مذاکرات مجلس شورای ملی ۱ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۳۸
| مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری دوم | تصمیم‌های مجلس | درگاه انقلاب مشروطه |
| نمایندگان مجلس شورای ملی دوره قانونگذاری دوم |
مجلس شورای ملی ۱ اردیبهشت ۱۲۹۰ نشست ۲۳۸
صورت مشروح روز شنبه ۲۲ شهر ربیع الثانی ۱۳۲۹
مجلس سه ساعت و نیم قبل از غروب به ریاست آقای موتمن الملک منعقد و سه ساعت قبل از غروب رسماً تشکیل شد.
آقای معاضدالملک صورت مجلس قبل از قرائت کرد اسامی غائیبن جلسه قبل به ترتیب ذیل قرائت شد.
آقایان حاج وکیل‌الرعایا- اسدالله خان- دهخدا- آقا سید محمد باقر ادیب- حاج امام جمعه بدون اجازه-
آقایان معین‌التجار- حاج شیخ علی خراسانی- با اجازه غایب بودند و آقایان آقا میرزا ابراهیم قمی- دکتر حاج رضاخان نیم ساعت و حاج آقا بعد از موقع مقرر حاضر شدند.
حاج امام جمعه- به طوری که مسبوق قید عرض هم کرده بودم بنده نا خوش بودم و پریزوز که نیامده بودم به واسطه ناخوش بود.
رئیس- عرض کردم این راجع به اداره مباشرت
است و آن وقت هم که اجازه خواسته بودید برای دو جلسه بود.
شاهزاده لسان الحکماء- بنده درجلسه گذشته در قانون استخدام اعتراضم در آخر ماده ۱۴ بود که به کلی بیجا است به جهت این که نوشته از قدر اکثری که معین کرده نباید اضافه مقرری تجاوز بکند.
رئیس- می‌فرمائید نوشته نشده است ؟
لسان الحکماء- بله نوشته نشده است.
رئیس- اصلاح می‌شود اعتراض دیگری به صورت مجلس نیست.
بهجت- در باب کمیسیون نظام نامه انتخابات آن شب بنده تصریح کردم که به واسطه حوزه بندی که در وزارت داخله باید ترتیب شود و هنوز نرسیده است چون در صورت مجلس نوشته شده به واسطه بعضی موانع خواستم عرض کنم فقط متنع همان حوزه بندی است که در وزارت داخله باید بشود.
رئیس- آقای حاج سید ابراهیم سئوالی از آقای رئیس‌الوزراء درباب استرداد اموال اهالی لار از پسران قوام داشتید بفرمائید.
حاج سید ابراهیم- خاطر نمایندگان محترم بلکه همه مردم از این مسئله مسبوق است که مقارن فتح طهران پسران قوام یک حمله به لار بردند و یک قتل و غارتی در لار کردند به عقیده خودشان که اظهار می‌کنند پنجاه کرور لکن قریب دو سه کرور بوده است که اموال اهالی لار را بردند و بعد از آن که دولت عفو عمومی‌داد آنها هم در شیراز بودند و قریب هشت نه ماه تلگراف کردند به تهران در کابینه اول که کابینه همین آقای سپهدار بود که دولت حالا که عفو عمومی‌داده است نسبت به اموال مردم که عفو عمومی‌نداده و نمی‌تواند بدهد و تلگرافات آنها به واسطه بعضی ترتیبات یا ملاحظات پیشرفت نکرد و همین طور ماند تا این ایام که حکومت آنجا به قالب از اهالی تلگرافات کرده‌اند و در تلگرافاتشان معلوم می‌شود که علت فساد فارس را از آنها می‌دانند و حکومت آنها را توقیف کرده است مجدداً اهالی لار تلگرافات تظلم می‌کنند و استدعا می‌کنند که دولت حکم کند که اموال آنها را مسترد بدارند و علاوه بر این از قراری که شنیده‌ام و تلگرافات رسیده است ورثه مرحوم آقا شیخ محمد باقر و ورثه مرحوم سید احمد تظلم می‌کنند و استدعای قصاص قاتل را می‌خواهند و عرض می‌کنند که دولت مقصرین پلتیکی از حیث تقصیرات سیاسی را می‌تواند عفو کند اما قاتل را که نمی‌تواند عفو کند و نمی‌تواند قصاص شخصی را ببخشد بنده می‌خواستم از رئیس‌الوزراء سئوال کنم که در خصوص مجازات آنها از حیث قاتل بودنشان و درباب استرداد اموال اهالی لار که به غارت برده‌اند و شاید در آن کابینه و این کابینه هزار تلگراف از آنها رسیده است چه قراری دادهاند بفرمایند.
رئیس‌الوزراء- درباب پسرهای قوام که قوام‌الملک حالیه و نصرالدوله باشند اینها قبل از دولت جدید همین طور که آقا می‌فرمایند مأمور شده بودند طرف لار و آنجاها بعضی تمدیات می‌کنند و بعد از فتح تهران و تشکیل دولت جدید تلگرافات کردیم حتی آن سید عبدالحسین لاری که بعضی حرکاتی هم از او ناشی شده بود او را هم آوردند شیراز توقیف کردند آن وقت هم دولت عفو عمومی داد و قوام‌الملک حکومت کرمان گرفت و رفت به کرمان دیگر مطالبه این که این حکامی که رفته‌اند این که عرض حالی از اهالی لار بشود یا این که در مطالبه حقوقشان باشند نبرده است که به دولت گفتند این که حکام توانستند از عهده برآیند تا حالا که نظام‌السلطنه رفتند اول مهربانی کردند با آنها و بعد از هفت و هشت روز بدون اجازه دولت فقط تلگرافی به ما کردند که چون اینها خیال شورش و بعضی اغتشاشات نسیت به شهر شیراز داشتند من آنها را توقف کردم و حبس کردم در این باب در کابینه وزراء با حضور والا حضرت اقدس آقای نایب‌السلطنه مذاکره شد و حضرات سردارهای بختیاری به خصوص آقای سردار اسعد آمدند و شکایت کردند که حکومت علی رقم ما و به دشمنی ما این کار را کرده‌اند.
رئیس- این خارج از جواب و سئوال است جواب سئوال را بفرمائید.
رئیس‌الوزراء- جواب سئوال را عرض می‌کنم که به هیئت دولت کسی مخصوصاً از طرف اهالی لار و صاحبان اموال عرض حال نکرده است که اموال ما را رد کنید اما نظام‌السلطنه شکایت می‌کند که اینها می‌خواهند یا اغتشاشات کنند لکن بدیهی است اگر اینها بی اعتدالی کرده‌اند باید مجازات شوند و پس از آن که مردم شکایت کردند و ثابت کردند که اموال آنها را برده‌اند معلوم است هیئت دولت هم باید رسیدگی کنید اگر قی‌الحقیقت بی‌اعتدالی کرده‌اند مجازات شوند و اموالی که برده‌اند بگیرد مسترد بدارد ولی می‌خواستم عرض بکنم که این طور شده است به ما اطلاع نداده بود قبلا و بعد اطلاع داد و ما به حکومت نوشتم که این در اختیار شما است هر طوری که صلاح می‌دانید که همان جا از آنها مواخذه شود و احقاق حق مردم بشود یا اگر می‌خواهید تبعید کنید آنها را به یک جائی اختیار با خودتان است تفصیل این است.
حاجی سید ابراهیم- بلی عرض کردم تلگرافات سابق خیلی در این باب شده بود تلگرافات لاحق هم آمده است هر گاه بخواهید ارائه بدهم باید دولت در این باب ترتیبی بدهد به تأیید آنها کفایت از حقوق مردم نمی‌کند مقصود بنده این است که حالا گرفته شده‌اند استر داد اموال و احقاق حق مردم بشود.
رئیس‌الوزراء- بلی صاحبان اموال خودشان باید شخصاً تظلم بکنند البته دولت هم به ترتیب احقاق حق آنها را بنماید.
رئیس- آقای معتمدالتجار سئوالی داشتید از وزیر امور خارجه راجع به قبرستانی که روسها در تبریز تصاحب کرده‌اند.
معتمدالتجار- بلی از قراری که انجمن ایالتی آذربایجان تلگراف کرده است یک قطعه زمین قبرستانی را روسها تصرف کرده‌اند و می‌خواهند در آن بنا نمایند و این تولید یک هیجانی در اهالی کرده است که یک قطعه زمین قبرستان آنها را به طور غیر مشروع به دست آورده‌اند می‌خواهم بدانم که وزارت امور خارجه در این باب چه کرده‌اند که رفع هیجان اهالی بشود.
وزیر امور خارجه- دو امیر خیر تبریز یک قطعه زمین نزدیک قبرستانی واقع شده بوده است که برحسب اظهاراتی که کرده‌اند دست مشیر العلما بوده و به واسطه شخص ثالتی او را خریداری کرده‌اند برای اداره راه و از سفارت روس هم به این جا اظهار شد و بنده هم تبریز تلگراف کردم و تحقیق کردم این طور جواب رسید که این زمین همین طور است و جمعی می‌گویند یعنی اهل آن محله که این جا قبرستان بوده است بنده شخصاً در این باب با وزیر مختار مذاکره کردم و قرار شد که هم در این باب با پالت و هم وزیر مختار بژنرال قونسول خودشان تلگراف بکنیم که در این باب با اتفاق تحقیقات بشود اگر فی الواقع قبرستان است که معلوم است مشروع نیست و البته آنها هم راضی نخواهند شد که در آنجا بنائی بشود و واگذار می‌شود و البته آن کسی که زمین را فروخته است و آنهائی که بانی این کار بوده‌اند البته باید از عهده خساراتی که وارد آورده‌اند و بنای مختصری که گویا بنا کرده‌اند بر آیند و اگر زمین به طوری که خودشان می‌گویند زمین بوده است و خارج از قبرستان است و چون قیمة کم بوده است حالا خودشان می‌خواهند ببرند آن را هم اقداماتی بکنند که منجر به این جا هم نشود طرفین آن تعلیمات را با آنجا داده‌ایم که طرفین این اقدامات را بکنند و منتظریم که از طرف آقای مخبرالسلطنه اقدامات و ختم این عمل برسد.
رئیس- دستور امروز لایحه استقراضیه قطعه زمین و ثبت اسناد است شروع می‌کنیم به لایحه استقراضیه برای این که مذاکرات در این خصوص به طور صحیح بشود بنده باید عرض کنم با آقایان خواطر آقایان را مسبوق کنم که وزرای سابق در ۲۹ ذیحجه لایحه راجع به استقراض را به مجلس تقدیم کردند و این را رجوع کردند به کمیسیون قوانین مالیه کمیسیون قوانین مالیه در ۱۴ صفر به تفسیر این فرض راپورتی نوشته‌اند که قرائت می‌شود کابینه حالیه در ۱۵ ربیع‌الثانی هم لایحه دیگر پیشنهاد کرده‌اند به مجلس یکی راجع به ترتیب این فرض یکی راجع به مخارج آن حالا برای این که بتوانیم به طور صحیح مذاکره بکنیم رأی می‌گیریم بنده می‌خواهم قبل از وقت تکلیف خودم را بدانم که آیا آن لایحه راجعه با استقراض مقدم باشد یا این لایحه که راجع به مخارج است عقیده بنده این که چون استقراض نتیجه خرج است از این جهت اول باید آن لایحه که راجع به مخارج است خوانده بشود و رأی گرفته شود بعد از آن که لایحه تصویب شد آن وقت شروع می‌کنیم به لایحه استقراض حالا اگر در مجلس مخالفی هست اظهار کنند و بعد رأی می‌گیریم اگر مخالفی نیست به همین ترتیب شروع کنیم مخالفی هست.
آقا شیخ علی شیرازی- بله بنده مخالفم بنده عرض می‌کنم که اول باید مذاکره استقراض بشود که استقراض را لازم می‌دانم
رئیس- مذاکره در این نیست در تقدیم و تأخیر این دو لایحه است.
آقا شیخ علی شیرازی- مقصود این است که استقراض را لازم می‌دانم و تقدیم مباحثه او را لازم می‌دانم.
افتخارالواعظین- بنده عرض می‌کنم اگر لایحه استقراض تصویب شد آن وقت باید بیائیم و گفتگو کنیم در مخارج اما اول که آمدیم و مخارج را تصویب یا رد کردیم استقراض رد شد آن وقت ما در چه حرف زده‌ایم اولاً باید مجلس استقراض بدهد بعد داخل مصارف شویم.
رئیس- در این باب مذاکره زیاد خواهد شد رأی می‌گیریم در این که اول لایحه مخارج مطرح شود و بعد لایحه استقراض آقایانی که موافقند لایحه مخارج مقدم شود بر لایحه استقراض قیام نمایند (تصویب شد).
حالا اول شور در کلیات این لایحه می‌شود بعد داخل در مواد می‌شویم لازم به خواندن هم نیست به جهت این که طبع و توزیع شده است و به همه آقایان که اسامی‌خودشان را در ورقه مخصوص اجازه نطق نوشته‌اند عرض می‌کنم که اسامی‌ایشان راجع به استقراض بوده است نه به مخارج.
شاهزاده سلیمان میرزا اظهاری دارند بفرمایند.
شاهزاده سلیمان میرزا- از برای استقراض که بعد مذاکره‌اش را خواهیم کرد دولت مخارجی را فرض کرده است صورت آن مخارج یکی آن حساب بانک شاهنشاهی است که در ماده اول نوشته شد یکی دیگر در ماده دوم نوشته شد که یک کرور تومان برای حقوق عقب افتاده قشون و امنیه و نظمیه آن ماده سوم آن است که راجع به مواجب سفر است که آقای رئیس‌الوزراء می‌فرمایند آن هم باز از بابت حقوق گذشته است استقراض عموما در جاهائی که تصویب می‌کنند از برای مخارجی است که علاوه بر بودجه مخارجات اساسی برای مصارف ضروری پیدا می‌شود و می‌خواهند اصلاحاتی بکنند محتاج به یک وجه فوقالعاده می‌شوند و آن چون در محلهای جاری مملکت به دست نمی‌آید زیرا که غالباً مخارج و عایدات آنها در مقابل یکدیگر معین شده است محتاج می‌شوند به استقراض.
رئیس- در استقراض داخل نشده‌ایم راجع به مخارج بفرمائید.
