جنس مرغوبتری دارد وارزانتر هم هست ما ازاو می‌خریم امتیاز معنایش این است که بآنشخص داده می‌شود درتحت شرایطی وبغیر آنشخص داده نمی‌شود فرق است بین امتیاز ومزایده ومناقصه.

رئیس- آقایانی ک هپیشنهاد آقای ضیاء راتصویب می‌کنند قیام فرمایند (جند نفری قیام نمودند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای یاسائی

(اینطور قرائت شد)

بنده اصلاح ماده دوم رابنحو ذیل پیشنهاد می‌کنم

ماده دوم- بدولت اجازه داد ه می‌شود که ساختن راه آهن مزبور راکلا وجزئا وهمچنین خرید مصالح راجعه بآن راکه تهیه اش دردداخله مملکت مکن نیست پس ازاعلان منا قصه بتوسط شرکتهای ساختمانی خارجه که تبعیت آنهارا مجلس شورای ملی تصویب کند یاداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه مملکت باشد بعمل آورد.

رئیس- یاسائی

یاسائی – بنده دو پیشنهاد درنتیجه این فکری که برایم پیدا شد تقدیم کرده‌ام که بالفظ کلا وجزئا ازاینماده حذف شود که مخصوصا بند هاز این لفظ اجتناب می‌کنم یااینکه همینطوری که بنده پیشنهاد کردم بالاخره یک کمپانی پیشنهاد صرفه دارتری میده دبدولت ایران ناگزیریم قبول کنیم نتیجه مناقصه هم انحصار است واینکه آقای وزیر معارف فرمودند نتیجه مناقصه انحصار نیست بنده عرض می‌کنم انحصار است چون آنکسیکه پیشنهاد بدولت داده است عملیاتی راجع بخط آهن می‌کند منحصرا مربوط بخود او است ودیگری حق مداخله ندارد والا مناقصه معنی پیدا نمی‌کند. درماده اول قید کردیم که ازطرفین شروع نمایند بساختن فرضا یک کمپانی خارجی بیاید پیشنهاد بدهد ودرنتیجه مناقصه کلیه ساختن راه آهن را (مطابق این ماده که نوشته است کلا یاجزئا) قبول کند چون دو مسئله است یکی خرید مصالح ازقبیل رایل ولوکوموتیو وواگن است اینها رابنده آنقدرها اهمیت نمی‌دهم ویکی ساختن خط است اگر یک شرکت خارجی درنتیجه مناقصه پیشنهاد کرد که من تمام این راه رامیسازم ویکمرتبه هم بخواهد ازدوطرف شروع کند وملیت اومورد تصدیق مجلس نباشد آیا این عملی است؟ (بعضی ازنمایندگان – خیر) بنده خیال می‌کنم که بالاخره درعمل دچار اشکال می‌شویم

لهذا بنده این پیشنهاد راکردم وچنانچه آقایان هم موافقت بفرمایند بهتراست وبالاخره عقیده بند ه این است که جزئیات این امر چندان مهم نیست ولی ساختن کلیه راه آهن ازبندر جز تا محمره که یک کمپانی خارجی که ملیت آن تصدیق نشد هباشد ویک پیشنهادی بدهد که طرف تصدیق مجلس نباشد بند ه نیمتوانم رأی بدهم.

