مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۹ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۵۶
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست | تصمیم‌های مجلس | قانون اساسی مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری نخست |
مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۸ اسفند ۱۲۸۵ نشست ۵۶
مذاکرات روز پنجشنبه ۶ شهر صفر ۱۳۲۵ دارالشورای ملی
امروز دو نفر از وکلای آذربایجان ورود بمجلس کرده بودند آقا میرزا فضلعلی آقا ایشان را معرفی کرد باینطور (جناب آقا میرزا یحیی امام جمعه خوئی از وکلاء آذربایجان از طبقه جلیله علماً از عملا و فضلا صاحب اجازه وادیب ومنشی و سیاسی دان واز خانوده بزرگ محترم هستند) (آقای حاجی حمد آقا حریری از تجار محترم تبریز علاوه بر اینکه از فامیل بزرگ هستند دارای همه گونه کمالات می‌باشند)
عموم وکلا تبریک گفتند و مشارالیهما بسمت عضویت درمجلس پذیرفته شدند. خلاصه مذاکرات روز سه شنبه ۴ شهر صفر را آقا سید محمد تقی قرائت کردند راپورت انجمن مالیه مطرح مذاکره شد.
رئیس- در مجلس پریروز بنا شد در همان مطالب راجعه بمالیه که مطرح مذاکره بود هر که چیزی بنظرش می‌رسد بنویسد یا بگوید.
آقا میرزا سید محمد مجتهد – اهم مطالب امرو ز نظامنامه عدلیه است باید او را بر همه کارها مقدم بدارید.
رئیس- عرض کردم مشغول نوشتن هستندو رجوع بمؤتمن الملک شده است حال اگر در این تغییرات چیزی باعث تعطیل او نشده باشد همین چند روزه تمام شده و بمجلس خواهد آمد.
فتح الله خان – درخصوص تفاوت عمل باید گرفته شود امساله نمی‌شود عشر گرفت بدون ممیزی و تیولات هم باید برگردد.
آقا سید حسین شهیدی – بنا بود تفاوت عمل را صورت بدهند که معلوم شود چه قدر است.
آقا میرزا فضلعلی آقا – در آذربایجان سه قسم مالیات است یک قسم مالیات مستغلات شهری است مثل دکاکین و غیره یک قسم مالیات دهات و یک قسم هم مالیات ایلات. آنکه مالیات شهری است قراری دارد بدون زیاد ه و تصفیه گرفته می‌شود و اگر هم تفاوتی گرفته شود جزئی است از بابت مهلتانه مباشر و غیره است قابل اعتنا نیست و جدیدالنسق هم هست اگر بخواهند از آنها هم مالیات گرفته شود بعداز ممیزی علمی گرفته می‌شود اما مالیات دهات هر یک یک جمع معینی دارد همه وقت او را می‌گیرند هیچ علاوه باین صیغه گرفته نمی‌شود اگر هم گرفته شود باسم دیگری است مثل پول اسب و پول سوخت نجاری تلگرافخانه وغیره۰۰۰ آنهم تفاوت عمل نیست. اما ایلات بعضی ایلات هستند اسمی از آنها مانده چونکه مزرعی و مرتعی بآنها داده بودند وآن مراتع و مزارع خالی بود اینها مرتع ومزرع کرند به اینجهت مالیات بستند و بعضی ایلات هم اسمی از اینها نیست مالیات بسته‌اند و در حقیقت دو مالیات بسته‌اند یکی مالیات سکنه یکی مالیات غیر سکنه هکذا از اینجا هم یک مالیاتی می‌گیرند و هیچ نشانه از آنها نیست و اگر هم اسمی باشد مرتع ومزرع ندارند.
آقا سید حسین شهیدی – این از روی کتابچه است یا نه؟
آقا میرزافضلعلی – از روی کتابچه است ولی بعضی ایلات هستند که بآنها عوارضی بسته‌اند که مالیات خود را می‌دهند اما از عهده عوارضات زیاد نمی‌توانند برآیند از آنها بالاتر ایلات اکراد و شاهسون است بجزئی تفاوت عمل می‌توانند از عهده برآیند ولی خیلی زیادتر می‌گیرند باین اسم در سالهای سابق در عوض هشت هزار تومان چهل هزار تومان عمل شد اینها باعث می‌شود که بدزدی می‌روند و بعضی اوقات یاغی شده مالیات نمی‌دهند باعث خرج می‌شود برای دولت پس باین ترتیب هیچ تفاوت عملی نیست که جمع بسته شود یک صورتی بدهند که وکلای هر جا یا مجلس بفهمند که قابل است جمع بشود والا اذن این را مجلس بدهد با جهالت نمی‌شود.