بله در استقراض نیست در مخارج عرض می‌کنم چون برای این مخارج است که محتاج به استقراض می‌دانند به این جهت اسمی‌از استقراض برده شد پس بنابراین هیچ وقت نمی‌توانیم که استقراض بکنیم از برای چیزهای عقب افتاده همیشه نظریات در استقراض راجع می‌شود به اصلاحات اساسی و انتظامات مملکتی و امروزه این مخارج که معین شده از برای این استقراض را لازم شمردند یک کرور تومان معین شده برای حقوق عقب افتاده قشون و امنیه و نظمیه این مسئله هم مثل سایر موادی که اینجا هست عدد بزرگی است بدون این که صورت جزء آن معلوم باشد که صورت جزء یک کرور تومان که برای قشون و نظمیه و امنیه معین شده است چه قدر است چند قوج است که حقوق نگرفته‌اند به چه ترتیب است چه حسابی داده خواهد شد متعلق به چند ماه است چه قدر راجع به امنیه است چه قدر راجع به نظمیه است در صورتی که برای نظمیه یک محلی بود که مالیات ثلث داشتیم که محل خرج نظمیه از آن مالیات ثلث بوده و امنیه که هنوز هممج هست و خوانده نشده و در کمیسیون هم گفتگو می‌شد که در امنیه این قدر عقب افتاده ندارند و بنده از بنده عرض می‌کنم ای این کار دو سه این را خواستم که وزارت مالیه هنوز هم نداده‌اند لهذا بنده تا رسیدگی به دو سیه این نکرده‌ام اطلاعات کامل ندارم نمی‌توانم اظهار عقیده خودم را مستقیماً در این ماده بکنم فقط چیزی را که این جا می‌توانم اظهار بکنم این است که استقراض به هیچ وجه نباید به مصارف عقب افتاده برسد زیرا که اگر ما حساب فروش عقب افتاده دولت را بپردازیم و اگر بخواهیم به مخارج عقب افتاده قشون بپردازیم.
رئیس- مذاکرات فقط راجع به لایحه مخارج است و در مصارف شش ماه پیشنهاد شده در این خصوص فرمایشی هست بفرمائید در استقراض نیست.
سلیمان میرزا- عرض می‌کنم استقراض برای این مخارج است اگر بخواهیم استقراض بکنیم از برای این مخارج یعنی به خرج سابق قشون و نظمیه و امنیه بزنیم یا از قراری که می‌گویند یکصد هزار تومان از بابت حقوق پس افتاده صفرا بدهیم به سایر حسابهائی که راجع به کسر بودجه است بزنیم هیچ موفق با اصلاحات اساسی نمی‌شویم و بنده به هیچ وجه تا صورت جزئیات اینها را ندهند نمی‌توانم در این اظهار عقیده کنم و اساساً رأی بنده این است که نباید استقراض را به حساب گذشته بزنیم و لازم می‌دانم که هیئت وزراء صورت جزئیاتش را درست به مجلس اطلاع بدهند تا این که اطلاع کامل حاصل شود باز هم عرض می‌کنم اساساً به مصارف گذشته نباید برسد.
متین‌السلطنه- اولاً بنده تصور می‌کردم که بایستی شور در کلیات بشود و این ایرادی که از طرف شاهزاده سلیمان میرزا شد در مواد بود و صورت جزئیات این مصارف را که خواستند گمان می‌کنم وزراء توضیحات لازمه بدهند ولی یک مطلبی که لازم بود و باید گفته شود تصور فرمودند استقراض برای مصارف جدیدی باید بشود و به حساب گذشته نباید صرف شود.
رئیس- به ایشان هم عرض کردم که این راجع به استقراض می‌شود.
متین‌السلطنه- راجع به استقراض نیست همین قدر خواستم عرض کنم که استقراض فرمودند فقط از برای تأسیسات جدید باید بشود لازم بود عرض کنم که هیچ هم چون چیزی نیست دولت هر وقت یک استقراض لازم داشته باشد بایستی که بکند.
وزیر مالیه- بنده نمی‌خواهم داخل اصل استقراض بشوم به واسطه این که ابتداء آقای رئیس بیان کردند که این مسئله استقراض مسئله نیست که حالا پیشنهاد مجلس شده باشد این در کابینه اسبق گفتگویش شده است و بعد در کابینه سابق رسماً داخل مذاکره آن شده‌اند و در ماه ذی حجه داخل این کار شده‌اند و لایحه‌اش را فرستاده‌اند به مجلس مجلس هم رجوع به کمیسیون قوانین مالیه کرده است و کمیسیون هم در ماه صفر راپورت خودش را داده است چون این مسئله گذشته نبود این است در پروگرامی‌هم که از طرف وزراء حاضر پیشنهاد شد در آن هم ذکر شد که این استقراض را کابینه حاضر هم تعقیب خواهد کرد و داخل در مذاکره‌اش هم خواهند شد فقط یک تجدید نظری داشتند در آنجا و آن تجدید نظر هم از بابت خرجش بود به واسطه این که در کابینه سابق بعضی خرجها را منظور داشته بودند و حال این که تصور می‌کنم این خرجها از آن خرجها لازم تر است که اگر این حرفها نشود شاید خرجهای دیگری هم که در این جا پیشنهاد شده است و یقین داریم که وکلاء در آنجا هم مساعدت خواهند کرد آن مصارف هم برجا است به جهت این که این مصارف باید بشود تا بتوانیم در مصارف دیگری که از این وجه می‌شود و در آن مواد نوشته شده است که مجلس تصویب خواهد کرد استفاده کنیم حضرت والا سلیمان میرزا اظهار فرمودند که تا دوسیه این را نبینند نمی‌توانند رأی خودشان را بدهند عرض می‌کنم که صبحی از طرف آقای رئیس به بنده آشکار شده بود که دوسیه این کار را به ایشان هم آمده بودند به وزارت مالیه ولی همان طوری که اینجا مسئله قرض یا مخارج با هم مذاکره می‌شود آنجا هم همین طور مفهوم بنده شد یعنی نوشته بودند از بابت این مخارج جدید استقراض بنده تصور کردم مقصود آن سیصد و چهل هزار تومانی است که سابقاً به طرز مساعده گرفته شده است از این استقراض و خرج شده است این بود که بنده گفتم صورت آن را دادهاند به کمیسیون و کمیسیون هم طبع و توزیع کرده‌اند وکلاء هم دارند و بعد به توسط آقای عمید الحکماء معاون وزارت مالیه خبر رسیده بود به بنده که مقصودشان این است که بعد از این مساعده ثانیاً به عنوان مساعده از بابت این استقراض چیزی گرفته شده است یا خیر بنده هم جواب دادم که از تاریخ بیست حوت تا به حال دیگر چیزی گرفته نشده است مقصودم این است که دوسیه دیگری نبود اگر بود می‌توانستم به حضرت والا شاهزاده سلیمان میرزا نشان بدهم آن چه بنده فهمیدم گمان کردم مقصود همین مخارج مساعده است که از این استقراض گرفته شده و حالا هم طبع و توزیع شده است اما آن مخارجی که می‌گویند در ماده دو نوشته شده است لازم است صورت جزئیات آن را بدهند و ایشان اطلاع حاصل نمایند از طرف وزارت جنگ ممکن است به طور مفصل به مجلس مقدس ارائه بدهند و کلیه بقایای حقوق آنها قریب دو کرور است یک کرور نیست به واسطه این که خیلی از حقوق قشون عقب افتاده است بعضی پنجاه بعضی شش ماه بعضی هفت ماه پرداخته‌اند و ما تصور می‌کنیم که اگر این حقوق عقب افتاده پرداخته نشود یا یک درجه پرداخته شود و نصفه بشود آن پولهائی که من بعد خرج خواهیم کرد تصور می‌کنم که نتوانیم از
آنها فایده ببریم مثلاً در خراسان قشون شصت هزار تومان طلب دارند در کردستان بیست و پنج هزار در خود مرکز صد و هفتاد و پنج هزار تومان اینها حقوق عقب افتاده قشون است که طلب دارند قریب دو کرور است و این دو کرور نه این که فقط در بابت قشون است بلکه از بابت نظمیه و امنیه هم هست چنان چه معاون وزارت داخله هم حاضرند می‌توانند صورت جزء آنها را بدهند که قریب یک صد و هفتاد هزار تومان از بابت امنیه می‌بایستی بدهند که در واقع این یک کروری که این جا پیشنهاد شده است و هیئت وزراء می‌خواهند برای حقوق عقب افتاده قشون و نظمیه و امنیه حقوق عقب افتاده آنها از دو کرور کمتر نیست و شاید زیادتر هم باشد ولی این میزان یک چیزی است که تصور کردیم که تمام وکلاء تصویب خواهند کرد که پرداخته شود تا بتوانیم شروع در اصلاحات کنیم.
فهیم الملک- بنده تصور می‌کنم که این مذاکراتی که می‌شود به ترتیب صحیح نباشد زیرا لایحۀ وزراء در کمیسیون مطرح شده است و در کمیسیون هم اصلاًحاتی شده حالا در مجلس باید راپورت کمیسیون مطرح شود اگر یا بعضی مواد آن مخالفتی دارند او را علیحده اظهار خواهند کرد حالا در راپورتی که از کمیسیون آمده است می‌بایستی مذاکره شود یک چیزی که موضوع بحث نیست نباید مطرح قرار داد.
وزیر مالیه- اما حالا مذاکره که می‌شود راجع به لایحه وزراء نیست راجع به راپورت کمیسیون است به واسطه این که در راپورت کمیسیون این را یک کرور ننوشته‌اند.
رئیس- نمایندگان محترم البته مسبوق هستند که وقتی راپورتی از کمیسیون داده می‌شود مقدم است بر لایحۀ وزیر یعنی اول باید به او رأی گرفت این است که این لایحه هر دو برابر هم گذاشته شده هر وقت بخواهیم رأی بگیریم اول به پیشنهاد کمیسیون رأی می‌گیریم اگر پیشنهاد کمیسیون رد شد آن وقت پیشنهاد وزیر رأی خواهیم گرفت.
وزیر مالیه- این که حالا از طرف شاهزاده سلیمان میرزا اظهار شد این مطابق لایحۀ وزراء است ربطی به راپورت کمیسیون ندارد در کمیسیون یک کرور ننوشته‌اند.
وحیدالملک- بنده هم یک اشکالی می‌بینم در اینجا حضرت رئیس می‌فرمایند که در مخارج باید مذاکره کرد بنده نمی‌دانم چه مخارجی تمام این مخارج در مقابل یک استقراض است بنده نمی‌توانم بگویم این مخارج صحیح نیست شاید یک چنین مخارجی لازم باشد ولی این مخارج را باید از نقطۀ نظر استقراض بنده مخالفم و اگر توأم نیست یک هم چون مخارجی شده است باید به موقع اجراء بیاید آن وقت این یک شکل دیگری پیدا می‌کند آن وقت بنده شاید حالا نتوانم بگویم موافقم یا مخالفم.
رئیس- بنده که رأیی از خودم نمی‌توانم عرض بکنم از مجلس رأی در تقدیم و تأخیر گرفتیم به تقدیم لایحۀ مخارج رأی دادند و این مقدم شد حالا نمی‌شود تغییر داد.
وحیدالملک- اگر این مخارج دو مقابل استقراض است بنده با آن مخالفم.
رئیس- البته در مقابل استقراض است.
وحیدالملک- پس باید اسم استقراض برده شود.
رئیس- بنده عرض نکردم که به کلی اسمی‌از استقراض برده نشود عرض کردم مذاکره در کلیات لایحۀ مخارج است باید طوری داخل در مذاکره استقراض شد که از موضوع خارج نشویم.
وحید الملک- اگر این مخارج دو مقابل استقراض است اجازه می‌فرمائید که بنده عرایض خودم را عرض کنم کلیه بودجه مخارج مملکتی مخارج مملکتی که پیشنهاد مجلس شورای ملی می‌شود بر دو قسم است بودجه حسب العاده بودجه فوقالعاده و همیشه هم بودجه راجع می‌شود به آتیه نه آن که بودجه راجع بشود به گذشته و بودجه حسب العاده همیشه از محلهای مالیاتهای محلی پرداخته می‌شود و خیلی بندرت اتفاق می‌افتد که از برای آنها یک استقراض یا یک محل فوقالعاده معین شود ولی از برای مخارج بودجه فوقالعاده که متضمن اصلاًحات اساسی و تعمیرات مملکتی است استقراض می‌شود ولی همیشه باید دانست که چه بودجه حسب العاده و چه بودجه فوقالعاده همیشه راجع می‌شود به آینده هیچ وقت بودجه راجع به گذشته نمی‌شود زیرا که در هر تصویب مخارج پارلمانی معین مخارجی را که پارلمان تصویب می‌کند همیشه یک کنترل و نظارتی منظم است و همیشه کنترل و نظارت در مخارجی منصور است بشود که آن مخارج در آتیه باید بشود در مخارج شده و چیز گذشته هیچ وقت نمی‌شود از برای او یک کنترل و نظارتی تعیین کرد و هیچ گونه کنترلی به مخارج گذشته تعلق نمی‌گیرد مرغ از قفس بیرون رفته را هیچ وقت نمی‌توان برگردانید به قفس یک خرجی که شده و یک محلی که پر شد دیگر نمی‌شود نظارتی به او معین کرد حالا این مخارجی را که دولت پیشنهاد می‌کند به دو قسمت منقسم می‌شود یک قسمتش راجع می‌شود بتأدیه یک استقراضی که قرض است که حالا موجود است یعنی طلب بانک و یک قسمتش راجع می‌شود به بودجه مخارج حسب العاده مملکت بنده هیچ چیز فوقالعاده در آن نمی‌بینم یک قسمتی راجع به مواجب پس افتاده قشون نظمیه و امنیه و یک قسمتی راجع می‌شود بخرید اسلحه که خریده شده است و یک قسمت دیگر از برای مخارج امساله قشونی آن هم جزء مخارج حسب العاده است این قسمت ثانوی مخارج آن هم به دو قسمت تقسیم می‌شود یک قسمت آن را می‌شود داخل بودجه پارلمانی آورد و یک قسمتش را نمی‌شود داخل بودجه پارلمانی آورد یعنی در یک قسمت کنترل تعلق می‌گیرد پس می‌شودکه داخل بشود یعنی داخل بودجه پارلمانی کرد و در یک قسمت کنترل تعلق نمی‌گیرد در حقوق افتاده قشون و نظمیه و امنیه و ژاندارمری چه کنتلی می‌توانیم داشته باشیم در حقوق پس افتاده سفرا آیا چگونه نظارت می‌توانیم داشته باشیم در مورد پولهائی که از بایت حقوق‌های پس افتاده به طور مساعده گرفته شده و خرج شده است که حالا صورتش را بنده در روی این ورقه می‌خوانم ما که مجلس شورای ملی هستیم چه طور می‌توانیم نظارت کنیم پس در یک قسمت این می‌شود نظارت کرد و مملکت جزء بودجه شود و در یک قسمت دیگر تصویب پارلمانی هیچ تعلق نمی‌گیرد فرض بفرمائید در این صورت همین که وزارت مالیه پیشنهاد می‌کند و طبع و توزیع شده است در این بعضی جزئیات دیده می‌شود که بعضی پولها به طور مساعده از بانک گرفته‌اند و خرج شده است حالا تصویبش را می‌خواهند از ما بگیرند که تصویب کنیم و اسمش این است که این یک کنترلی خواهد داشت یک کمیسیون کنترلی معین خواهد داشت و نظارت نامه در این محل خواهند کرد فرضاً در وجه خزانه از بابت پرداخت حوالجات صد هزار تومان دیده می‌شود نمی‌دانم که چه حوالجاتی می‌نویسند از بایت پرداخت فلان حواله بنده نمی‌دانم این چه حواله بوده است از چه بابت بوده از بابت بودجه ایتایل سلطنتی ده هزار تومان گرفته‌اند و خرج کرده‌اند این چه نظارتی دارد این خرج شده است و به مصرف رسیده است بنده نمی‌دانم خرجی که شده است چه طور تصویب کنیم آن هم به یک چیزی که اطلاع نداریم از ایتایل که بودجۀ سلطنتی چه بوده حقوق پس افتاده اجزاء مرکزی وزارت مالیه هشتاد وشش هزار تومان و کسری این را بنده نمی‌دانم این پولی که به اجزاء مرکزی داده شده است از بانک گرفته شده است در این چه نظارتی شده است چه کنترلی شده است چه تنفتیش می‌شود حالا در این خرج کرد پس قسمت اول این مخارج یعنی قسمت اولی که جزء بودجه متعارفی می‌آید به کلی از این کنترل و بوذدجه متعارف خارج است و قریب دو کرور می‌شود اگر پیشنهاد اولی وزراء را مأخذ قرار بدهند و اگر وزراء پیشنهاد خودشان را پس بگیرند قریب یک کرور می‌شود و این مأخذ دو کرور و کسر به کلی از تصویب بودجه خارج است و از ترتیب بودجه عمومی‌و حسب العاده خارج شده است و هیچ پارلمانی نمی‌تواند دربارۀ آن رأی بدهد و اما در قسمت ثانوی او که راجع می‌شد به خارج قشون یک ساله آن هم جزء مخارج عادی است و متضمن هیچ گونه اصلاًح اساسی و تعمیرات مملکتی نیست بنده نمی‌دانم قی الواقع این صورتی که اینجا پیشنهاد شده است دو کرور کسری این را از روی چه مأخذ علمی‌چه تاکتیکی چه وضعی چه نقشه نظامی‌پیشنهاد کرده‌اند که بنده بدانم این مستلزم امنیت متضمن ضمانت امنیت ایت مملکت خواهد بود این را نمی‌دانم و این را هم چون جزء بودجه حسب العاده می‌دانم و در مقابل این مبلغ مخارج که تقریباً دو کرور کسری آن در مخارج فوقالعاده مصرف نمی‌شود بنده آن وقت تصویب نمی‌کنم که یک محل فوقالعاده تخصیص شود از جانب پارلمان و به مخارج که مملکت را دچار یک زحمات فوقالعاده بکند و یک بار گرانی تحمیل بودجه مملکت بشود در آتیه و صرف این چیزها بشود پس به کلی بنده این را رد می‌کنم و با این مخالفم.
