مذاکرات مجلس شورای ملی ۲۱ بهمن (دلو) ۱۳۰۱ نشست ۲۲۳
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری چهارم | تصمیم‌های مجلس | تصمیم‌های مجلس شورای ملی درباره نفت و گاز |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری چهارم |
جلسه ۲۲۳
صورت مجلس یوم شنبه بیست و یکم دلو مطابق بیست و سوم جمادی‌الثانیه ۱۳۴۱
مجلس تقریباً دو ساعت قبل از ظهر به ریاست آقای مؤتمن‌الملک تشکیل گردید.
صورت مجلس یوم پنجشنبه نوزدهم دلو را آقای امیر ناصر قرائت نمودند.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- آقای سدیدالملک را در صورت مجلس غایب بدون اجازه نوشته‌اند در صورتی که ایشان کسالت دارند و کمیسیون عرایض هم به ایشان اجازه داده است. مطلب دیگری که می‌خواستم عرض کنم این است که در جلسه گذشته بنده تقاضا کردم لایحه راجع به معدن گوگرد جزو دستور شود و آقای رئیس فرمودند جزو دستور می‌شود و در صورت جلسه نوشته نشده است.
رئیس- دیگری ایرادی نیست؟ (اظهاری نشد)
رئیس- لایحه راجع به روشنایی بقاع متبرکه مطرح است. (ماده واحده به مضمون ذیل قرائت شد)
ماده واحده- وزارت مالیه مجاز است مبلغ بیست و چهار هزار و هشتصد و شصت و نه تومان و سه قران نقد و پانصد و سی و شش خروار و ده من گندم و ششصد و چهل و چهار خروار و چهل و هشت من جو و سیصد و شصت و سه خروار و شصت و دو من کاه و یکصد و چهل و چهار خروار و بیست و چهار من به قریه استرآباد شلتوک بابت مصارف روشنایی و تعزیه داری اماکن مقدسه و مقابر مختلفه را موافق پیشنهاد دولت در هذه السنه ایت ئیل تأدیه و پرداخت نماید و آن قسمت از وجوهی که مخصوص عراق عرب است باید اساساً توسط مأمور سیاسی ایران در بغداد به متصدیان روشنایی داده شود و متصدیانی که تابحال در تهران اخذ و دریافت می داشته‌اند فقط در هذه السنه مستثنی بوده و باید به آن‌ها پرداخته شود.
رئیس- آقای حاج میرزا مرتضی (اجازه)
حاج میرزا مرتضی- بنده با قسمت اخیر این لایحه که می‌نویسد آن قسمت از وجوهی که مخصوص عراق عرب است اساساً توسط مأمور سیاسی ایران در بغداد به متصدیان روشنایی داده شود مخالفم زیرا قبلاً یک فرمانی از طرف دولت به آقای آقا میرزا مهدی آیت الله زاده خراسانی داده شده که این پول به توسط ایشان به مصارف روشنایی بقاع متبرکه عراق عرق برسد و هیچ دلیل و منطقی ندارد که یک قیدی اضافه کنیم و به توسط مأمور سیاسی قرار دهیم که برای پرداخت آن شاید زحماتی فراهم کند بنده عقیده دارم همانطوری که سابقاً دولت فرمان به آقا میرزا مهدی داده است مقرر شود که این وجوه به توسط ایشان به مصارف روشنایی آن امکنه برسد و با این ترتیب گمان نمی‌کنم از وجوهی که برای مصارف آن جا داده می‌شود چیزی حیف و میل نشود. بنده نمی دانم مقصود و نظریه کمیسیون چه بوده که آیا تصور کرده‌اند حیف و میل در این وجه می‌شود که وساطت مأمور سیاسی را نوشته‌اند یا اینکه تصور دیگر نموده‌اند در هر حال بنده با این قید مخالفم و عقیده دارم نوشته شود به توسط آقای آقا میرزا مهدی آیت الله زاده باید به مصرف برسد.
اقبال‌السلطان- در این موضوع در کمیسیون بودجه مذاکرات زیاد شد و بنده خاطر آقایان را مسبوق می‌کنم.
آقای منتصرالملک که یکی از اعضاء کمیسیون هستند و در عراق عرب مأمور بوده‌اند اینطور پیشنهاد کرده‌اند که مصرف روشنایی را به توسط مأمور سیاسی دولت ایران در بغداد بپردازند و این مسئله برای یک جهاتی بود که در کمیسیون مذاکره شد و اعضاء کمیسیون هم با این نظریه موافقت کردند متأسفانه مخالفت آقای حاج میرزا مرتضی از این راه بود که بنده گمان می‌کنم این قسمت ابداً مخالفتی ندارد زیرا مقصود این است که این وجه به مصرف برسد و کمیسیون هم اینطور صلاح دانست که مأمور سیاسی این پول را بگیرد و به آقای آیت الله زاده که دارای فرمان هستند برسانند فقط او واسطه در گرفتن پول از وزارت مالیه است که آیت الله زاده و ایشان بین اشخاصی که باید تقسیم کنند قسمت نمایند و تصور می‌کنم این قسمت مخالفتی با عقیده ایشان ندارد.
رئیس- آقای محقق‌العلماء (اجازه)
محقق‌العلماء- بنده اساساً با مصارف روشنایی اماکن مشرفه و مقابر مقدسه همراهم همراهم همراه تکرار می‌کنم که کسی سوء تسامح و سوءتفاهم نکند. با این مطلب جداً همراهم ولی با این لایحه مخالفم برای اینکه فقط مجمل می‌نویسد (برای اماکن مقدسه و کدام مقابر مختلفه) بنده نمی دانم این اماکن مقدسه و این مقابر مختلفه کدام اماکن مقدسه و کدام مقابر مختلفه است. اماکن مقدسه گندم، برنج و جو غیره می‌خواهد چه بکند و نمی دانم این وجه و این جنس چطور به مصرف روشنایی می‌رسد چون این خصوصیات را نمی دانم کاملاً با این لایحه مخالفم.