آقا میرزا ابوالحسن خان – تفاوت عمل را باید آقایان بدانند که چیز تازه نیست یک ممیزی در چندین سال قبل شده بعد ملک ترقی کرده حکام بهر جا که رفتند بمیل خودشان چیزی علاوه از این بابتها گرفته یا نمی‌گرفتند و از این بابت هم هیچ چیزی بدولت نمی‌دادند فقط مختصر پیشکشی می‌دادند برای رفتن بحکومت مثلا فارس صد هزار تومان می‌داد و تفاوت عمل آن خیلی بیشتر از اینها است قریب سیصد هزار تومان است وکمیسیون مالیه چیز تازه را تصویب نکرده این را همه ساله رعیت میدهدحال کمیسیون چنان صلاح دانست که این تفاوت عمل داخل خزانه دولت شود و بحکام مواجب بدهند اینکه ایلات وغیره اینطور مالیات می‌دهند و تحمیل بر فقر است هیچ محل حرف نیست ولی جرح وتعدیل این نمی‌شود مگر بعد از ممیزی علمی حالا باید فکری کرد که آن اندازه که می‌گرفتند بخزانه دولت برسد و زیاده از آنهم از رعیت گرفته نشود اگر همان تافوت عمل رافقط بگیرند عین عدل است.
آقا میرزا سید محمد مجتهد- پس بهمان مقداریکه پیشکش می‌دادند بگیرند.
حاجی سید نصرالله – امسال ما چاره نداریم جز اینکه از باب دفع افسد بمفاسد این کار را بکنیم مثلا صد هزار تومان پیشکش می‌دادند و تفاوت عمل سیصد هزار تومان بود حکام چند برابر زیادتر می‌گرفتند.
رئیس- غرض آقا میرزا ابوالحسن خان این است که این تفاوت عمل را حقا ام باطلا حکم می‌گرفتند و رعیت هم عادی شده میداده است مثلا این دویست وهشتاد هزار تومان فارس سالها است رعیت میداده است آنچه زاید بر این می‌گیرند آن تعدی فوق العاده است فرضا آمدیم گفتیم بیشتر از صد هزار تومان نگیرند و آن باقی باشد هیچ اطمینان داریم که حکام نگیرند پس همان طوریکه آقای حاج سید نصرالله گفتند امساله چون نمی‌توانیم ممیزی علمی بکنیم از باب دفع افسد بمفاسد مثل سال گذشته و سالهای سابق عمل نمایند.
آقا میرزا فضلعلی- توضیح لازم است پر واضح است تا ممیزی علمی نشده باید دفع افسد بمفاسد بکنیم اما نه دفع فاسد بافسد زیرا که حکام خیلی تعدیات می‌کردند و بعضی تفاوت عملها هم بود که پرتعدی نبود حالا اگر اذن مطلق داده شود می‌شود دفع فاسد بافسد بلی اگر آن تفاوت عمل را معین کنند می‌شود گفت مثلا فلانجا اینقدر مالیات دارد اینقدر هم تفاوت عمل ضرر ندارد بگیرند و از این راه یکی دو کرور افزوده می‌شود و دو سه کرور هم از خرج کسر کنند تا ممیزی علمی بشود والا اذن مجهول اذن می‌شود بظلم با سند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – بعد از این خواهید فهمید که بعد از ممیزی علمی آنجائیرا که بنده می‌گویم از آنها بیشتر خواهد شد حال این دو کرور را که جناب آقا میگویند یک کرور آن را کسی توانست معلوم نماید صورت بدهد که در کجا می‌شود معین کرد و علاوه نمود اول کسی که قبول بکند بنده هستم.
آقا میرزا فضلعلی آقا- همان مباشرین جزء صورت بدهند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – اگر مباشرین جزء صورت بدهند عین ظلم است زیرا که من یقین میدانم که عوض دویستت و هشتاد هزار تومان تفاوت عمل فارس مثلا آنها سیصد هزار تومان تفاوت عمل فارس مثلا آنها سیصد هزار تومان بل متجاوز معامله نمایند و عرض کردم تفاوت عمل دو قسم است یک تفاوت عملی است که حکام کل می‌گیرند یک تفاوت عملی است که حکام جزء معامله می‌کنند اینها ظلم است کمیسیون آن تفاوت عمل حکام کل را تصویب کردو آنگهی این را هم مامور وزارت مالیه خواهد گرفت و آن وقت بحکام جزء و رعیت اطلاع می‌دهند که دیگر حکام جزء زیاده نگیرند و رعیت هم ندهد.
آقا مشهدی باقر- آنچه که بنده فهمیده‌ام این بودجه مالیاتی مال شصت سال پیش از این است که بیک ولایتی مثل مالیاتی بسته‌اند پنجاه هزار تومان کم کم معمور شده و سکنه پیدا کرده حالا زیاد شده این یک تفاوت عمل است یک طور تفاوت عمل هم این است که در حقیقت همان مالیات را می‌دهند مثل خود طهران و مالیات اصنافیه آن که دو هزار تومان بوده حالا چهار هزار تومان می‌گیرند این تفاوت عملها را تمام از روی رضا و رغبت می‌دهند وهیچ شکوه ندارند.