فهیم الملک- دو سه فقره از این مخارج را
به طوری که آقای وحید الملک فرمودند راجع است به سال گذشته و لکن ۷۸ فرمایشاتشان را قبول نمی‌کنم که مخارج باقی مانده سال گذشته را هیچ وقت نمی‌توان در بودجه آتیه آورد و خاطرشان را متذکر می‌کنم با آن چیزی که در یک ماه از قانون محاسبات عمومی که از مجلس گذشت نوشته شده بود که مخارجی که تا آخر سنه مالیه موقع خرج پیدا نکرده است و از بودجه برگشت خواهد کرد و مخارجی که موقع خرج پیدا کرده است ولی در موقع معینه حواله تشخیص داده نشده است پس از برگشت از بودجه دوره عمل منقضیه جزء بودجه دوره عمل بعد شده حواله داده می‌شود مثلاً ملاحظه بفرمائید همین حساب سفرا که در این جا نوشته شده است سفرا یک مقرری داشته‌اند که از چند سال پیش داده نشده است و این عقب افتاده را هر وقت دولت بخواهد بدهد باید داخل یک بودجه بشود حالا چون بودجه‌های پیش تمام شده است امسال که اول سال تنکوزئیل است دولت باید یک ترتیبی بدهد و یک وجهی را تخصیص کند که از بابت حقوق عقب افتاده سفرا داده شود و قهراً این وجه به مخارج امسال اضافه می‌شود هیچ وقت حساب گذشته را به عنوان همان سال نمی‌آوردند بگویند این بودجه توشقان ئیل است اینهائی هم که نوکر دولت بودند و از طرف دولت برای یک کاری مأموریت داشتند باید حقوق هم داده شود حالا این حقوق یا حقوق دیگر با آن عرضی ندارم اساساً عرض می‌کنم که مخارج سنه گذشته ممکن است که در بودجه سنه آتیه نوشته شود آن چه در باب تفتیش اظهار فرمودند تفتیش دو حالت دارد حالت اولش این است که بعد از ختم عمل تفتیش بشود قبل از عمل هیچ وقت نمی‌شود تفتیش کرد تفتیش هم حالا یک ترتیب علیحده دارد که باید یک نظام نامه برای او بنویسند که هر وقت از وزارت خانه یک مفتش می‌رود بینا و بصیر باشد و بداند چه تفتیش باید بکند ولی تفتیش عمده اش در آخر می‌شود یعنی آن تفتیش است که بعد از گذشتن دوره عمل دیوان محاسبات باید به عمل بیاورد و با آن ترتیبی که معین شده است صورت آن را به مجلس بدهد حالا یک ترتیبی نباید بشود شده است آیا اگر یک نقص و یک قصوری در سابق کرده‌ایم باید همان طور به حال خودش بگذاریم و هیچ اقدامی‌نکنیم ما امروز کاری که شروع بکنیم لابد از پیش یک نواقصی از آن خواهد بود می‌فرمایند سیصد و چهل هزار تومان خرج شده است حالا فرض کنیم که بدون تفتیش بوده است ولی حالا باید بدانیم چه شده است آن خرجهائی که شده است آیا صحیح بوده است یا خیر نه این که چون گذشته است دیگر داخل تفتیش آن نشویم بلکه اهمیت این تفتیش بیش از اهمیت آن تفتیشی است که در بین عمل می‌شود و در خصوص نقاطی که معین شده است هیئت وزراء سابق آمدند در کمیسیون مذاکره کردند و از برای نقاطی که اغتشاش آنها اسباب اغتشاش بعضی نقاط دیگر می‌دانستند تقسیماتی کردند برای فرستادن قوه نظامی‌به آن نقاط ولی معلوم است که کلیه قوای نظامی‌ممتحصر به این چند نقطه نمی‌شود و آن چه در بودجه معین کرده‌اند تقریباً قریب ۳۷ یا ۴۰ هزار قشون معین شده است از برای تمام نقاط ایران این که این جا معین شده است برای این است که چون بعضی از نقاط مالیاتش به طوری که می‌دانند در سال گذشته کاملا وصول نشده است و امسال هم احتمال این بود که مثل سال گذشته بشود دولت اگر می‌خواست که به امیدواری همان عایدات معموله رفتار بکند شاید موفق به امنیت آن نقاط نمی‌شد این بود که مجبور شدند یک اعتبار فوقالعاده بخواهند از برای اقدام با این کار و معلوم است که اهمیت این نقاط یک حسن اثری هم در سایر نقاط خواهد کرد و در جاهای دیگر محتاج به این اقدام نباشد و تخمین این قوه را به پانزده هزار و ششصد و بیست وهشت نفر معین نموده‌اند با این نیست که بعد از این که این قشون مرتب شد و در این نقاط امنیت بر قرار شد و کمک کرد در انتظام این محلها و به وصول عایدات دو مرتبه آن را برگردانند به خزانه و این را هم عرض می‌کنم که تصور نکنند که این مقدمه تفتیش برای همین سه چهار کرور است این طور نیست فرض بفرمائید دولت الان قریب بیست یا بیست و پنج کرور عایدات دارد و این پنج کرور هم که اضافه شد و سی کرور اگر ما هم خودمان صرف به تفتیش این پنج کرور بکنیم هیچ فایده نخواهد داشت بلکه این مقدمه تأسیس یک اداره تفتیش است در آتیه که در تمام این عایدات یک تفتیش بکنیم و ببینیم که این عده قشون به طور صحیح در اطراف حاضر است و مطمئن باشیم که حقوق آنها به طور کافی و مرتب خواهد رسید پس ما باید سعی کنیم این کار دنباله پیدا بکند و او چه خواهد بود او این است که تفتیش بکنیم در کلیه حقوقات آتیه و عایدات دولتی و وجوهئی که از برای قشون تخصیص می‌شود والا اگر بخواهیم منحصر باشد به این وجه فرض بفرمائید یک سال شش ماه از این محل دادند بعد عقب افتاده آن زمان باز همین وضع مالیه را خواهد داشت پس ترتیب کلی از کجا حاصل خواهد شد از همین تفتیش در آتیه به عمل خواهد آمد سایر نظریاتی را هم که فرمودند کمیسیون آنها را از نظر‌انداخت مثلاً ابتدا آقایان وزراء اظهاراتشان این بود که از این پول یک کرور آن برای حقوق عقب افتاده قشون تخصیص شود نظریات دیگری هم بود که شاید در موقع خودش مذاکره شود و آن نظریات هم یک قدری اساسی بود ولی کمیسیون چون امروز برقرار کردن یک قوۀ نظامی‌را در نقاط لازم می‌دانست این بود که سه کرورش را برای مصارف قشونی قرار داد باقی تقسیمات هم به طوری که ملاحظه فرمودید نوشته شده است و باقی که قریب دویست هزار تومان است از برای حقوق پس افتاده قشون است آن هم با شرایطی که بعد از این خواهد آمد به موجب نظامنامه معین خواهد گردید و به نظر مجلس میرسد داده شود و هر قدر طلب کار شوند از بقایای سنۀ آتیه بپردازند باقی دیگرش هم که ملاحظه فرمائید راجع به مخارج آتیه است مثلاً دویست و بیست هزار تومان که برای خرید اسلحه باید داده شود یا سه کروری که عرض کردم که برای قشون تخصیص شده است تمام این چیزهائی که عرض کردم چیزهائی است که باید در آتیه مصرف شود فقط چیزی که به مصرف رسیده است همان حقوق عقب افتاده قشون است که در موقع اعزام قشون به فارس و بعضی مواد دیگر که صورت آن را دادهاند مصرف شده است و بایستی داده شود ولی آن چه که مصرف می‌شود حتماً باید تفتیش شود اعم از این که گذشته باشد یا آتیه باشد لایحه تفریغ بودجه چیست یک لایحه است که راجع است به مخارج گذشته و یک سال و سه ماه بعد از ختم دورۀ عمل به مجلس پیشنهاد می‌شود و مجلس ماده به ماده در آن رأی بدهد سفرا قریب سیصد و چند هزار تومان طلب کار هستند و عجالتاً صد هزار تومان معین کرده‌اند که به آنها داده شود پس در دو جمله که فرمودند یکی آن که مخارج گذشته را نباید جزء بودجه آورد بنده عرض می‌کنم که موافق قانون محاسبات عمومی‌می‌توانیم بیاوریم و حق هم داریم و این هم که فرمودند مخارج گذشته است این طور نیست که تماماً برای مخارج گذشته تخصیص شده باشد.
رئیس- مذاکرات در کلیاتش گویا کافی باشد (گفتند کافی نیست).
رئیس- پس رأی می‌گیریم در این که مذاکرات کافی است یا کافی نیست آقایانی که مذاکرات را کافی می‌دانند قیام نمایند (اغلب قیام نمودند) با اکثریت (۳۸) رأی تصویب شد که مذاکرات کافی است- ولی عرض می‌کنم که کمیسیون ترتیب ماده بندی را طوری کرده است که رأی گرفتن در آن خیلی اسباب اشکال است با وجود این که داخل در شور مواد شویم- آقایانی که موافقند قیام نمایند به این که داخل در شور مواد بشویم - (اغلب قیام نمودند).
رئیس- با اکثریت تصویب شد ماده اول خوانده می‌شود (به عبارت ذیل قرائت گردید).
ماده ۱- مبلغ دو کرور و نیم لیره انگلیسی که موافق لایحه که به مجلس پیشنهاد گردیده است دولت به توسط بانک شاهنشاهی قرض می‌کند برای مصارف ذیل تخصیص می‌شود.
(۱)- شش کرور و سیصد و نود شش هزار و نود وهفت تومان برای پرداخت قرض جاری دولت به بانک شاهنشاهی.
(۲)- سه کرور تومان اعتبار برای مصارف پانزده هزار و ششصد و بیست و هشت نفر قشون برای فارس – بنادر- اردبیل- قراچه داغ- استرآباد- شاهرود- بروجرد- لرستان- عربستان موافق صورتی که علیحده به جزء تعیین شده است مبلغ مزبور از بودجۀ کل قشونی تنگوزئیل برگشت خواهد کرد.
(۳)- دویست و بیست هزار تومان اعتبار برای پرداخت قسط اول اسلحه که دولت خریداری خواهد کرد و در مادۀ چهارم شرح داده می‌شود.
(۴)- سیصد هزار تومان از بابت حقوق عقب افتاده سفرا و مأمورین دولت ایران در خارجه.
(۵)- دویست هزار تومان برای اصلاحات اداره امنیه به این ترتیب که هشتاد هزار تومان برای حدود جنوب که در تحت ریاست ژنرال تالتا واقع است تخصیص می‌شود و یکصد و بیست هزار تومان باید بماند تا پس از ورود متخصصین سوئدی موافق پیشنهاد ایشان به ترتیبی که در ماده پنجم ذکر می‌شود به مصرف اصلاحات اساسی اداره امنیه برسد.
(۶)- سیصد و چهل هزار تومان برای پرداخت وجوهی که از بابت استقراض اخیراً در یافت شده و صورت آن علیحده به نظر نمایندگان میرسد
(۷)- تشبیه وجه استقراض برای پرداخت قسمتی از حقوق عقب افتاده سنه ایتئیل قشون و امنیه و نظمیه تخصیص می‌شود که پس از تفتیش و اطمینان از عده و حقوق آنان از مبلغ مزبور که قریب دویست و پنجاه هزار تومان می‌شود قسمتی از آن را داده و تشیه را از بابت بقایای محلی وصول کرده بپردازند.
رئیس- چون ماده اول متضمن شش فقره مطلب است یکی یکی مذاکره می‌شود اول شروع می‌کنم به فقره اول آقای منتصرالسطان مخالفید.
منتصر السطان- وقتی که بخواهند این خرج را از محل استقراض بکنند البته مخالفم.
رئیس- پس بفرمائید.
منتصر السطان- در بابت تأدیه قرض بانک چون این قرض را دولت ثابت کرده است و البته وقتی که ما بخواهیم این را از محل یک قرض جدیدی تأدیه بکنیم نظریات ما فرق خواهد کرد که آیا یایستی ما این قرض را بکنیم و از این قرض جدید این فرض ثابت را بپردازیم یا خیر این را هم مقدمه اجاره مجلس شورای ملی فرمایند عرض بکنم که چون کار این استقراض خیلی اهمیت دارد خوب است آقایان نمایندگان با یک خونسردی و با یک عدم حرارت مذاکره در آن بفرمایند و درست دقت بکنند تا این که بتوانیم به خوبی در آن مذاکره بکنیم ماها که با هم ضدیت شخصی نداریم یک دسته عقیدشان این است که این قرض به این دلیل صحیح است یک دسته دیگر عقیده شان این است که صحیح نیست پس در خصوص این استقراض که می‌شود ما اگر بخواهیم قرض بانک را بپردازیم چون دولت این را قرار گذاشته است که اصلاً و قرعاً از محل عایدات گمرک جنوب بپردازد باید ببینیم که چه ما را وادار کرده است که با زحمت قرض جدیدی نموده بپردازیم بنده تصور می‌کنم که با این ترتیب آن مقصودی را که می‌خواهیم به دست نباید بلکه یک خسارت بزرگ بر مملکت و ملت و رد خواهیم کرد و بنده به آن دلائل کلی که دارم نمی‌توانم داخل این استقراض بشوم و نمی‌توانیم تصویب بکنم که محل این قرض کوچک بانک را از این وجه استقراض به پردازیم.