اقبال‌السلطان- مقصود از اماکن مقدسه معلوم است در کربلا، نجف و مشهد مقدس این وجه باید به مصرف برسد و مقصود از مشاهد متبرکه که امام زاده‌هایی است که در ولایات مثل قزوین و حضرت معصومه و غیره است و مقصود از قبور مختلف قبور سلاطین از قبیل نادرشاه و فتحعلی شاه و خیلی‌ها از این قبیل هستند که یکی حقوق معینی برای صرف روشنایی دارند و باید برای آن‌ها فرستاده شود و اما این کاه و جو که در این جا نوشته شده و اسباب خیال آقایان شده است این‌ها مالیات دهاتی است که عایدات آن‌ها وقف شده برای روشنایی اماکن مقدسه و چون عواید آن دهات صرف روشنایی اماکن مقدسه می‌شود دولت هم از آن‌ها مالیات نگرفته که تمام عایدات صرف روشنایی آن جاها بشود و از این طرف هم این مالیاتی را که دولت نمی‌گیرد باید به یک اسمی به خرج بگذارد این است که به اسم مصارف روشنایی به خرج گذاشته.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده موافقم اجازه می فرمائید توضیح بدهم؟
رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
دست‌غیب- بطوری که آقای محقق‌العلماء فرمودند کسی مخالف با خرج روشنایی نیست ولی اشکالات این لایحه یکی دو تا نیست زیرا اولاً راجع به جنس است که در مخارج روشنایی به عنوان جنس تصریح شده و اگر بنده عرض کنم این جنس غلط است می فرمائید جنس را تسریع می‌کند معذلک بنده می‌گویم جنس با خرج روشنایی و تعزیه داری مناسبت ندارد و بایستی عوض جنس پول نوشته شود. و اما توضیحی را که آقای اقبال‌السلطان در جواب آقای حاج میرزا مرتضی راجع به آقای آقا میرزا مهدی آیت الله زاده فرمودند به نظر بنده کافی نبود زیرا حق این بود همان طوری که در سابق این وجه را آقای آقا میرزا مهدی صرف می‌کردند حالا هم ایشان به مصرف برسانند و بر فرض اینکه مأمور سیاسی هم مداخله کند بایستی قید کرد که مأمور سیاسی این وجه را به آقای آیت الله زاده برساند که ایشان به مصرف می رسانند و به مناسبت اینکه این جمله نوشته نشده است بنده با این قسمت مخالفم. مسئله دیگر مقابر مختلفه است که بنده نمی دانم عرضشان از این مقابر مختلفه امامزاده‌ها است یا اینکه مقابر دیگری هم هست؟ اگر مقصودشان امامزاده‌ها است البته مقابر آن‌ها جزو اماکن مقدسه است و همه آقایان تصویب می‌کنند. ولی اگر مقابر مختلفه غیر از امامزاده‌ها است بنده نمی دانم تمام این لایحه را تصویب کنم برای اینکه ما نباید مخارج روشنایی مقابر مختلفه را بدهیم مخصوصاً یکی از مقابر مختلفه را که مثل زدند مثل مقبره مرحوم نادرشاه و فرمودند دولت برای مصارف روشنایی آن جاها یک وجهی می‌دهند بنده عرض می‌کنم البته نباید مصارف روشنایی آن‌ها را دولت بدهد. یکی دیگر اینکه در ضمن اسم شهرها را بردند.
اولاً- بایستی ببینیم که آیا حضرت ثامن‌الائمه روح‌العالمین‌القداء به این اندازه محتاج است که دولت برای مصارف روشنایی آن جا یک وجهی بدهد یا نه؟ بنده می دانم که حضرت رضا علیه‌السلام ابداً احتیاجی ندارد و بر فرض که از جهت تعظیم شعائر اسلامی است گفته شود که دولت وجهی بدهد البته وقتی که می‌دهد باید نظارت هم داشته باشد که بی‌مصرف خرج نشود و بعلاوه نظارت در موقوفات آن جاها هم باید بکند که خراب نشود و این مسئله را من باب نظیر و مثال عرض کردم علی ای تقدیر مخالفت بنده از سه چهار راه است نه اینکه با روشنایی و خرج روشنایی آن جاها مخالف باشم.
اولاً- به عقیده بنده جنس بی ربط است و باید پول داده شود.
ثانیاً- وجوه روشنایی عتبات عالیات هم باید به توسط آقای آقا میرزا مهدی آیت الله زاده خراسانی داده بشود.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- اولاً بهتر این است که آقای محقق‌العلماء و آقای‌دست غیب که می‌فرمایند موافقیم و حقیقتاً موافق باشند نه لفظاً ...
محقق‌العلماء- ما معناً موافقیم ولی جنابعالی می‌خواهید ما را هو کنید.
آقا سید یعقوب- ماها ایرانی هستیم و باید قبور سلاطین خودمان را مخصوصاً صفویه رضوان الله علیهم را مثل قبر شاه صفی و غیره را محترم بداریم. قبر مرحوم شیخ صفی مخصوصاً موقوفاتی دارد و مقام ریاست هم اطلاع دارند که تلگرافی از اردبیل به این جا مخابره شده است و نوشته‌اند با اینکه مقبره آن مرحوم موقوفاتی دارد معهذا چراغ ندارد چرا؟ برای اینکه مالیه اجازه نمی‌دهد و سلاطین دیگری از صفویه هستند که در معصومه قم مدفونند که آن‌ها هم موقوفاتی دارند و باید به مصارف روشنایی آن‌ها برسد. همین طور امامزاده‌های واجب‌التعظیمی در قزوین و سایر جاها هستند که از این وجوه باید مصارف روشنایی آن‌ها برسد. این‌ها ارواح مقدسه مکرمه محترمه هستند که سلاطین و رجال سابق ملاحظه این اشخاص را کرده‌اند. در هر ملت ارواح مکرمه آن ملت مقدس است و با آنکه از این نشاء رفته‌اند معهذا ملت و آن اشخاصی که زمامدار هستند باید ملاحظه آن‌ها را بکنند. این قدر غمخواری کردن نسبت به بیست و چهار هزار تومان مورد ندارد اگر چه بنده به مالیه ملت خیلی اهمیت می‌دهم ولی ملاحظه بفرمائید یک ملت ایران که دارای سی کرور نفوس و دارای یک عقیده است برای یک ارواح مکرمی البته باید این مقدار را برای مصارف روشنایی آن امکنه به مصرف برساند و باید اظهار قدردانی ملت ایران از آن‌ها معلوم شود که بگویند این ملت قدردان نسبت به اشخاص بزرگ خودش که دارای شرافت بوده‌اند آنوقت ما ایراد می‌کنیم که مخالف هستیم با جو و گندم یا برنجش پس نسبت به این مقادیر مختلفه بعد از آنکه ما خودمان اهل ایران هستیم و بدانیم که مقدسین و محترمین ایران هستند و معتقد هم هستیم که آن‌ها دارای یک مقام ارجمند و اشخاص بزرگی بوده‌اند در این صورت ما نباید نسبت به مصارف روشنایی مقابر آن‌ها خیلی ملاحظه صرفه ملت را صرفه ملت این است که قبور آن‌ها را روشن نمایند نه اینکه خاموش کنند و دیگر راجع به تعزیه داری است (شما الحمدالله خودتان اهل منبر هستید و نمی‌توانید منکر تعزیه داری بشوید.) یک مسائلی است راجع به تعزیه داری که همه ماها دارای آن عقیده هستیم آیا چطور می‌شود دولت ایران که دارای این عقیده است بیاید نسبت به یک خرج قلیلی که در واقع از شعائر اسلامی و ایرانی است مضایقه کند چنانچه اگر کسی در خارجه رفته باشد خواهد دید قسمت اعظم شعائر ایرانی روز عاشورا است مخصوصاً در اسلامبول که کاملاً معلوم می‌شود همان تعزیه داری در آن جا شعائر اسلامی و ایرانی است و نسبت به این هم نمی‌توانیم حرف بزنیم. اما آمدیم بر سر آن مسئله‌ای که آقای حاج میرزا مرتضی اظهار کردند و آقای دست‌غیب هم تأیید کردند بنده نمی‌خواهم یک مطالبی که در کمیسیون بر سبیل کلیات و بر سبیل سیاست صحبت شده در این جا عرضه بدارم ولی آقایانی که واقف بر اسرار سیاست حالیه هستند البته کاملاً آن نکات را ملتفت باشند و ملاحظه آن سیاست را بفرمایند. در واقع و حقیقتاً همانطوری که آقای مدرس و شاهزاده سلیمان میرزا آنروز نسبت به بین‌النهرین اظهار داشته و خودتان می دانید که بین‌النهرین چه نسبتی به ایران و ایرانی دارد پس امروز که حکومت ما ملی است ناچار هستیم.