آقا میرعماد – ما تقریبا پنج کتابچه داریم یک کتابچه در دفتر دولتی است که یک میزان مالیات معینی آن دارد یک کتابچه هم حاکم کل دارد یک کتابچه هم حکام جزء یک کتابچه هم مباشرین یک کتابچه هم کدخداها این تفاوت عملیکه میگویند در دستورالعمل جمع شود مال کتابچه حکام کل است کاریکه می‌کنند تفاوت عمل آن سه کتابچه حکام جزء و مباشرین و کدخداها را بردارند آنوقت رعیت خیلی هم متشکر هستند.
رئیس- در سی سال چهل سال قبل پیش از این در کتابهای جغرافیا عده نفوس ایران را می‌نوشتند ده کرور ولی حالا می‌نویسند بیست کرور اگر چه این از روی تحقیق نیست و تا حال تعداد نفوس و در ایران معمول نبوده اما تقریبا نزدیک بتحقیق است پس عده نفوس در مقابل شده این مردم هم مواد روئیدنی از زمین از قبیل گندم و برنج و حبوبات و غیره می‌خورند در این صورت دو برابر پیش خوراکی لازم دارند یکجا قیمتها ده برابر شده این می‌شود و تا بیست برابر قیمت اجناس آن مالیاتیکه چهل سال قبل ممیزی کرده مثلا هفت کرور بود از روی گندم خرواری دو تومان و جو خرواری هشت هزار و روغن یکمن دو هزار بوده است پس باید مالیات امروز بیست (هفت کرور باشد) از روی قاعده زیادتی نفوس و بلکه خیلی بیش از اینها حال این کجا است و از کی زیادتی می‌گیرند باید فکری کرد.
حاجی سید نصرالله – همه اینها صحیح است اما اگر امروز این را اینجا نصف می‌گیرند باز ظلم است بفقرا زیرا که اغنیا خودشان را بهر وسیله بوده معاف داشته‌اند در خارجه از فایده کسبتان تومانی پنجهزار عاید دولت می‌شود چون قرار صحیحی دارند از همه مساوی گرفته می‌شود ولی اینجا از بی ترتیبی هر چه تحمیل شود سخت است.
آقا سید عبدالله – ما یک معامله عشری داشتیم که هم بشاه عرض کردیم وهم بصدراعظم و هم بوزیر مالیه گفتیم شاه هم قبول فرمودند و این ترتیب عشر هم شرعی و یکی از واجبات است که خداوند چقدر تاکید در ادای زکات می‌فرمایند و وزیر مالیه هم قراربود ممیز بفرستد و شاید فرستاده باشد حالا دیگر نمیدانم ترتیب دیگری بنظر شما آمده چیست؟
در اینموقع هیئت جدید وزراء هشت گانه که بر حسب اراده اعلیحضرت کابینه سابق وزرا تغییر کرده بود برای معرفی در مجلس حضور یافتند بعد از ادای رسوم پذیرایی و تهنیت و تبریک از طرف مجلس هیئت وزرا معرفی شدند از قرار ذیل:
- نایب السلطنه وزیر جنگ،
- فرمانفرما وزیر عدلیه،
- علاء السلطنه وزیر امور خارجه،
- وزیر افخم وزیر داخله،
- ناصرالملک وزیر مالیه،
- مخبرالسلطنه وزیر علوم و معارف،
- مهندس الملک وزیر فوائد علمه،
- وزیر همایون وزیر تجارت،
- (چون وزیر جنگ بواسطه کسالت مزاج بمجلس نیامده بود دبیرالدوله بسمت معاونی وزارت جنگ معرفی شد.)
وزیرداخله – عرض این بود که چون کابینه و هیئت وزرا تغییری کرده بود معرفی از ایشان در مجلس بشود و همه ملت امروزه بدانند که دولت و ملت یکی است باید دست بدست یکدیگر داده کار بکنند تا مملکت معمور و آباد گردد.
آقا سید عبدالله مجتهد – تمام افراد ملت از این مراسم و تفقدات شاهانه این پادشاه متشکرند. اگرچه بحسب سن جوان می‌باشند ولی در حقیقت پیر عقل و عقل پیر هستند.
سیدالحکما- ما وکلا تماما بجهت اطمینان خاطر ملت در حضور حجج اسلامیه قسم یاد کردیم که خیانت بدولت و ملت ننماییم اما تمامیت این کار بسته باقدامات وزرا است حالا حضرات وزراء بفرمایند که در این مجلس حضور حجج اسلامیه قسم یاد می‌کنند یا در حضور اعلیحضرت همایونی با حضور حجج اسلام.
وزیر داخله – فردا که جمعه و اول سال است انشاءالله پس فردا جمع شده در حضور اعلیحضرت همایونی با حضور حجج اسلام قسم یاد می‌نماییم.