معززالملک- بنده تصور می‌کنم که عقیقاً نمی‌شود با این ماده هیچ مخالفتی کرد به جهت این که ما یک قرضی داریم که با تنزیل صدی هفت آن را نزول می‌دادیم حالا آمده ایم با وجهی زیادتر و همان محل سابق به صدی پنج تبدیل کرده‌ایم و یک پولی در این موردی که دولت خیلی محتاج به پول است و ماها هم مسبوق شده ایم که تا امروز یک مشت پول نداشته باشیم دولت نمی‌تواند امور خودش را به راه بیندازد به دست ما بیاید و آن قرض را هم که به بانک انگلیس داریم آن را هم می‌پردازیم در این صورت تصور نمی‌کنم که مخالفتی در این خصوص باشد.
منتصر السطان- چون در عرایض بنده سوءتفاهمی‌شده است اجازه بفرمائید توضیح کنم.
رئیس- بفرمائید.
منتصر السطان- بنده عرض می‌کنم قرضی را که در صدی هفت فرع می‌دادیم به بانک امروز که از هر ۵ – ۱۲% نزول از قرض جدید کسر می‌کنند و هر هشتاد و هفت ونیم ۵ فرع می‌دهیم در حقیقت صدی هفت می‌شود اگر دقت بفرمائید این مسئله را خواهید دید که صدی پنج فرع و ۵ – ۱۲% نزول خیلی فرق دارد یا قرض بابت سابق بانک.
رئیس- همین قدر که توضیح دادید کافی است از برای رفع سوءتفاهم.
محمد‌هاشم میرزا- آقای معززالملک گویا فراموش کرده‌اند که در مدت این استقراض حرف است که می‌خواهند تبدیل بکنند این قرض ۱۵ ساله را به قرض ۴۵ ساله عقیده بنده این است که آن ماده مذاکره ندارد قرض سابق است علی ای حال بایستی تأدیه شود ولی در باقی مواد باید مذاکره بشود که اولاً این مخارج را لازم داریم با این که لازم نداریم بعد از آن که لازم داشتیم آن وقت باید ببینیم که راه چاره برای آنها داریم یا این که راه چاره نداریم آن وقت این قرض را تصویب بکنیم پس باید اولاً مصارف را بخواهیم بیاورند و ببینیم در صورتی که آن مخارج را لازم داریم ببینیم می‌توانیم آنها را از بودجه‌ئی که حالا داریم بدهیم یا این که نمی‌توانیم بدهیم آن وقت در لزوم این استقراض مذاکره بکنیم والا این ترتیب کمان می‌کنم که ترتیب صحیحی باشد.
وزیر مالیه- این جا آقای محمد‌هاشم میرزا اظهار کردند که چرا یک قرضی را که ثابت شده است در مدت ۱۵ سال بدهیم تغییر می‌دهند به ۴۷ سال خوب است متوجه آن یک ماده باشند که در کنترات نوشته شده است که بعد از پنج سال دولت است آزاد خواهد بود که هر وقت بخواهد حق دارد این قرض را بپردازد لازم نیست که تا جهل و هفت سال منتظر باشد.
رئیس- آقای سیلمان میرزا مخالف هستید.
سیلمان میرزا- بنده در کلیه اینها مخالف هستم و عرض می‌کنم که تا صورت جزء نباشد ما نمی‌توانیم در آنها رأی بدهیم این قرض بانک هم همین طور است لابد یک صورتی دارد آن صورت باید که ما ببینیم تا این که بتوانیم در این خصوص رأی خودمان را بدهیم.
وزیر مالیه- این که صورت می‌خواهند در کمیسیون همان وقتی که این مطلب پیشنهاد شد صورتش را آورده‌اند و دادهاند و ثانیاً مطابق این کنترات و صورتی که الان هست مقروض بانک هستیم دیگر در این باب چه صورتی می‌خواهند این قرار دادی است که از سابق ما بین دولت ایران و بانک شده است و معلوم است که دولت مقروض است دیگر چه صورتی لازم است داده شود و در زمان مرحوم صنیع الدوله هم صورتش را آورده‌اند.
منتصر السلطان-بنده خواستم باز تکرار کنم که علت مخالفت بنده این بود که این صحیح است که وقتی که ما ملاحظه بکنیم می‌بینیم که بعد از پنج سال دولت حق دارد که این قرض را بپردازد ولی ما همیشه باید در یک کاری که اقدام می‌کنیم از استقراض صرفه دولت را منظور داشته باشیم وقتی که ما یک پولی را صدی دوازده و نیم کم می‌کنیم و بعضی در صدی هشتاد و هفت تومان و نیم بگیریم و این هشتاد و هفت تومان و نیم را که قرع ببندیم تقریباً نزدیک به صدی هفت برای ما تمام می‌شود و آن صدی دوازده از جیب ملت و دولت رفته است پس ما فلسفۀ باید یک نظری داشته باشیم که یک بهره برای ملت و دولت حاصل کرده باشیم یعنی اگر صلاح دانستیم قرض کلی بنمائیم که کلیه استقراض دولت ایران را تأدیه کنیم و یک راه آهنی هم بکشیم در مملکت والا در این که نزول و تنزیل بدهیم و یک قرض ثابت را که ۷ % بوده است آن را از وجه قرض کوچکی که در واقع صدی هفت جهت ما تمام می‌شود بدهیم فایدۀ برای ما ندارد.
فهیم الملک- بنده عرض می‌کنم که ما به همین شکل هم آن مراعاتی را که باید از حال ملت و مملکتی به عمل بیاوریم آورده ایم و این شکل استقراض هم مخصوص به این جا نیست و اول وجه هم نیست که این گونه استقراض می‌شود استقراض دولتی دو چیز دارد که اگر آن نباشد هیچ دولتی نمی‌تواند فرض بکند اشخاص متفرقه و مردم بازار خیلی استقراض برایشان بهتر است یکی این که تنزیلش زیاد است و به کلی این که تأدیه اش آسان است به عبارت واضح تر عرض کنم اگر بنده یک فرض کردم و در تأدیه تصور بنمایم ممکن است طلب کار بنده را به عدلیه جلب بکند و طلب خود را از بنده بگیرد ولی در قروض که بین دولت می‌شود یک شکل دیگری دارد آن چیزی که مردم را وادار می‌کند که که مایا باشند یکی نزولی است که برای اسهام قرار می‌گذارند مثلاً شخصی هشتاد و پنج تومان یا نود تومان می‌دهد و یک سهم صد تومانی می‌خرد و مقدار آن بسته است به تفاوت تنزیل که هر چه کمتر باشد نزول زیادتر است مثلاً صدی دوازده تا برسد به پانزده و یکی هم راجع به مدت است که تا یک مدتی مطمئن هستند که یک وجهی در یافت می‌دارند و این را هم که ملاحظه می‌فرمائید قروض است که از چند سال قبل یعنی از زمان مظفرالدین شاه و محمد علی میرزا شده است و در آن وقت از صدی دوازده یا بیشتر تنزیل می‌دادند حالا ملاحظه می‌فرمائید تنزیل صدی دوازده را با صدی هفت و ببینید کدام ضررش بیشتر است علاوه براین از تثبیت آن قروض قرار شد در سال سیصد و هفتاد هزار تومان داده شود آن قرض را پانزده ساله با تنزیل صدی هفت مستهلک کنند و حالا می‌خواهند ۵ – ۱۲% آن را نزول بکند و با این ترتیب چیزی که سالیانه خواهد داد از برای استهلاک این قرض بیش از آن چه که سابق می‌دادند نخواهد بود و به علاوه یک مبلغی که پنج کرور است می‌ماند برای کارهای فوری لازم دولت این دو صرفه منظور است و وثیقه هم که از برای این قروض می‌دهند هیچ چیزی نیست مگر همان وثیقه که از برای قرض سابق بوده است پس در این صورت تصور می‌کنم که مجلس ملاحظه حال ملت و مملکتی را در این فرض کرده
است و بعد از پنج سال هم اگر بخواهیم بدهیم دستمان باز است و می‌توانیم تمام این قرض را بدهیم.
رئیس- چون اسامی‌آقایانی که اجازه خواسته‌اند زیاد است بنده مجبورم در هر مرتبه برای کافی بودن مذاکرات رأی بگیریم آقایانی مذاکرات را در این فقره کافی می‌دانند قیام نمایند(اغلب قیام کردند) با اکثریت (۳۶) رأی تصویب شد از فقره دوم مذاکره می‌شود فقره دوم قرائت شد.
محمد‌هاشم میرزا- چون این ماده یک ماده است که اگر توضیحاتی داده نشود شاید هر نقطۀ از این نقاطی که نوشته شده است قشون به آنجاها اعزام بشود اگر یک جزئی اتفاقی در آنجا بیفتد تصور بکنند که یک یا چند نماینده آنها نخواسته‌اند که از دو به آنجا فرستاده شود لهذا عرض می‌کنیم که مطلق گفتن فایده ندارد البته به هر کس که بگوئی پارک- باغ- درشکه- کالسکه- می‌خواهی خواهد گفت می‌خواهم ولی اگر بگوئی که می‌خواهم قرض بکنم و اینها را بخرم شاید راضی نشود لهذا عرض می‌کنم که از این که این جا نوشته شده است درباب مخارج که این مبلغ از بودجه تنگوزئیل کسر خواهد شد معلوم می‌شود که این سه کرور محل دارد و یک چیز فوقالعاده نیست منتهی باید از محل در یافت بکنند و به مجلس بفرستند و حالا هم هم یک ماه است که از سال گذشته است و این قشون هم که فوراً و یک مرتبه فرستاده نخواهد شد و اگر هم فرضاً یک تفاوت فوقالعاده داشته باشد و اگر ارجاع بشود به کمیسیون بودجه ممکن است یک محلی از برای آن پیدا بکنند به جهت این که می‌بینند بودجه دخل و خرجی که آوردند یک مرتبه در زمان وثوق الدوله ۳۷ کرور خرج آوردند و ۲۴ کرور دخل و یک مرتبه ۲۶ کرور خرج که در زمان مرحوم صنیع الدوله بود پس معلوم می‌شود که در موضوع دخل وخرج نظر تحقیقی نشده است و گمان می‌کنم که اگر نظر تحقیقی بکنند بشود که از هر یک محلی با‌اندک تفاوتی از محل قشون سابق و بعضی چیزهائی که تازه پیدا شده است برسانیم و محتاج نباشیم با این که از این محل سه کرور را برای این کار تخصیص بکنیم به این جهت بنده این ماده را با این ترتیب تصویب نمی‌کنم.
وزیر مالیه- اولاً آقای محمد‌هاشم میرزا به طوری که بیان کردند معلوم می‌شود که کسر داریم منتهی یک وقتی کسر را زیادی آوردند یک وقتی کم پس در این که کسر داریم شک و شبهه نیست و این که می‌فرمائید که حالا که یک ماه از سال گذشته است شاید بتوانم از محل این بودجه را وصول کنیم و بپردازیم لازم است عرض کنم که به شاید نمی‌شود اقدام کرد خصوصاً که تجربه به شما نشان می‌دهد پارسال چه شد که نتوانستید این فرضه را بپردازید و علاوه بر این که کسر بودجه داشتید مبلغ زیادی از مالیاتهای شما لاوصول مانده است و فقط از فارس ششصد هزار تومان لاوصول مانده دارید حالا خراسان چه قدر آذربایجان چه قدر باشد به جای خود مثلاً آذربایجان در سال ششصد و کسری می‌بایستی به مرکز بدهد به بینید پارسال چه داده است بلکه از مرکز یک چیزی رفته است از برای پاره مخارجات فوقالعاده پس شما نمی‌توانید امروز مطمئن باشید که از محل وصول بکنید و بپردازید اگر لایحه ای را که سابقاً به این جا پیشنهاد کرده‌اند به مطالعه بفرمائید ببینید ۲۵ کرور که پیشنهاد کردند بودجه عایدات شما را سیزده کرور مالیات شما است که از محل نقدی و جنسی است باقی دیگر از محل گمرکات و تذکره و ضرابخانه و این قبیل محلها است آن چه از بابت تذکره و گمرک است که خارج معنی ندارد پس چیزی که می‌ماند از برای مصارف قشونی شما در واقع همان (۱۲) کرور است که از بابت نقدی و جنسی باید وصول بشود و این هم خیلی جای تاسف است که محل حقوق قشون یک محلی باشد که همیشه قشون لازم داشته باشد و بدون قشون نشود وصول کرد و اگر شما این پول را برای این قشون بدهید ولی اگر این را خرج بکنید و خوب هم خرج بشود یعنی به همان ترتیبی که آقای مخبر توضیح دادند به مصرف برسد می‌توانید مالیات تنگوزئیل بلکه بقایای است را هم وصول بکنید که جای این استقراض را بگیرد و سال آینده همین طور یک وجهی در بانک حاضر داشته باشند والا اگر این خرج نشود مال ایتئیل که از بین رفته است هیچ خیلی از مالیات تنگوزئیل هم از بین خواهد رفت.
معاضد الملک- بنده فقط با این تخصیص که هیئت وزراء در خصوص به مصرف رسانیدن این مبلغ در این ولایات معینه و اعزام قشون فقط به این نقاط مخالفم به دلیل این که این استقراض سرشکن به تمام اهالی این مملکت خواهد شد و در مصارف آن ما نمی‌توانیم اختصاص بدهیم به بعضی از ولایات و بعضی از ولایات دیگر را که همین معایب و عللی که در این جاها هم هست مثل ناامنی و لاوصول ماندن مالیات از این فایده محروم بکنیم و این مبلغ را کاملاً تخصیص بدهیم به این ولایات مثلاً یکی از آن عللی که آقای وزیر مالیه بیان فرمودند این بود که بقایای سنه ماضیه را تا یک پولی به این قشون حاضره ندهیم و حقوق آنها را نپردازیم نمی‌توانستم وصول بکنیم همین علت را بنده در کرمانشاهان می‌بینم که با این قشون حاضره خودش که اسمی‌است بدون رسم تقریباً چهل و پنج هزار تومان از مالیات سنه ماضیه وصول شده و بقیه در محل هیئت و دولت تا یک قشونی در آن جا نداشته باشد که ماه به ماه حقوق آنها را بدهد نمی‌تواند بقایای سنه ماضیه و مالیات آنجا را وصول کند بنده چه طور رأی بدهم وجهی که استقراض می‌شود در عموم اهالی تحمیل خواهد شد در بروجرد و لرستان مصرف بشود ولی در کرمانشاهان و کردستان یا سایر جاهای دیگری که اسم برده نشده مصرف نشود لازم است که در این باب هیئت وزراء عظام توضیحی بدهند که بنده متقاعد بشوم.