رئیس- آقای وزیرمالیه

وزیرمالیه- عرض می‌کنم اولا برای تأمین یک قسمت ازنظریه آقای یاسائی یک اصلاحی دراین ماده شد ه بود یک اصلاحی دراین ماده شد ه بود وهمینطور که ملاحظه می‌فرمایند ما هیچ مقصودی غیر از اصل مطلب که پیداکردن راه آهن است نداریم ومیخواهیم آقایان هم فکرشان کاملا (تا آنقدری که باصل مقصود برنخورد رعایت شود اولا درماده نوشته شد ه بود ساختن راه آهن کلا یاجزئا) اینجا ما (لوازم ساختن راه آهن مزبور) نوشتیم. این نوشتن لفظ لوازم ساختن راه آهن مزبور برای تأمین همین نظریه آقای یاسائی است حالا می آئیم یکطوردیگری نمی‌کنیم لوازم رابرمیداریم چون کافی نمیدانید برای نظریات خودتان می‌نویسیم (ساختن قسمتهای راه اهن مزبور) آنوقت کلا یاجزئا راه مبرمیداریم که آ ن نظر سرکار هم تأمین شود واین راهم می‌خواهم عرض کنم که مناقصه گذرانده که دولت ایران است ومناقصه قبول کننده هرکس می‌خواهد باشد این یک عملی است که ازدوطرف رعایت امکانش باید بشود طوری بمناقصه گذارده نمیشوود که یک چیز غیرممکنی راآنطوریکه آقای یاسائی فرمودند دچارش بشویم. مناقصه قبول کننده دراینجا حقیطقتا یک عمل تجارتی می‌کند که بیشترمقصود لوازم ساختن راه آهن است ومناقصه دهنده هم از برای صرفه خودش اینکاررامیکند وما هم غیر ازاین منظوری نداریم وبعقیده ماده اصلاح شد ه بود بماند هیچ ضرری ندارد وبند ه تصورمیکنم که بدون تذکرخودشان متوجه باشند این اضافه که ما کردیم برای تأمین همان نظریه ایست که فرمودند واگر هم ایشان اینطورنخواهند بنده بطوریکه عرض کردم ممکن است قبول کنم و بعقیده بنده اگر خود آقای یاسائی دقت بفرمایند تصدیق می‌فرمایند که به همان صورت صورت بماند کاملا نظرشان را تامین میگند انوقت هم هیچکدام از این دو پیشنهادی که شده است مورد ندارد و قسمتی هم راجع بناقصه و خرید ریل و لو کو موتیف بود آقای وزیر داخله توضیح دادند دیگر محتاج نیست بنده توضیحی بدهم.

یاسائی – عبارت ماده را بخوانند اگر کافی بود بنده استر داد می‌کنم

رئیس – پیشنهادی دولت را؟

یاسائی – بلی (بشرح آتی قرائت شد)

بدولت اجازه داده می‌شود که لوازم ساختن راه آهن مزبور را کلا یا جزا و همچنین خرید مصالح راجع به آنرا ...

یاسائی – بنده استر داد می‌کنم

رئیس – پیشنهاد آقای دکتر طا هری (اینطور خوانده شد) بنده پیشنهاد می‌کنم در ماده دوم سطر آخر بعد از عبارت بصرفه مملکت باشد اضافه شود بعد از تصویب مجلس شورای ملی

رئیس – آقای دکتر طاهری

دکتر طاهری – این قسمت چون مذاکره شد و مجلس قبول نکرد بنده هم مسترد می‌کنم

رئیس – پیشنهاد آقای عمادی (اینقسم قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم جمله (و همچنین خرید مصالح

راجعه بآن را) ازماده دو حذف شود

رئیس- آقای عمادی

عمادی- عرض می‌کنم مقصود ازاین پیشنهاد ومخصوصا بعد ازضمیمه (لوازم ساختن راه آهن مزبوررا) خاصه باضمیمه (کلا وجزئا) دیگر این جمله (وهمچنین خرید مصالح راجعه بآن) لازم نیست. این جمله زاید است وتکرار معنی ندارداین است که پیشنهاد حذف کردم

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی- این جمله مربوط بجمله بعد است وبنده تصورنمیکنم که اگراین جمله حذف شود جمله بعد مؤخر بدون مقدم می‌شود

رئیس- رأی گرفته می‌شود باین پیشنهاد. آقایان موافقین قیام فرمایند (دو سه نفر قیام نمودند)