محقق‌العلماء- این چه ربطی به موضوع دارد؟
آقا سید یعقوب- آقا گوش بدهید بنده عرایضم را بکنم امروز که حکومت ما ملی است باید این قبیل موضوعات در تحت نظریات سیاسی اداره شود یعنی ناچاریم امروز که ملت ایران در آن جاها نماینده سیاسی دارد و آن نماینده سیاسی هم در این قبیل امور دخالت داشته باشد و البته آن نماینده سیاسی هم که از این جا می‌رود متدین است و باید این قبیل مخارج به توسط او بشود و گمان می‌کنم چنانچه با نظارت او باشد آن وجه درست تر به مصرف رسیده و مقصود بهتر حاصل شود شما هم حالا اگر یک قدم در این امر بردارید چه ضرر دارد؟ و گمان می‌کنم محتاج به عرض نباشد که یک مقدار از خرج‌هایی که تاکنون دولت نموده برای بیت الحرام بوده است و اگر یک قدری با بصیرت تر در این امر اقدام می‌شد خیلی بهتر بود. همه می دانیم که مذهب جعفری چقدر بزرگ است ما هم تمام نکات را در این لایحه ملاحظه کرده‌ایم و گمان می‌کنم اگر آقایان درست توجه بفرمایند دیگر ایرادی نکرده و آن نماینده محترمی که این پیشنهاد را کرده و کمیسیون هم بالاتفاق قبول کرده آقایان هم آن پیشنهاد را مقدس بشمارند.
رئیس- آقای دست‌غیب (اجازه)
حاج سید محمد باقر دست‌غیب- آقای آقا سید یعقوب در دو موضوع اظهاراتی کردند که بنده ناچارم توضیح عرض کنم اول راجع به روشنایی بود که ایشان فرمودند ما مخالف روشنایی هستیم در صورتیکه هم بنده و هم آقای محقق سه مرتبه عرض کردیم کسی مخالف با روشنایی نیست ثانیاً فرمودند ارواح مقدسه را در ایران باید مقدس شمرد. بنده جسارت نکرده و عرض نمی‌کنم این اظهار ایشان خارج از موضوع بود ولی عرض می‌کنم مگر کسی گفته که ارواح مقدسه مقدس نیستند؟! ارواح مقدسه البته محترم هستند حتی بنده عرض کردم گذشته از این که اماکن مقدسه و ارواح مشرفه مقدسند دولت هم از نقطه نظر حفظ شعائر اسلامی باید یک مراعات‌هایی نسبت به آن‌ها بکند. دیگر اینکه فرمودند ایرانی‌های خارج از ایران بواسطه تعزیه داری در روز عاشورا ایرانیت و اسلامیت خود را بمنضه ظهور می رسانند. بنده نمی دانم ایشان به خارج رفته یا نه؟ ولی بنده خودم در هندوستان بوده و دیده‌ام. پس یک آدمی مثل من چطور مخالف با تعزیه داری خواهد بود. این یک عبارت غریبی است. بنده عرض می‌کنم باید معلوم شود این مخارجی را که دولت برای اماکن مقدسه و ارواح مکرمه می‌خواهد بکند کیها و کجا هستند و به چه ترتیب خواهد بود. اگر واقعاً برای مخارج ارواح مقدسه و اماکن مشرفه باشد گمان نمی‌کنم هیچ مسلمانی مخالف باشد ولی اگر خرج مقابر مختلفه است باید فهمید این مقابر مختلفه مال کیست؟ اگر مقصود امامزاده‌ها است که آن‌ها هم جزو اماکن مقدسه محسوب می‌شوند و اگر هم جاهای دیگر است که خوب است بدانیم. قبر شاه صفی و غیره را که فرمودند ما همه را دیده‌ایم که ابداً چراغ ندارد و در قسمت عتبات عالیات هم بنده عرض نمی‌کنم دادن این پول به توسط مأمور سیاسی دولت باشد بلکه عرض می‌کنم این قید را اضافه کنیم که توسط او این پول باید داده شود به آقای آقا میرزا مهدی آیت الله زاده خراسانی که حقیقتاً گذشته از خدمات مرحوم آیت الله پدرش در ایران و صرف نظر از زحماتی که در راه آزادی کشیده‌اند خود ایشان هم شخص شریفی هستند و باید به پاس خدمات پدر بزرگوارش از ایشان هم اظهار قدرشناسی نموده و این پول توسط ایشان خرج شود.
محقق‌العلماء- بنده هم توضیح دارم
رئیس- بفرمائید ولی مشروط بر اینکه مثل توضیح آقای دست‌غیب مفصل و مشروح نباشد.
محقق‌العلماء- آقای آقا سید یعقوب با ذکر این عبارت: بزرگ می‌شوید می‌فهمید، یک توهینی فرمودند که بنده ادب می‌کنم و جواب عرض نمی‌کنم این هوها و دماگوژی‌ها برای من که مروج اسلام هستم فایده ندارد کسی نمی‌تواند مرا با هو و دماگوژی از بین ببرد علاوه بر این ۲۴ هزار تومان تقاضا می‌کنم ۲۴ هزار تومان دیگر هم دولت برای اماکن متبرکه و مشاهد مقدسه اضافه بدهد من و همه رفقای محترم من هم صمیمانه برای تصویب کردن حاضرند ولی باید فهمید این مخارج به کدام مقابر خواهد رسید؟ بنده نسبت به اماکن متبرکه همراهم و همینطور نسبت به مقابر منزه سلاطین عظیم الشأن صاحب اسم ایران هم همراهم که چراغ و روشنائی داشته باشد و تعزیه داری هم بشود و البته با همه این‌ها همراهم ولی می‌بینم این وجوه به مصارف خیریه خودش نمی‌رسد مگر خیلی قبل پس ما باید کاری بکنیم که دولت تمام این وجوه را به مصارف لازمه خودش برساند و چیزی از آنم حیف و میل نشود.
رئیس- آقای رفعت‌الدوله (اجازه)
رفعت‌الدوله- بنده عرض می‌کنم البته همه ایران می دانند که هیچ نماینده مخالف با این امر خیر نیست و ابداً جای شبهه نیست که هر کدام از آقایان مخالفتی دارند راجع به طرز مخارج و مصارف است زیرا این اشخاص که در مرکز این پول را می‌گیرند به مصرف واقعی خودش نمی رساند بنده خودم سال گذشته در عتبات عالیات بودم به آقای آقا سید یعقوب عرض می‌کنم (لاینسک و مثل خییر) این کاغذی است که حاجی سید عباس گنبددار پسر مرحوم حاج سید جواد گنبددار توسط بنده نوشته و بنده هم خدمت آقای مشیرالدوله در زمان ریاست وزرائی شان تقدیم کردم و از معظم له برای وزارت خارجه ابلاغی گرفتم که این وجوه در تحت نمایندگی جنرال قنسول دولت ایران در بغداد پرداخته شود و همینطور از وزارت خارجه هم ابلاغی گرفتم و فرستادم این کاغذ حاج سید عباس گنبددار است هر کسی که نجف اشرف مشرف شده می داند که حاج سید عباس یک آدم خیلی متدین و متمولی است و حالا بنده می‌خوانم که آقایان مستحضر شوند.