وزیر عدلیه – هیچ روزی مبارک تر از امروز نیست که تماما با جان ومال برای ترقی مملکت حاضر شده‌اند والبته همه حاضریم قسم یاد نماییم و هیچ ابائی از قسم نداریم.
(وکلا و عموم تماشاچیان از این ترتیب و همراهی وزرا اظهار مسرت و تشکر کردند).
صدیق حضرت – می‌خواهیم بدانیم این ادارات جزو وزرات خانها معین شده که تکلیف ما هم معلوم باشد.
وزیر داخله – بلی صورت آن حاضر است بخوانند.
(صورت ادارات جزء وزراتخانها که موشح بود بدستخط همایونی خطاب بجناب وزیر داخله که مطابق همین صورت در مجلس معرفی نمایید قرائت شد.)
صورت ادارات جزء وزارت خانها:
- وزارت عدلیه
- اداره محاکمات داخلی.
- وزارت خارجه
- اداره ایالات، اداره تلگراف، اداره پست، اداره نظمیه، محبس، اداره فراسوران، اداره بلدیه، اداره پلیس و ژاندارم، اداره حفظ الصحه.
- وزارت مالیه
- اداره مالیات، اداره گمرکات، اداره خالصجات، اداره ضرابخانه، اداره وظایف، اداره تفتیش محاسبات.
- وزارت جنگ
- اداره مخزن، اداره ذخیره، اداره قورخانه و کارخانجات نظامی، اتاماژور، اداره محاسبات نظامی، اداره توپخانه، اداره سوار نظام، اداره پیاده نظام، اداره محاکمات عسکری، اداره بحریه (در ممالکی که مجاور بحر هستند وزیر بحریه مخصوص دارد).
- وزارت علوم
- اداره مدارس، اداره اوقاف، اداره مطبوعات، اداره حفریات موزه، اداره مطبعه دولتی، اداره ابنیه عتیقه.
- وزارت فوائد عامه
- اداره طرق و شوارع، اداره معادن، اداره راه شوسه و آهن و جنگلها.
- وزارت تجارت
- اداره تجارت، اداره محاکمات تجارتی داخلی، اداره فلاحت، اداره صنایع.
صدیق حضرت – یک سئوال دیگر دارم در همه جا معمول است یکنفر رئیس که میانه خود وزراء و شاه واسطه باشد هست حال در میانه این وزراء آن یکنفر کیست؟ (جواب دادند وزیرداخله) آقا سید عبدالله – قبل از آمدن وزرا گفتگوی مجلس در خصوص مالیه بود از شاه استدعا شد قرار شد ممیزی بشود که جناب وزیر مالیه یک عده از ممیزین و مهندسین را روانه نمایند که از روی ممیزی صحیح مالیات گرفته شود وقت خواستند که تا آن اشخاص را حاضر نمایند حالا نمیدانم فرستادند یا نه؟
وزیر مالیه – بلی بهمان ترتیب یکدسته حاضر است فقط منتظر مخارج هستند صورتی نوشته شده بواسطه کسالت مزاج این چند روزه ممکن نشد که ترتیب آن بمجلس اظهار شود آنصورت ارائه می‌شود اگر مجلس تصویب کرد می‌روند.
مستشارالدوله – عرض دارم البته باید از تشریف فرمایی کابینه جدید وزراء عرض تشکر نماییم اما باید در باب بعضی محاکمات و ادارات وزارتخانه‌ها در یک کمیسیون علیحده تجدید نظری بشود.
حاجی محمد اسمعیل آقا – ضرری ندارد غرض همین است از این اتفاق و اتحاد که امروزه شده باید بهمدستی یکدیگر کارها صورت بگیرد.
مستشارالدوله – چون کمیسیونی که قرار شدفقط بجهت پذیرایی وزراء بود این بود که سربسته عرض شد و نخواستم سوء ادب بشود اگر مجلس تصویب می‌کند در کمیسیون دیگری در خصوص محاکمات و ادارات بوزرا که نمی‌خواهم حالا عرض کنم تجدید نظری بشود.
مذاکرات روز شنبه ۸ صفر دارالشورای ملی
خلاصه مذاکرات روز پنجشنبه ۶ صفر را آقا میرزا طاهر قرائت کرد.
احسن الدوله – جناب رئیس عرض دارم اجازه می‌فرمایید در خصوص گمرک وپست تبریز با وجود آن تلگرافیکه رسید جوابی دیده نشد تا کی باید ساکت بنشینیم وزیرمالیه ادای حق خودشانرا کرده‌اند یا نه وحالا هم تلگرافی رسیده قرائت شود.
(تلگراف مزبور قرائت شد باین مضمون جناب سعدالدوله و وکلای محترم آذربایجان این سوم تلگراف متحصنین اجزاء گمرک وپست است که مخابره کرده‌ایم تا حال جواب نرسیده اگر ترتیب در کار است چرا جواب نمی‌آید حجج اسلام بتنگ آمده‌اند ملت با جان ایستاده‌اند علی العجاله آقای ثقه الاسلام و جمعی حضور اعلیحضرت تلگرافاً عرض کرده‌اند صورت معاهده و قرارداد نامه استقراض از دولتین را خواسته‌اند که ملاحظه شود بر شما وکلای محترم لازم است که قراردادنامه استقراض را بخواهید و ملاحظه نموده اطلاع بدهید وعرایض اهالی آذربایجانرا برسانید احقاق حق شود.