رئیس- تصویب نشد. پیشنهاد آقای آقا سیدیعقوب

آقا سید یعقوب- بنده مسترد می‌کنم نظرم تأمین شد

رئیس- پیشنهاد آقای طاهری (بشرح آتی خوانده شد)

پیشنهاد می‌کنم بعد ازکلمه مناقصه اضافه شو درسمی وعمومی

رئیس- بفرمائید

دکترطاهری- اینجا بنده تصورمیکنم که اگر قید این عبارت که یک اطمینانی برای همه هست اضافه شود بدنیست که این مناقصه یک مناقصه رسمی وعمومی باشد ومنافاتی هم باقانون محاسبات عمومی ندارد این است که بنده این پیشنهاد راکردم که این مناقصه مناقصه رسمی وعمومی باشد که مردم همه بدانند وملتفت شوند ومناقصه خصوصی نباشد

رئیس- آقای وزیرداخله

وزیرداخله – آقای طاهری این پیشنهاد رالابد قبل ازآن اصلاحی که شد فرمودند اصلاحی که شد اگر مراجعه بفرمائید کاملا نظرشما ملحوظ شده است بنابراین این پیشنهاد دیگر موردندارد

رئیس- رأی می‌گیریم باین پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمانید (دوسه نفرقیام نمودند)

رئیس- تصویب نشد. مقصود آقای ارباب کیخسرو هم تأمین شد ه است راجع باضافه لفظ صلاح

ارباب کیخسرو – منظوربنده غیراز این است پیشنهاد رابفرمائید قرائت کنند (بشرح ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم درماده دوم بعد از عبارت مقرون بصرفه مزید شود وصلاح که بطورکلی اینقسم اصلاح شود: بصرفه وصلاح مملکت الی آخر

وزیرمالیه – اصلاح شد ه است

ارباب کیخسرو – اگرنوشته شده است مسترد می‌کنم

رئیس- پیشنهاد آقای شریعت زاده (بمضمون ذیل قرائت شد)

دوتبصره ذیل راپیشنهاد می‌کنم

تبصره اول- دولت مجاز است مخارج ساختمان راه اهن وهرگونه وجوهی راکه درنتیجه مناقصه‌ها باید پرداخته شود از وجوه انحصار قند کار سازی نماید.

تبصره دوم – وجوهی که درحدود مقررات این قانون بمصرف خواهدرسید باید بتصویب متخصص راه اهن ونظارت مخصوص وتفصیلی میسیون امریکائی درخرج پرداخت شود.

رئیس – آقای شریعت زاده

شریعت زاده – چون مجلس برای مباحثه در مسائل نظری است از این نقطه نظر است که بنده با کمال آزادی

عقاید خودم را عرض می‌کنم بعقیده بنده اگر این اجازه بنحو اطلاق بایک قیودی که کنترل قطعی وصحیحی رادرخرج تعیین کند داده شود موافق مصالح مملکت باشد چون مجلس درنظرداردکه اقتدارات خودش رادرکنترل نسبت بخارج اعمال کند وهمچنین آمال مجلس این است قوانین که وضع می‌شود بموقع اجرا گذاشته شود غیرازاین هیچ نظری نیست. اصل مطلب این است که تمام افراد ایرانی ومخصوصا مجلس شورا ملی که نماینده اراده ملت است سعی دارد که موضوع راراه آهن عملی شود وبنابراین هیچ دلیلیندارددرصورتیکه ممکن باشد این کنترل اعمال شود همیشه دولتها مجبورباشند لوایحی برای هرکاری بیاورند. این یک عقیده ایست که ممکن است مخالف هم داشته باشد ولی بند ه معتقدم که اگر کنتر ل صحیحی اعمال شود بایک ملاحظاتی که همه آقایان شاید متوجه نباشند مصلحت دراین است که کلیتا بطورقطع این اعتبار تصویبشود ومیسیون امریکائی که محل اعتماد مجلس هستند نظارت قطعی داشته باشند بدیهی است این مطلب هیچ منافاتی نسبت به اعتماد مابهیئت دولت فعلی ندارد برای اینکه دریک موقعی که یک دولتهای دیگری میایند ومادراینجا نباشیم شایداینقانون بمصلحت مملکت نباشد این است که بند ه عقیده دارم اینطور بهتراست