فهیم الملک- این تقسیمی که دراین جا شده است با حضور هیئت وزراء سابق بوده است که آقای وزیر امور خارجه هم در آن وقت تشریف داشتند وزراء حالیه هم همین فرمایش را فرمودند که سایر نقاط هم قشون لازم دارد از برای آنها چه باید کرد ولی همان نتیجه که از مذاکره کمیسیون با هیئت وزراء سابق حاصل شده بود با ایشان عرض کردیم که این صورتی که این جا نوشته شده است معنیش این نیست که حکماً همین نقاط قشون لازم دارد البته قشون برای تمام نقاط لازم است فرستاده شود عرض کردم که ۳۷ هزار یا ۴۷ هزار نفر قشونی که در بودجه هذه السنه منظور شده است در تمام نقاط باید باشند و لیکن این نقاط به واسطه اهمیت فوقالعاده که آقایان می‌دانند که هر روز به واسطۀ این که یک عده الوار و اشار در آنها جمع شده‌اند یک اغتشاش فوقالعاده در آنها می‌شد این بود که ابتداء اختصاص دادیم به این نقاط والا اگر می‌خواستیم این وجه را به طوری قسمت کنیم که هم به این نقاط برسد و هم به نقاط دیگر تصور می‌کنم که به هر نقطه یک عده غیر کافی فرستاده می‌شود که بالاخره هم از کیسه دولت رفته بود و فایده هم نداشت و از اول یک عده قشون به این نقاطی که یک قدری طرف توجه شده فرستاده شود که آن نقاط را امن کنند و مالیات آنها را وصول نمایند و آن مالیات از برای تأمین سایر نقاط صرف شده فرضاً فارس را ملاحظه بفرمائید که ششصد هزار تومان از مالیات سنه ایتئیل آن باقی مانده است و تا وقتی که استعداد کافی فرستاده نشده بود آن اغتشاشئی بود که می‌شنیدید حالا این استعدادی که فرستاده شده است آنجا را امن کرده و خیلی محظورات را از بین برداشته است و باید منتظر بود که فارس به واسطۀ این قشون روز به روز کارش اصلاًح و امنیتش زیادتر بشود و مالیات باقی فارس را وصول بکند تا این که آن مالیات صرف تأمین نقاط دیگر بشود و به همین نقطه نظری که عرض کردم بود که کمیسیون لازم دانست که این نقاط را مخصوصاً روی کاغذ بیاورد ولی کلیه نقاطی که استعداد نظامی‌می‌خواهد کلیه عده قشون آن یک ترتیبی است که وزارت جنگ تهیه کرده‌اند و در بودجه خودشان معین نموده‌اند مقصود این است که کمیسیون نظرشان این نبوده است که تخصیص به بعضی از نقاط داده شود و ذکر این نقاط به این جهتی بوده است که عرض کردم.
حاج شیخ اسدالله- بنده در این فقره دو نظر دارم یکی همان است که آقای معاضد الملک فرمودند و این را خیلی اهمیت می‌دهم برای این که خود آقای وزیر فرمودند و شرح دادند که از بی استعدادی نتوانستند مالیات بعضی ولایات را وصول بکنند و یک مبلغ کثیری می‌دانیم در خراسان و کرمانشاهان و کردستان و ولایات دیگر مانده است و اگر بنا باشد این اردوئی را که معین می‌کنند به این نقاط معینه که در پیشنهاد است بفرستند باز ولایات دیگر به حال خودش باقی است و نمی‌توانند به طور کامل مالیات آنجاها را وصول بکنند و دیگر این که این جا اعتبار می‌خواهند برای (۱۵) هزار قشون بعد می‌فرمایند که این قشونی را که با این مخارج گسیل داشتیم مالیات را وصول می‌کنیم و آن مالیات وصول شده را جزء عایدی خودمان در خزانه دولت وارد خواهد شد بنده عرض می‌کنم که این وجهی را که فعلاً ما نقد داریم و این نوع استقراض او را تصویب می‌کنیم باید خیلی دقت در مصارف او بشود که بی مصرف خرج نشود و به مصارف او بشود که بی مصرف خرج نشود و به مصارف لازمه و مفیده برسد جزئی از آن را که دیگر علاجی نداریم خوب است برای این مصارف معین بکنیم آن وقت از همان ولایات که مالیاتش لاوصول مانده است وصول بکنیم و به این مصارف برسانیم این که می‌فرمایند آن چه
وصول شود از بودجه برمی‌گردد دیگر لازم نیست که از بودجه برگردانیم و این زحمت را به خودمان بدهیم بودجه نظامی‌ما تقریباً هشت کرور است و به همان ترتیب بودجه محلی مان عمل شود و ممکن است از همان محلها وصول بکنند و به مصارف نظام ما برسانند می‌فرمایند از ولایات چون کاملاً مالیات وصول نشده است حالا قشون می‌خواهیم ممکن است به همان‌اندازه که لازم است برای مخارج اعزام و حرکت آنها فعلاً تصویب بکنیم و باقی را به همان ترتیب که عرض کردم و صول کنند و به این محل صرف نمایند عرض دیگر این که مخارج این (۱۵) هزار قشون را که باید تصویب کرد و سه کرور وزراء پیشنهاد کرده‌اند در پیشنهاد خودشان ننوشتند که از برای یک سال است یا شش ماه است یا هشت ماه است چه قدر است در این لایحه هیچ اشعاری نشده است خوب است معین شود دیگر این که (۱۵) هزار را کم می‌دانم به جهت این که با بر ولایات هم باید یک عده بفرستیم مثل کرمانشاهان مثل کردستان و سایر جاها برای این که آنها هم خالی از اهمیت نیست بلکه اهمیتش از خراسان و بعضی جاهای دیگر زیادتر است برای آن جا هم باید یک اردوئی تشکیل بشود که هم اهمیتی با آنجاها بدهند و هم این که مالیات آنها وصول بشود.
وزیر امور خارجه- بنده در کمیسیونهای سابق که این مذاکره شده بود و در کابینه‌های سابق بودم اصل مسئله و مقصود وزراء آن وقت این بود که سی هزار نفر موجوده داشته باشد در همه ولایات سی هزار و کسری و تصور می‌کردند بعضی از نقاط مملکت است که با بیشتر محل ملاحظه و بایستی که برای آنجا مگر عاجلی کرد آنها را روی کاغذ آورده‌اند که آقایانی نمایندگان محترم شاید در آن موفع و حالا هم شاید همان طور همراه باشند مسئله فارس- لرستان- استرآباد- بروجرد و عربستان اینها البته به همدان و شاهرود و بسطام اگر چه برای شاهرود هم به واسطه استر آباد منظور کرده‌اند اینها تفاوتی آن وقت منظور بود که حالا هم البته آن تفاوت منظور است و مقصودشان این بود که از این وجه استقراض فقط یک مبلغ معینی برای یک قشون معین که برای آن نقاط تصویب می‌کنند که بالفعل مالیات آنجا را نمی‌توان استقرار داد تدارک بکنند چرا البته اثبات مثئی نفی ماعدا نمی‌کند وقتی که ۱۰ هزار نفر را معین کردند برای این نقاط به طوری که در بودجه هم منظور است برای سایر نقاط هم آن ساخلوها را نوشته‌اند چنان چه برای آذربایجان ۳هزار نفر نوشته‌اند و حال آن که برای ساخلوی آنجا شش هزار نفر در بودجه منظور شده است که ۳ هزار نفر از بابت مالیات محل و ۳ هزار نفر از این بابت حقوق داده شود و بعد از این که این کابینه جدید تشکیل شد و در کمیسیون مجلس باز این مذاکره به عمل آمد و مخصوصاً آنجا قید شد و احتمال دارد انشاءالله بلکه یقین است که این استعدادی که هست این را برای یک سال معین کرده‌اند این که فرمودند مدتش معین نیست این برای یک سال برآورده شده است که این پانزده هزار نفر نفری صد تومان از پیاده و سوار و صاحب منصب به طوری که از کمیسیون نظام که تشکیل کرده بودند و صورت داده بودند برای یک ساله این ۱۰ هزار نفر معین شده است و لکن منظور این بود که بعد هم در کمیسیون در این کابینه وزراء تأکید شد و شاید بلکه خیلی ممکن است که یک نقطه دو ماهه یا ۳ ماهه استعداد لازم داشته باشد که بگذارند و آنجا را ترتیب بدهند و بعد کلاام بعضاً آن استعداد را به جناب دیگر اگر لازم نداشته باشند نقل بدهند پس مسلماً این را نباید تصور کرد برای بروجرد مثلاً اگر حالا یک استعدادی یک ماهه فرستند برای این است که تمام دوازده ماه را آنجا توقف کنند و اگر برای کرمانشاهان لازم شد بفرستند یا برای جای دیگر لازم شد بفرستند و نقل و تحول بکنند عجالتا این یک مقدار اعتباری است که هست برای این یک مقدار قشون برای نقاط مهمه که صرف نظر از مالیات آنها نشود و این را خرج بکند و برای سال بعد به خرج بیاورید و از برای دولت اسباب کار و اطمینانی باشد.
ناصر الاسلام- عرض می‌کنم هیئت ولت همه وقت نظم مملکت است نمی‌توانیم بگوئیم از برای تنگی یک نقطه یک مصارفی را که لازم دانست باید باید تخصیص بدهد که برای فلان محل این قدر قشون می‌خواهیم باید هر عده قشونی که ازم دارد تهیه کند بنده با این اسمی معینی که از ایالات و و لایات برده شده است و این مقدار قشونی را که به آنها فقط تخصیص دادهاند مخالفم و عرض می‌کنم هیئت دولت یک عده قشون برای تأمینات ولایاتی که لازم دارد می‌گوئیم که ما این استعداد را لازم می‌دانیم ولی عرض می‌کنم که تخصیص نباید داد کلیات ممالک دنیا و ایران بالخصوص تابع حوادثی است که نمی‌شود اغلب نقاطی را که اهمیت می‌دهند و می‌گویند که اهمیت فوقالعاده دارد و باید از این وجوه استقراض داده شود به واسطه حوادث و اتفاقات ممکن است که به هیچ وجه محتاج نباشد تنظیم امور مملکتی را که در آن محال داده می‌شود و هیچ لزومی‌در اعزام این قشون نداشته باشد و در بعضی نقاطی که حالیه کمال امنیت را دارد و هئیت دولت کمال اطمینان به هیئت آنجا دارد و هیچ ساخلو هم لازم ندارد ممکن است که به واسطه حوادث غیر مترقبه بعضی احتمالات پیش بیاید پس بنده عرض می‌کنم که این تخصیص معن ندارد و کلیه هیئت دولت ممکن است آن قدر اعتبار را تحصیل بکند و در هر موقع و از برای هر نقاطی که لازم است با استعداد معین قشونی بفرستد و تصویب خواهد شد کلیه با این عده قشون و تعیین آن مبلغ بنده مخالف نیستم اما تخصیص دادن آن به بنا در فارس- اردبیل- قراجه داغ- استرآباد- و غیره به آن بنده مخالفم.
رئیس الوزراء- بنده عرض می‌کنم که در باب این (۱۰) هزار نفر قشونی که در کابینه سابق پیشنهاد کرده بودند این پانزده هزار قشون سیار بود که بروند به آن نقاط معینه که معین کرده بودند ما مثلاً همیشه در همین تهران هشت هزار قشون ساخلوئی لازم داریم باید این قشون این جا باشد ما در قزوین باید ساخلوی داشته باشیم در زنجان در عراق در مازندران باید بفرستیم و قشون ساخلو داشته باشیم این نقاط دخلی به این پانزده هزار قشون ندارد باید به طوری که وزیر جنگ سابق پیشنهاد کرده بود همیشه چهل هزار چهل و یک هزار موافق برآوردی که بودیم این عده قشون مسلح در مملکت در همه ولایات ایران داشته باشیم این پانزده هزار را در حقیقت سیار معین کرده‌اند که در اطاعت سرداران معین باشند به هر جا که بگویند بروند لرستان هم بگویند بروند بروجرد بروند و اگر لازم شد به کرمانشاهان هم بروند به کردستان هم لازم شدند بروند این هیچ دخلی به آن قشونی که ما لازم داریم زیرا اسلحه باشد ندارد ما چهل و دو هزار قشون لازم داریم عرض می‌کنم که موافق قشون سابقه ما هشتاد و چهار هزار قشون لازم داریم که در روی کاغذ و قلم است از این هشتاد و چهار هزار تا باید همیشه چهل هزار تای آنها تحت السلاح ما برپکادهای معین داشته باشیم و در نقاط معینه بفرستیم همیشه بروند آنجاها مشق بکنند وصول مالیات بکنند بر آوردی را هم که ما کردیم فریب شش کرور تومان محل داریم از بابت قشون سابقه که مال این هشتاد و چهار هزار قشون است که معادل شش کرور و کسر است ولی ما برای آن چهل هزار قشون که معین کرده ایم که تحت السلاح باشند و از قراری که پیش به آنها می‌دادند نفر هفت هزار و ده شاهی در ماه جیره می‌دادند و سه تومان ونیم در سال مواجب حالا ما با این سرباز و این ساخلو سه تومان در ماه می‌دهیم و شبانه روزی شانزده سیر نان سرای لباس و چادر و کرایه و غیره که صورت آنها به جزء چه از گذشته چه در آینده همه را این جا حاضر داریم و به وزیر مالیه هم نمایانده ایم اینها تفاوت دارد چهل و یک هزار قشون لازم داریم و باید هم در تحت اسلحه باشند و باید هم پول بدهند برای این چهل و دو هزار قشون که هم بتوانند مالیات را وصول کنند هم بتوانند ولایت دیگر که بیچاره ضعفائی که غارت می‌شوند زن و بچه آنها را می‌زنند می‌برند اسیر می‌کنند محفوظ بدارند این عشایر و ایلات را شما ملاحظه بکنید والله تا قشون نباشد نمی‌شود اینها را تسکین داد این حرفهائی که این جا می‌نشینیم می‌گوئیم برای دو کرور سه کرور تومان یقین بدانید باید توجهی کرد به آن بیچارهائی که در این اطراف سرحدات هستند به طوری که از این عشایر از این ایلات از این قطاع الطریق به آنها فشار می‌آید تصور بکنید از دوازده ماه به این طرف چه قدر به این مملکت ضرر وارد آمده است والله صد کرور ضرر به این مملکت وارد آمده است بگذارید این مملکتتان یک آسایش پیدا بکند یک انتظامی‌پیدا بکند این مخالفتهائی کهمی‌شود یک کرور تومان یا صد هزار تومان قابل شان این دولت نیست که این طور مردم را در زیر فشار بگذارید این اغتشاش و این بیرحمی‌و زحمتی که به مردم وارد می‌شود اینها را باید ملاحظه کرد والا می‌خواهید بدهید می‌خواهید بدهید ما هم یکی از شما هستیم هر طور شما بگوئید ما هم اطاعت حرف شما را می‌کنیم (اغلب تصدیق کردند).