(صدیق حضرت و بعضی اظهار داشتند که اجزاء پست چرا خودشانرا داخل کرده و از دیروز ادارات ایرانی شده جواب داده شد هنوز اداره پست از بلژیکیها خارج نشده).
آقا میرزا ابوالحسن خان – کلیه باید این تلگرافات بوزارت داخله فرستاده شود و هم بوزیرمالیه اخطار شود تا ببینیم چه جواب می‌آید.
حاجی محمد آقا حریری – پس کی باید جواب خواست و بدهند.
آقا میرزا ابوالحسن خان – جهت تاخیر جواب این بود که کابینه جدید وزرا معین شود ولی حالا مجلس می‌تواند جواب مطالبه نماید وآن روز در کمیسیون هم مذاکره شد گفتند باشد تا هیئت جدید وزرا مسئول معین شود.
سعدالدوله – ببینید چه قسم تلگراف شده مخابره کرده‌اند که معاهده و قراردادنامه استقراض دولتین را بوکلا اطلاع بدهید این همانست که من در چهار ماه قبل گفتم و در این نکته هست چرا آن نوشتجات را ارائه نمی‌کنند اگر مخفی است در کمیسیون مخصوص مذاکره و ارائه شود این پول را باید ملت بدهد نباید سند آنرا ببینند در این خصوص نکته بهست ومن چقدر اصرار کردم اگر بخواهید قراری در این کارها از گمرک و پستخانه و غیره بگذارید تمام بسته باین است که این قرارداد نامهای قروض را ببینید و بدانید.
حسنعلی خان – اجزاء پست و گمرک بتکلیف خود عمل نکرده‌اند اول نباید بمجلس اظهار کنند بلکه اول باید بوزیر خودشان اظهار بدارند اگر بعرض آنها رسیدگی نشد آنوقت بمجلس اظهار دارند و چند روز است مذاکره می‌شود که شما وکلا کار نمی‌کنید چرا جزئیات را داخل مجلس می‌نمایید ببینیم آیا در کدام مجلس ملی باید گفتگوی عزل حکومت بشود یا بعرایض دباغ یا اجزاء پست وغیره باید رسیدگی نماید این جزئیات ابداً ربطی بمجلس ندارد بایدمجلس شروع بنوشتن ووضع قوانین نماید چنانچه خود جناب سعدالدوله فرموند تکلیف مجلس نیست بجزئیات برسد بلی تلگرافی بتوسط مجلس برسد همین قدر تکلیف ما اینست بوزراء مسئول بفرستیم آنهم نه هر تشکیات را وهر اداره باید اول رجوع بوزیر خود نماید.
سعدالدوله – این بیاناتی که گفتید صحیح است و غالبا من گفتم که مجلس باید بوظیفه خود عمل نماید ولیکن چند ایراد دارم در مسئله عزل ظل السلطان چرا این ایراد را نکردید که امروز می‌کنید مجلس حق ندارد رسیدگی بتشکیات نماید.
حسنعلیخان – آن اهمیت داشت مثل وقعه تبریز.
سعدالدوله – اینهم اهمیت دارد تلگرافاتی چند روز قبل رسید ما را خواستند تلگرافخانه و این آقایان وکلا آذربایجان التماس کردند که جلو جمعیت را بگیرند تا وزرا معرفی شوند و تحصیل جواب نماییم امروز روزی است که وعده سر آمده و من یک حرفی دارم و آن اینستکه دولت پیش از انعقاد این مجلس دو قرض کرده و این برگردن ملت است یعنی ماها حال نباید نوشتجات و سند این را از وزارت خارجه بخواهیم و بگیریم وبدانیم هر کس شریک قول من است دست خود را بلند نماید (تمام وکلا دست خود را بلند نمودند و گفتند صحیح است باید نوشتجات را دید) حالا دیگر در این باب و قرارهای دیگر مادام که آن اسناد دیده نشده مذاکرات جایز نیست و اگر بخواهید درست از نکات کار بلژیکیها ملتفت شوید اینست که میگویند دولت روس متعهد شده مادامیکه قرض داده نشده ما را ابقا نماید و ما باید باشیم و خودم بوسائل مختلفه از خارج اطلاع حاصل کرده‌ام اما می‌خواهیم بدانیم در حقیقت این طور است که باید بلژیکیها سر کار بوده رسیدگی و اداره نمایند ما حق نداریم واگر اینطور نیست باید چارة
کرد دولت با بانک روس طرف است و هر طور اطمینان می‌خواهد باو اطمینان می‌دهیم.