رئیس- آقای شیروانی

شیروانی – قسمت دوم پیشنهاد نماینده محترم کاملا درضمن پیشنهاد آقای مدرس تأمین شده است البته راجع بکلمه میسیون هم خود ایشان تصدیق خواهند کرد که اطلاق بجمیع مستخدمین امریکائی می‌شود وباید بداند اختیارکنترل که ازطرف مجلس شورای ملی داده شده است فقط منحصر برئیس کل مالیه است وبموجب ماد ه شش اختیاراتی که درمنترات خودش دارد اواست که می‌تواند درتمام مخارج مملکت نظارت کند البته سایرین هم یک وظایف دیگری دارند که انجام می‌دهند وحالا ما بخواهیم میسیون امریکائی را روی هم رفته حق بدهیم در امر راه آهن دخالت نمایند چیزعجیبی است! درماده سوم همین قانون اگرملاحظه بفرمائید گمان می‌کنم نظرشان تأمین شده باشد نوشته شده درتحت نظارت متخصص راه آهن باید انجام بگیرد پس یکی قسمت دیگر ازنظریه ایشان هم تأمین شد ه فقط ایشان یک نظریه دیگری داشتند که دولت همان اختیاری راکه بطورابهام ازمجلس می‌خواست بگیرد داشته باشد ولی خود آقایان وزراء موافقت کردند بانظراکثریت مجلس شورای ملی واعتبار رابتدریج می‌گیرند درهرصورت دولت هست مجلس هست هروقت اعتباری نخواهند ازمجلس می‌گیرند. حضرت عالی می‌خواهید این اختیار دربست ده ساله داد هشود ودرصورتیکه خود دولت تصدیق کرد هاست که این صلاح نیست همانطور که مجلس حق دارد درملیه مخارج این مملکت بجز رسیدگی کند دربودجه مملکت صد دینار سه شاهی درکمیسیون رسیدگی می‌شود این قسمت هم باید همینطور باشد بنابراین بنده تصور می‌کنم قسمتهای دو و سه نظریه ایشان درهمین قانون وتبصره تأمین شده است وآن قسمت اولیه راهم که تصدیق می‌فرمایند صحیح نیست

رئیس- رأی گرفته می‌شود به پیشنهاد آقای شریعت زاده آقایانیکه موافقند قیام فرمانید (چند نفربرخاستند)

رئیس- تصویب نشد. آقای دکترطاهری پیشنهاد کرده‌اند لفظ وهمچنین حذف شود (بطریق ذیل قرائت گردید)

بنده پیشنهاد می‌کنم کلمه (همچنین) از سطر دوم حذف شود

وزیر معارف- قبول می‌کنم

رئیس- پیشنهاد آقای یاسائی (بشرح ذیل خوانده شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم- که (کلا یاجزئا) ازماده

دوم حذف شود.

رئیس – آقاییاسائی

یاسائی- توضیحاتی که شاهزاده فیروز میرزا دادند راجع باینکه چون ساختن راه آهن تبدیل شد هاست بلوازم ساختن راه این دیگر مارامستغنی می‌کند بنده بعدازفکر دیدم که بازمخصوصا ازاین کلمه باید احتراز کرد وآن عبارتی که آقای وزیرمالیه گفتند قسمت‌های مختلفه بازبهتر ازاین عبارت است ولی لفظ کلا که یکمرتبه ازبندرجز بمحمره راممکن است بمناقصه بگذارند بند ه مفید نمیدانم ازاین جهت بند ه با این کلمه مخالفم وممکن است عوض کنند

وزیرمالیه – برای اینکه آقای یاسائی امشب راحت بخوابند بند ه قبول می‌کنم

رئیس- پیشنهاد آقای حاج میرزا مرتضی .(بترتیب ذیل خوانده شد)

تبصره ذیل رابماده دوم پیشنهاد می‌کنم

تبصره- دولت مکلف است اراضی محکوکه اشخاص را که درخط عبورراه آهن واقع می‌شود به قیمت عادله ازصاحبان آنها خریداری نماید.