مقام منیع ریاست وزراء عظام دامت شوکته البته خاطر اولیای دولت علیه مستحضرند که از زمان قدیم چراغ هائی از طرف آن دولت در اماکن مقدسه عتبات عالیات منصوب و صرف روشنایی مقرر بود که در هر عصر و زمانی به وسائل مطمئنه می رسیده و اسباب راحتی زوار و خدام فراهم می شده چندین سال است که برای حرم محترم حضرت امیرالمؤمنین روحی و روح العالمین فداه آن صرف روشنائی نرسیده است و چراغ‌های منصوبه خاصه دولتی در حرم مقدس تاریک مانده چون اولیای دولت همیشه مراقب به این گونه امور را دارند لازم دیدم که این مسئله را یادآوری نمایم که علت نرسیدن و نرساندن وجه صرف روشنائی چیست اگر از طرف دولت مرحمت نمی‌شود که معلوم فرمایند اگر دولت موافق سنوات سابق می‌پردازند و وسائل وصول را ایصال نمی‌پردازند که اولیای دولت وسائل مطمئنه فراهم فرموده بوسیله وسائط مطمئنه برسانند که بیش از این چراغ‌ها خاموش و حرم مبارک تاریک نباشد. جناب مستطاب اجل اکرم آقای رفعت‌الدوله وکیل محترم مجلس شورای ملی شیدالله ارکانه هم که به زیارت آستانه مقدس مشرف شده بودند کاملاً از وضع مالیه مطلع شده‌اند البته به عرض اولیای دولت علیه و وکلای مجلس شورای ملی خواهند رسانید بدیهی است اقدام جدی از طرف اولیای دولت مبذول خواهد شد که وجوه سنواتی رسیده بعدها هم مرتباً به توسط وسائل مطمئنه همه ساله خواهند رسانید که موجب خوشنودی عموم زوار و خدام و اسباب دعاگوئی به دولت آید مدت و وزرای عظام خواهند بود. الحاج سید عباس گنبددار- محل مهر عباس- الموسوی حتی وقتی که اعلیحضرت هم به آن حدود مشرف شده بودند همین مطلب را حضورشان عرض کردند ایشان خیلی متأسّف شدند و هزار چلیک نفت از جیب خودشان به آستانه مرحمت فرمودند و شاهزاده نصرت الدوله هم که در رکاب شاه بودند احتمال دارد بدانند بنده دیگر از سایر اماکن متبرکه چندان خبر ندارم و مشهد مقدس هم مشرف نشده‌ام و از قبول سلاطین هم خبر ندارم ولی عرض می‌کنم این پولی که دولت و ملت ایران می‌دهد باید به مصرف حقیقی خودش برسانند نه اینکه به این محل و آن محل مصرف شود. و این مخالفتی که از طرف بنده و سایر آقایان می‌شود گمان می‌کنم فقط برای همین مطلب است.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده عقیده داشتم فعلاً در اطراف این پیشنهاد مذاکرات نشود زیرا تولید اشکال می‌شود. بنده معتقد هستم که کمیسیون بودجه جدید در اقلامی که لایحه داخل شده و یک تحقیقات عمیقه بنماید زیرا نسبت به بعضی از مواردش ممکن است موضوع اصلاً منتفی شده باشد و بعضی شاید نسبت به سال گذشته منتفی شده است ولی در هر حال نسبت به سال آتیه باید ملحوظ شود. اما نسبت به این دو قسمت مخالفتی که امروز در مجلس می‌شود به عقیده بنده مقتضی نیست زیرا آن قسمتی که راجع به عتبات است چندان وجه زیادی نیست و فقط پنج شش هزار تومان است و اما آن کاغذی که آقای رفعت الدوله فرمودند همین کاغذ دلیل بر این است که ما باید یک ناظر دیگری هم علاوه بر ماسبق بگماریم. البته همه آقایان تصور می‌فرمایند نماینده دولت در هر محلی که هست باید در امورات دولت نظارت داشته و مداخله کند و در این وجوه هم چون یکی از اموری است که از طرف دولت و ملت ایران برای مصارف و مخارج فرستاده می‌شود باید در آن‌ها نظر داشته باشد و این مسئله منافی نیست که آقای آیت الله زاده هم همانطور که فرمان دادند در این کار نظارت بکند. ولی اساساً مجری این کار باید از طرف جنرال قنسول ایران باشد و با نظریه اولین وجوه به مصرف برسد منتهی آقای آیت الله زاده هم باید نظارت داشته باشند و نسبت به این قسمت بنده مخالفتی ندارم منتهی آن قدری که آقای دست‌غیب و آقای محقق از مسئله نظارت قنسول ایران نگرانی دارند بنده ندارم و این مسئله را در واقع یک نوع استحکامی می دانم برای اینکه این پول درست به مصرف می‌رسد به علت این مذاکرات راجع به قسمت‌های فرعی است و دخلی بر اصل لایحه روشنایی ندارد. اما اینکه می‌فرمایند فرامینی که از زمان سلاطین قبل صادر شده عنوان روشنایی است و چه شده که تبدیل به جنس می‌شود عرض می‌کنم در یک مقبره یا یک امامزاده البته یک نفر متصدی یا ناظری در آن جا است که مواظب چراغ و روشنایی آن جا بوده و تمام وسائل نگهداری و تنظیف آن جاها را فراهم می‌آورد و دولت به عنوان روشنایی یک نقدی و جنسی به آن متولی می‌دهد که کمک خرجی برای او باشد. ولو هم مکلف است که چراغ آن بقعه را روشن کند و شب‌های جمعه مثلاً روضه خوانده در ایام تبرکه تعزیه داری کند پس این مذاکراتی که می‌کنند که گندم چراغ نمی‌شود بله گندم چراغ می‌شود بدیهی است که چراغ از شمع و نفت روشن می‌شود ولی همین نقد و جنس سبب می‌شود که آن متصدی وسائل روشنایی آن بقعه را کاملاً مرتب و فراهم کند. به مناسبت هر محلی که دولت یک مقدار جنس گندم یا شلتوک به آن متصدی می داده از آن دو یک فرمانی از طرف دولت صادر شده که سالی فلان مقدار گندم یا شلتوک به متصدی فلان بقعه مثلاً به عنوان نان خانه داده شود و در مقابل این مساعدت آن شخص هم موظف است وسائل روشنایی آن جا را کاملاً فراهم آورد. پس چه پول به بدهند چه گندم فرق نمی‌کند و این مسئله قابل اختلاف نیست و اساساً عرض می‌کنم فعلاً موقع آخر سال است و این‌ها هم یک چیزهایی است که تابحال معمول بوده و همه ساله دولت می داده است حالا اگر آقایان بخواهند قطع و جلوگیری کنند بنده متناسب نمی دانم و تصور می‌کنم بهتر این باشد که آقایان این لایحه را نسبت به سال گذشته تصویب کنند ولی برای سال نو البته هر نوع دقت و ملاحظه که می‌خواهند بفرمایند مختارند.
(جمعی اظهار کردند مذاکرات کافی است)
مدرس- بنده مخالفم.
رئیس- آقایانی که مذاکرات را کافی می دانند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- معلوم می‌شود کافی نیست. آقای مساوات (اجازه)
مساوات- مذاکراتی که در این راپُرت می‌شود و موضوع بحث است برای این است که این لایحه دو نقض دارد یکی اینکه این وجوهی که نوشته شده محل‌هایش را معین نکرده‌اند که به مصرف کدام یک از مشاهد و مقابر می‌رسد ثانیاً از چه محلی پرداخته می‌شود آیا از بابت مالیات موقوفات و دهاتی است که برای این مصارف وقف شده یا دولت نقداً می‌پردازد و چون این دو خصوصیت در این لایحه نوشته نشده است به این جهات آقایان نمی‌توانند در این راپُرت رأی بدهند و همه این مخالفت‌ها از این نقطه نظر است. بنده عقیده‌ام این است که در این لایحه صورت جزء عایدی در یک طرف نوشته شده و در مقابلش مخارج هم معین شود آنوقت مطلب روشن تر می‌شود و آقایان بخوبی رأی خواهند داد.