آقا میرزا ابوالحسنخان – در اینکه آن قراردادنامها را باید خواست ودید یا در این مجلس یا کمیسیون با شما هم رأیم اما در فقره مطالب بلژیکیها مسئله دیگری است ربط باین ندارد.
مستشارالدوله – همین مسئله را بعد از ختم مجلس بادارات لازمه و وزراء اخطار نماییم کنترات نامه و قرارنامه واسناد استقراض هر چه هست صورت آنها را بخواهیم زیرا که اینها فعلا اصول کار وقاع شده باید دیده شود.
سعدالدوله – در این باب مذاکره کردند و از وزارت خارجه خواسته شد و وزیر خارجه هم شخصا مرا دید گفت صورت اینها حاضر است می‌فرستم نمیدانم فرستاده‌اند یا نه.
آقا میرزا فضلعلی آقا – یکی هم فقره جنگل استارا بود نوشته بودند دوباره جنگل را اجاره کرده می‌خواهند تصرف نمایند و آن روز دبیرالملک بود قرارشد جواب بیاورد نیاورد قرارنامه آنهم باید خواست شود.
رئیس- این قرارنامه هم جزو همان قرارنامه‌ها است که باید خواسته شود و تا حال هم غیر از قرارنامه لیانازوف چیز دیگری بمجلس نفرستاده‌اند.
آقا میرزا فضلعلی آقا – اینکه گفتید قرار شده اجزاء پست اول باید بوزیر خود اظهار نمایند بعد بمجلس آیا در نظامنامه نوشته نشده که مجلس را واسطه قرار بدهند؟
حسنعلیخان – بطور کلی عرض کردم که حق ندارند عرایض را بمجلس اظهار کنند.
آقا میرا فضلعلی آقا – آن ادارات وزارت خانها بآن طوریکه نوشتند تصویب شده یا محتاج به مذاکره است و توهم نرود باینکه آن ترتیب مقبول شده.
آقا میرزا ابوالحسنخان – در هرمملکتی که حق بپادشاه داده شد وزرا را معین نماید حق دارد ادارات را هم خود پادشاه معین نماید و آنگهی جناب مستشارالدوله هم فرمودند که در کمیسیونی تجدید نظر شود.
آقا سید حسن تقی زاده – رسم است در اول هر سالی خلاصه اعمال سابقه هر اداره را منشتر می‌نمایند چون امسال سال نو است من می‌خواهم اعمال سال گذشته مجلس را منتشر نمایم یکی آن است که ما شش ماه می‌شود در اینجا نشسته‌ایم بعرایض مردم رسیدگی می‌نماییم مجلس نباید بعرایض رسیدگی نماید یک کمیسیونی قرار داده شود از هر جا تظلم می‌نمایند رجوع بآن کمیسیون نمایند دیگر بمجلس نباید و آن کمیسیون طرف و مسئول مجلس باشد دوم فراموش کاری است هر عنوانی که در مجلس می‌شود وچند روز اوقات مجلس را ضایع می‌نماید بعد از چند روز فراموش می‌شود و ناقصا می‌نماید.
آقا میرزا ابوالحسن خان – جواب مطلب اول این است قرار شد دوازده نفر برای انجمن رسیدگی بعرایض معین شود و اسامی هم نوشته شده نزد آقای حاجی سید نصرالله است.
آقا سید حسن تقی زاده – سعادت هر مملکتی بسته بقانون است ما که اینجا نشسته‌ایم باید وضع قوانین نماییم و مالیه را که روح مملکت است اصلاح نماییم و اینکه تا حال کار پیش نرفته بجهت همین تظلمات است که بمجلس اظهار شده.
سعدالدوله – شما چطور می‌خواهید قرار بدهید که وزیر مالیه حضور ندارد با من که نمی‌خواهید قرار بگذارید (جمعی گفتند فعلا حضور وزیر مالیه لازم نیست حالا مذاکره در خصوص آنست که تفاوت عمل در دستورالعمل جمع بشود یا نه بعد از تصویب مجلس آنوقت باید قرار و ترتیب وصول آن در کمیسیون با حضور وزیر مالیه داده شود.
آقا میرزا حسین طبیب – باید فهمید این تفاوت عمل بچه صیغه گرفته می‌شود.
وثوق الدوله – گفته شد تفاوت عملیکه سابق حکام کل می‌گرفتند و سنت شده بود امسال قرار شد جزو جمع کتابچه دیوانی شود.
سعدالدوله – تفاوت عمل دو قسم است یک قسم آن معین است اینجا دفتری بود و رعیت می‌دادند یک قسم دیگر معامله حکام است آن را بچه طور معین می‌نمایند.
وثوق الدوله – آنرا بوسائل سریه و غیره می‌توان معلوم کرد مثل اینکه مؤتمن الممالک حاضرند و صورت چند ولایت را می‌دهند واز مباشرین جزو هم صورت گرفته می‌شود بعد از تطبیق صورتها جمع کتابچه دستورالعمل می‌شود.