رئیس- پیشنهاد آقای اعتبار واحتشامزاده هم در همین زمینه است

وزیرمالیه- اجاز ه بفرمایند همه این پیشنهادها را بخوانند عبارتها مقایسه شوند دراصل مطلب مخالفتی نیست

رئیس- قرائت می‌شود (بطریق ذیل خواند ه شد)

پیشنهاد آقا اعتبار:

ماده الحاقیه ذیل راپیشنهاد می‌کنم دولت مکلف است اراضی واملاک اهالی را که درانشاء خط آهن واقع می‌شود بقیمت عادله روز خریداری نماید

پیشنهاد آقای احتشامزاده:

بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل بماده (۲) الحاق شود

تبصره – چنانچه عبورخطآهن ازاملاک اشخاص ضرورت پیدا کند دولت مکلف است قیمت ملک را بنرخ عادله تادیه نماید

پیشنهاد آقای بامداد:

پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل به ماده دو الحاق شود

تبصره- هرجا که خط آهن وساختن توقف گاهها بااملاک شخصی تصادف کند بای دقبلا رضایت مالک تحصیل شود والا مطابق نرخ معمول قیمت اراضی پرداخته شود

پیشنهاد آقای فرهمند:

تبصره ذیل راپیشنهاد می‌کنم

تبصره- املاک واراضی که جهت امتداد خطآهن یاساختمان‌های مربوط بخط اهن لازم می‌شود باقیمت عادله ورضایت خاطر مالک خریداری می‌شود.

پیشنهاد آقای محمد ولی میرزا:

تبصره – دراملاک خصوصی واراضی مختصمه قیمت عادله مرضی الطرفین آن ازطرف دولت باید تعیین وازمجلس شورای ملی تقاضای اعتبار برای تأدیه قیمت آن اراضی رابدارد

پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب وآشتیانی

پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل بماده دو الحاق شود

تبصره- درکلیه امتداد خطوط آهن نسبت باراضی واملاک اهالی که مورداحتیاج ودرخط آهن واقع می‌شود رضایت مالکین مطابق قوانین موضوعه وقیمت عادلانه باید بعمل آید

رئیس- آقای وزیرمالیه

وزیر مالیه – مطلب این پیشنهاد‌ها یکی است دراصل مطلب هم هیچ اختلافی بین دولت وآقایان نیست ولی آنکه عبارتش بهتر بنظر می‌آید پیشنهاد آقای احتشامزاده

است وقبول می‌شود

رئیس- قیمت عادله؟

وزیرمالیه – بلی

رئیس- پیشنهاد آقای احتشامزاده واعتبار دیگر موضوعی ندارد پیشنهاد آقای فرهمند

فرهمند- نظربند ه تأمین شده است

رئیس- پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب وآقای آشتیانی هم درهمین زمینه است

آقایسید یعقوب- آن پیشنهاد را که حضرتوالا قبول کرده‌اند نظرما راتأمین می‌کند

رئیس- آقای محمد ولی میرزا چطور؟

محمد ولی میرزا- بنده هم مستردمیکنم

رئیس- آقای بامداد

بامداد – نظربنده هم تأمین شد (ماده دوم بطریق ذیل قرائت شد)

ماده دوم- بدولت اجازه داده می‌شود که لوازم ساختن راه آهن مزبوررا وخرید مصالح را راجعه بآن اعم ازآنچه درداخله یاخارجه باید تهیه شود پس ازاعلان مناقصه مطابق قانون محاسبات عمومی بتوسط شزکتهای ساختمانی خارجه یاداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه وصلاح مملکت باشد بعمل آورد.