نصرت‌الدوله مخبر کمیسیون- بنده مدتی است گوش می‌دهم و می‌بینم آقایان به تواتر اظهار مخالفت و در ضمن هم اظهار می‌کنند مخالف نیستیم و هر چه می‌خواهیم ببینیم که مخالفت شان از چه نقطه نظر و مقصودشان چیست نمی‌فهمم. مخالفت یعنی چه؟ به هر حال اگر در جزئیات آن تردیدی دارند و مقصودشان این است که باید مطلب روشن تر بشود این را ممکن است پیشنهاد بفرمایند. آنوقت مخبر یا یکی از اعضاء کمیسیون مقصود آقایان را فهمیده و تذکر و توضیح می‌دهد و بالاخره بنده مقصود آقایان را درست نفهمیدم و نمی دانم ایرادشان نسبت به این لایحه چه چیز است بعضی از آقایان معتقدند که نماینده دولت ایران در بغداد نباید مداخله بکند ...
یکی از نمایندگان- اینطور گفته نشد.
مخبر- جواب این اعتراض را آقای حاج شیخ اسدالله کاملاً دادند بعضی خیال می‌کنند که مداخله نماینده دولت در عراق عرب مانع است از اینکه آقایان علماء مداخله داشته باشند (گفته شد توهین است) ابداً توهین نیست دولت وقتی یک پولی را از خزانه خود برای مصرفی می‌دهد بواسطه هر کس هست باید توسط مأمور خودش نظارت کند و این نسبت به هیچکس توهین نیست و بهیچ جا هم بر نمی‌خورد. و اما آمدیم سر این مسئله که جزء این‌ها چه چیز است و کجا است؟ مطابق صورتی که حاضر است دویست و بیست و یک قلم است و اینکه آقای مساوات فرمودند راپُرت کمیسیون ناقص است بنده مقصود ایشان را ملتفت نشدم. اگر مقصودشان این است که این دویست و بیست و یک قلم را کمیسیون باید طبع و توزیع بکند؟ اگر اینطور است بسیار خوب فردا می‌دهیم طبع و توزیع کنند و اگر نقصان دیگری در این راپُرت هست خوب است بفرمایند. راپُرتی که از یک کمیسیون داده می‌شود مطابق معمول مبلغ و مصرف آنرا معین می‌کنند و اگر بر فرض صورت جزئی هم باشد آنرا معین می‌کنند غیر از این نقصان دیگری بنده نمی‌بینم و بالاخره این صورت جزء هم تقسیمات مختلفی دارد یک قسمت تحقیقات راجع به موقوفات است و در تحت عنوان صرف روشنایی هم یک قسمت‌هایی هست. و یک قسمت مختصری هم راجع به اماکن مقدسات عتبات است. بنده که حساب کردم از این بیست و چهار هزار تومان تقریباً پنج هزار و خورده‌ای راجع به عتبات مقدسه عراق و عرب است و مابقی برای امامزاده‌ها و مقابر و نقاط دیگر داخلی است اگر آقایان میل دارند قسمت عراق عرب را بخوانم بفرمایند. و اگر میل آقایان این باشد که طبع و توزیع بشود طبع می‌شود و اگر هم ایراد دیگری دارند خوب است بفرمایند و اگر هم بخواهند ممکن است به کمیسیون تشریف آورده و مذاکرات بفرمایند تا کمیسیون جواب ایشان را بدهد به هر حال باید معلوم شود که تکلیف ما چیست و بیش از این عرضی ندارم.
رئیس- آقای حاجی میرزا علی محمد دولت‌آبادی (اجازه)
دولت‌آبادی- بنده در این قسمت که آقای مخبر فرمودند یک قسمت از آن مالیات دهاتی است که برایش این قبیل مصارف تخصیص داده‌اند حرفی ندارم اعتراضی که دارم فقط راجع به ترتیب این لایحه است که آقای مخبر می‌فرمایند دویست و بیست و یک قلم است در یک چنین لایحه مهمی آیا نباید هیچیک از نمایندگان اطلاع حاصل بکنند که بیست و چهار هزار تومانی که مصرف می‌شود چه مقدارش راجع به روشنایی اماکن مقدسه و چه مقدارش راجع به تعزیه داری و سایر مصارف است؟ به عقیده بنده باید به صورت جزء نوشته شود و کلیه وجوهی که از طرف دولت چه به عنوان تخفیف و چه به عنوان نقدی یا مالیات داده می‌شود باید آن‌ها را معین بکنند تا آنوقت بتوانیم در این راپُرتی که کمیسیون می‌نویسد رأی بدهیم. حالا هیچگونه اطلاعی از وضعیات نداریم و اما نسبت به مصارف روشنایی اعتاب مقدسه هیچکس مخالفتی ندارد و فقط مقصود آقایان این است این پولی که داده می‌شود آیا به مصرف می‌رسد یا خیر؟ و یا اینکه مثلاً برای فلان قبر یکی از زن‌های خانواده سلطنتی که سابقاً یک مصرفی داده می شده و حالا بکلی از بین رفته آیا از این قبیل مخارج هم جزو این هست یا نه؟ و بالاخره از این جهات باید اطلاع کامل حاصل کنیم و اینکه آقای مخبر می‌فرمایند صورت دارد البته باید طبع و توزیع بشود که همه کاملاً اطلاع پیدا بکنیم تا بتوانیم رأی بدهیم. (در این موقع دو فقره پیشنهاد از طرف آقایان حاج سیدالمحققین و حاج میرزا تقی خان نائینی به مضمون ذیل قرائت شد) پیشنهاد می‌نمایم لایحه از دستور خارج شود و صورت جزء مصارف روشنایی طبع و توزیع شود تا بتوان رأی قطعی دارد. (حاج سیدالمحققین) بنده پیشنهاد می‌کنم لایحه روشنایی اماکن متبرکه برگردد به کمیسیون بودجه و جنس مرقومه به وجه نقد تبدیل شده و روشنائی هر محلی هم بطور وضوح معین شده و به مجلس مقدس برگردد تا مذاکره و رأی داده شود. (تقی طباطبائی)
رئیس- آقای حاج سیدالمحققین (اجازه)
حاج سیدالمحققین- بنده عقیده‌ام موافق است با فرمایشات آقای حاجی میرزا علی محمد دولت‌آبادی و عرض می‌کنم این لایحه ناقص است و باید صورت جزء آن طبع و توزیع بشود تا همه نمایندگان از آن مسبوق شده و بتوانند رأی قطعی بدهند.
رئیس- آقای آقا سید محمد تقی (اجازه)
آقا سید محمد تقی طباطبائی- بنده عرضی ندارم.