سعدالدوله – پس یک کمیسیونی لازم است این تحقیقات بشود بجهت اینکه این سفر که به یزد رفتم هر دهیکه حاکم تومانی چهار تومان مثلا معامله کرده بود خیلی شاکر بودند وچیزی شنیده‌ام بنظرها اغراق می‌آید در یک دهی پرسیدم مالیات اینجا چه قدر است گفت کدام مالیات را میگویید گفتم مگر دو مالیات دارد و گفت بلی مالیات آنجا شش هزار تومان است ولی حاکم بیست و پنج هزار تومان می‌گیرد خیلی اسباب حیرت و تعجب من گردید.
وثوق الدوله – عجب در این است که باین تفصیل تعدیات حکام مذاکره شد که تفاوت عمل جزو جمع دستورالعمل شود بعضی رأی ندادند.
سعدالدوله – خیلی عجب است آنهاییکه رأی ندادند یا معنی تفاوت عمل را نفهمیده‌اند با خیال حکومت دارند.
آقا میرزا فضلعلی – آنهاییکه رأی نداده‌اند یکی اینکه تفاوت عمل را نمیدانند و یکی اینکه میگویند تفاوت عمل مجهول را نمی‌شود رأی داد جزو جمع دستورالعمل شود از آنجمله بنده هستم که رأی نداده‌ام و نمی‌دهم زیرا که همینقدر مجلس اذن بدهد علاوه گرفته خواهد شد و این اذن بظلم ورزش کردن ما خواهد بود.
مؤتمن الممالک – تفاوت عمل مجهول نیست کرمان و بلوچستان یک تفاوت عمل دارد نوشته‌اند مثلا هشتادهزار تومان این ماخذش این است که سابق رعیت روپیه می‌داد و حالا ترقی کرده در حقیقت همین اصول مالیات را گرفته‌اند و این تفاوت بواسطه ترقی روپیه است.
سعدالدوله – یک کمیسیونی شد با حضور وزرا و مستوفیها بنده را هم دعوت کردند و بشاه عرض شد که از طرف وزارت مالیه آدم مخصوص برای وصول مالیات برود خیلی پسندیدند آیا این مجری خواهد شد.
وثوق الدوله – گویا مجری شود.
سعدالدوله – اگر این مجری شود تماما درست خواهد شد و گویا غالبا بآنطور رأی داده‌اند اگر این طور است پس در حکم گذشته است و تماما را مباشرین معزول دارند و مجلس رأی می‌دهد تفاوت عملهاییکه دو قسم است یکی آنکه جمع کتابچه بود و یکی دیگر معامله حکام کل در یک کمیسیونی تحقیق شده پس از تصویب جمع دستورالعمل شود.
حاجی امین الضرب – اینکه وصول مالیات امسال بوزیر هر ایالتی رجوع شد و وزیر مالیه از آنها صورت خواسته‌اند آنها هم صورتی داده‌اند بر وفق میل خودشانکه با سابق تومان پنجهزار تفاوت دارد.
حاجی محمد اسمعیل آقا – باید بوزیرمالیه اخطار شود این دو ولایت را که معین کرده‌اند صورت آنرا بفرستند مجلس ببیند اگر صحیح است معامله نماید و همچنین سایر جاها.
وثوق الدوله – تا دستورالعمل نوشتهش ود چهار ماه طول خواهد کشید شاید تا آنوقت صورت صحیح بدست بیاورند.
سعدالدوله – وقتیکه انجمن منعقد شد از برای تعیین مالیه اجزایی داخل شد که این مسائل هر چه مشکل باشد حل می‌شود یکی از آن وسائل این است هر که صورتی می‌دهد دیگر آنرا بجایی نمی‌فرستیم (در این موقع وکلاء را عقیده مختلف شد بعضی گفتند باین ترتیب وصول مالیات تاخیر خواهد افتاد باید فکری برای حالیه کرد بعضی اظهار داشتند که فعلا اصل مالیات را بگیرند و هشت ماه طول دارد تا تمام مالیات وصول شود تا آنوقت ترتیبی برای تفاوت عمل داده می‌شود و بعضی چنین بیان کردند که اولا در اغلب ولایات سه ماه بعد از عید شروع بگرفتن مالیات می‌شود واز هر کس که گرفتند دیگر ممکن نیست چیزی از او گرفته شود و ثانیا گفتگو و مذاکره فعلا در خصوص طریق و راه تفاوت عمل نیست البته ترتیب و قرار وصول آن در حضور وزیر مالیه در کمیسیون علیحده داده خواهد شد حالا حرف در اینست که این تفاوت عمل را رأی می‌دهند جزو جمع دستورالعمل شده و وارد خزانه دولت شود یا بهمان ترتیب سابق دخل حکام باشد.