تبصره ۱- کلیه وجوهی که بمقتضای این لایح همصرف می‌شود هم هساله دولت مبلغ آنرا پیشبینی نموده لایحه آنرا برای تصویب مجلس تقدیم می‌نماید وبعدازتصویب مثل سایرمخارج مملکتی درتحت تفتیش مالیه بمصرف خواهد رسید

تبصره دوم – چنانچه عبور خط آهن ازاملاک اشخاص ضرورت پیدا کند دولت مکلف است قیمت ملک رابنرخ عادله بپردازد

رئیس- پیشنهاد جدیدی شد هاست. قرائت می‌شود (اینطور قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم درآخر پیشنهاد آقای احتشامزاده علاوه شود ووجه آن ازوجوه انحصار قند وچای کارخانه می‌شود (عدل)

رئیس- آقای عدل

عدل- بنظر بنده توضیحی ندارد. همینقدر خواستم تذکر بدهم املاک مردم راکه می‌خرند یک محلی لازم دارد. اگر معین نشود ازمحل اعتبارقند وشکر آنوقت ممکن است یک زحماتی برای صاحبانش تولید شود. این است که استدعا می‌کنم درپیشنهاد قید شود که وجه آن ازمحل انحصارقند وچای داده شود وبنده تصور می‌کنم آقای احتشامزاده هم قبول بفرمایند

وزیرداخله – اینجا بنده یک نکته رابرای استحضار خاطر آقای عدل عرض می‌کنم. البته هرمقدار اراضی که لازم شد ودولت خرید ازهمین محل وجه آن پرداخته مبشود واین پیشنهاد آقا دیگرتوضیح واضح است. مثل اینکه پیشنهاد بفرمایند که هر اندازه چوب هم برای ریلها خریدند ازاین محل بپردازند.

وزیرمالیه – درتبصره که آقای احتشامزاده پیشنهاد کردند وبنده قبول کردم برای اینکه مبادا سوء تفاهمی بشود یک اصلاح عبارتی لازم دارد باید نوشته شود قیمت آن قسمتی که از طرف احتیاج است

حمعی ازنمایندگان –صحیح است

رئیس- پیشنهاد دیگری شده است که عادله تغییر پیدا کند به (عادلانه)

آقای بهبهانی

بهبهانی – عرض می‌کنم فرق بین معنی عادله وعادلانه راالبته آقایان تصدیق می‌کنند واینجا مطلبی که هست این است که ممکن است دریک اراضی که متعلق بیک شخصی است یکمقداری ازآن اراضی گرفته شود که قیمت آن اراضی که گرفته می‌شود عادله اش همان مبلغی باشد که دولت می‌خواهد بدهد ولی گرفتن این اراضی

موجب این می‌شود که اراضی دیگر راخراب می‌کند لهذا است که اینجا باید یک ملاحظه هم ازبقیه آن اراضی بشود که موجبخرابی صاحب ملک نشود. چند ذرع زمین ازاراضی یک خانه که پنجا ه ذرع است فرضا بیست ذرعش لازم می‌شود معلوم است که بقیه این ملک خیلی نقصان قیمت پیدا می‌کند اینجا البته باید ملاحظه آن نقصان بشود. عادلانه معنایش این است که می‌آیند قیمت می‌کنند که این زمین ذرعی پنجتومان قیمت دارد ولیوقتی درست ملاحظه خسارت طرف رابکنند ممکن است ذرعی هفت تومان باو داد هشود

رئیس- آقای وزیرمالیه

وزیرمالیه – دراین قسمت مخصوصا بعد از آن توضیحاتی که آقا دادند همان لفظ عادله رادولت حفظ می‌کند ویک اصلاح. دیگری دراول ماده لازم است وآن این است