حاج میرزا تقی خان- بنده پیشنهاد کرده‌ام که چون روشنائی هر محلی معین نیست صلاح در این است که این راپُرت به کمیسیون برگردد تا صورت جزء آن معلوم شده تا رأی بدهیم.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- بنده در ابتدای مذاکرات اجازه خواستم و یک پیشنهادی هم تقدیم کردم و اگر نوبت به بنده رسیده بود شاید مطالبی عرض می‌کردم که این قدر مذاکرات طولانی نمی‌شد این لایحه که در کمیسیون بودجه تهیه و تقدیم شده است بکلی مخالف آن صورت پیشنهادی دولت است زیرا در آن جا می‌نویسد (بیست و چهار هزار و ششصد و شصت و نه تومان و سه قران نقد و پانصد و سی و شش خروار و ده من گندم و ششصد و چهل و چهار خروار و چهل و هشت من جو و سیصد و شصت و سه خروار و شصت و دو من کاه و یکصد و چهل و چهار خروار و بیست و چهار من بوقربیره استرآباد شلتوک) و این مبلغ و مقدار فقط از بابت سه فقره خرجی که در لایحه نوشته شده است نیست. در راپُرت کمیسیون می‌نویسد (برای تعزیده داری اماکن مقدسه) و حال آنکه یک مقداری از این وجوه راجع است به مصارف دیگر از قبیل تنقیه قنوات زنجان و مصارف حوائج بندر انزلی و مصارف نهار حضرت رضا علیه السلام و مصارف بعضی از موقوفات مختلفه و اماکن مقدسه و عوض بهره و عوض مال الاجاره بعضی از دهات که آن‌ها را ضبط کرده است تمام این‌ها را در این صورت قلمداد و پیشنهاد کرده و همچنین نسبت به بعضی موقوفات دیگر و به این ملاحظه این راپُرت بکلی ناقص است و اگر تصویب فرمایند خوب است برگردد به کمیسیون زیرا اگر این راپُرت تصویب شود غیر از مصارف روشنایی و تعزیه داری آن اقلام دیگر بکلی از بین می‌رود و این راپُرت مشمول آن اقلام نخواهد شد بعلاوه در این لایحه میزان مبلغ و عین جنس را قلمداد کرده است و حال آنکه معمول به تسعیر است. بنده این راپُرت را بکلی ناقص می دانم و پیشنهادی هم تقدیم کرده‌ام اگر آقایان تصویب بفرمایند این لایحه به کمیسیون ارجاع شده و پس از اصلاحات به مجلس برگردد.
مخبر- بنده چون می‌بینم اختلافات نظر زیاد است و یک پیشنهادی هم آقای حاج سیدالمحققین فرمودند به این جهت قبول می‌کنم که راپُرت برگردد به کمیسیون و صورت جزء آن طبع و توزیع شود ولی از نقطه نظر اختلاف عقیده در عقیده کمیسیون هیچ اختلافی نشده و نخواهد شد و پس از آنکه صورت طبع شد آقای معتمدالسلطنه ملاحظه خواهند فرمود که اطلاعات ایشان شاید از اطلاعات قدیمه بوده است واِلا این صورت آنطور نیست که فرمودند.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- حالا که این مسئله تمام شد شور دوم قرارداد تجارتی مصر را که خیلی هم لازم است و گمان می‌کنم مذاکره هم نداشته باشد و پیشنهاداتی هم که شده تمام را کمیسیون قبول کرد جزو دستور بشود و اگر هم مطرح بشود با یک رأی یک مسئله مهمی تمام و تکلیف تجار معلوم می‌شود.
جمعی از نمایندگان- جزو دستور قانون انتخابات است و عوض نمی‌شود.
رئیس- با این پیشنهاد کسی مخالف است؟
(گفته شد - همه مخالفند)
رئیس- باید رأی بگیریم. آقایانی که پیشنهاد ...
حائری‌زاده- بنده عرض داشتم اجازه بفرمائید عرضم را بکنم بعد رأی بگیرید. راپُرت راجع به قرارداد مصر هنوز طبع و توزیع نشده که اطلاع داشته باشیم بعلاوه قانون انتخابات امروز جزء دستور است و باید مطرح مذاکره شود و قرارداد تجارتی مصر بعد از آنکه طبع شد باز جزء دستور بشود.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- بنده گمان می‌کنم آنچه را که عرض کردم درست دقت نفرمودید در این راپُرت تغییری داده نشده و عیناً همان راپُرت اولی است حالا اگر آقایان بخواهند که یک مقدار دیگر کاغذ ضرر بخورد طبع و توزیع بشود آین یک امری است علیحده. فقط یک جمله یعنی یک کلمه (محصولات) به (صادرات) عوض شده است و اگر آقایان موافق باشند با یک رأی امروز یک امری تمام می‌شود.
رئیس- آقایانی که پیشنهاد آقای سلیمان میرزا را تصویب می‌کنند قیام فرمایند.
(عده قلیلی قیام نمودند)
رئیس- تصویب نشد. قانون انتخابات یعنی طرح قانونی انتخابات مطرح است مذاکرات هم راجع به کلیات است. در کلیات کسی مخالف نیست؟ آقای اقبال‌السلطان (اجازه)
اقبال‌السلطان- چندین تقاضا از آقایان نمایندگان دارم و استدعا می‌کنم قبول هم بفرمایند.
اولاً- در مذاکرات موافقین و مخالفین دقتی بفرمایند و از روی بی طرفی که وظیفه آقایان است در این مذاکرات قضاوت کنید.
ثانیاً- مجلس مواد این قانون انتخابات جدید را تطبیق کند با یک دلایل منطقی و با مصالح مملکت و ملت و نه اینکه تطبیق کند با منافع اشخاص. دیگر آنکه همانطوری که معمول به وظیفه یک ایرانی است آقایان رفتار کنند یعنی وقتی یک کسی اظهار مخالفت می‌کند در یک موضوعی آقایانی که موافقند سعی بکنند همان دلایلی که آن مخالف اظهار کرده رد بکنند و بعد یک مخالف دیگر حرف‌هایی که آن موافق گفته رد کند. و همینطور گفتگو کنند تا مطلب تمام شود نه اینکه همه یک طور حرف بزنند و یک مطلب را تکرار کنند. بنده تصور می‌کنم مطابق یک اصل کلی تمام اشخاصی که در این مملکت زندگانی می‌کنند علاقمند به این مملکت هستند و تمام آن‌ها حق دارند وکیل بشوند و در امور مملکت رأی بدهند. ولی از آن جا که مأمن عامه الماوندخص البته هر قانونی یک مستثنیاتی دارد باید فهمید که آن مستثنیات قانون یک دلایل منطقی دارد یا نه؟ اگر با دلایل منطقی استثناء می‌کند آن مستثنیات را باید قبول کرد و اگر منطق ندارد باید رد کرد. در قانون انتخابات سابق نوشته می‌شود که (حکام و معاونین ولایات در محل مأموریت حق وکیل شدن ندارند مأمورین بری و بحری حق وکیل شدن ندارند) این‌ها دلایلش در او هست و واضح است زیرا که آن‌ها دارای یک نفوذی در آن محل که توقف دارند هستند که می‌توانند خودشان را بر ملت تحمیل کنند. مثلاً می‌نویسد اتباع خارجه نباشند واضح است که اتباع خارجه علاقه به مملکت نداشته و نباید وکیل بشوند. می‌نویسد (دیوانه نباشد) البته دیوانه را هم در مجلس نباید راه داد و نمی‌تواند وکیل باشد. مثلاً زن نباشد. تمام این مستثنیات دلایلش همراهش هست ولی بنده هر چه فکر می‌کنم نمی دانم چه مناسبت دارد که در این قانون نوشته می‌شود (رؤسای ادارات حق انتخاب ندارند) در سایر ممالک معمول است بعضی اشخاص را بواسطه محروم کردن وکالت مجازات می‌کنند در این جا آمده عوض اینکه خدمات مستخدمین را تقدیر آن‌ها را تشویق کنند از وکالت محروم می‌کنند آیا وکالت آن‌ها چه ضرری دارد؟ شما چه تصور می‌کنید؟ آیا تصور می‌کنید که رئیس تلگرافخانه یا پستخانه در یک ولایتی که می‌رود یک نفوذی دارد که خودش را تحمیل بر مردم کند. بنده عرض می‌کنم رئیس مالیه یا عدلیه یا فواید عامه و غیره ابداً آن نفوذ را ندارند که بتوانند اعمال نفوذ کنند و قوه هم ندارند که بتوانند خود را بر مردم تحمیل کنند هر حرفی دلیلی لازم دارد. امسال که دوره چهارم مجلس است صد نفر برای پارلمان انتخاب شده‌اند. کدام یک رئیس اداره بوده‌اند؟ کدام رئیس مالیه توانسته است در این مجلس داخل بشود؟ اگر ده یک از وکلای شما اقلاً رئیس اداره یا مالیه بودند آنوقت شما می‌توانستید این مطلب را بفرمائید و اگر فرض یکی دو تا هم انتخاب شده بواسطه رئیس مالیه بودنش نشده بلکه بواسطه نفوذ محلی خودش بوده حتی بنده عقیده دیگری دارم و نمی‌توانم بفهمم برای چه در این قانون سابق و لاحق شاهزادگان بلافصل را از حق وکالت محروم کرده‌اند. چه علت دارد که باید محروم بشوند. مثلاً اگر شاهزاده نصرت‌السلطنه وکیل بشوند چه عیبی خواهد داشت؟ در قانون اساسی همچین چیزی نیست دیشب مخصوصاً مطالعه کردم ندیدم.