وحید الملک- بنده در ضمن عرایض خودم در کلیات عرض کردم که این محل خرج جزو مخارج عمومی‌است و از مخارج فوقالعاده محسوب نمی‌شود
مخبر محترم کمیسیون هم تقریباً تصدیق کرد و از راپورت خود کمیسیون هم معلوم می‌شود که عرض بنده یعنی آن نظری که بنده کردم صحیح بود برای این که در آخر این ماده گفته می‌شود که مبلغ مزبور از بودجه کل قشون تنگوزئیل برگشت خواهد کرد چنان چه خود ایشان هم فرمودند و معلوم می‌شود که این جزء مخارج عادی وزارت جنگ است لکن از اظهار آقای رئیس‌الوزراء هم چون معلوم می‌شود که این یک خرج فوقالعاده است از برای این که فرمودند راجع می‌شود به قشون سیار و ما قشون سیاری تا به حال نداشتیم اگر فی‌الحقیقت این یک خرج فوقالعاده است چنان چه آقای رئیس‌الوزراء فرمودند باید از روی یک نقشه علمی‌راجع بشود به اصلاحات اساسی وزارت جنگ و بنده خیلی خوشوقت هستم که یک نظر اساسی و یک توجهی بشود به وزارت جنگ تا آن که آن فرمایشاتی که در آخر فرمودند و خیلی از آقایان هم تصدیق فرمودند در حقیقت تکمیل بیاید بنده هم با آن مطالب خیلی همراه می‌شویم اگر ببینم یک اصلاًح اساسی یک تعمیرات معنوی در امورات دولتی در وزارت خانه‌های شما بشود که بتوانیم آسایش عمومی‌و امنیت اهالی را ضمانت بکنیم که خودمان را خوشوقت می‌دانیم اگر یک نظر اساسی در مملکت ما معنوم بشود ولی بدبختانه از اظهارات آقای مخبر معلوم شد وزیر جنگ سابق آمد در کمیسیون قوانین مالیه و یک اظهاری کرد و یک عراده توپی را هم آورده روی یک صفحه کاغذ و یک عده قشونی هم مثل بقیه شطرنج روی کاغذ آورده و این را مبلغ سه کرور خرج برایش معین کرد آن هم در مقابل استقراض خارجی این یک چیزی است (کوسه و ریش پهن) باید یک نقشه اساسی یک نقشه علمی‌در مقابل آن باشد که یک مردمی‌که تمام باشد در این فن ما به آنها اطمینان داشته باشیم نشسته باشند در این موضوع فکر کرده باشند آن وقت نتیجه فکر آمده باشد روی کاغذ که ما بفهمیم و مطمئن شویم که اینها با وجدان صاف هستند و این جا نمایندگان ملت رأی بدهند ولی این طور که من این جا می‌بینم که یک چیز سرسری که تامینی از این نشده است چنان چه از آقایان مؤتلفه که حامی این پروگرام هستند خودشان اظهار فرمودند دو نفر یا یکی آقای معاضد الملک و یکی از آقایان دیگر که این ترتیب علمی‌نیست اگر این ترتیب علمی‌است و یک خرج فوقالعاده است پس استدلالات علمی آن کجا است پس این یک چیز سرسری است و یک چیزی است که به امورات سابقه ما که آن هم یک چیزی است که اگر باز آن اطمینان قلب به ما بدهد و نقطه نظر آقای رئیس‌الوزراء حاصل بشود تا این که ما هم یا اطمینان خاطر بیائیم بنشینیم و این استقراض را تصویب کنیم هیچ این مسئله را حل نمی‌توانیم بکنیم این خیلی برای بنده مشکل است پس بنده با این ماده ضدیت و مخالفت می‌کنم.
فهیم الملک- اولاً یاد آور می‌شوم یک فرمایش خیلی متین صحیحی را که آقای منتصرالسلطان فرمودند و واقعاً خیلی قابل تمجید بود و باید این رعایت شود که آقایانی که این جا هستند مرکز هیئت موتلفه تصور می‌کنم که هیچ کدام از آنها مخالف با آن اظهاراتی که در آخر آقای رئیس‌الوزراء فرمودند نیستند هر کس بگوید من غیر از این آرزو دارم خیلنت کرده است به این مملکت همه این آرزو را البته دارند و عرایضی هم که بنده عرض می‌کنم با فرمایشات آقای رئیس‌الوزراء هیچ مخالفت نداشت عرض کردم چهل هزار قشون در بودجه وزارت جنگ معین کرده‌اند و پانزده هزار نفر آنها را کمیسیون این طور تصویب کرد که این وجه داده شود عده از آنها قشون ساخلوی عده سیاریان ترتیبی که دولت خودش معین کشیده است و معین کرده‌اند و این نقشه‌ای که دولت برای نگهداشتن قوای نظامی می‌کشد مربوط به مجلس نیست همین‌اندازه هم به ما طرح وبسط دادیم ما نباید داخل بشویم زیرا وظیفه مجلس نیست همین قدر باید هیئت وزراء بیایند یک اعتباری بخواهند از مجلس فرض کنید سه کرور پنج کرور ده کرور پانزده کرور برای تهیه امنیه یا قشون هیچ وقت معمول نیست که مجلس این هم داخل جرئیات بشود و نفرات را معین بکند ولی ما برای این که کاملاً دقت در کار بکنیم نفرات قشون را هم بیاورند به مجلس ما همین‌اندازه را از حدود خودمان تجاور کرده‌ایم و به تمام فرد فرد آنها دقت کرده‌ایم و از تمام دقایق کاملاً فرو گذار نکرده‌ایم احتیاط این جزئیات را رسیدگی کردیم تا اطلاع داشته باشیم که تمام آن به مصرف مملکت میرسد که یک هم چون صورتی درست کرده‌ایم و ملاحظه می‌فرمائید که هم قید شده است فوقالعاده هم قید شده است که معمولی محلی مثلاً برای فارس ملاحظه می‌فرمائید که سه هزار و پانصد و بیست نفر قشون ساخلو هزار و هفتصد و هشتاد و هفت نفر فوقالعاده معین شده است که جمعاً پنج هزار و دویست و نود هشت نفر همین طور برای آذربایجان و اردبیل و استرآباد و سایر جاهای دیگر که یک قشون ساخلوئی و یک قشون فوقالعاده که برای آن معین شده است در این صورت نوشته کلیه اینها پانزده هزار و بیست و پنج هزار نفر دیگر در بودجه کل معین خواهد شد آقای رئیس‌الوزراء خبر تازه از بیش خودشان اظهار نکردند بلکه همین بود که بنده عرض می‌کنم نهایت بنده به طور کلی عرض کردم و ایشان ترتیب ساخلو و سیار را معین کردند هیچ مطلب دیگری نبود یک قدری ساخلو خواهد بود یک قدری هم سیار خواهد بود بنده گمان می‌کنم عرایض بنده با فرمایشات ایشان مخالفتی نداشته باشد.
رئیس- گمان می‌کنم مذاکرات کافی باشد دو فقره اصلاح پیشنهاد شده است قرائت می‌شود (پیشنهاد آقای عزالملک به مضمون ذیل قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم قسمت سوم این طور نوشته شود سه کرور تومان اعتبار برای مصارف پانزده هزار ششصد و بیست هشت نفر قشون برای انتظام نقاطی که تکمیل امنیت آنها را دولت در نظر دارد مبلغ مزبور از بودجه کل قشون تنگوزئیل برگشت خواهد کرد(پیشنهاد آقای عزالملک به عبارت ذیل قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم (قسمت دوم این طور نوشته شود ۳ کرور تومان اعتبار برای مصارف ۱۵ هزار و ششصد بیست هشت نفر قشون برای نقاط مهمه لازمه تخصیص می‌شود مبلغ مزبور از بودجه کل قشونی تنگوزایل برگشت خواهد کرد.
رئیس- یک اصلاح دیگری آقای انتظام الحکماء دادهاند (به عبارت ذیل قرائت شد).
این بنده پیشنهاد می‌کنم ۳ کرور تومان اعتبار برای مصارف ۱۵ هزار ششصد و بیست هشت نفر قشون برای نقاط لازمه با رعایت الا هم حالا هم موافق با صورتی که علیحده الی آخر رءی گرفته شود.
رئیس- این سه اصلاح در واقع راجع به یک مقصود است یعنی وجه را معین کرده‌اند به استثناء نقاطی که معین است‌انداخته‌اند وقتی که بنا شد رأی بگیریم برای هر سه یک مرتبه رأی می‌گیریم.
عزالملک- با آقایان وزراء که این چند نقطه را معین کرده و از کردستان کرمانشاه اسمی‌نبرده مقدمۀ عرض می‌کنم در هیچ جای ایران ناامنی نیست و این استعداد برای تکمیل امسیت است و بعد عرض می‌کنم اگر آقایان وزراء می‌فرمایند در لرستان – بروجرد- استرآباد- قراجه داغ- امنیت تکمیل شده و در کرمانشاه و کردستان تکمیل شده است بنده خیلی خوشوقت می‌شوم بشنوم چیزی را که خودم رفته خلاف آن را دیده‌ام و بگویم البته من اشتباه کرده ام و اگر می‌فرمایند در کرمانشاه و کردستان نیز تکمیل امنیت نیست محتاج به یک اقدامی است که باید دولت بنماید پس آنجاها هم حال نقاط دیگر را دارد و نباید تفاوت گذاشت این پولی را که فرض می‌کنید مسلم است که به عهده تمام ملت است پس نباید یک وجهی که به عهده تمام ملت تعلق می‌گیرد در یک نقطه به مصرف برسد و در نقاط دیگر به مصرف نرسد.
رئیس- چون معاضد الملک اصلاحی پیشنهاد کرده‌اند حق دارند توضیح بدهند.
معاضد الملک- بنده به همان جهتی که در ابتدای مجلس عرض کردم این قسمت از این ماده را مخالف قانون می‌دانم و یک وقتی بشود در مملکت و آن قرض را عامه اهالی عموماً ادا بکنند و ما تخصیص بدهیم مصرف آن را به بعضی ولایات که اسامی‌آنها این جا نوشته شده است آقای رئیس‌الوزراء با عرض بنده موافق بودند و با این پیشنهادی که سابق از طرف هیئت وزراء شده مخالف پس به این جهت بنده عقیده‌ام این است که این پیشنهاد را خود وزراء قبول کنند و این سه کرور تخصیص ندهند به بعضی ولایات و به تمام ولایات تصمیم بدهند و اهمیت موقع را به نظر هیئت وزراء واگذار کنیم.
وزیر امور خارجه- در آن موقع که آن پیشنهاد از هیئت وزراء سابق شد هیچ نمی‌توان تکذیب کرد که همان نقاط محل نظر که اهمیت داشته منظور بوده و معلوم است اسم امنیت در یک ولایاتی همسایه آن ولایات را بالطبیعه از
امنیش مؤثر است در آن وقت همین آقایانی که اینجا تشریف دارند می‌دانند حالت فارس و استرآباد و اردبیل و قراجه داغ را آذربایجان خیلی نقاط دیگر هم دارد چرا بالخصوص اردبیل و قراجه داغ و منظور داشته‌اند و چرا بروجرد و لرستان را در نظر گرفته‌اند به جهت این که دارای اهمیت بوده و هست شاید در آن موقع بعضی‌ها هم کمال اهمیت را داشت و فقط برای برای این نبود که یک ولایتی را منظور کرده باشند و یک ولایتی را محروم کرده باشند به مناسبت ایرانیت که همه در امنیت مملکت شریکند چون آن نقاط را لازم تر دانستند برای آنجاها معین کردند حالا بالنسیه می‌بینم الحمدالله که اسباب امیدواری مهیاتر است گمان می‌کنم آقایان وزراء با این پیشنهاد نمایندگان محترم در این خصوص هیچ ضدیتی ندارند چنان چه عرض کردم که در کمیسیون و در جاهای دیگر این مذاکرات شد که بعد از آنی که آن استعداد فرستاده شد به یک نقاطی در آنجا آن استعداد تکلیف خودش را که به عمل آورد آنجای دیگری که محل احتیاج باشد سوق خواهند نمود حالا اگر چنان چه این طور پیشنهاد می‌کنند در این پیشنهاد هیئت دولت ضدیتی ندارند و می‌توانند قبول کنند.
رئیس- رأی خواهیم گرفت عرض می‌کنم نه فقره اصلاح است که همه یک حالت را دارند در کلیه یک رأی می‌گیریم آقایانی که این اصلاحات را قابل توجه می‌دانند قیام نمایند (رد شد) (فقره سیم به طور ذیل خوانده شد).
(۲)- دویست و بیست هزار تومان اعتبار برای پرداخت قسط اول اسلحه‌ی که دولت خریداری خواهد کرد و در ماده چهارم شرح داده می‌شود.
وحید الملک- در این جا ذکر می‌کنند که دولت این اسلحه را موافق ماده چهارم خریداری خواهد کرد بنده مجبورم ماده چهارم را قرائت کنم (برای انتخاب نوع اسلحه و علت آن و قرار ابتیاع و پرداخت اقساط آن کمیسیونی در وزارت جنگ مرکب از ۳ نفر صاحب منصبان خارجه مستخدم ایران و ۹ نفر صاحب منصب‌های خبر و مجرب داخله تشکیل و قراردادی که صلاح و صدقه دولت باشد می‌دهد و نتیجه را وزارت جنگ به کمیسیون مختلط تفتیش پیشنهاد می‌نماید تا پس از تصویب آن کمیسیون به صورت لایحه از طرف دولت به مجلس شورای ملی پیشنهاد می‌شود).
ان ماده چهارم است می‌خواستم ببینم که اسلحه که پیشنهاد شده است در این ماده راجع می‌شود به همین اسلحه که از روسی و تفلیس گویا ۷ هزار قبضه خریداری شده است و وزارت جنگ به مسئولیت خودش خریداری کرده است و این ماده راجع می‌شود به آن خریداری که سابق شده است که پول او هنوز داده نشده است و در محل است و یا آن که راجع می‌شود به ماده چهارم که الان بنده قرائت کردم فی‌لواقع این هم یک چیز به قرنجی شده است که بنده نمی‌توانم حل آن را بکنم اگر این تفصیلی که در ماده چهارم ذکر می‌کند که محقق یک چیز علمی‌و یک ترتیب خوبی است که هر ایرانی با وجدانی و هر نماینده با وجدانی بدون تأمل تصویب می‌کند که با این ترتیب عمل بکنیم اسلحه برای دولت خریداری شود بدون آن که حیف و میل در آن بشود و بیفزاید بر قشون بر قوت و استعداد مملکتی ولی اگر به آن ترتیبی است که آن ترتیب مبدل شده است که وزارت جنگ به مسئولیت خودش یک عده از تفنگهائی که معلوم نیست از چه سیستم است و معلوم نیست که جنس و نوعش چیست به مسئولیت خودش مملکت را رهین یک پولی و یک قرض خارجی بکند کرده است می‌شود اما اگر با آن ترتیب نیست که وزارت جنگ به مسئولیت خودش یک خریداری بکند این اسباب شهرت بنده می‌شود اما اگر آن ترتیب دیگر است که وزارت جنگ به مسئولیت خودش یک خریداری بکند و از همان محل پرداخته شود این را بنده یک چیز فوقالعاده می‌دانم و هیچ نمی‌توانم تصویب بکنم که وزارت جنگ به آن ترتیب به مسئولیت خودش یک نوع اسلحه خریداری بکند یک قسم اسلحه که هیچ امتحان علمی در آن نشده است از محلی که به هیچ وجه به تصویب کمیسیون نظام مجلس شورای ملی نرسیده است خوب است مخبر محترم کمیسیون توضیحی به بنده بدهند و بفرمایند کدام ترتیب مقصود کمیسیون بوده است.