(راه آهن مزبور راوخرید مصالح) کلمه (را) زائد است وباید حذف شود

رئیس- باید رأی گرفته شود به پیشنهاد آقای بهبهانی. آقایان موافقین قیام فرمایند (دوسه نفر قیام نمودند)

رئیس۰ تصویب نشد آقای عدل هم مسترد کردند؟

عدل- مقصود بند ه فقط این است که اراضی بحقوق خود برسند درصورتی که دولت پول مردم را ازاین محل می‌دهند مسترد می‌کنم ولی مقصودم این بود که فردا گفته نشود درجزء دیون دولتی است وباید بمانددرآخرسال مجلس تصویب کند

وزیر مالیه- کلیه مخارج مربئطه براه آهن اعم از خرید ملک یا اراضی یا چیز دیگر از محل انحصار است واستثناء ندارد

عدل- بنده مستر می‌کنم

رئیس – پیشنهاد آقای نظامی قرائت می‌شود

(بطریق ذیل قرائت شد)

بنده پیشنهاد می‌کنم تبصره ذیل بماده دوم علاوه شود

تبصره – ساختن راه آهن وایستگاه دراراضی واملاکی که قابل استفاده مالک بوده باشد بارضایت مالک خواهد بود ودرصورت عدم رضایت مالک دولت مکلف است بتصدیق اهل خیره وبقیمت عادلانه خریداری نماید.

نظامی- بدیهی است که این خط آهن ازهرملکی که بگذرد باعث آبادی آن املاک خواهد شد ولی تبصره که اینجا پیشنهادشد که دولت اگرخریداری کرد هرکس درآتیه ازهرمحل بگذرد خواهند گفت اینجا مرتع دهکده من است واسباب زحمت برای دو لت می‌شود لهذا بنده پیشنهاد کردم اگردراراضی واملاک اشخاص عبور کند که قابل استفاده مالک بوده باشد البته دولت باید خریداری کند اما اگر ازیک جلگه بگذرد ویاازیک کوهی بگذرد درانجا اینطور باشد که پیشنهاد کردم دیگر بسته است بنظر آقایان

رئیس- رأی می‌گیریم باین پیشنهاد آقایان موافقین قیام فرمایند (کسی قیام نکرد)

رئیس- تصویب نشد. ماده دوم (بشرح ذیل قرائت می‌شود)

ماده دوم- بدولت اجازه داده می‌شود که لوازم ساختن راه آهن مزبور وخرید مصالح راجعه بآن را اعم ازآنچه درداخله یاخارجه بایدتهیه شود پس از اعلان مناقصه مطابق قانون محاسبات عمومی بتوسط شرکتهای ساختمانی خارجه یاداخله که شرایط آنها بیشتر مقرون بصرفه وصلاح مملکت باشد بعمل آورد

تبصره اول- کلیه وجوهی که بمقتضای این لایحه مصرف می‌شود همه ساله دولت مبلغ آنرا پیش بینی نموده لایحه آنرا برای تصویب بمجلس تقدیم می‌نماید وبعد از

تصویب مثل سایر مخارج مملکتی در تحت تفتیش مالیه بمصرف خواهد رسید

تبصره دوم – چنانچه عبور خط آهن ارز املاک اشخاص ضرورت پیدا کند دولت مکلف قیمت آن قسمتی که طرف احتیاج است بندخ عادله تأدیه نماید.

رئیس – رأی گرفته می‌شود به ماده دوم با دو تبصره که قرائت شد. آقایان موافقین قیام فرمایند .(اکثر قیام نمودند)

رئیس – تصویب شد. پیشنهاد ختم جلسه شده است

جمعی از نمایندگان – صحیح است

رئیس –جلسه اتیه فردا یا پس فردا؟

بعضی از نمایندگان – پس فردا

رئیس – جلسه آتیه پس فردا روز پنجشنبه سه ساعت قبل از ظهر (مجلس سه ساعت از شب گذشته ختم شد)