(جمعی از نمایندگان- جزو قانون اساسی هست)
اقبال‌السلطان- اگر جزء قانون اساسی هست بنده عرضی ندارم ولی دیشب که بنده مطالعه کردم ندیدم بعد یک ماده دیگری اضافه کرده که وکیل یا باید از اهل محل و متوطن باشد و یا پنج سال در حوزه انتخابیه توقف کرده باشد بنده هر چه فکر می‌کنم دلیل و منطقی برای این شرط نمی‌بینم که برای چه اعضاء کمیسیون تجدیدنظر در قانون انتخابات این شرط را قائل شده‌اند؟ در این جلسه که هنوز از طرف آقایان موافقین دلیلی اظهار نشده ولی در جلسات سابق که در این موضوع مذاکره شد آقای حاج شیخ اسدالله یک فرمایشی کردند که بنده از تکرار آن خجالت می‌کشم. ایشان فرمودند علاقه‌ای که اهل محل به محل خودشان دارند دیگران آن علاقه را ندارند و اهل محل بیشتر در فکر یکدیگرند.
(بعضی از نمایندگان - صحیح است)
اقبال‌السلطان - اگر صحیح است پس امروز چرا جلسه کردید و برای کرمان اعانه خواستید؟ اگر صحیح است، پس امروز چرا برای ارومیه و خوی از تهران اعانه می‌خواهند این چه فرمایشی است که می‌فرمایند شما می‌خواهید اهالی مملکت را ...
رئیس- چون عده برای مذاکرات کافی نیست بقیه فرمایشات آقای اقبال‌السلطان می‌ماند برای بعد از تنفس. (در این موقع جلسه برای تنفس تعطیل و پس از نیم ساعت مجدداً تشکیل گردید)
رئیس- چون ظهر گذشته جلسه ختم می‌شود. جلسه آتیه فردا، دستور هم بقیه دستور امروز. آقای حاج میرزا عبدالوهاب (اجازه)
حاج میرزا عبدالوهاب- عرضی ندارم همین را می‌خواستم عرض کنم که بقیه مذاکرات امروز جزو دستور فردا باشد.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- اگر ممکن باشد خوب است بودجه وزارت داخله جزو دستور فردا باشد چون سال قریب به اتمام است و بودجه وزارت داخله هنوز نگذشته و علاوه بر آن یک قسمت عمده این بودجه راجع به حقوق نظمیه است و تا تصویب نشود وزارت مالیه حقوق به نظمیه نمی‌دهد و اسباب زحمت آن‌ها خواهد شد.
رئیس- آقای شیخ‌الاسلام اصفهانی (اجازه)
شیخ‌الاسلام- بنده در مجلس یک چیزهایی می‌بینم که اسباب تعجب است. آنچه در قوانین مدونه دیده می‌شود طرف مجلس افراد یا وزراء هستند یا هیئت دولت که به عبارت آخری دولت هم اطلاع به همان وزراء می‌شود امروز نه وزراء معین شده و نه هیئت دولتی معین است با وجود این یک روز از معاونین وزارتخانه‌ها سئوال می‌شود و امروز هم پیشنهاد می‌شود که بودجه وزارت داخله مطرح بشود در صورتی که بودجه از طرف دولت مدافع لازم دارد و اگر این رویه تعقیب شود شاید کم کم مجلس با منشی‌ها و ثبات‌ها هم طرف سئوال جواب شود و علاوه بر این یک چنین ترتیبی جز تولید هرج و مرج نتیجه دیگری نخواهد داشت. تکلیف مجلس هم معلوم نخواهد بود که با کی طرف است؟ در هر صورت امروز که قانون انتخابات نشد که مطرح بشود اقلاً بعد از این سئوال و جواب‌ها اجازه بفرمائید که جزو دستور فردا بشود.
رئیس- آقای آقا میرزا سید حسن (اجازه)
آقا میرزا سید حسن کاشانی- عرض می‌کنم بودجه معارف از کمیسیون گذشته و معلمین مدارس هم معطل هستند تا کی باید این‌ها معطل باشند استدعا می‌کنم آن هم جزو دستور باشد.
رئیس- آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- در دستور عرضی ندارم.
رئیس- آقای سلیمان میرزا (اجازه)
سلیمان میرزا- آقای شیخ‌الاسلام فرمودند که با نبودن دولت چطور در بودجه ممکن است مذاکره شود در صورتی که در یک لحظه قبل راجع به مصارف روشنایی مذاکره می‌کردند آن هم یک قسمت از بودجه بود که اگر میل نداشتند در بودجه مذاکره شود خوب بود در این هم مذاکره نمی‌کردند بعلاوه، سوءتفاهم نشود که مقصود این است قانون انتخابات مطرح نشود خیر مقصود این نیست البته باید مطرح بشود ولی هیچ منافات ندارد که در دستور دو سه چیز معین شود و همان طور که آقای رئیس فرمودند دستور جلسه فردا بقیه مذاکرات امروز باشد ولی بودجه وزارت داخله یا معارف هم ضمیمه شود هیچ مانع نیست از اینکه قانون انتخابات هم مطرح شود.
رئیس- ممکن است بودجه وزارت داخله و وزارت معارف هم ضمیمه دستور شود. آقای فتح‌الدوله (اجازه)
فتح‌الدوله- بنده با فرمایشات شاهزاده سلیمان میرزا موافقم برای اینکه آخر سال است و بودجه‌ها از مجلس نگذشته و مستخدمین بیچاره در نهایت عسرت و سختی هستند عقیده بنده این است همانطوری که شاهزاده سلیمان میرزا فرمودند بودجه وزارت داخله هم جزو دستور شود.
رئیس- آقای نصرت‌الدوله (اجازه)
نصرت‌الدوله- بنده راجع به مسئله بودجه‌ها عرض می‌کنم گذشته از اینکه سال به آخر رسیده و بودجه هنوز نگذشته است خاطر آقایان مسبوق است که مستشار مالیه یک ترتیبی برای ادارات مقرر داشته که حقوق ادارات را ماه به ماه مرتباً برساند ولیکن اداراتی که بودجه آن‌ها نگذشته است تا بودجه آن نگذرد حقوق آن‌ها را نمی‌پردازد و از طرف دیگر بودجه وزارت داخله مورد یک اشکال دیگری هم گردیده که آن اشکال را آقایان به طریق دیگر می‌توانند رفع کنند چون بودجه اعتباری که در اول سال به اسم چهار دیواری برای وزارت داخله گذراندیم و حالا معمول است در آن بودجه مقداری هم جنس برای نظمیه معین شده بود که در کمیسیون هم تصویب شد ولی در مجلس مطرح نشد و فعلاً اسب‌های نظمیه علیق ندارند. از آن طرف هم مستشار مالیه اجازه نمی‌دهند که پول علیق به آن‌ها داده شود که بروند و برای مال خودشان کاه و جو تهیه کنند حالا اگر آقایان یک رأی بدهند که جنس‌هایی را که در بودجه چهار دیواری معین و در کمیسیون تصویب شده بر طبق آن چهار دیواری پرداخته شود گمان می‌کنم یک مساعدت فوق العاده خواهد بود برای این که نظمیه و سایر ادارات در عسرت فوق العاده هستند و اگر هم اینطور رأی ندهند به عقیده بنده چاره دیگری جز اینکه بودجه وزارت داخله به تعجیل بگذرد نیست حالا بسته به نظر آقایان است.