فهیم الملک- مقصود کمیسیون لایحه را که ملاحظه می‌فرمائید راپورتی است که در اول ماه صفر نوشته شده است که با آن ترتیب خریده شود و در آنجا هم هیچ گفتگوی خرید اسلحه به آن ترتیبی که فرمودید نبود و نظر کمیسیون بر این بود که در شورای نظامی‌و در هیئت وزراء یک ترتیبی برای خرید اسلحه بدهند حالا این اسلحه که وزراء به مسئولیت خودشان خریداری کرده‌اند با این ترتیبی ذکر فرمودید شاید اخیراً این ترتیب داده شده است و خود هیئت وزراء حاضر هستند توضیح خواهند داد.
وزیر امور خارجه- مسئله ای که در هیئت وزراء سابق محل مذاکره شد کمیسیونی آنجا تشکیل شد در آنجا هم اسلحه‌ها را دیدند که من جمله از اینها هم یکی تفنگ پنج تیر روسی بود که الان در دست قشون روسی آن تفنگها را دیدند و مذاکره شد که این تفنگها از تفنگهای دیگر که تقریباً معلوم الحال است کمتر نیست و حتی در آن کابینه سابق هم مقدمات این مذاکره شفاهاً به عمل آمده بود به این معنی که مخصوصاً صورت قیمت و ترتیب آن که چه طور ممکن است با دولت روس درباب خرید این اسلحه اقدام شود مطالعه و مذاکره شده بود و بعد از این که این کابینه تأسیس شد از آذربایجان با کمال عجله استعداد می‌خواستند و تفنگ می‌خواستند و تفنگ می‌خواستند برای استعدادی که لازم داشتند و هم چنین در طهران و بعضی نقاط دیگر که لازم بود معجلا استعدادی فرستاده شود تفنگ لازم بود و این است که لزوم و فوریت تفنگ محل مذاکره و اعتراض نمی‌تواند بشود برای این که اگر از جای دور دستی اقدام به این کار و خرید اسلحه می‌شد اقدام بخرید و برای ترانزیت و برای مذاکره اجاره چه قدر طول بکشد و چه قدر تاخیر بشود این بود که بالاخره از تعلیف هفت هزار تفنگ با یک مقداری فشنگ که برای هر تفنگی هزار فشنگ منظور شد خریده شود و حالا برای وجه از منوط به این است که یک مذاکراتی و رسیدگی بشود و یک قراری داده شود و غوررسی که بشود البته طوری که هیئت وزراء در آن مصمم شوند اقدام خواهد شد.
منتصر السلطان- بنده هم در این مسئله اسلحه حرف دارم و هم درباب پول که در واقع راجع بودجه مملکت است اما درباب این مسئله که آقای وزیر امور خارجه فرمودند که تفنگهای ممالک دیگر هم ملاحظه شد و سابق هم در آن کابینه پسند کرده بود به این ملاحظه بنده می‌خواستم عرض کنم مجلس شورای ملی نمی‌تواند متقاعد شود به این اظهار به جهت این که تفنگ پنج تیر آلمانی که سیستم سنه ۱۹۰۷ است و بهترین تفنگ (ماوزر) آلمانی می‌باشد دانه ۳۵ مارک فروش دارد و تقریباً ۱۰ تومان وارد می‌شود با سر نیزه و جعبه مال این تفنگ که در دست قشون روسی کار کرده است دانه چهارده تومان از تفلیس خریده می‌شود و فشنگ آلمانی هر کدام تقریباً چندین صد متر از این فشنگ روسی اضافه می‌رود و قطرش هم چندین میلی متر زیادتر است آهن آن تفنگ آهن این تفنگ روسی بهتر وزن آن کمتر است و هم چنین چیزهای دیگر آن بهتر است والا مقصود ما از این که چرا از تفلیس خریده شده و از آلمان بهتر و ارزان تر است و در وزارت جنگ علمای نظامی که مطلع و بصیر به این امور می‌باشد هستند و همیشه وزارت جنگ نظریات خود را با این گونه امورات مهمه باید به تصویب مجلس شورای ملی برساند چنانچه لایحه آن هم آمده و در مجلس مطرح شده است و کمیسیون نظام هم نظریات خودش را نوشته و طبع و توزیع کرده به مجلس تقدیم کرده است خوب بود از روی همان اقدام شود و اما در باب پولش هم که می‌فرمایند از این محل قرض بدهند بنده یک عرضی داشتم که می‌خواستم عرض بکنم باید ببینیم اصل بودجه خرج که پیشنهاد مجلس شده و از آن دو کرور از بابت دوازده کرور کسری مالیات مستقیم به اسم لاوصول نوشته شده است جملتان به بیست و نه کرور خرج برای مملکت پیش نهاده شده که پس از تصویب کمیسیون بودجه مبلغ خرج زیاده از بیست و هفت کرور نخواهد شد در صورتی که در مقابل آن بیست و هفت کرور سیصد و سی هزار و یکصد و پنجاه تومان بودجه دخل مملکتی است که چاپ و توزیع شده است در صورتی که در این بودجه بعضی مواد عایدی را کم قلم داد چنان چه در ماده بانرول تریاک نوشته شده است دویست هزار تومان و حال آن که بیشتر است.
رئیس- این راجع به این ماده نیست.
منتصرالسلطان- می‌خواستم عرض
کنم که این پول را می‌توان از همین محل دخل و خرج مملکتی داد و دلایلی دارم که می‌توان عرض نموده و محل‌هائی به دولت دهم که محتاج به استقراض نخواهیم شد بلکه اطمینان حاصل است بعد از آن که بودجه آمد به مجلس دو کرور تومان هم اضافه خواهیم داشت و مخارج فوقالعاده که برای مملکت پیدا می‌شود عقیده بنده این است که از این عمل داده شود و به همین لحاظ است که خرید این را از محل فرض تصویب نمی‌کنم.
رئیس الوزراء- بنده عرض می‌کنم که گویا دولت قانونی حق نداشته باشند که وکلای محترم داخل در اسلحه شناسی هم بشوند منتها در پولش حق دارند حرف بزنند اما در اسلحه حق ندارند حرف بزنند.
معززالملک- حقیقتاً نمی‌دانم در این باره چگونه مذاکره کنیم زیرا که در این ماده یک ترتیبی برای خرید اسلحه منظور شده است و یک سئوالی در این باب شد که آن هفت هزار تفنگی که خریده شده است جزو این اسلحه هست و آیا این دویست و بیست هزار تومان اعتباری که داده می‌شود یک مقدارش هم متعلق به این محل خواهد بود یا خیر جواب صریحی که باید داده شود و داده نشد اگر آن دویست و بیست هزار تومان تخصیص داده خواهد شد برای تفنگی که بعدها به ترتیبی که در راپورت کمیسیون مطرح است خریده خواهد شد آن وقت بنده موافقم ولی اگر گفتید که این دویست و بیست هزار تومان شامل این بیست هزار تفنگ است که خریده شده در این مواد آن وقت بنده عرایض خودم را اجازه می‌خواهم که عرض کنم.
وزیر مالیه- این هفت هزار تفنگ داخل این دویست و بیست هزار تومان نیست که این جا نوشته شده است.
حاج آقا- این ترتیبی که توضیح فرمودند و آقای وزیر مالیه هم بیان کردند که این هفت هزار تفنگ هم جزو همین مبلغی است که به جهت اسلحه تخصیص شده است بنده نمی‌دانم چه طور به این ماده نوشته است که مطابق ماده چهار و ماده چهار یک ترتیب دیگر نوشته شده است پس به کلی این ماده را باید تغییر داد با گفت این مبلغی که برای خریداری این هفت هزار تفنگ داده شده است این جزو آن نیست بنده عقیده ام این است که آن هفت هزار تفنگی که گرفته شده است ابداً جزء این قرار ندهند چون ما بیشتر از اینها اسلحه لازم داریم و این دویست و بیست هزار تومانی را این جا قرار دادهاند برای اسلحه همان طور رأی بدهند که به جهت قسط اول به همان طور که از کمیسیون نظام نوشته شده است به مجلس بیاورند اجازه بدهند آن وقت از همان طور و به همان سیستم قراری بدهند خریداری نمایند و آن هفت هزار تفنگی که خریده شده علیحده جزء یک بودجه عمومی‌قرار بدهند و پولش را بیاورند به مجلس تصویب شود.
رئیس- همین طور که نمی‌شود مذاکره کرد یا باید از مخبر کمیسیون یا از هیئت وزراء پیشنهاد بشود حالا یا باید مذاکرات را ختم کرد باید چیزی پیشنهاد کرد.
وحید الملک- بنده عرضی داشتم .
رئیس- عجالتاً مذاکره را ختم می‌کنیم ده دقیقه هم تنفس داده می‌شود ( بعد از تنفس مذاکره می‌شود بعد از تنفس مجدداً مجلس سه ربع ساعت قبل از غروب تشکیل گردید).
رئیس- دوفقره ۳ ماده اول لایحه آقایان مذاکرات را کافی نمی‌دانند (اظهاری نشد خیر).
رئیس- آقای سلیمان میرزا بفرمائید.
سلیمان میرزا- در کلیه این مخارجی که در اینجا جزء داده شده بنده یک نظر عرض می‌کنم تا ترتیب تفتیش این معین نشود و ترتیب نظارت کاملی که بتوان مطمئن بود که به همین محلها خرج خواهد شد حیف و میلی در کار نخواهد بود داده نشود نمی‌توان رأی داد هر چند که در اینجا در راپورت در این فقره ۶ نوشته شده وجوهی که و در فقره اول و دو الی آخر مطابق این راپورت بالقرض این که تمام این لایحه قرضی تصویب شود و در بانک هم باقی خواهد بود تا لوایح تفتیتیه در این باب از مجلس شورای ملی نگذرد چیزی از این پول نباید به محلی غیر از محل لازمه خرج شود مگر آن مادۀ که تقریباً گرفته شده زیرا که در ماده فقره دو مخارج قشونی است فقره سه هم در اسلحه است فقره چهار هم حقوق عقب افتاده نفرات فقره پنج هم برای اصلاح امنیه و نظمیه است فقره اول هم برای ادای قرض بانک پس چیزی که در اینجا باقی می‌ماند همان ماده شش است که باقی می‌ماند که سیصد و چهل هزار تومان مساعده است که گرفته شده است فرضاً که این لایحه را هم چنان چه گذرانیده‌اند و بخواهند بگذارنند بدون این که هیچ صورت جزء او را به بیند بنده که ندیدم شاید آقایان اکثریت مجلس دیده باشند بنده که صورت جزء را خواستم از وزارت مالیه مسبوق نشدم تا وقتی که لوایح تفتیشه‌اش بگذرد به نظر بنده اگر لایحه تفتیشه اش این زودتر پیشنهاد می‌گردید گفتگو می‌کردیم شاید دچار هیچ اشکالی نمی‌شدیم بلکه چندان هم مخالفتی نمی‌شد و همه همراه بودند و بنده باز هم عرض می‌کنم در موضوع این اسلحه گذشته بنده هیچ نمی‌توانم تصور کنم که آیا این اسلحه به چه قسم خریده شده است در صورتی که ما می‌خواهیم بخریم مطابق ماده چهار این لایحه باید از سیستم جدید بخریم و باید کمیسیون نظام رأی بدهد آیا این هفت هزار اسلحه چه خواهد بود و در صورتی که وزیر مالیه تصدیق فرمودند که جزء این خواهد بود در این صورت تکلیف نمایندگان در این ماده چیست چگونه رأی می‌دهند در صورتی که هفت هزار از این اسلحه را بدون رعایت ماده چهار خریده‌اند و قطع نظر از ماده چهار من نمی‌دانم مجلس چه طور رأی خواهد داد به واسطه این که این یک خرجی است که باید مجلس و کمیسیون بودجه اطلاعی از این می‌داشت لااقل وقتی که تصویب می‌گردید آن وقت می‌گذرانیدند آیا ممکن نیست تصور بکنم وقتی که این خریدخرید هفت هزار اسلحه به مجلس بیاید اکثریت مجلس آن را رد بکند اگر رد کرد تکلیف این هفت هزار تفنگ چه خواهد بود یعنی وقتی که رد شد مسئول این پول که خواهد بود از طرف دیگر وزیر مالیه می‌فرمایند جزء این دویست و بیست هزار تومان خواهد بود و بنده متحیرم که در صورتی که به این ترتیب پیش می‌رود و در صورتی که به مسئولیت خودشان برخلاف آن لایحه بخرند و بعد هم در مجلس اینجا بفرمایند که جزء همان است چگونه قبل از تفتیش و کنترلی که باید بشود این پول صرف می‌شود بعد از آن که این پول از این جا گذشت چه طور خواهد شد فرضاً هم کسی که سئوال کند به مثل این که سئوال کردیم که این هفت هزار اسلحه را چه طور خریده‌اند کی خریده یکی از آقایان وزراء چنان چه وزیر خارجه جواب دادند که وزرای سابق به ترتیب دادهاند فرضاً در وزرای سابق یک هم چون گفتگوئی شده است هیئت وزرای سابق که الان نیست مسئولیت هم که ندارند نظرات هیئت وزراء هم همان است که در لایحه آنها است جزئیات دیگر چه گفتگو شده است خدا می‌داند در هیئت وزراء سابق مذاکره شده و چون لازم بود همان چیزها را هم دیدند معین شده به عین بنده تصور می‌کنم به کلمه لزومش را که فهمیدم و ترتیب و مقتضیات چنین اقتضا می‌کرد خواهد گذشت و ما ترتیبات تفتیش را موفق نخواهیم شد و تا ترتیب تفتیش نباشد هیچ امیدواری نیست که این پولها به مصارف صحیحه برسد نه این که بنده بگویم وزراء به مصارف صحیحه نمی‌رسانند خیر ممکن است که وزراء را مجبور بکنند به تقاضای بسیار و اخراجات بی شمار و لزوماتی که هست این مصارف به همین ترتیب در نظر خودشان بگذرد و آن وقت دچار همین گفتگوها بشویم چنان چه آن سیصد و چهل هزار هم همین طورها صرف شده است آیا آن آن سیصد و چهل هزار هم همین طورها صرف شده در آن رعایت تفتیش شود یا نشود در صورتی که آن پول هم یک قسمتش به چیزیهای دیگر صرف شده این هم مثل آن مسئله هفت هزار تفنگ است مثلاً این جا نوشته شده است که از بابت نظمیه پرداخته شده است در صورتی که نظمیه مقابل آن مخارج یک صورت عایداتی داشت به این ترتیب خرج شده شاید بعد هم یک هم چون صورت حساب به بینیم قبل از تفتیش بیاید به مجلس که از برای مقتضیات وقت و لوازمات ضروریه با این ترتیب قرار دادیم و خرج کردیم و هیچ موافق نشویم به این که پولی که به این ترتیب قرض می‌کنیم و سعی داریم که این به مصرف اسقرار امنیت برسد به مصارف حقوق‌های عقب افتاده برسد و به جاهای لازمه صرف شود و باز محتاج یک استقراض دیگر بشویم پس بنده به این دلایل یک پیشنهادی کردهام که اول تمام مذاکرات و این مطالب را قطع کنیم و اول لایحه تفتیشیه را بگذرانیم وزراء مساعی را که دارند به عمل بیاورند و در جزء لوایح تفتیشیه بگذرد تا این که تمام این مطالب کمتر گفته شود و بالاخره بنده نفهمیدم ترتیب آن هفت هزار تفنگ چه خواهد شد در صورتی که وزیر مالیه فرمودند این جزء دویست و چهل هزار تومان است این که با آن
ماده چهار موافقت نمی‌کند و از حالا برخلاف این لایحه رفتار شده تکلیف این چه خواهد بود.