آقا سید حسن تقی زاده – این افزودن تفاوت عمل بر اصل مالیه برای اصلاح کسر جمع است و این در صورتی درست خواهد شد که ما بدانیم تعدیل علمی تا سال آینده یا دو سال دیگر تمام می‌شود و اطمینان حاصل کنیم اینرا ضروره باید اذن بدهیم ولی اگر ده سال طول بکشد این نمی‌شود بواسطه ترقیات مملکت ممکن نیست باید راه دیگر پیش گرفت.
مؤتمن الممالک – مأخذ این سئوال همان است که امسال مثل سابق معامله شود بعد ممیزی نمایند من حاضرم هفتاد و پنج محسنات برای ممیزی بشمارم.
آقا سید حسن تقی زاده – مقصوددانستن مدت تدیل علمی است که دخالت در اینکار دارد.
وثوق الدوله – گمان نمی‌کنم ممکن باشد مدت ممیزی را معین کرد و دخالت این مدت ممیزی هم در تصویب تفاوت عمل گویا اشتباهی شده تفاوت عمل تقریبا یک معامله‌ایست که حکام همه ساله می‌کردند و خواهند کرد ووقتی نخواهند کرد که ممیزی علمی بشود.
آقا سید حسن تقی زاده – این را مفصلا میدانیم این که گفتیم تعیین مدت ممیزی دخالت دارد بجهت این است که ما می‌خواهیم تا پنج سال بعنوانات سابق رفتار نماییم نمی‌شود باید راه دیگری پیدا نماییم.
سعدالدوله – آن روز در باب تعدیل علمی صحبت شد هیچ حرفی نزدم چون امروز موقع رسید می‌گویم اولا علاوه کردن تفاوت عمل بر اصل مالیات بطور مطلق ماخذ صحیح نیست چیزی که هست می‌خواهیم آن تفاوت عمل معامله حکام کل داخل خزانه دولت شود ثانیا این که منتظر ممیزی علمی بشویم آنهم مناط نیست تعدیل علمی که جناب ناصرالملک گفتند ناپلئون ایجاد کرد و پنجاه سال طول کشید پس باید فکری کرد نه آن تعدیل علمی کامل ممکن است و نه باین طور صحیح است و می‌خواهید شروع بتعدیل علمی بکنید یا نکنید بحال امروزه ما ثمری ندارد باید از آن ممیزی صرف نظر کرد و یک ممیزی بین بین اختراع کرد بنده یک چیزی اختراع کردم و بجناب مشیرالدوله هم گفتیم پسندیدند.
آقا سید حسن تقی زاده – ما بخواهیم کارمان صحیح شود باید قول وزیر مالیه را صحیح بدانیم بجهت آنکه مجلس بخواهد در جزئیات مداخله کند نمی‌شود منحصرا باید حرف وزیر مالیه را مجری کنیم ومدت ممیزی هم باید معین شود.
اعضاء مجلس رادر اینموقع نیز اختلاف آراء پدیدار گشت جمعی گفتند مسئله ممیزی چند روز قبل مذاکره شده گذشته است جمعی در باب تفاوت عمل تردید رأی حاصل کردند که ممکن نیست بدون تعیین جمع دستورالعمل شود بالاخره پس از مذاکره و مباحثه زیاد جناب آقای سیدعبدالله مجتهد چنین عنوان کرد که هر مطلبی را باید تأمل و تفکر کرد باز روی دقت و بصیرت رأی داده شود در این مسئله تفاوت عمل که مطرح مذاکره شده امساله از روی اضطرار جزو جمع دستورالعمل شود باز آقایان وکلا تجدید نظری نمایند شاید مطلب تازه بنظر بیاید ولی من یک مطلبی اظهار می‌دارم که مصدر و مطرح افکار باشد آن مسئله عشر وممیزی است که باید این سنت سنیه انشاءالله جاری شود چیزیکه هست عشر در غلات اربعه واجب است و ما مستحبات را هم در اینجا ملحق کردیم و گفتیم که عشر گرفته شود و برای گرفتن این عشر مقدمه یک ممیزی بشود که از فلان جا یک صورت تخمین بیاورند آن را تطبیق کنند با آنچه در نقشه و کتابچه ممیزی است که صدق و کذب گیرنده عشر معلوم شود و نیز معین شود که فلان محل قابل این قدر عشر بوده یا نبوده و این ممیزی هم آن قدر طول و زحمت و مخارج ندارد واز امسال یک جا را شروع نمایند و شما هم نمی‌خواهید امساله رأی بدهید که تفاوت عمل جزو جمع بشود همانطوریکه هر سال عمل می‌کردند وزیر مالیه خودش بداند شما در فکر مقدمات سال دیگر باشید. رئیس و جمعی دیگر اظهار داشتند صحیح می‌فرمایید ولی اصلاح مالیه کلیه از جمع وخرج مخصوص مجلس است و باید بتصویب مجلس باشد پس لابداً محتاج برای است وبرای سال آتیه البته باید مقدمات عشر گرفتن را تهیه و تدارک کرد.