رئیس- آقای آقا سید یعقوب (اجازه)
آقا سید یعقوب- بنده برای جمع بین نظر آقایان پیشنهاد می‌کنم که فردا قبل از تنفس مذاکره در بقیه دستور امروز شود و بعد از تنفس هم مذاکره در بودجه‌ها حالا کدام بودجه مقدم باشد و کدام مؤخر چون من علاقه به معارف دارم بودجه معارف را مقدم می دانم و حضرت والا هم چون علاقه شان به اسب‌های نظمیه بیشتر است بودجه وزارت داخله را مقدم می دانند حالا تقدم و تأخر آن بسته به نظر مجلس است هر کدام را می‌خواهند معین کنند این پیشنهاد شده است.
رئیس- آقای سهام‌السلطان (اجازه)
سهام‌السلطان- عرضی ندارم
رئیس- آقای کازرونی (اجازه)
آقا میرزا علی کازرونی- بنده حقیقتاً خیلی متأسفم و نمی دانم چطور آن مطلب مکنون در قلب خودم را به عرض آقایان برسانم. بنده قائل نیستم که وقت مجلس این طور تلف شود اگر آقایان فی الحقیقه عقیده دارند که قانون انتخابات نباید مطرح شود یک پیشنهادی بکنند که اصلاً رد شود و اگر میل دارند و می‌خواهند به جائی برسد پس داخل در مذاکره آن بشوند چون تصدیق می‌فرمایند که موقع خیلی تنگ است و باید عملی شود و همچه تصور می فرمائید که قانون انتخابات باید بعد از رفع تمام مفاسد مملکت و جلب جمیع محاسن آنوقت مطرح شود بنده تصدیق می‌کنم قوانین زیاد هم است و احتیاجات هم بی اندازه است. ولی آخر ملاحظه می فرمائید که یک ماه دو ماه است قانون انتخابات طبع شده و هر روز هم استدعا می‌شود جزو دستور شود باز می‌گویند بودجه بنده هم موافقم که بودجه باید بگذرد ولی این قانون هم فعلاً محل حاجت است و در هر صورت اگر آقایان موافقت بفرمایند بنده پیشنهاد می‌کنم از فردا قانون انتخابات از ابتداء تا انتهای مجلس مطرح شود تا موقعی که قانون انتخابات از مجلس بگذرد.
رئیس- قبلاً باید به پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب رأی بگیریم. آقایانی که پیشنهاد آقای آقا سید یعقوب را ...
(یکی از نمایندگان- قرائت شود)
رئیس- پیشنهاد ایشان این بود که قبل از تنفس قانون انتخابات و بعد از تنفس بودجه وزارت داخله اگر به این ترتیب موافقند قیام فرمایند؟
(عده کثیری قیام نمودند)
رئیس- تصویب شد. آقای معتمدالسلطنه (اجازه)
معتمدالسلطنه- چندی است از وزارت مالیه دو فقره لایحه مهم سیده یک فقره آن لایحه ممیزی عمومی است که در چند ماه شور اول آن شده و شور دویمش باقی است و از قرار معلوم رئیس مالیه هم نظریات خودش را در آن اظهار داشته و یک فقره دیگر لایحه راجع به خزانه داری است و مطابق اطلاعاتی که دارم نظر رئیس مالیه این است که این دو فقره زودتر از مجلس بگذرد برای اینکه می‌خواهد از اول حمل شروع به عملیات کند این است که از مقام محترم ریاست استدعا می‌کنم که به کمیسیون مربوط تذکر داده شود که راپُِرت این دو فقره را زودتر به مجلس تقدیم نمایند.
رئیس- تذکر داده می‌شود. آقای دولت‌آبادی (اجازه)
حاج میرزا علی دولت‌آبادی- لایحه ممیزی از کمیسیون گذشته و الآن در نزد آقای مخبر است و تقدیم خواهد کرد در خارج هم آقای معتمد السلطنه از بنده پرسیدند به ایشان هم عرض کردم چون نظر ما این بود که نظریات دکتر میلیسپو هم در این موضوع خواسته شود لذا ایشان را خواستیم و نظر خودشان را نوشتند که طبع و توزیع هم شده و یک نظریات دیگری هم فرمودند که در ضمن شور ثانی به عرض مجلس خواهد رسید و راجع به لایحه تشکیل خزانه داری آن هم در جلسه گذشته در کمیسیون ختم شد ولی چون دو سه ماده آن مابه الاختلاف بوده‌اند از طرف کمیسیون دکتر میلیسپو خواسته شده که برای امروز بیایند و توضیحات خود را بدهند. بعد از آنکه توضیحات خودشان را دادند دیگر معطلی ندارد و طبع خواهد شد و کمیسیون در انجام وظیفه قصوری نکرده است.
رئیس- آقای محمد ولی میرزا (اجازه)
محمد ولی میرزا- بنده همان عرایضی را داشتم که ایشان فرمودند.
رئیس- آقای حاج شیخ اسدالله (اجازه)
حاج شیخ اسدالله- بنده عقیده دارم که مجلس در این آخر دوره یکقدری بیشتر کار کند به این معنی که قدری عملی شود از وقتی که جلسات مجلس از عصر مبدل به صبح شده یک حالت وقفه پیدا کرده و کار درست از مجلس نمی‌گذرد امروز یک ساعت در مجلس مذاکره شد و بالاخره وقت مجلس با نطق‌های مفصل بدون خجالت بنده و نطق‌های مفصل با خجالت آقای اقبال‌السلطان گذشت و بنده عقیده‌ام این است که جلسات مجلس صبح و عصر شود. صبح‌ها منحصر باشد به قانون انتخابات و عصرها قانون ممیزی و قوانین دیگر مطرح شود ...
(بطور همهمه- پس کمیسیون‌ها در چه ساعتی تشکیل شود)
حاج شیخ اسدالله- من به کمیسیون‌ها اینقدر اهمیت نمی‌دهم زیرا قوانینی که از کمیسیون می‌گذرد و در مجلس تصویب نشده باشد در دو دوره بعد هم بی فایده خواهد ماند خوب است ما هم مثل مستخدمین دولت اداری بشویم و صبح و عصر بیائیم لهذا بنده پیشنهاد می‌کنم که صبح و عصر جلسه شود دیگر بسته به نظر آقایان است.
(در این موقع عده از نمایندگان از مجلس خارج شدند)
حاج شیخ اسدالله- مخالفین البته تشریف خواهند برد ولی بنده حاضرم که هم صبح و هم عصر حاضر شوم.
رئیس- پیشنهاد می‌کنید که هفته‌ای ده جلسه داشته باشید؟
حاج شیخ اسدالله- عرض می‌کنم جلسات صبح همینطور باقی باشد و هفته‌ای سه جلسه هم بعد از ظهرها تشکیل شود.
رئیس- عده برای رأی گرفتن کافی نیست.
مجلس نیم ساعت بعد از ظهر ختم شد.
رئیس مجلس - مؤتمن الملک