فهیم الملک- بنده لازم است که یک توضیحی در باب تفتیش و یکی در باب اسلحه عرض کنم در باب تفتیش کمیسیون نهایت سعی و جدیت را دارد که هر قدر بتواند به ترتیب تفتیش اهمیت بدهد چنان چه ملاحظه می‌کنید مواد قانون برای آن معین کرده‌اند و باید بیاید مجلس رأی بدهند در آن و به علاوه لایحه تفتیشیه که حاضر می‌شود آنها را هم مقید کرده‌ایم که باید بیاید از نظر مجلس بگذرد و نظری که کمیسیون داشت بر این که لوایح تفتیشیه را حاضر کنند والا وزیر مالیه تشریف داشتند و در کمیسیون هم مذاکره شد فرمودند پس از هفت و هشت روز آن لوایح داده می‌شد زیرا که کمیسیون تفتیش مشغول کار است و به علاوه اگر این استقراض تصویب بشود وجه این استقراض فوراً به دست دولت نخواهد رسید مدتی طول خواهد کشید گویا دو سه ماه طول بکشد یعنی امروز اگر ترتیب استقراض تصویب شود بانک طلب‌های خودش را بر می‌دارد و مابقی را که باید به دولت بدهد تا یک مدتی طول خواهد کشید که بدهد یک مبلغی که به طور مساعده توانسته‌اند بگیرند آن به واسطه این است که وزارت مالیه با بانک حساب جاری دارد و به این جهت است که این مقدار را گرفته است و به ملاحظه آن حساب جاری بانک راضی شده است که یک مبلغی بدهد والا بانک وجه قرض را نخواهد داد مگر وقتی که این لایحه بگذرد و این مدت متقضی شود و کاملاً با تمام اهمیتی که برای تفتیش این جا شرح داده شد تصور می‌کنم که با ضعاف مضاعف کمیسیون همراه باشد و لازم می‌دانم که لوایح آن از مجلس بگذرد وقتی که گذشت آن وقت باید شروع شود به گرفتن این قرض اما در باب اسلحه بنده در این جا عرض می‌کنم در ابتدا مقدمه راپورت کمیسیون که این جا ذکر شده است (به عقیده کمیسیون برای قشون مذکور فوق علاوه بر توپ پانزده هزار قبضه تفنگ و پانزده میلیون فشنگ باید تهیه نماید) این جا یک صورتی از برای پانزده هزار و ششصد و کسری قشون تهیه شده است این عده ششصد و کسری اتاماژورو موزیکانچی و ساپور و غیر ذلک پانزده هزار نفر زیر اسلحه خواهند بود و با پنج جهت این پانزده هزار تفنگ به ترتیبی که در این ماده چهارم ذکر شده است برای آن عده قشون پیش‌بینی شده و باید لایحه او هم بیاید از نظر مجلس بگذرد و تصویب شود نوع اسلحه قیمت اسلحه و پرداخت اقساط آن تمام باید با تصویب مجلس باشد این هفت هزار را به هیچ وجه نمی‌توان قبول کرد که جزو این مبلغ باشد حالا وزیر مالیه تشریف دارند و توضیحات خواهند داد به جهت این که علاوه بر آن اسلحه خواهد بود و این جا مگرر اظهار شد که عده قشون باید خیلی بیشتر از پانزده هزار بشود بنده هر چه فکر می‌کنم بیشتر از پنج شش هزار اسلحه در ذخیره دولت سراغ ندارم و باید اسلحه خیلی بیش از اینها تهیه شود و آن و پانزده هزار اسلحه باید که اسلحه آن موافق این ماده با تصویب مجلس باشد این هفت هزار تفنگ را برای امنیه و غیره لازم دارند زیرا قشون باید یک نوع اسلحه مخصوصی داشته باشد ولی امنیه و نظمیه نوع دیگری داشته باشند چندان اهمیتی ندارد ولی این پانزده هزار تفنگ مخصوص این عده مطابق این لایحه باید بیاید از نظر مجلس بگذرد این هفت هزار را اگر گرفته‌اند آن به یک نظر دیگری بوده است که وزارت جنگ و مالیه توضیح خواهند داد و شاید برای امنیه و نظمیه بوده است و از برای غیر قشون نظامی‌است زیرا قشون نظامی اسلحه‌اش یک جوری خواهد بود و بعد پرداخت آن وجه را باید از محل عایدات دیگری یا از محل مالیات دولتی هر محلی که صلاح می‌دانند بپردازند و حالا تا دیگر آن اسلحه هم تهیه شود لازم دانسته‌اند اینها را به دست یک عده قشونی که در سرحدات هستند بدهند تا وقتی که آن اسلحه برسد ولی از اسلحه قشونی همین پانزده هزار تائی که کمیسیون تصویب کرده است باید بیاید به این ترتیب از مجلس بگذرد و این وجه برای آن تخصیص باید بشود.
رئیس- مذاکرات کافی نیست؟ (اظهاری نشد) پیشنهادی از آقای حاج شیخ الرئیس شده است.
(آقا تقاضا یک ماهه شما را بخوانند)
حاج شیخ الرئیس- بله بخوانند و اجازه توضیح هم می‌خواهم پیشنهاد مزبور (به عبارت ذیل قرائت شد) بنده پیشنهاد می‌کنم که مسئله هفت هزار اسلحه که به اقتضای مصالح فوریه و احتیاجات فوت به هیئت وزراء عظام خریداری کرده‌اند امروز مطرح مذاکره بشود که وکلای محترم بتوانستد به ماده سه لایحه مصرف استقراضی رأی بدهند خریداری این هفت هزار اسلحه به طور قانونی به مجلس مقدس بیاید شبهه ندارم که پذیرفته خواهد شد.
حاج شیخ الرئیس- بنده عرض می‌کنم اگر چه آقای رئیس‌الوزراء فرمودند که وکلا شاید اسلحه شناس نباشند ولی عرض می‌کنم که خیر می‌شناسند هم اهل سلاحند و هم اهل سلاح خصوصاً خود بنده و دیگر این که این تفنگها را بنا به تحقیقاتی که کرده ام اگر چه این تفنگها را در تفلیس خریده‌اند و لکن در برد و هنر و تیرزنی کمتر از تفنگهای آلمانی نیستبه جهت این که بعضی از حدود ممالک روسیه بخصوص قفقازیه متصل است به مملکت آلمان و از حیث نژاد یکی هستند و تفنگهائی که آنجا می‌سازند کمتر از تفنگهای ممالک آلمانیه نیست و خیلی تفنگ اعلائی است و لکن اگر امروز بخواهند رأی بگیرند که این که این هفت هزار تفنگ داخل آن مصارف باشد مخالف قانون است و نمی‌توان رأی داد ولی با کمال اعتماد و حسن اعتقادی که به هیئت وزراء عظام خاصه آقای رئیس الوزراء وکلا دارند عرض می‌کنم پیشنهاد دیگری بکنند آن هم فوقالعاده البته اکثریت می‌پذیرد و هیچ جای شبهه نیست.
رئیس الوزراء- بنده عرض می‌کنم که ما سی هزار تفنگ لازم نداریم بلکه صد هزار تفنگ لازم داریم و ما باید همیشه در ذخیره خودمان صد هزار تفنگ تهیه داشته باشیم اگر دولتیم و واقعاً اسم دولت برسر ما است و واقعاً اسم دولت است باید لوازمات دولتی در ما جمع بشود و موجود باشد و برای این چیزهای جزئی که می‌خواهیم داخل مذاکره شویم بنده که یکی از این اشخاص هستم با این چیزهای جزئی نمی‌توانم تحمل خدمت را دولت بکنم.
رئیس- رأی می‌گیریم با اصلاح و تقاضای آقای حاج شیخ الرئیس یک مرتبه دیگر خوانده می‌شود.
فهیم الملک- در چه چیز این می‌خواهید رای بگیرید اگر می‌گوئید که این هفت هزار تفنگ جزء آن پانزده هزار نیست ما هم می‌گوئیم که نیست.
وزیر خارجه- این جا یک توضیح اجمالی می‌دهم که بعضی از آقایان تصور کردند که بنده عرض کردم که در کابینه سابق این مذاکره شده است خواستم فرار این کار را به کابینه سایق بدهم در آن موقع هم که تفنگها را می‌آوردند و می‌دیدند من جمله این تفنگها را هم فرستادند آوردند مذاکره کردند که این طور بشود ضرر و نعفش چه چیز است مذاکره به میان آمد نه این که قرار دادند بی آنکه داخل قرار دادی در این شده باشند در این مسئله رفع اشتباه شود از آقایان اما درباب مسئله تفنگ همان طوری که آقای رئیس‌الوزراء فرمودند شاید نقطه نظر دولت خیلی زیادتر از این مقدارها است که تفنگ برای دولت تهیه کند لکن در لایحه کمیسیون نوشته شده است پانزده هزار تفنگ و آن میزان فشنگی که اظهار کردند این را البته دولت موافق است که با همان ترتیباتی که ماده چهارم دکر شده است ملاحظه و خریداری شود ولی باز باید به عرض آقایان برسد که این هفت هزار تفنگ هم برای سرعت لزوم و شدت احتیاج خریده‌اند و شاید تأخیری که در این باب می‌شد اشکالی پیدا می‌شد سلاح نداشتند اقدام در خریداری این کردند و به سرعت خریداری شده من جمله این که آذربایجانی‌ها چنان چه بنده عرض می‌کنم تلگرافات عدیده کرده‌اند و حاضر است حتی تلگرافات مخبر السلطنه هست که اگر در ظرف دو سه روزه این اسلحه خریده نشود و فرستاده نشود چه طور خواهد شد و وعده صریح به آنها هم دادند که برای سمت اردبیل و جاهای دیگر بفرستند و تلگراف خیلی سخت و شدیدی کرده بودند و تقاضا کرده بودند که خریداری شد این برای اشد لزومی بود که تصور کرده بودند و این اقدام را لازم دانستند و البته باز وزراء از مجلس مقدس برای قیمت او اعتبار می‌خواهند حالا یا از این محل یا از محل دیگری که صلاح بدانند وجه او را بدهند خود آقایان بهتر می‌دانند و چون امشب در سفارت عثمانی هیئت وزراء دعوت دارند و یک ساعت هم بیشتر به وقت نمانده است و باید سر وقت همه حاضر شوند اگر به جلسه دیگر مذاکرات گذاشته شود بهتر است.
رئیس- خوب اگر مجلس موافق است بماند برای جلسه دیگر.
وحید الملک- عرضی دارم.
رئیس- اگر اظهار دارید بماند برای جلسه دیگر.
دستور سه‌شنبه ۲۵ لایحه استقراض و لایحه مخارج راپورت شهبه پنجم راجع بنمایند کروس دستور پنج شنبه ۲۷ راپورات کمیسیون بودجه راجع به ورثه (مورل) سه قانون ثبت اسناد شنبه ۲۹ شور در قانون پستی دو فقره تقاضا شده بود یکی از طرف آقای ادیب‌التجار راجع به فرستادن لوایح به نجف اشرف و یکی حاجی شیخ اسدالله راجع با امتداد خط سیم تلگراف به خونسار و گلپایگان و محلات چون
عده کافی نبود نتوانستم رأی بگیریم حالا خوانده می‌شود.
(تقریباً به مضون مذکوره قرائت شد).
اول رأی می‌گیریم به تقاضای حاجی شیخ اسدالله راجع با امتداد خط سیم تلگراف به خونسار و گلپایگان و محلات که جزو دستور شنبه ۲۹ گذارده شود.
آقایانی که موافقند قیام نمایند (مشکوک شد) دو مرتبه رأی می‌گیریم آقایانی که این تقاضا را تصویب می‌کنند قیام نمایند (با اکثریت تصویب شد).
(تقاضای ادیب‌التجار راجع به فرستادن لوایح به نجف اشرف قرائت می‌شود).
رئیس- بنده این جا باید عرض کنم که این مسئله مگرر اینجا مذاکره شد و هیچ نتیجه گرفته نشده است برای این که تبادل افکار نشده است حالا اگر آقایان حاضر که در خارج تبادل افکار بنمایند در مجلس بدون مذاکره رأی گرفته نمی‌شود جزو دستور می‌گذاریم (صحیح است ).
رأی می‌گیریم آقایانی که با تقاضای ادیب التجار موافقند قیام نمایند.(با اکثریت تصویب شد) آقای معززالملک از بابت دستور اظهاری داشتید؟
معززالملک- بنده می‌خواستم یادآوری کنم برحسب تقاضای چهل نفر از نمایندگان راپورت کمیسیون بودجه راجع به ورثه مورل در دستور سه شنبه ۲۵ گذاشته شود در دستور پنج شنبه گذاردید و اگر ممکن است در همان در دستور سه شنبه ۲۵ بگذارید چون ورثه مورل) خیلی پریشانند با این جهت اگر تصویب بشود بهتر است که در سه شنبه گذاشته شود.
رئیس- آن ترتیبی که در دستور داده‌ایم باید رعایت آن ترتیب بشود هم لایحه استقراض و راپورت شعبه پنجم حتی تقدم داشت بر سایر مطالبی که می‌آید چون خوانده نشد استقراض بالطبع به دستور سه شنبه منتقل می‌شود.
معززالملک- بلی فقط برای این عرضی کردم که چهل نفر تقاضا کرده بودند والا عرض نمی‌کردم.
(مجلس تقریباً نیم ساعت از شب گذشته ختم گردید).